Depressiepreventie jongeren in de gemeente Berkelland

Transcriptie

1 Depressiepreventie jongeren in de gemeente Berkelland Hoe kan depressie bij jongeren nog beter worden voorkómen? Hoe kan de toeleiding naar hulp verbeterd worden?

2 Opdrachtgever: Uitgevoerd door: gemeente Berkelland Fred Mulkens, wethouder Jeugd Alex Holterman, beleidsmedewerker Volksgezondheid Evelyn Rensink, beleidsmedewerker Jeugd Evaluatiebureau Publieke Gezondheid Onderdeel van GGD Gelre-IJssel / Academische werkplaats AGORA Sofieke van Oord-Jansen (eindredactie) Met dank aan Caroline Timmerman, Irene Linders, Ineke Slagter, Inge Bos-Oude Groeniger, Petra Boluijt en Annemien Haveman Met subsidie van: ZonMw programma Academische werkplaatsen Publieke Gezondheid subsidieronde Klein maar Fijn GGD Gelre-IJssel november 2012 Overname van gegevens is toegestaan, mits voorzien van bronvermelding

3 Inhoudsopgave Voorwoord Samenvatting Inleiding 3 Doel en onderzoeksvragen 4 Werkwijze 5 Hoeveel jongeren in Berkelland hebben last van depressieve gevoelens en wat zijn oorzaken? 7 Wat is het depressiepreventie-aanbod voor jongeren in de gemeente Berkelland? 11 Wat is de kwaliteit en effectiviteit van het aanbod in Berkelland en hoe verloopt de toeleiding? 15 Conclusie en aanbevelingen: hoe kan het aantal jongeren met 21 depressieve gevoelens in Berkelland worden verminderd? Literatuur Bijlagen: Bijlage 1 namenlijst interviews 26 Bijlage 2 itemlist interviews 28 Bijlage 3 deelnemerslijst Minisymposium 30 Bijlage 4 oorzaken voor depressie 32 Bijlage 5 aanbod depressiepreventie Berkelland 35

4 Voorwoord Tekst hier De jeugd is onze zorg zeggen wij in de gemeente Berkelland graag tegen elkaar. Eén van de dingen die Berkelland belangrijk vindt is het verminderen van het aantal jongeren met depressieve gevoelens. Daarom hebben wij een onderzoek laten uitvoeren door Academische werkplaats AGORA naar depressiepreventie bij jongeren. Tegelijk met ons onderzoek liet ook de gemeente Oost Gelre een onderzoek naar depressiepreventie uitvoeren door Academische werkplaats AGORA. Dit bood mogelijkheden om als buurgemeenten eens bij elkaar in de keuken te kijken en van elkaar te leren, waar wij dan ook dankbaar gebruik van hebben gemaakt. Graag wil ik alle instellingen, organisaties, hulpverleners en scholen bedanken voor hun bijdrage aan en betrokkenheid bij het onderzoek, de interviews en het geslaagde minisymposium op 11 oktober De uitkomsten van het onderzoek bieden ons allen voldoende aangrijpingspunten om depressie bij jongeren in Berkelland nog beter te voorkómen. Ik wens iedereen veel succes met de uitvoering van de verbeterpunten die in dit rapport worden genoemd. Fred Mulkens Wethouder Jeugd gemeente Berkelland Depressiepreventie jongeren in de gemeente Berkelland 1

5 Samenvatting Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van de gemeente Berkelland. De hoofdvraag is hoe het aantal jongeren in Berkelland met depressieve gevoelens verminderd kan worden.in het onderzoek is gebruik gemaakt van verschillende methoden waaronder data-analyse, literatuuronderzoek, interviews en het opvragen van jaarcijfers bij instellingen. Daarnaast is op een minisymposium Depressiepreventie georganiseerd. Hier is met de 45 aanwezigen van diverse organisaties gezocht naar mogelijkheden om depressie bij jongeren in Berkelland nog beter te voorkómen. In Berkelland heeft 1 op de 10 middelbare scholieren last van depressieve gevoelens (voorstadium van depressie). Dat betekent in elke klas 2-3 leerlingen. Er is niet één oorzaak voor depressie aan te wijzen, het gaat om een samenspel van factoren. In Berkelland komen met name de volgende oorzaken naar voren: het missen van een luisterend oor thuis, het hebben van een zorgtaak thuis (door ziekte / verslaving van gezinsleden), echtscheidingsproblematiek, en eenzaamheid vanwege gebrekkige sociale aansluiting. Preventieve interventies kunnen voorkomen dat jongeren met depressieve gevoelens in een (klinische) depressie terecht komen. In Berkelland zijn er meer dan 25 vormen van aanbod voor depressiepreventie, zoals cursussen voor jongeren met somberheidsklachten, begeleiding in echtscheidingssituaties en sociale weerbaarheids trainingen. Het Berkellandse aanbod is breed en gevarieerd met een goede verdeling over groeps-, individuele en online varianten. Van de 25 vormen van aanbod zijn er 7 erkend voor hun effectiviteit (door het Centrum Gezond Leven). De meeste hiervan zijn van GGNet.In totaal zijn er meer dan 10 aanbieders verspreid over de preventie-curatie keten. Jongeren met depressieve klachten zoeken niet altijd zelf hulp. Het is daarom belangrijk dat ze worden geholpen door hun ouders of bijvoorbeeld docenten, zodat ze terecht komen bij de juiste hulp of ondersteuning. Scholen hebben een goede zorgstructuur en begeleiden veel jongeren zelf. Scholen verwijzen ook graag door naar het vrijgevestigd aanbod. Minder vaak wordt doorverwezen naar het aanbod vansensire, GGNet of VIT-hulp bij mantelzorg. Op dit moment lijkt het bereik van ouders en docenten met opvoedingsondersteuning en deskundigheidsbevordering in Berkelland beperkt. In Berkelland liggen de verbetermogelijkheden bij de toeleiding vanuit scholen naar professioneel aanbod. Hiervoor is bijvoorbeeld een snelle intake en voldoende terugkoppeling belangrijk. Daarnaast kunnen ouders en docenten beter ondersteund worden in het signaleren van problemen en het bieden van een luisterend oor. Ook liggen er kansen door beter aan te sluiten bij de belevingswereld van jongeren zelf en hun vrienden. Tot slot kan de gemeente als mede-financier meer invloed uitoefenen op de aanwezigheid en kwaliteit van het preventie-aanbod. Tijdens het minisymposium op 11 oktober 2012 hebben de betrokken organisaties ideeën genoemd om gezamenlijk met deze verbeterpunten aan de slag te gaan. 2

6 Inleiding 1 Tekst hier Depressie is onder jongeren een groot gezondheidsprobleem. Op basis van landelijk onderzoek blijkt dat ongeveer 15% van de jongeren voor het achttiende levensjaar een depressieve episode heeft meegemaakt. Een depressie bij jongeren is vaak moeilijk te herkennen, omdat symptomen vergelijkbaar zijn met normaal gedrag in de puberteit. Daarnaast verbergen en ontkennen jongeren vaak hun depressieve gevoelens. De gemeente Berkelland vindt de jeugd belangrijk: de jeugd is onze zorg. De gemeente wil weten hoe het aantal jongeren in Berkelland met depressieve gevoelens verminderd kan worden. In de huidige nota Lokaal Gezondheidsbeleid (Gemeente Berkelland, 2009) en de huidige nota Integraal Jeugdbeleid (Gemeente Berkelland, 2007) van de gemeente Berkelland wordt depressiepreventie niet als speerpunt benoemd. De recente ontwikkelingen zoals de komende transitie in de Jeugdzorg ziet de gemeente als een uitdaging om na te denken over hun wettelijke taken rondom jeugdzorg- en preventie. Ook kan de gemeente ondersteuning gebruiken in de beslissing welk depressiepreventie-aanbod gesubsidieerd dient te worden. Op dit moment is de nieuwe nota Lokaal Gezondheidsbeleid in de maak waarin depressiepreventie wellicht genoemd kan worden. Berkelland is in 2005 ontstaan als fusiegemeente van Borculo, Eibergen, Neede en Ruurlo. Het is relatief een kleine gemeente (ruim inwoners). De beleidsmedewerker Volksgezondheid heeft ook de Jeugdgezondheidszorg, de Openbare Geestelijke Gezondheidszorg en (delen van) de Wet Maatschappelijke Ondersteuning in zijn portefeuille. Dit maakt dat er weinig tijd is om rondom belangrijke thema s zoals depressiepreventie een verdiepingsslag te maken. De extra subsidieronde Klein-maar-fijn biedt een goede kans om de diepte in te gaan en onderzoek te doen naar het nut en de noodzaak van depressiepreventie bij jongeren in Berkelland en, samen met partijen uit de praktijk, het bestaande aanbod te inventariseren en te zien waar verbetermogelijkheden liggen, zodat depressie bij jongeren in Berkelland nog beter voorkómen kan worden. Depressiepreventie jongeren in de gemeente Berkelland 3

7 2 Doel en onderzoeksvragen Het doel van dit onderzoek is de volgende vraag te beantwoorden: Hoe kan het aantal jongeren met depressieve gevoelens in Berkelland worden verminderd? Het onderzoek richt zich op jongeren jaar. Het onderzoek focust op preventie, dus op het voorkómen van depressie. Jongeren worden gestimuleerd om op eigen kracht gezond te kunnen leven. Waar nodig, wordt tijdig bijgestuurd door hulp te bieden zonder dat er meteen geproblematiseerd wordt. In de visie van gemeente Berkelland staat het vergroten van de zelfredzaamheid voorop. De gemeente wil vooral inzetten op wijkgericht werken en het versterken van sociale verbanden, zodat jongeren zichzelf en elkaar kunnen helpen De volgende deelvragen komen aan bod: 1. Hoe vaak komt (een voorstadium van) depressie voor bij jongeren in Berkelland? Onderscheid naar subgroepen (geslacht, leeftijd, etniciteit, sociaaleconomische status). 2. Wat zijn dieperliggende oorzaken van depressie bij jongeren? Bijvoorbeeld: hechting, sociale weerbaarheid, ingrijpende gebeurtenissen zoals scheiden, werkloosheid. 3. Wat wordt op dit moment aangeboden in Berkelland aan depressiepreventie voor jongeren? Hoe is de samenwerking tussen aanbieders? 4. Hoeveel jongeren maken gebruik van het depressiepreventie-aanbod? Wat is de kwaliteit en effectiviteit van het aanbod? En hoe verloopt de toeleiding? 5. Op basis van 1 t/m 4: hoe kan het aantal jongeren met depressieve gevoelens in Berkelland worden verminderd? De ideeën die door organisaties zijn genoemd tijdens het minisymposium Depressiepreventie op 11 oktober 2012 spelen hierbij een belangrijke rol. 4

8 Tekst 3 hier Werkwijze Het onderzoek is uitgevoerd door gebruik te maken van verschillende methoden. Hieronder worden deze methoden beschreven. Data-analyse Er zijn databestanden geanalyseerd van gezondheidsmonitors (E-MOVO 2011 en volwassenenmonitor 2008) van GGD Gelre-IJssel. Hierdoor is inzicht gekregen in het aantal jongeren in de gemeente Berkelland dat te maken heeft met depressieve gevoelens of een verhoogd risico op een angststoornis of depressie. Ook is onderzocht welke factoren samenhangen met depressieve klachten bij jongeren. Ten slotte is aan de hand van data-analyse op de bestanden van de gezondheidsmonitors het hulpzoekgedrag van jongeren met depressieve gevoelens onderzocht. Literatuuronderzoek en internetresearch Er is een inventarisatie van het aanbod van depressiepreventie/-behandeling voor jongeren gehouden. Deze inventarisatie heeft plaatsgevonden aan de hand van literatuuronderzoek en internetsearch naar bestaand (landelijk en regionaal) aanbod voor depressiepreventie. Belangrijke bronnen waren: Trimbos Instituut, I-database, Databank Effectieve Jeugdinterventies van het Nederlands Jeugd Instituut, GGNet, gemeenten, GGD Gelre-IJssel (rvtv). Onder Bronnen is een lijst opgenomen van relevante literatuur. Opvragen jaarcijfers bij instellingen Er zijn jaarcijfers opgevraagd bij instellingen om inzicht te krijgen in het aantal gegeven cursussen en/of het aantal deelnemende en behandelde jongeren (bereik). Het houden van semi-gestructureerde interviews Er zijn 14 semi-gestructureerde interviews gehouden met professionals die werkzaam zijn in de geestelijke en/of (jeugd)gezondheidszorg in de gemeente Berkelland. Het betreft professionals van de volgende organisaties en instellingen: GGNet, GGD Gelre-IJssel, VIT-hulp bij mantelzorg (voorheen VIT Oost-Gelderland), Bureau Jeugdzorg Gelderland, een praktijkondersteuner GGZ van de huisarts, Sensire/Algemeen Maatschappelijk Werk, MEE Oost-Gelderland en Lindenhout. Daarnaast zijn interviews gehouden met (zorg)coördinatoren van de scholen AOC Oost, Staring college, Assink lyceum, Scholengemeenschap Marianum, praktijkschool Maxx en het samenwerkingsverband (SWV) VO Berkelland (zie voor details bijlage 1). Aan de hand van de interviews is nagevraagd of men de oorzaken van depressie herkent, in hoeverre de inventarisatie van aanbod volledig is, en is inzicht gekregen in de wijze waarop jongeren in het algemeen worden toegeleid naar hulp en hoe dit mogelijk verbeterd kan worden. De interviews zijn gehouden aan de hand van een vooraf -samen met de gemeenteopgestelde itemlist (zie bijlage 2). Minisymposium depressiepreventie De gemeenten Berkelland en Oost Gelre hebben samen met Academische werkplaats AGORA het minisymposium Depressiepreventie bij jongeren in Berkelland en Oost Gelre georganiseerd op 11 oktober Hierbij waren 45 personen aanwezig vanuit bovengenoemde hulpverlenende instellingen/organisaties en scholen voor voortgezet onderwijs (zie bijlage 3). Depressiepreventie jongeren in de gemeente Berkelland 5

9 Tijdens dit symposium werden de uitkomsten van het onderzoek gepresenteerd. Vervolgens konden de professionals in de interactieve gespreksgroepen ervaringen uitwisselen over depressie(preventie) bij jongeren en de mogelijkheden om de jongeren, hun ouders, school en de gehele keten te versterken. Doel van de bijeenkomst was om draagvlak te creëren voor het gezamenlijk bijdragen aan de preventie van depressie bij jongeren. 6

10 Hoeveel jongeren in Berkelland hebben last van depressieve gevoelens en wat zijn oorzaken? 4 Tekst hier Depressie bij jongeren Een depressie of depressieve stoornis is bij jongeren vaak moeilijk te herkennen, omdat de symptomen vergelijkbaar zijn met normaal gedrag in de puberteit. Daarnaast verbergen en ontkennen jongeren vaak hun depressieve gevoelens. Wanneer een jongere alleen nog maar neerslachtig is en nergens meer plezier aan beleeft, moet gedacht worden aan een depressie. Een depressie op jonge leeftijd kan iemands school- en beroepscarrière verstoren en heeft specifieke (ontwikkelingspsychologische) gevolgen. Dit kan nadelig werken op iemands schoolprestaties, sociaal leven en daarmee later op iemands beroepsloopbaan. Ook is een depressie op jonge leeftijd een voorspeller van terugkerende of chronische depressie op latere leeftijd. Verschil tussen depressie en depressieve gevoelens Van een depressie spreken we pas als een jongere niet meer in staat is om normaal te functioneren. Depressieve gevoelens (oftewel een dipje) zijn gevoelens van somberheid of lusteloosheid. Tot op zekere hoogte zijn depressieve gevoelens normaal voor de pubertijd, maar als jongeren hier te lang mee rondlopen, kunnen depressieve gevoelens uitgroeien tot een echte depressie. Preventieve interventies kunnen voorkomen dat deze jongeren een depressie ontwikkelen. Ongeveer 600 jongeren in Berkelland kampen met depressieve gevoelens In de gemeente Berkelland wonen ongeveer 6000 jongeren in de leeftijd van 12 tot 25 jaar (tot en met 24 jaar). Daarvan zijn er ongeveer 3400 tussen 12 en 19 jaar en 2500 tussen 19 en 25 jaar (CBS). Uit het E-MOVO onderzoek dat GGD Gelre-IJssel in 2011 onder middelbare scholieren heeft uitgevoerd blijkt dat 10% van de leerlingen uit klas 2 en 4 in de gemeente Berkelland last heeft van depressieve gevoelens op basis van de Major Depression Inventory-vragenlijst a. Dit betekent dat in elke klas 2-3 leerlingen last hebben van depressieve gevoelens. Wanneer we deze percentages toepassen op de totale groep jarigen, betekent dit dat het gaat om ongeveer 600 jongeren in de gemeente Berkelland die last hebben van depressieve gevoelens. Bij ongeveer 350 van hen is sprake van matige tot ernstige depressieve gevoelens (tabel 1). Tabel 1: Schatting aantal jongeren in de gemeente Berkelland met depressieve gevoelens jaar jaar jaar Totaal aantal jongeren in de gemeente Berkelland¹ Aantal jongeren met lichte, matige of ernstige depressieve gevoelens volgens MDI (10%)² * 591 Waarvan lichte depressieve gevoelens (4%) * 236 Aantal jongeren met matige of ernstige depressieve gevoelens volgens MDI (6%)² * 355 ¹ Bron: CBS ² Bron: E-MOVO 2011 GGD Gelre-IJssel *schatting: percentage jarigen toegepast op jarigen * schatting: percentage jarigen toegepast op jarigen ª Bij E-MOVO is de aanwezigheid van depressieve gevoelens bij middelbare scholieren gemeten met behulp van de Major Depression Inventory (MDI). Deze lijst bestaat uit dertien vragen, bijvoorbeeld vragen naar bepaalde gevoelens, zoals somberheid, lusteloosheid en naar verlies van interesse voor dagelijkse activiteiten in de twee weken voorafgaand aan het onderzoek. Depressiepreventie jongeren in de gemeente Berkelland 7

11 Het percentage jongeren met depressieve gevoelens in Berkelland is met 10% iets lager dan gemiddeld in de regio Gelre-IJssel (14%). Uit E-MOVO komt verder naar voren dat meisjes in Berkelland vaker last hebben van depressieve gevoelens dan jongens (14% vs. 7%). Ook vmbo-leerlingen hebben hier vaker last van havo/vwoleerlingen (13% vs. 8%). Uit diverse onderzoeken komt naar voren dat depressieve gevoelens vaker voorkomen naarmate jongeren ouder worden. Juist jongvolwassenen hebben vaak te maken met depressie. Neemt depressie onder jongeren toe? Depressie bij jongeren staat de laatste tijd weer meer in de belangstelling. Het lijkt alsof depressie steeds vaker voorkomt, maar uit onderzoek blijkt dat dit niet zo is. De omvang van depressie is in de afgelopen 30 jaar stabiel gebleven. Wel is het zo dat huisartsen vaker een diagnose depressie stellen. Dat komt door betere herkenning en een vroege opsporing van depressie door de huisarts. Daarnaast zoeken mensen mogelijk sneller hulp voor hun depressieklachten dan vroeger. Overigens vinden ouders wel dat er een kleine toename te zien is in het aantal jongeren met klachten, maar leerkrachten vinden weer van niet. Als het aan de jongeren zelf gevraagd wordt, blijkt dat het aantal jongeren dat zich somber voelt door de tijd heen niet veranderd is. Wat zijn oorzaken van depressie bij jongeren? Uit de literatuur komt naar voren dat er niet één oorzaak bestaat voor depressie. Er wordt van uitgegaan dat er meerdere factoren zijn die een samenspel vormen. Deze factoren worden onderverdeeld in omgevingsfactoren, biologische factoren en de persoonlijkheid. Daarnaast vormen andere (psychische en lichamelijke) stoornissen/problemen een risico voor depressie. In tabel 2 staan de verschillende factoren die depressie kunnen veroorzaken samengevat weergegeven. In bijlage 4 is dit uitgebreider beschreven. Tabel 2: Factoren die een rol kunnen spelen in het ontstaan van depressie bij jongeren. Bron: zie bijlage 4. Factoren Omgevingsfactoren rondom gezin Voorbeelden Relatieproblemen ouders; emotionele problemen tussen ouder en kind; depressieve ouders; mishandeling en seksueel misbruik; ingrijpende gebeurtenissen binnen gezin/familie (zoals: echtscheiding, sterfgeval, ernstige ziekte) rondom vrienden rondom school Biologische factoren Persoonlijkheid Andere stoornissen Weinig vrienden hebben; ontevreden over sociale contacten; eenzaamheid Gepest worden; leerproblemen Genetische aanleg en fysiologische risico s Negatieve emotionele gesteldheid (snel somber, boos, angstig); lage zelfwaardering Andere psychische stoornissen, zoals angststoornissen; eerdere depressie; ernstige lichamelijke ziekte of handicap 8

12 Oorzaken depressie herkend in cijfers van Berkelland De cijfers uit de GGD-monitors (monitor volwassenen 2008 en E-MOVO 2011) zijn gebruikt om een profielschets te maken van jongeren met depressieve gevoelens in de gemeente Berkelland. Er is in kaart gebracht welke factoren samenhangen met het hebben van depressieve gevoelens. Uit de analyses die op basis van de monitors zijn gedaan kan de oorzaak-gevolgrelatie niet worden vastgesteld. We zien echter wel grote overeenkomsten met de factoren die vanuit de literatuur genoemd worden (tabel 2) als mogelijke veroorzakers van depressie jarigen in Berkelland Uit de gegevens van E-MOVO (onderzoek onder scholieren klas 2 en 4 voortgezet onderwijs) onder de jongeren in Berkelland blijkt dat met name een slechte relatie met de ouders (het ontbreken van een luisterend oor thuis) duidelijk samenhangt met het hebben van depressieve gevoelens. Daarnaast hangen ook lichamelijke of geestelijke mishandeling, een onprettige schoolsituatie (gepest worden, school niet leuk vinden, spijbelen) en druggebruik samen met depressieve gevoelens jarigen in Berkelland Op basis van de volwassenenmonitor 2008 is gekeken naar kenmerken die veel voorkomen bij jongvolwassenen met een verhoogd risico op een angststoornis of depressie. Het blijkt dat bij jongeren in de leeftijd van 19 tot 25 jaar uit de Achterhoek vooral eenzaamheid en onvrede over sociale contacten samenhangt met een verhoogd risico op depressie. Daarnaast geldt dit ook voor het hebben van een uitkering, moeite hebben met rondkomen, ooit slachtoffer geweest zijn van huiselijk geweld. Depressiepreventie jongeren in de gemeente Berkelland 9

13 Oorzaken depressie herkend door professionals in Berkelland Tijdens de interviews met de professionals zijn bovengenoemde oorzaken besproken. Veel werd door de professionals direct herkend, met name de top 4 van oorzaken: missen van een luisterend oor thuis of in de directe omgeving het hebben van een zorgtaak thuis (door ziekte / verslaving van gezinsleden) echtscheidingsproblematiek eenzaamheid, geen of gebrekkige sociale aansluiting Ook herkend worden (digitaal) pesten, op een te hoog niveau moeten presteren, overbelasting (ook door leuke dingen, jongeren krijgen te weinig rust, moeten veel) en stress ten gevolge van financiële problemen. De professionals benoemen ook dat het probleem soms bij de ouders ligt: door gebrek aan opvoedingsvaardigheden bij de ouders kunnen klachten ontstaan bij de jongere. Ook wordt herkend dat persoonlijkheid en aanleg een rol spelen bij het ontstaan van depressie: de ene jongere is hier gevoeliger voor dan de andere. 10

14 Wat is het depressiepreventie-aanbod voor jongeren in Berkelland? 5 Tekst hier Wanneer spreken we over depressiepreventie-aanbod? Zoals we in het vorige hoofdstuk zagen hebben jongeren met depressieve gevoelens een verhoogd risico op het ontwikkelen van een depressie(ve stoornis). Er is een samenspel van factoren die hieraan kunnen bijdragen. Bij depressiepreventie is het daarom belangrijk om de aandacht te richten op één of meerdere van deze factoren, zodat daarmee een depressie voorkomen kan worden. In dit rapport hanteren wij daarom de volgende definitie: Aanbod voor depressiepreventie is aanbod dat gericht is op één of meerdere factoren die depressie bij jongeren kunnen veroorzaken. Dat betekent dat cursussen voor jongeren met somberheidsklachten onder depressiepreventie vallen, maar bijvoorbeeld ook begeleiding in echtscheidingssituaties, antipest methodes en faalangsttrainingen. Diverse instellingen en organisaties in Berkelland hebben depressiepreventie-aanbod voor jongeren Er zijn in de gemeente Berkelland verschillende instellingen en organisaties gevonden, die aanbod hebben dat zich richt op depressiepreventie bij jongeren. Hierin is het aanbod van eerstelijnspsychologen en orthopedagogen en het alternatieve aanbod niet meegenomen. Hieronder volgt een opsomming van deze (veelal regionaal opererende) organisaties en een korte beschrijving van hun aanbod dat past in het kader van depressiepreventie: Bureau Jeugdzorg* GGD Gelre- IJssel* GGNet Preventie GGNet Jeugd Huisarts/ POH IrisZorg Lindenhout MEE Oost- Gld.* Scholen VO (5) Doorverwijzende instantie, waarvan oa. Vrijwillige jeugdhulpverlening, Spoedeisende zorg, Jeugdbescherming, Jeugdreclassering, het Advies & Meldpunt Kindermishandeling en de Kindertelefoon deel uitmaken. Screening van alle jongeren, indien nodig doorverwijzing door jeugdarts en -verpleegkundige, daarnaast lespakketten voor scholen. Biedt met name depressiepreventie groepscursussen, maar ook individuele hulpverlening, online hulpverlening of een combinatie van deze vormen, gericht op jongeren en/of hun ouders en omgeving. Daarnaast deskundigheidsbevordering voor leerkrachten. Biedt individuele hulpverlening en online hulpverlening voor jongeren, waaronder ook psychiatrie (tweedelijns zorg). Biedt laagdrempelige, kortdurende individuele hulpverlening voor jongeren (tot 3 gesprekken). In Berkelland werkt 1 praktijkondersteuner GGZ namens diverse huisartsenpraktijken. Gericht op behandeling van problematisch gebruik van alcohol, drugs en problematisch gokken en het voorkomen ervan. Grote instelling voor jeughulpverlening, biedt individuele hulp, verblijf, trainingen, observatie (onderzoek), pleegzorg en dagbehandeling, ook groepstraining voor ouders die overwegen te gaan scheiden. Biedt individuele begeleiding en de Brussengroep voor jongeren met een licht verstandelijke beperking, autisme of ADHD en hun omgeving. Hebben veelal een goede zorgstructuur voor signalering en verwijzing, daarnaast hebben scholen ook zelf aanbod in huis (groepscursussen en individuele begeleiding). Depressiepreventie jongeren in de gemeente Berkelland 11

15 Sensire/ AMW* St. Humanitas VIT-bij mantelzorg Maatschappelijk werk, biedt individuele hulpverlening en online hulpverlening voor jongeren, daarnaast ook thuisbegeleiding voor ouders/ gezinnen en groepscursussen (via scholen). Biedt ondersteuning aan jongeren en ouders in echtscheidingssituaties (in ontwikkeling). Biedt individuele begeleiding van jonge mantelzorgers en voorlichting/ educatie via scholen. * Samenwerkingspartner in het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) in Berkelland Preventieve interventies in het licht van de preventie-curatieketen In de Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ) wordt het aanbod ingedeeld in vijf vormen van preventie en zorg, de zogenaamde preventie-curatieketen. Deze keten loopt van de vroege preventie voor iedereen, naar specifieke preventie voor hoog risicogroepen, tot behandeling van ziekte en voorkomen van erger bij chronische ziekten. Anders gezegd: van universele preventie, naar selectieve en geïndiceerde preventie, tot behandeling en zorggerelateerde preventie. Figuur 1 laat zien dat gemeenten verantwoordelijk zijn voor de universele en selectieve preventie. Zorgverzekeraars zijn verantwoordelijk voor de geïndiceerde preventie, behandeling en zorggerelateerde preventie. Figuur 1 De preventie-curatie keten Hieronder worden de verschillende vormen van preventie nader omschreven, waarbij de focus wordt gelegd op depressie en jongeren. Universele preventie: is gericht op de totale groep jongeren in de algemene bevolking. Vaak gaat het om educatieve activiteiten en voorlichting. Daarmee wordt kennis en veerkracht vergroot, en wordt een ondersteunende omgeving en empowerment bevorderd. Voorbeeld: examentraining of leskisten op school. Selectieve preventie: is gericht op jongeren waarbij het risico op het ontwikkelen van een probleem aanzienlijk groter is dan gemiddeld. Bijvoorbeeld jonge mantelzorgers, kinderen met ouders met psychische of verslavingsproblemen, of jongeren in echtscheidingssituaties. Geïndiceerde preventie: is gericht op jongeren die wel klachten of symptomen hebben, maar die niet voldoen aan diagnostische criteria voor een psychische stoornis. Bijvoorbeeld: Grip op je dip. Behandeling: voor jongeren met een klinische diagnose depressie. Behandeling geschiedt vaak door de eerstelijns en/of tweedelijnszorg. Zorggerichte preventie: is gericht op mensen die een chronische psychische of somatische aandoening hebben. Bijvoorbeeld jongeren met een licht verstandelijke beperking of autisme 12

16 Breed aanbod voor depressiepreventie jongeren in Berkelland Tabel 3 geeft een overzicht van de verschillende soorten activiteiten op het gebied van depressiepreventie (en behandeling) die de organisaties en instellingen in de gemeente Berkelland bieden, uitgesplitst naar soort preventie. Een gedetailleerd overzicht van het aanbod per organisatie staat in bijlage 5. Uit tabel 3 komt naar voren dat er in de gemeente Berkelland een breed aanbod is voor jongeren met een verhoogd risico op depressie(ve klachten). Het aanbod is in te delen in de vijf verschillende vormen van de preventie-curatieketen, zoals hieronder beschreven. Onder universele preventie vallen de activiteiten van de afdeling Jeugdgezondheidszorg van GGD Gelre-IJssel. De jeugdartsen zien alle tweedeklassers van het voortgezet onderwijs tijdens het preventieve gezondheidsonderzoek. Tijdens dit onderzoek worden jongeren gescreend op psychosociale problematiek, eventueel volgt verwijzing naar de hulpverlening of bespreking in het interne of externe zorgadviesteam. Onder universele preventie vallen ook educatieve activiteiten die tot doel hebben kennis over een bepaald thema te vergoten. Zo geeft VIT-hulp bij mantelzorg klassikale voorlichting over mantelzorg op het voortgezet onderwijs. GGD Gelre-IJssel en IrisZorg bieden scholen lespakketten aan, bijvoorbeeld over (digitaal) pesten of genotmiddelen. Ook deskundigheidsbevordering voor intermediairs, zoals docenten (GGNet Preventie) en opvoedingsondersteuning voor ouders (Sensire) vallen onder universele preventie. Diverse organisaties hebben aanbod dat past binnen de kaders van selectieve preventie. Zo hebben scholen een belangrijk taak in het signaleren en begeleiden van risicoleerlingen. Scholen in Berkelland hebben hiervoor een zorgstructuur in het leven geroepen met duidelijke verdeling van taken en verantwoordelijkheden. Zij bieden ook trainingen op het gebied van weerbaarheid en sociale vaardigheden. Sensire en Lindenhout bieden groepscursussen voor ouders en kinderen in echtscheidingssituaties. GGNet Preventie en MEE Oost Gelderland geven groepscursussen voor broers en zussen van kinderen met autisme of ADHD (brussengroepen). Voor jongeren met een ouder met psychische of verslavingsproblematiek biedt GGNet Preventie ondersteuning in de vorm van onder andere groepscursussen en een informatieve website met chatmogelijkheden met een deskundige en lotgenoten (KOPP). Jonge mantelzorgers kunnen ondersteuning en informatie krijgen van VIThulp bij mantelzorg. GGNet Preventie en Sensire bieden jongeren met (faal)angst en problemen op het gebied van sociale vaardigheden trainingen aan. Soms worden deze trainingen op school aangeboden. Onder geïndiceerde preventie valt de hulp en ondersteuning voor jongeren met licht depressieve klachten. Deze jongeren kunnen bijvoorbeeld terecht bij Sensire of GGNet Preventie voor individuele begeleiding, groepscursussen of internethulpverlening. Ook een praktijkondersteuner GGZ van de huisarts en eerstelijns behandelaars kunnen hulp bieden aan jongeren met licht depressieve klachten om zo te voorkomen dat een depressie ontstaat. IrisZorg biedt jongeren die risicovol drinken en/of drugs gebruiken trainingen aan. Behandeling is nodig, wanneer een jongere een depressie(ve stoornis) heeft. Hiervoor kunnen jongeren terecht bij GGNet Jeugd, Lindenhout of andere behandelaars in de 1e of 2e-lijn zoals de vrijgevestigd psychologen en orthopedagogen. Wanneer een depressie mild is, is behandeling door de praktijkondersteuner van de huisarts in sommige gevallen ook voldoende. Depressiepreventie jongeren in de gemeente Berkelland 13

17 Tot slot is in tabel 3 ook het zorggerichte depressiepreventie-aanbod opgenomen. Het betreft hier met name aanbod voor jongeren met een (licht) verstandelijke beperking. Organisaties zoals MEE, Zozijn en Kwadrant richten zich op deze groep jongeren. Ook jongeren met verslavingsproblematiek zijn in deze kolom genoemd. In dit onderzoek gaan we verder niet uitgebreid in op deze twee doelgroepen. Tabel 3: Aanbieders voor depressiepreventie in Berkelland ingedeeld volgens de preventie-curatie keten Universele preventie (gemeenten) Selectieve preventie (gemeenten) Geïndiceerde preventie (zorgverzekeraar) Behandeling (zorgverzekeraar) zorggerelateerde preventie (zorgverzekeraar) GGD Gelre-IJssel Scholen Algemeen, bv: Leskist pesten Deskundigheidsbevordering Scholen VIT-bij mantelzorg Sensire GGNet Preventie Risicogroepen, bv: Echtscheidings-situaties Mantelzorgers Sensire GGNet Preventie Huisarts / POH GGZ Psychologen / orthopedagogen Iriszorg Sub-klinische depressie GGNet Jeugd Huisarts / POH GGZ Psychologen / orthopedagogen Lindenhout Klinische depressie GGNet Jeugd MEE Zozijn De Lichtenvoorde Kwadrant Preventie bij jongeren met een chronische psychische of somatische aandoening Kansen voor samenwerking Preventie en curatie zouden een sluitende keten moeten vormen om jongeren samenhangende en continue ondersteuning (preventief dan wel curatief) te bieden. Hiervoor is samenwerking tussen de diverse organisaties, instellingen en scholen belangrijk. Een goede samenwerking zorgt voor een sluitende keten. Tijdens de interviews zijn diverse kansen genoemd om de samenwerking in Berkelland te verbeteren. De diverse geldstromen die er op dit moment zijn (Awbz, provincie en gemeente) worden genoemd als één van de belemmeringen voor samenwerking. Echter, door de transitie komt de jeugdzorg straks bij de gemeente te liggen. Daardoor komt er één financier die kan sturen in het aanbod. Dit biedt mogelijkheden voor betere samenwerking, met name als de gemeente de rol als regievoerder oppakt. Ook biedt dit mogelijkheden om bijvoorbeeld de leeftijdsgrens van 18 jaar op te rekken naar 23 jaar, wat een aantal instellingen graag zouden zien. Een andere kans voor samenwerking is het verbeteren van de afspraken over case-management. Nu is soms onduidelijk wie de case-manager is en wie de communicatie verzorgt en bewaakt. Het zou helpen als er, naast duidelijk afspraken, ook een initiatiefrijke case-manager is die proactief zijn/haar rol op zich neemt. Scholen zien bovendien kansen in een betere communicatie en terugkoppeling door de instellingen waarvan hun leerlingen hulp ontvangen. Zij zouden graag contact houden over de voortgang. Ook zouden ze graag handelingsadviezen en/of tips ontvangen om te gebruiken in de klas. Tot slot ligt er een kans voor samenwerking tussen scholen en instellingen. De vraag hierbij is wanneer scholen jongeren op school kunnen begeleiden en wanneer zij professionele hulp moeten inroepen. Scholen begeleiden op dit moment al veel leerlingen in huis en sommige scholen zouden deze taak nog wel willen uitbreiden. Zo is genoemd dat een cursus als Plezier op school niet door GGNet maar door school aangeboden zou moeten worden, als zijnde een taak van de school. Aan de andere kant, vinden sommige instellingen dat scholen te ver gaan in hun betrokkenheid bij het welbevinden van leerlingen en dat zij dit moeten overlaten aan professionele organisaties. 14

18 Wat is de kwaliteit en effectiviteit van het aanbod in Berkelland en hoe verloopt de toeleiding? 6 Het aanbod onder de loep In dit hoofdstuk wordt het aanbod, zoals dat in hoofdstuk 5 is beschreven, verder onder de loep genomen. Hierbij richten wij ons vooral op het aanbod waar de gemeente verantwoordelijk voor is, de universele en selectieve preventie. We kijken naar vragen als: hoeveel jongeren maken gebruik van het aanbod voor depressiepreventie in Berkelland? Wat is de kwaliteit van het aanbod? Is er overlap of zijn er hiaten in het aanbod? Hoe verloopt de toeleiding naar het aanbod? Hoeveel jongeren maken gebruik van het aanbod voor depressiepreventie in Berkelland? Aan de organisaties en instellingen die in de gemeente Berkelland actief zijn op het gebied van depressiepreventie bij jongeren is gevraagd aan te geven, hoeveel jongeren uit Berkelland in 2011 gebruik hebben gemaakt van hun aanbod. Sommige organisaties konden dit vrij nauwkeurig aanleveren, terwijl het voor andere organisaties niet mogelijk was. In bijlage 5 staan de bereikcijfers genoemd, voor zover deze bekend zijn. Jeugdartsen zien vrijwel alle jongeren tijdens Preventief Gezondheidsonderzoek De jeugdarts en -assistente van de GGD hebben een belangrijke signalerende functie, ook op het gebied van depressieve klachten. Vrijwel alle jongeren uit Berkelland worden rond hun 14e levensjaar tijdens het Preventief Gezondheidsonderzoek klas 2 door de jeugdarts of -assistente gezien. Het opkomstpercentage voor dit onderzoek ligt in Berkelland op 96% ( ). De jongeren worden onder andere gescreend op psychisch welbevinden door middel van een erkende screeningsvragenlijst (SDQ). Als er vragen of problemen op dit gebied worden gesignaleerd, wordt hier tijdens het onderzoek aandacht aan besteed. Indien nodig bespreekt de jeugdarts de leerling in het zorgadviesteam en/of verwijst hem/haar door naar de hulpverlening. 6-10% van de leerlingen wordt op school begeleid door interne zorgteam Van de vijf middelbare scholen in Berkelland (AOC Oost, Assink lyceum, Marianum Scholengemeenschap, Staring College, en Maxx praktijkschool) zijn alleen cijfers ontvangen van het Marianum en Staring College. Op het Marianum zitten ongeveer 2000 leerlingen. In zijn ruim 150 leerlingen besproken in het interne zorgteam, waarin ook een jeugdmaatschappelijk werker en een orthopedagoog zitten. 134 leerlingen zijn begeleid door de zorgcoördinator, de jeugdmaatschappelijk werker of de orthopedagoog uit het interne zorgteam. Een deel van hen zal zijn doorverwezen naar externe hulp. Verder hebben 58 leerlingen meegedaan aan een sociale vaardigheidstraining op school. In totaal hebben dus 192 leerlingen op school een vorm van ondersteuning gekregen, dit is bijna 10% van alle leerlingen. De cijfers van het Staring College vallen iets lager uit, hier zijn 23 van de 370 leerlingen begeleid (locatie Beukenlaan), dat is 6% van alle leerlingen. Ongeveer 9% van middelbare scholieren bereikt met educatie en voorlichting Naar schatting zijn in 2011 ongeveer 300 jongeren in Berkelland bereikt door educatie- en voorlichtingsactiviteiten van VIT-hulp bij mantelzorg. Hierbij gaat het om de algemene groep middelbare scholieren (zonder klachten). Een andere vorm van educatie- en voorlichtingsactiviteiten zijn de leskisten digitaal pesten van GGD Gelre-IJssel. Opvallend is dat geen enkele middelbare school in Berkelland hier gebruik van gemaakt heeft. Samengenomen gaat het dan om ongeveer 300 van de ongeveer 3400 middelbare scholieren tussen de 12 en 19 jaar uit Berkelland, die zijn bereikt met educatie- en voorlichtingsactiviteiten. Dit is ongeveer 9%. Depressiepreventie jongeren in de gemeente Berkelland 15

19 Ongeveer 2% van de jongeren uit Berkelland maakt gebruik van ondersteuningsaanbod Sensire/AMW, GGNet Preventie en VIT-hulp bij mantelzorg In bijlage 5 is het depressiepreventie-aanbod van o.a. Sensire/AMW, GGNet Preventie en VIT-hulp bij mantelzorg in kaart gebracht. Deze organisaties bieden groepscursussen en/of individuele ondersteuning voor jongeren met een hulpvraag. In 2011 hebben 13 jongeren uit Berkelland gebruik gemaakt van het interventie-aanbod van GGNet Preventie, 5 van de hulp van mantelzorgconsulenten van VIT-hulp bij mantelzorg en 100 van het aanbod van Sensire/AMW. Samen gaat het dan om ongeveer 120 van de ongeveer 6000 jongeren tussen 12 en 23 jaar uit Berkelland, die van dit aanbod gebruik hebben gemaakt. Dit is ongeveer 2%. Uit deze cijfers komt naar voren dat veel meer jongeren gebruik maken van het aanbod van Sensire/ AMW dan van het aanbod van GGNet Preventie. Intermediairs (ouders en docenten) lijken nog weinig te worden bereikt Naast de jongeren zelf is het ook belangrijk om de intermediairs te bereiken. In 2011 hebben 50 ouders in Berkelland thuisbegeleiding (opvoedingsondersteuning) van Sensire ontvangen. Daarnaast hebben 12 direct betrokkenen van jonge mantelzorgers (ouders en/of andere betrokkenen) een cursusavond van GGNet Preventie bijgewoond. Samengenomen gaat het dan om ongeveer 60 ouders van de ongeveer 3400 middelbare scholieren in Berkelland, die (voor zover bekend) bereikt zijn. Verder hebben in 2010 twintig docenten uit Berkelland meegedaan met de cursus Dipje of depressie van GGNet. In 2011 heeft, voor zover bekend, geen deskundigheidsbevordering voor docenten uit Berkelland plaatsgevonden op het gebied van depressiepreventie. Bereik overig aanbod onbekend Behalve bij de bovengenoemde instellingen kunnen jongeren voor hulp en ondersteuning bij depressieve gevoelens of hieraan gerelateerde problematiek ook terecht bij andere aanbieders, zoals de praktijkondersteuner GGZ, Lindenhout en particuliere aanbieders. Van deze hulpverleners weten wij de bereikcijfers echter niet. We weten echter wel uit de interviews dat jongeren relatief vaak naar het vrijgevestigd aanbod worden doorverwezen. Het aandeel jongeren dat naar hen wordt doorverwezen is echter moeilijk in te schatten. Wat is de kwaliteit van het aanbod? 7 van de ruim 25 vormen van aanbod erkend voor hun effectiviteit Op landelijk niveau worden stappen gezet om de kwaliteit van interventies structureel in kaart te brengen. Het RIVM heeft hiervoor opdracht gekregen van het ministerie van Vws. Daarom is in 2010 het Centrum Gezond Leven opgericht. Het Centrum Gezond Leven heeft een certificeringssysteem in het leven geroepen, waar instellingen, organisaties en scholen hun aanbod kunnen indienen. Een erkenningscommissie beoordeelt de kwaliteit van de betreffende interventie op een aantal punten. Om de kwaliteit van het aanbod in Berkelland te kunnen beoordelen, is gekeken welke interventies op dit moment erkend zijn door het Centrum Gezond Leven. Van de ruim 25 vormen van aanbod blijken er 7 erkend te zijn door het Centrum Gezond Leven. Dit zijn van GGNet KOPP, Kop op ouders, Plezier op school, Vriendenprogramma, Head up en van IrisZorg Gezonde School en Genotmiddelen. Ook Rots en Water, één van de sociale weerbaarheidstrainingen die wordt aangeboden op het Staring College en door Lindenhout, is erkend door het Centrum Gezond Leven. Van het overige aanbod is voor zover wij konden nagaan de kwaliteit niet bekend. 16

20 In Berkelland is een goede verdeling over groeps-, individueel en online aanbod Voor depressiepreventie bestaat er zowel groepsaanbod, individueel aanbod als online aanbod. Door scholen en instellingen wordt genoemd dat niet alle jongeren in een groep willen, bijvoorbeeld omdat zij dan weer moeten luisteren naar problemen van anderen. Daarom is het belangrijk dat er ook voldoende individueel aanbod is. Dit is in Berkelland het geval. Het groepswerk is wel in de meerderheid, maar er is ook voldoende individueel en online aanbod. Het aanbod van GGNet Preventie is met name groepsgericht, terwijl het aanbod van de eerstelijn (praktijkondersteuner en psychologen/ orthopedagogen) vaker individueel is. Sommige cursussen hebben zowel een groeps- als een inviduele variant, dit is met name mogelijk bij de online cursussen. Scholen en instellingen vinden het online aanbod belangrijk; vooral als opstap naar of aanvullend op face-to-face aanbod zoals gesprekken en cursussen, niet ter vervanging. Opgemerkt wordt dat jongeren een luisterend oor (en gezicht) nodig hebben. Is er overlap of zijn er hiaten in het aanbod? Op de thema s echtscheidingssituaties, brussengroepen, mantelzorgers en sociale weerbaarheid zijn meerdere organisaties actief Over het algemeen richten de diverse organisaties zich op een eigen niche. Op enkele gebieden zijn meer aanbieders betrokken. Dit hoeft niet altijd te betekenen dat er sprake is van overlap, bijvoorbeeld omdat de aanbieders zich op verschillende doelgroepen richten (bijvoorbeeld ouders en/of jongeren). Wel zal een samenwerking op die gebieden de kwaliteit van het aanbod verhogen. Eén van dergelijke gebieden met meer aanbieders is echtscheidingssituaties, waarin momenteel zowel Sensire als Lindenhout een aanbod hebben en Stichting Humanitas bezig is een aanbod te ontwikkelen. Daarnaast valt op dat zowel GGNet als MEE een brussengroep draaien voor broer of zussen (brussen) van kinderen met autisme en ADHD. Op het gebied van mantelzorgers is VIT-hulp bij mantelzorg de belangrijkste aanbieder maar daarnaast is ook GGNet aanbieder met een informatie-avond voor direct betrokkenen van jonge mantelzorgers. Op het gebied van weerbaarheid, sociale vaardigheid, assertiviteit en faalangst hebben scholen veel zelf in huis, soms in samenwerking met Sensire. Maar ook GGNet en Lindenhout bieden cursussen op dit gebied. Op andere gebieden is er, voor zover wij konden traceren, veelal één aanbieder. Er lijken hiaten in het aanbod voor vroege preventie in Berkelland De hiaten in Berkelland lijken zich met name te bevinden op het gebied van de vroege (universele) preventie. Met name opvallend is de groep jongeren die thuis geen luisterend oor kunnen vinden. Uit eerdere hoofdstukken is juist gebleken dat deze factor behoort tot de top 4 oorzaken van depressie. Negen op de tien jongeren gaan naar de ouders als er iets is. Maar kennelijk is het niet zo vanzelfsprekend dat ouders een luisterend oor weten te bieden aan hun opgroeiend kind/ puber. Hier kunnen meerdere oorzaken aan ten grondslag liggen, zoals een gebrek aan opvoedingsvaardigheden, maar ook echtscheidingsproblematiek of ziekte/ beperking van de ouders. Het zou de moeite waard zijn om te inventariseren of het aanbod in Berkelland op het gebied van opvoedingsondersteuning versterkt zou kunnen worden. Landelijk bestaan er diverse cursussen om ouders te ondersteunen Praten met kinderen, Beter omgaan met pubers en de opvoedmethodiek Triple P, met een erkenning van het Centrum Gezond Leven. Depressiepreventie jongeren in de gemeente Berkelland 17

21 Hoe verloopt de toeleiding naar het aanbod? Als er iets is gaan jongeren naar hun ouders, vrienden en/of school Van de jongeren met depressieve gevoelens geeft 9% (ongeveer één op de 10) aan nooit informatie/hulp te zoeken. Hier kunnen diverse redenen voor zijn, zoals schaamte, maar ook het idee dat het probleem wel overgaat of dat ze de situatie zelf kunnen oplossen. Als jongeren met depressieve gevoelens wel hulp zoeken, doen ze dat vooral in het gezin: bij hun ouders of broer/zus. Maar relatief gezien gaan deze jongeren veel minder vaak naar hun ouders of broer/zus dan jongeren zonder depressieve gevoelens. Ze gaan wel vaker naar een hulpverlener (tabel 4). Dit laatste wordt natuurlijk ook verklaard door het feit dat deze jongeren meer problemen hebben dan jongeren zonder depressieve gevoelens. Naast de ouders, wordt ook vaak hulp gezocht bij vrienden en op school (leraar, mentor of vertrouwenspersoon). Verder blijkt dat ongeveer één op de 10 jongeren voor informatie/ hulp het internet raadpleegt. Dit lijkt laag; mogelijk gaat dit in de toekomst nog wel verder stijgen, omdat jongeren op het internet anoniem terecht kunnen en het altijd voorhanden is. Aan de andere kant lijken jongeren een voorkeur te hebben voor persoonlijke aandacht boven het internet. Tabel 4. Hulpzoekgedrag van jongeren met en zonder depressieve gevoelens in Berkelland in Bij wie/waar zoek je informatie/hulp als je een probleem hebt dat je niet zelf kunt oplossen? Ouders/verzorgers Broer of zus Andere familieleden Vaste vriend(in) of partner Andere vriend(in) Leraar of docent Leerlingbegeleider of mentor Vertrouwenspersoon op school Schoolmaatschappelijk werk Jongerenwerker CJG (Centrum voor Jeugd en Gezin) Kindertelefoon (voor jongeren van 8 tot 18 jr) Huisarts Schoolarts of GGD-verpleegkundige Bureau Jeugdzorg Hulpverlener Internet Bibliotheek Heeft geen depressieve gevoelens 85% 39% 19% 29% 43% 13% 18% 10% 1% 1% 0% 4% 2% 1% 2% 1% 10% 2% Ik zoek nooit informatie/hulp 4% 9% Bij de vetgedrukte items verschillen de percentages significant. Heeft wel depressieve gevoelens 45% 27% 13% 34% 50% 14% 15% 11% 1% 1% 0% 2% 6% 0% 4% 6% 13% 1% Scholen signaleren en verwijzen door Uit het interview met de zorgcoördinatoren blijkt dat de scholen een goede zorgstructuur bieden, waardoor leerlingen met (psychosociale) problematiek kunnen worden gesignaleerd en indien nodig worden begeleid en/of doorverwezen. De eerste contactpersoon voor de leerling is de mentor. Wanneer problemen worden gesignaleerd kunnen een zorgcoördinator, de jeugdmaatschappelijk werker of de orthopedagoog middels een aantal gesprekken kortdurende ondersteuning bieden. Bij complexe problematiek of problemen, waarvan de oorzaak in de thuissituatie ligt, zal de jongere worden doorverwezen naar externe hulpverleners, zoals Sensire/AMW, Lindenhout, Bureau Jeugdzorg, GGNet, of particuliere hulpverleners. 18

22 De jeugdarts heeft ook een signalerende en verwijzende rol De jeugdarts en -assistente van de GGD, die vrijwel alle tweede klassers zien tijdens het Preventief Gezondheidsonderzoek, hebben naast een signalerende rol ook een belangrijke rol in het verwijzen van jongeren met depressieve gevoelens naar het ondersteunings- en hulpverleningsaanbod. De jeugdarts geeft aan door te verwijzen naar de huisarts en bij lichte problematiek ook naar het Algemeen Maatschappelijk werk (Sensire/AMW). Verder verwijst zij, na afstemming met de school, 0 door naar vrijgevestigde psychologen, bureau Jeugdzorg en GGNet. Meestal wordt in overleg met de jongere en zijn/haar ouders een keuze gemaakt voor een organisatie/hulpverlener. De jeugdarts geeft verder aan dat het aanbod in de gemeente Berkelland voor jongeren met depressieve klachten voldoende is. Wel is het soms lastig en tijdrovend om de jongeren bij het aanbod te krijgen. De huisarts als doorverwijzer en behandelaar Soms gaan jongeren met psychische problemen naar de huisartsenpraktijk. Een deel van hen is daar ook te behandelen, zo blijkt uit onderzoek van het NIVEL (Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg). Uit het onderzoek komt naar voren dat niet zozeer de huisarts, maar vooral een praktijkondersteuner geestelijke gezondheidszorg in de huisartsenpraktijk (POH-GGZ) of een sociaal psychiatrisch verpleegkundige de aanpak van psychische problemen voor hun rekening zouden kunnen nemen. De praktijkondersteuner GGZ is in opkomst. In de gemeente Berkelland werken een aantal praktijkondersteuners GGZ voor meerdere huisartsenpraktijken. Eén van deze praktijkondersteuners is gespecialiseerd in jeugd-ggz. Bureau Jeugdzorg signaleert en verwijst door Bij Bureau Jeugdzorg komen vooral jongeren terecht waarbij sprake is van complexe problematiek en/of wanneer er bij voorbeeld sprake is van onder toezichtstelling. Wanneer Bureau Jeugdzorg bij een intake vermoedt dat een jongere depressieve klachten heeft, verwijst zij direct door naar GGNet, Sensire/AMW of de HSK-Groep. Doorverwijzing vindt altijd plaats in overleg met jongere en ouders Wanneer een jongere met depressieve klachten wordt doorverwezen, gebeurt dit altijd in overleg met de jongere zelf en zijn/haar ouders (indien de jongere jonger is dan 18 jaar). Sommige verwijzers kiezen ervoor om de ouders of jongere zelf te laten bellen met de hulpverlenende organisatie, vanuit het oogpunt van zelfactivering en het nemen van de eigen verantwoordelijkheid. Soms wordt de organisatie al wel door de verwijzer vooraf ingelicht over de komende hulpvraag. GGNet stelt een hulpvraag als voorwaarde voor hulpverlening. Dit werkt volgens sommige verwijzers drempelverhogend voor jongeren/ouders die niet in staat om zelf een hulpvraag te formuleren (zie onder). Scholen ervaren drempels voor toeleiding naar hulp, met name bij GGNet Scholen hebben in de interviews diverse drempels genoemd die een rol kunnen spelen bij het doorverwijzen naar een bepaalde instelling of organisatie. Ten eerste de geografische afstand: de gemeente Berkelland is geografisch omvangrijk en het openbaar vervoer is niet altijd toereikend, daarom is het belangrijk dat een aanbieder in de wijk aanwezig is. Ten tweede kan een bureaucratische intakeprocedure een drempel vormen, zoals wanneer leerlingen zelf hun zorgvraag moeten formuleren (niet alle leerlingen zijn daartoe in staat). Ten derde verwijzen scholen vooral door naar organisaties (en personen) van wie zij betrokkenheid, een pro-actieve inzet en een goede terugkoppeling hebben ervaren. Een gebrek hieraan wordt duidelijk als een drempel ervaren. Depressiepreventie jongeren in de gemeente Berkelland 19