HANDHAVINGSHANDBOEK INHOUDSTAFEL. Dit handhavingshandboek wil alle medewerkers aan de handhavingsweek een houvast bieden, ongeacht hun bevoegdheid.

Transcriptie

1 HANDHAVINGSHANDBOEK Dit handhavingshandboek wil alle medewerkers aan de handhavingsweek een houvast bieden, ongeacht hun bevoegdheid. INHOUDSTAFEL 1. INLEIDING Wat is handhaving eigenlijk? Waarom dit handhavingshandboek? Voor wie? Wat is zwerfvuil en sluikstorten eigenlijk? Een handhavingsweek rond zwerfvuil & sluikstorten: Waarom? HANDHAVINGSINSTRUMENTEN: RETRIBUTIE, GAS EN HET MATERIALENDECREET Zwerfvuil Gemeentelijke administratieve sancties (GAS) Handhaving volgens Materialendecreet Sluikstorten Inzet van camera s in de handhaving van zwerfvuil en sluikstorten EVALUATIE (TEST) HANDHAVINGSDAG /09/ Knelpunten handhavers Ondersteuning partners Communicatie WAT KAN U DOEN TIJDENS DE HANDHAVINGSWEEK? COMMUNICATIEMATERIAAL HANDHAVING REGISTRATIE PROFESSIONEEL COMMUNICEREN OVER HANDHAVING ZWERFVUIL

2 1. INLEIDING 1.1. Wat is handhaving eigenlijk? De definitie van handhaven is het vaststellen van en reageren op een wetsovertreding. De afhandeling van deze reactie kan via verschillende kanalen: - Burgerrechtelijk (schade vergoeden, het doel van belastingsreglementen op opruimen); - Strafrechtelijk (straffen); - Administratief (probleem oplossen); - Fiscaal (financieren, ontmoedigen). Handhaving betekent niet dat elke overtreding altijd, onmiddellijk en streng aangepakt moet worden. Een overheid kan immers niet alle overtredingen kennen (bijvoorbeeld bij zwerfvuil is het op heterdaad betrappen een heikel punt). Sanctioneren kan een oplossing zijn. Soms kan er zelfs gedoogd worden (als er goede redenen voor zijn). Een informeel traject (aanspreken, sociale controle) is meestal ook erg efficiënt, zolang u maar een stok achter de deur houdt. Effectieve handhaving omvat dus minimaal de volgende stappen: - Toezicht, controle uitoefenen; - Sanctioneren (bevelen en/of straffen) of gedogen; - Naleving (of regularisatie). Het doel van handhaving is om ervoor te zorgen dat de regels die de maatschappij belangrijk acht, nageleefd worden. Niet enkel om overtreders mee op de goede weg te krijgen, maar ook om de goede burger te erkennen in zijn inspanning. Zo besteden we ook aandacht aan het belonen van iedereen zich positief gedraagt: d.w.z. afval mee naar huis nemen, zwerfvuil in de straatvuilnisbak gooien, afval in het openbaar domein opruimen 1.2. Waarom dit handhavingshandboek? De gouverneur van West-Vlaanderen nam in 2015 het initiatief tot een gecoördineerde aanpak van zwerfvuil. Uit diverse ontmoetingen bleek er een sterke behoefte aan een duidelijk kader voor afdwingbare handhaving: wat zijn de spelregels en wat is de rol van elke partner? Een rondvraag door de gouverneur leerde dat 44 gemeenten in West-Vlaanderen het systeem van gemeentelijke administratieve sancties (GAS) al toepassen. Evenzeer werd duidelijk dat de bepalingen over zwerfvuil in al deze GAS-reglementen heel verschillend zijn ingevuld. Na een eerste handhavingsdag op 23 september 2015 kwam er vanuit de handhavingspartners een duidelijke vraag tot uniforme toepassing van de handhaving van zwerfvuil en een gelijkschakeling van de boetebedragen. Een duidelijk overzicht van de handhavingsmogelijkheden, met ook aandacht voor de goede praktijken, laat alle partners toe om gerichter in te zetten op zwerfvuil. Zo kunnen we de slagkracht van de gezamenlijke inspanningen maximaliseren. Dit handboek wil dus zowel werken aan een brede toepassing van de handhaving, als aan het stroomlijnen van de toepassing van de handhavingsinstrumenten. We benaderen handhaving dus in de ruime zin van het woord: we richten ons niet enkel op boetes, maar ook op het gepast aanspreken van overtreders en het aanzwengelen van de sociale controle. We willen dat burgers ervaren dat op het opendaar domein niet zomaar afval kan achtergelaten worden, door eigenaarschap, aanspreken op foutief gedrag, zichtbaar opruimen... Een projectgroep bestaande uit vertegenwoordigers van de gouverneur, de West-Vlaamse afvalintercommunales, de provincie West-Vlaanderen en het netheidsnetwerk indevuilbak begeleidden de denkoefening. Het handboek wil een aanzet bieden naar effectieve handhaving en is in volle evolutie. De ervaringen van de handhavingsweek in 2016 zullen inspireren tot verfijning van het handboek en (nog) meer adequate ondersteuning van alle partners op het terrein Voor wie? Dit handhavingshandboek wil alle medewerkers aan de handhavingsweek een houvast bieden, ongeacht hun bevoegdheid

3 1.4. Wat is zwerfvuil en sluikstorten eigenlijk? Er is vaak verwarring tussen beide begrippen. Dat komt omdat het uiteindelijke resultaat vaak hetzelfde is: afval op de grond. Toch ligt er een heel ander uitgangspunt aan de basis van de fenomenen zwerfvuil en sluikstorten. Daarom hier nog even de definities: Sluikstorten Het achterlaten of storten van afvalstoffen op niet-reglementaire plaatsen en tijdstippen en in de foute recipiënten. Het gaat om het bewust ontwijken van de huisvuil- of bedrijfsafvalophaling. Zwerfvuil Zwerfvuil is klein afval dat we al dan niet onbewust op een daarvoor niet bestemde plaats achterlaten. Zwerfvuil ontstaat (door o.a, consumptie) buitenshuis. Voorbeelden genoeg: sigarettenpeuken, kauwgom, etensresten, blikjes, flesjes, paraplu s, zakdoekjes,. Toevoeging monitoring: We beschouwen enkel losse stukken als zwerfvuil. Afval dat verzameld in een zak zit, wordt beschouwd als sluikstorten. Toevoeging handhaving: Afval afkomstig van out-of-home consumptie mag direct na gebruik in straatvuilnisbakken worden achtergelaten. Ook een zakje met picknickafval of een asbak uit de auto mag erin geledigd worden zonder beboet te worden Een handhavingsweek rond zwerfvuil & sluikstorten: waarom? Het lijkt misschien een klein probleem, maar zwerfvuil is niet triviaal: Het is vies en slordig; Het draagt bij tot een gevoel van onveiligheid; Het berokkent schade aan mens en dier: zwerfvuil vervuilt de bodem en ons milieu langdurig met vrijgekomen microplastics, schadelijke oplosmiddelen en verfresten; Het is een budgettaire last voor onder andere de gemeenten. Zwerfvuil opruimen kost de belastingbetaler elk jaar 60 miljoen euro. Omgerekend betaalt elke Vlaming 10 euro per jaar voor het opruimen van zwerfvuil. Handhaving, geen sinecure Vaak is de dader(s) op heterdaad betrappen de enige mogelijkheid. Nadeel: Het is prijzig om de hele procedure af te handelen en het levert vaak weinig op (seponeringen e.d.); Het vraagt veel inzet van de mensen; Er is weinig draagvlak bij de bevolking voor sancties; Handhavers zonder politiebevoegdheid of uniform voelen zich niet gesteund en kennen problemen met identificatie van daders; Vaak is het geen prioriteit. Wat is het belang van handhaving? Het gevoel van straffeloosheid verminderen; Goed gedrag belonen of stimuleren

4 Door: Hardnekkige overtreders te beboeten; De sociale controle te verhogen; Overtreders aan te spreken op hun gedrag; Goed gedrag (bijvoorbeeld iemand die afval opraapt of correct in de vuilnisbak gooit) te belonen met positieve reactie of waardering. Handhaving is het sluitstuk binnen een integraal zwerfvuilbeleid, naast: Sensibilisering; Een geschikte infrastructuur & goed onderhoud; Participatie van diverse partijen; Een aangename omgeving. Project Proper West-Vlaanderen Heel wat vrijwilligers, verenigingen en lokale besturen zetten zich in West-Vlaanderen in voor een nette provincie: maar het kan nóg properder. In 2016 werken we verder aan een integraal zwerfvuilbeleid. De inzet? Een duurzame gedragsverandering bij de burger. September 2016: handhavingsweek in West-Vlaanderen Het initiatief werd genomen door de provinciegouverneur en de 6 West-Vlaamse afvalintercommunales. Er wordt extra ingezet op zwerfvuil en sluikstorten. Zo wordt het idee doorbroken dat overtreders vrijuit gaan en worden diegenen die het goed doen beloond. Dit initiatief wordt ondersteund door het Vlaamse indevuilbak -project en de medewerkers van het netheidsnetwerk. Vanaf 2017 volgt zelfs een handhavingsweek in alle Vlaamse provincies

5 2. HANDHAVINGSINSTRUMENTEN: VIA RETRIBUTIE, GAS EN HET MATERIALENDECREET 2.1. Zwerfvuil Gemeentes hebben 2 opties: 1. De gemeente kiest om het handhaven van zwerfvuil op te nemen in de politieverordening en om administratieve sancties in te voeren voor kleine afvalovertredingen via de GAS-ambtenaar. Gevolg: deze overtredingen zijn dan niet langer strafrechtelijk strafbaar en krijgen dus enkel een administratieve opvolging via GAS. 2. Het handhaven van zwerfvuil wordt niet opgenomen in de politieverordering. De handhaving gebeurt door de lokale politie of door een milieutoezichthouder Gemeentelijke administratieve sancties (GAS) Burgers ergeren zich vooral aan: 1. Zwerfvuil; 2. Hondenpoep; 3. Sluikstorten. Ze verwachten dat de gemeente hiertegen optreedt en straft waar nodig. Veel lokale besturen schrijven hiervoor GAS-boetes uit: snel en efficiënt zonder tussenkomst van parket en gerecht. De gemeente kan zo eigen accenten leggen in het lokaal veiligheidsbeleid. GAS-boetes kunnen enkel ingezet worden voor administratieve sancties voor kleine vormen van overlast. Wanneer is GAS van toepassing? GAS is bedoeld om tegen kleine vormen van overlast op te treden. In de wetgeving wordt niet gedefinieerd wat we moeten begrijpen onder kleine vormen van openbare overlast. In parlementaire voorbereidende werken vinden we het dan weer wel terug. We lezen er de volgende aanwijzingen voor kleine vormen van openbare overlast, gericht op kleine afvalgerelateerde vormen: Er wordt in het algemeen begrepen, het vervuilen van de openbare weg en de plaatsen die voor het publiek toegankelijk zijn en het niet naleven van de inzamelregels voor huishoudelijk afval. Enkele voorbeelden: Zwerfvuil (sigarettenpeuken, kauwgom, blikjes, wikkels en andere lege verpakkingen enzovoort); Sluikstorten en sluikstoken, althans van huishoudelijke afval in kleine hoeveelheden (al is er geen uniforme afbakening voor kleine hoeveelheid. Voorstel is om de grens op 1 kleine zak afval te leggen). Zo mag in straatvuilbakjes uitsluitend afval afkomstig van onderweg geconsumeerde producten gedeponeerd worden; Hondenpoep niet opruimen en/of geen hondenpoepzakje bijhebben. Geconfronteerd met inbreuken inzake het beheer of achterlaten van afvalstoffen zal de verbalisant dus zelf moeten interpreteren of de feiten te kwalificeren zijn als kleine vormen van openbare overlast. Dit kan leiden tot twijfel in hoofde van de verbalisant en tot verscheidenheid van vaststellingen tussen de verschillende gemeenten. Wie handhaaft het GAS-reglement? Vanuit een toezichtsrol: gas-vaststellers (politiemedewerkers en gemachtigd ambtenaren zoals gemeenschapswachten); Vanuit een sanctionerende rol: gas-ambtenaar

6 In de praktijk leidt handhaving op zwerfvuil via GAS zelden tot een boete. Ziet een handhaver iemand zwerfvuil veroorzaken? Dan spreekt hij die persoon aan. Als hij/zij het afval opraapt, blijft het daar meestal bij. Boetes voor zwerfvuil worden meestal gegeven door agenten die een bestuurder een blikje of flesje uit de auto zien gooien. Zwerfvuilboetes worden door veel mensen aangevoeld als niet in verhouding tot de overtreding. GAS-boetes die de pers halen, oogsten doorgaans een storm van verontwaardiging Handhaving volgens het Materialendecreet. Het Materialendecreet verbiedt in artikel 12 om afvalstoffen achter te laten of te verwijderen in strijd met de voorschriften van het decreet of zijn uitvoeringsbesluiten. Zwerfvuil kan dus gehandhaafd worden volgens het Milieuhandhavingsdecreet als een overtreding van artikel 12, 1 van het Materialendecreet. Niet opruimen van hondenpoep kan zo ook gehandhaafd worden. Wie handhaaft? Lokale milieutoezichthouders; Intergemeentelijke aanpak; Lokale politie (meergemeenten-aanpak). PV op basis van Materialendecreet Bij handhaving op basis van het M(aterialen)-decreet wordt er een proces-verbaal opgemaakt door de bevoegde milieutoezichthouder of door de politie. Het PV wordt doorgestuurd naar het parket dat beslist om het ofwel strafrechtelijke te behandelen ofwel om het door te sturen naar de afdeling Milieuhandhaving, Milieuschade en Crisisbeheer voor het opleggen van een bestuurlijke geldboete Sluikstorten Net als zwerfvuil is sluikstorten mogelijk via GAS en het milieuhandhavingsdecreet. Hier is ook een 3 de mogelijkheid via een belastingsreglement: Door een GAS-boete (beperkt mogelijk) voor sluikstorten. Er moet dan een duidelijke formulering voor kleine vormen van overlast in het gemeentelijke GAS-reglement staan. Er is geen vaste grens voorzien tussen sluikstorten als kleine vorm van overlast via de GAS-wetgeving en grotere sluikstorten die gehandhaafd worden via het Materialendecreet. GAS zou ook kleine vormen van sluikstorten kunnen aanpakken, als er in heel Vlaanderen dezelfde grens gehanteerd wordt tussen een kleine vorm van overlast en grotere sluikstorten (bv. een kleine zak, niet-gevaarlijk afval zou dan kleine overlast kunnen zijn). Slechts enkele gemeenten hebben hun eigen GAS-reglement al aangepast; Volgens het Milieuhandhavingsdecreet (overtreding van het Materialendecreet); Door een belastingsreglement (retributie) voor het ambtshalve opruimen van sluikstorten door of in opdracht van de gemeente. Belastingsreglement voor het ambtshalve opruimen van sluikstorten Via zo n reglement, geldig op openbare en private wegen en plaatsen, kunnen de opruimkosten van afval verhaald worden op de overtreder, als die gekend is. De gemeente kan ervoor kiezen om de afvalstoffen door eigen personeel te laten opruimen, of door derden. Het is aanbevolen om een realistisch opruimbedrag in het belastingsreglement vast te leggen. Hou daarbij onder meer rekening met: De afstand voor het ophalen/wegbrengen; De hoeveelheid en de aard van de illegaal achtergelaten afvalstoffen; Het ingezette materieel en personeel. Interesse? Download hier het modelbelastingsreglement

7 2.3 Inzet van camera s in de handhaving van zwerfvuil en sluikstorten De onbekende dader vormt het grootste knelpunt bij overlast door afval. Dit geldt trouwens voor elk instrument dat een gemeente wil gebruiken bij de handhaving. Hoewel het betrappen op heterdaad als sterkste element van bewijs geldt, vormt het doorzoeken van sluikstorten op sporen van de overtreden een gangbare praktijk Meer en meer lokale besturen overwegen of gebruiken cameratoezicht om sluikstorters af te schrikken of om hen te identificeren en te vervolgen. Camerabewaking inzetten om zwerfvuil te voorkomen kan dan weer als buiten proportie worden aanzien. Voorwaarden De inzet van camera s is een strenge regels gebonden. De voorwaarden voor cameratoezicht in de openbare ruimte - aangeduid als in niet-besloten plaatsen, zijn omschreven in de camerawet van 21 maart 2007 en de privacywet van 8 december Wettelijke omschrijving Toelichting Er mag een camera geplaatst worden met het oog op het voorkomen van sluikstorten alsook om de overtreders al dan niet op heterdaad te betrappen. (camerawet art 2,4 ) 1. Er kan gebruik gemaakt worden van vaste camera s en voorlopig vaste camera s (Dit zijn camera s die binnen een bepaalde goedgekeurde perimeter kunnen verplaatst worden wanneer het sluikstorten zich ook verplaatst). Mobiele bewakingscamera s mogen enkel door politiediensten gebruikt worden. Het gebruik van camera s moet steeds zichtbaar zijn, ofwel door een aankondiging via een pictogram of bij mobiele camera s door de camera op een zichtbare wijze te gebruiken. Meer plaatsingsvoorwaarden leest u in de voetnoot 2. Het is niet verplicht om per camera een pictogram te plaatsen en het pictogram moet zich ook niet bevinden in de buurt van de camera maar het is dan wel vereist dat bij de (voornaamste) toegangspunten van de plaats waar gefilmd wordt een pictogram wordt geplaatst. De wet op de bescherming van de persoonlijke levenssfeer stelt dat er een inhoudelijke noodzaak moet zijn om met camerabewaking te werken. Dit moet meer zijn dan bijvoorbeeld een onveiligheidsgevoel. Er moeten objectieve aanwijzingen zijn van een effectief probleem. Bovendien moet het gebruikte middel proportioneel zijn. Deze inhoudelijke vereisten moeten ook aangetoond worden bij de aanvraag/melding bij de commissie voor de bescherming van de persoonlijke levenssfeer. De aanvraag of melding moet elektronisch via het e-loket gebeuren 3. De procedure verschilt naargelang waar men camerabewaking wil toepassen: buiten in een niet-besloten voor het publiek vrij toegankelijke plaats is de procedure veel strenger dan voor ergens binnen. Dit betekent dat vóór de plaatsing de gemeenteraad een positief advies zal moeten geven. Bovendien moet de gemeenteraad het advies inwinnen van de korpschef. De korpschef wordt geraadpleegd over de draagwijdte en het type van criminaliteit en delinquentie op de betrokken niet-besloten plaats. De korpschef bezorgt zijn analyse aan de gemeenteraad. U mag vaste camera s gebruiken, maar geen mobiele. Enkel de politie mag mobiele camera s gebruiken. Het gebruik van camera s moet zichtbaar aangegeven worden door een pictogram. Er moet aangetoond worden dat er effectief een probleem is op die plaats. Camera s plaatsen kan enkel op een positief advies van de gemeenteraad. Zij vragen bovendien advies aan de korpschef

8 Aandachtspunt voor het gemeentebestuur: de camerawet stelt op zich geen beperking in op de (rechts)personen die een bewakingscamera kunnen (laten) plaatsen 4. In de omzendbrief van 10 december 2009 wordt gesteld dat wanneer de verantwoordelijke voor de verwerking de gemeente is, dat de gemeenteraad dan niet kan worden beschouwd als de verantwoordelijke voor de verwerking bij plaatsing van camera s in niet-besloten plaatsen aangezien de gemeenteraad in dat geval een rol speelt in de goedkeuringsprocedure. Dit wil dus zeggen dat het gemeentebestuur een bevoegd orgaan binnen het bestuur van de gemeente of van de politie zal moeten oprichten om niet in strijd te zijn met de vereisten uit de omzendbrief. Vóór de plaatsing van camera s en de pictogrammen moet ook de toelating verkregen worden van de eigenaar van de betrokken gebouwen en of het straatmeubilair. Beelden die geen bijdrage kunnen leveren tot het bewijzen van een misdrijf of van schade e.d. mogen niet langer dan één maand bewaard worden. Mogelijk dient het gemeentebestuur een orgaan op te richten binnen het gemeentebestuur of de politie om in regel te zijn. Toelating is nodig van de eigenaar van de betrokken gebouwen en straatmeubilair. Beelden die niet belangrijk zijn mogen niet langer dan één maand bewaard worden. 1 Elk vast of mobiel observatiesysteem dat tot doel heeft (...) overlast in de zin van artikel 135 van de nieuwe gemeentewet te voorkomen, vast te stellen of op te sporen, of de openbare orde te handhaven en dat hiervoor beelden verzamelt, verwerkt of bewaart 2 (o.m. over het vermijden van het filmen van privé-eigendommen zie de artikelen 5, 6 en 10 van de camerawet en het KB van 10 februari 2008 tot vaststelling van de wijze waarop wordt aangegeven dat er camerabewaking plaatsvindt en de omzendbrief van 10 december 2009 link naar bijlage) 3 Aangifte plaatsing en gebruik van camera 4 (Men noemt deze personen de verantwoordelijke voor de verwerking, in artikel 2, 5 van de camerawet gedefinieerd als: de natuurlijke persoon of de rechtspersoon, de feitelijke vereniging of het openbaar bestuur die alleen of samen met anderen het doel en de middelen voor de verwerking van persoonsgegevens bepaalt!) Hoe kunnen camerabeelden een meerwaarde vormen in de strijd tegen sluikstorten? Gemeentelijke en intergemeentelijke milieutoezichthouders kunnen op grond van hun algemene toezichtsopdracht gebruik maken van bewakingscamera s om sluikstorten te voorkomen. Uiteraard moet voldaan worden aan de voorwaarden van de camerawet. Omdat het cameratoezicht steeds aangekondigd moet zijn, kan dit afschrikken en kunnen mogelijke sluikstorters zich schikken naar de norm; Wanneer er toch nog gesluikstort wordt, kunnen de beelden gebruikt worden om vaststellingen te doen over dat sluikstorten. Wanneer op deze beelden vaststellingen te zien zijn over sluikstorten, dan gelden deze als vaststellingen door middel van audiovisuele middelen in de zin van artikel DABM; Het gebruik van beelden in realtime is enkel mogelijk onder toezicht van de politie; Beelden bekijken om op basis daarvan een proces-verbaal op te stellen en een dader te identificeren is enkel door de politie mogelijk

9 3. EVALUATIE (TEST)HANDHAVINGSDAG /09/ Ervaringen handhavers 250 toezichthouders hielden op woensdag 23 september 2015 in de hele provincie een oogje in het zeil. Het slechte weer en andere evenementen/interventies beïnvloedden wel de slagkracht van de acties op het terrein. Via registratieformulieren werd het zwerfvuil in kaart gebracht. De toezichthouders gaven waardevolle suggesties om de registraties beter te stroomlijnen: Dubbele registraties vermijden; Het formulier gebruiksvriendelijker maken; De locaties van het zwerfvuil vermelden (om de evoluties over de jaren heen te evalueren); Belonen wie het goed doet. Tijdens deze handhavingsdag: Spraken de toezichthouders 69 (mogelijke) zwerfvervuilers aan; Werd er vervuiling zonder gevolg geregistreerd; Werden er 32 pv s uitgeschreven. Handhaving blijkt uit de ervaring van de partners een moeilijk gegeven. Waarom? Betrappen op heterdaad is uitzonderlijk: Bij slechts 12% van alle vaststellingen (momentopnames) tijdens de handhavingsdag werd de dader geïdentificeerd; Handhavingsinstrumenten: Er is geen afstemming tussen de handhavingsinstrumenten. In Vlaams-Brabant ontwikkelde men een model(politie)reglement. De gouverneur stelde dit modelreglement ter inspiratie ter beschikking aan de gemeenten. Het (aanzienlijk) verhogen van boetebedragen is een mogelijkheid als afschrikking, net als het gelijkschakelen van de boetebedragen; Minderjarigen: Welke sanctie geef je aan minderjarigen als je ze betrapt? Een pv of GAS-boete is niet (altijd) wenselijk of haalbaar; Handhavende rol: De invulling van handhaving kwam verhoudingsgewijs meer op de schouders van de politiediensten terecht. Nochtans hebben gemeenten ook voldoende terreinbeheerders die, ook zonder bevoegdheden, een handhavende rol kunnen opnemen. In elk geval is een samenwerking tussen meerdere partners wenselijk; Handhavingsdag: De eerste editie van de handhavingsdag was al een onverwacht succes met 250 toezichthouders. Voor de volgend editie(s) is er het streven om nog meer partners te engageren tot deelname; Juridisch knelpunt: Er blijkt een juridisch knelpunt voor het handhaven door gewestelijke toezichthouders in gemeenten met een GASreglement.De gouverneur onderzoekt met de betrokken partners hoe dit kan opgelost worden

10 Conclusie De aanpak van zwerfvuil vergt een mentaliteitswijziging en een duurzame inspanning. Naast het beboeten van overtreders vinden de toezichthouders het belangrijk om wie goed doet te belonen. Er moet rekening gehouden worden met de verschillende doelgroepen (scholen, bedrijven op industrieterreinen, ) 3.2. Ondersteuning partners Modelaanpak Proper West-Vlaanderen wil de handhavingsinitiatieven coördineren via een modelaanpak: welke sanctie? welke werkwijze? Bedoeling is een werktool te maken met praktische tips & tricks gebaseerd op de bevindingen van de testhandhavingsdag. Met een handhavingsoverzicht van en voor de verschillende partners, en met aandacht voor wat (niet) werkt. Het is de bedoeling om vanuit West-Vlaanderen de bevindingen uit te rollen naar alle Vlaamse provincies. Training toezichthouders o Doel: de toezichthouders wapenen in het gepast aanspreken van overtreders. o Doelgroep: elke gemeentemedewerker, politiedienst of andere terreinbeheerder die functioneel toezicht uitoefent. Het toezicht maakt op zich niet noodzakelijk deel uit van het takenpakket, maar door de aanwezigheid op het terrein, is er wel sociale controle. Dit geldt bijvoorbeeld voor de medewerkers van de reinigingsdienst Communicatie Sensibiliseren In 2016 wordt meer sensibilisering rond de handhavingsweek gevraagd (is voorzien). Gemeentes kunnen aan de handhavingsweek deelnemen door bijvoorbeeld een opruimactie te organiseren. Er wordt gevraagd om het thema al enkele weken op voorhand onder de aandacht te brengen. Dit wordt voorzien in de communicatiecampagne die de handhavingsweek voorafgaat. Actieperiode handhavingsweek: september 2016 De 3de week van september is handhavingsweek. De sensibilisering start begin september. De communicatiecampagne richt de aandacht op het stellen van de norm (wat is ongepast gedrag?) en het positief waarderen van goed gedrag

11 4. WAT KAN U DOEN TIJDENS DE HANDHAVINGSWEEK? Handhaving van zwerfvuil en sluikstorten is niet evident. Jongeren minder dan 14 jaar (of 16 afhankelijk van de leeftijdsgrens in het politiereglement) vallen sowieso niet onder de GAS-wetgeving. Sommige gemeentes zoeken daarom actief naar andere handhavingsvormen en kunnen daar ook actief een rol opnemen. De gemeente kan bijdragen aan handhaving, zelfs zonder handhavers op het terrein. Ook medewerkers zonder handhavende bevoegdheid kunnen een rol spelen in het belonen van positief gedrag, verhogen van sociale controle en eventueel aanspreken van overtreders. Hieronder enkele voorbeelden. Mogelijke alternatieven om minderjarige overtreders te bereiken: o Gemeente Bredene De gemeente Bredene start met een bemiddeling met de ouders, samen met een voorstel om op te ruimen met de technische dienst van de gemeente. o Milieuklas Minderjarige overtreders kunnen deelnemen aan een milieuklas, naar het voorbeeld van een verkeersklas. o Sancties voor minderjaren in Roeselare en Tielt Sancties voor minderjarigen in Roeselare Stad Roeselare geeft de voorkeur aan actieve straffen en stelt dit telkens aan de minderjarige voor. Als die het voorstel weigert, of niet naar behoren uitvoert, dan kan er alsnog een geldboete volgen. (Opmerking: het is wettelijk verplicht om bemiddeling voor te stellen aan minderjarigen. Bij meerderjarigen beslist de sanctionerend ambtenaar over het aanbod tot bemiddeling) Stad Roeselare startte dit initiatief na de vaststelling van heel wat overlast in de buurt van een jongerencafé. Er was sprake van nachtlawaai, winkeldiefstallen, wildplassen, zwerfvuil bij de viering van 100-dagen,. Er was meteen de voorkeur voor een bemiddeling om de dader te confronteren met de gevolgen van zijn daad. Hij wordt verantwoordelijk gesteld en moet de schade herstellen (materieel of psychologisch). Bij GAS-overtredingen kan de sanctionerende ambtenaar opteren om het dossier voor bemiddeling door te geven aan de bemiddelingsambtenaar. Dit omvat een gesprek met de dader, met als doel de dader bewust te maken van de gevolgen van zijn daad en af te schade hoe de schade te herstellen. De afspraken worden vervolgens in een bemiddelingsovereenkomst gegoten. Concrete voorbeelden: Wildplassers gingen mee met de milieuploeg om openbare toiletten proper te maken. Meewerken in een dierenasiel of de kringwinkel. Een groep scouts werkte een activiteit uit over het voorkomen van afval. Tijdens het uitvoeren van de prestatie dient de minderjarige volgende voorwaarden na te leven: Stipt aanwezig zijn en een enthousiaste inzet. Beleefd en respectvol gedrag tegenover personeel, waarmee ze moeten samenwerken. Meerwaarde: De sanctie zorgt voor bewustwording, meer in het bijzonder wordt voorafgaand een gesprek georganiseerd tussen de dader en de tegenpartij of een vertegenwoordiger van de stadsdiensten. Tijdens dit gesprek wordt stilgestaan bij het gebeurde en de gevolgen daarvan en wordt naar een alternatieve oplossing toegewerkt. Negatief gedrag wordt omgezet in positief gedrag. De fout wordt goedgemaakt. Als de prestatie goed wordt uitgevoerd, volgt er geen boete

12 Aanpak zwerfvuil met minderjarige daders in Tielt De PZ Regio Tielt werkt nauw samen met de scholen. Een alternatieve strafstudie vormt er een mogelijke sanctie: bv. de speelplaats opruimen, lesgeven aan medeleerlingen over zwerfvuil,.. Hieronder nog een voorbeeld van een sanctie die ze toepassen in Tielt. Snoeproutes: In Tielt zijn er 6 middelbare scholen op een zeer kleine oppervlakte in het centrum. Dit brengt met zich mee dat jongeren uit diverse omliggende steden en gemeenten met het openbaar vervoer naar Tielt komen. Ook zorgt dit er voor dat er op bepaalde trajecten tussen de bushaltes en scholen nogal vaak blikjes, snoepwikkels, chip zakjes, worden achtergelaten, de zogenaamde snoeproutes. Toezicht: Door de wijkinspecteurs wordt er s morgens toezicht gehouden op de schoolgaande jeugd. Zij moeten onder andere zwerfvuil helpen voorkomen. Jongeren die zwerfvuil achterlaten, worden aangesproken en de identiteit en de school wordt genoteerd. Sanctie: Als er een groep van betrapte jongeren is, wordt contact genomen met de betreffende scholen en wordt er een afspraak gemaakt om de jongeren op een bepaalde middag naar de wijkpost te sturen. Daar ontvangen zij plastic handschoenen, een vuilniszak en gaan ze onder toezicht van een wijkinspecteur een deeltje van het centrum van Tielt opruimen. Dit gaat bijvoorbeeld om het stadspark, de stationsbuurt, het sportcentrum. Deze aanpak werd vooraf via een protocol afgesproken. Resultaten: De PZ Regio Tielt merkt een sterke terugval van zwerfvuil bij jongeren na een opruimactie. De mond-aan-mond-reclame tussen de jongeren speelt hierbij een belangrijke rol. Ook is er bij aanvang van het schooljaar een stadswandeling voor de eerstejaars. Een wijkinspecteur licht dan de do s en dont s toe en wijst tegelijk op het bestaan van de opruimactie. De ervaring is dat toezichthouders een dergelijke actie maar 1 keer per jaar dienen te organiseren. Tijdens het schooljaar was het zelfs niet nodig om een opruimactie te organiseren. Het doet vermoeden dat de aanpak van PZ Regio Tielt jongeren bewust maakt en hen aan het denken zet over gepast omgaan met afval

13 o Sociale controle verhogen Vaak volstaat het al om jongeren in een zwerfvuilgevoelige omgeving (speelplein, schoolomgeving, ) aan te spreken. Gemeenschapswachten Gemeenschapswachten en andere veldwerkers geven het goede voorbeeld en stimuleren zo de sociale controle. Ondersteunend materiaal voor een vorming rond het uitoefenen van sociale controle vind je hier. Aanmaningen bij zwerfvuil Izegem Lenteschoonmaak Mensen ergeren zich aan zwerfvuil en toch is het probleem maar heel moeilijk te stoppen. Daarom begonnen de lokale politie en de stad alvast met een lenteschoonmaak. Want een Propere stad en een keurig straatbeeld dragen bij tot het voorkomen van zwerfvuil. Campagne: Het idee voor een anti-zwerfvuilcampagne is niet nieuw. Jaren geleden werd er in Izegem al een Proper straatbeeld -actie opgestart. Een opfrissing drong zich echter op en onder de noemer Propere stad kreeg de actie nu een nieuw elan. De eerste editie ging van start na de paasvakantie, als een soort van lenteschoonmaak. En die schoonmaak zal nu elk voorjaar herhaald worden. Aanmoedigingsfolders: De wijkinspecteurs van de lokale politie moedigen inwoners aan om hun eigen stoepen proper te houden. Ze doen dat door folders te bussen op locaties waar het straatbeeld vervuild wordt. Concreet gaat dat over: Vuilnis, rommel; Onkruid; Onbebouwde en verloederde percelen (o.a. onkruid, sluikstorten, geen omheining, ); Vuile etalages, gevels, leegstand, ; Niet vergunde satellietschotels,. Bedankingsfolders: De inspecteurs houden bij waar ze een folder in de brievenbus dropten. Twee weken later volgt een controle van de situatie. Als de situatie verbeterd is, krijgt de bewoner een bedankingsfolder. In het andere geval meldt de inspecteur dit aan het stadsbestuur en kan de bewoner een aanmaning verwachten. Als de overtreder dan nog volhardt, volgt een GAS-boete. Als de inspecteurs milieumisdrijven vaststellen (bijvoorbeeld sluikstorten of illegale lozingen), zullen ze onmiddellijk repressief optreden. Daarvoor zullen ze samenwerken met de Vlarem-toezichthouder van de politiezone en de handhavingsambtenaar van het stadsbestuur

14 o Project Proper West-Vlaanderen Tijdens de handhavingsweek stelt de gemeente mensen vrij om op het terrein te sanctioneren. Om gemeenten te stimuleren deel te nemen aan de handhavingsmomenten stelt de gouverneur in 2016 het project Proper West-Vlaanderen voor op de Conferentie van burgemeesters. Als gemeente, politiezone of handhaver bepaalt u zelf wanneer u mensen op het terrein zendt, hoeveel tijd u vrijstelt en welke locaties u daarbij vooropstelt. U kent zelf uw lokale omgeving het beste en kan bepalen waar en wanneer deze inzet het meeste nut heeft. Bijvoorbeeld, merkt u veel afval rond bepaalde afvalverzamelpunten die na valavond bijgezet worden, kan het zinvol zijn om uw inspanningen enkele avonden daar op te concentreren. Stad Oostende Contactpersoon: Jacob Vandendriessche - ploegbaas - jacob.vandendriessche@oostende.be Wat was de aanleiding om het project/de proef/de actie te starten? Te veel sluikstorten. Wat werd er concreet gedaan? Plan van aanpak: avondcontrole met gemeenschapswacht en of politie (controle van inhoud van aangeboden vuilniszakken) met GAS-boetes voor overtreders. Resultaat: hoe langer de actie loopt, hoe minder sluikstort. Doelgroep: wie zijn afval te vroeg buiten zet (de avond voor de ophaling), of op verkeerde dagen. Looptijd: 2 jaar bezig, loopt nog steeds. Wat loopt goed? Succesfactoren: de actie wordt goed voorbereid. Meerwaarde: de bevolking wordt beter gesensibiliseerd. Randvoorwaarden: Wordt wijk per wijk aangepakt op verschillende momenten. Heeft het resultaat? Ja. Hoe heb je de resultaten gemeten? Alles wordt genoteerd en bewaard, ook de gegevens van de overtreders. Wat ging moeilijk of liep mis? Knelpunten: hardnekkige overtreders maken dat er geen adresgegevens meer te vinden zijn in de sluikstortzakken. Kan je een schatting geven van de kosten? Per actie is er 1 politieagent of gemeenschapswacht aanwezig, 1 vrachtwagen met bestuurder en 1 oplader. Een controle duurt ongeveer 4 uur. Eerst waren er 4 acties per maand, nu nog 2 en indien nodig opnieuw 4. Hoe zou je de opvolging voor het project omschrijven? Dit vergt een kleine inspanning qua voorbereiding, maar is het waard

15 o Belonen van positief gedrag. In het kader van de handhavingsweek 2016 hebben de projectpartners gadgets voorzien om uit te delen aan diegenen die goed gedrag stellen. Andere vormen van waardering, zoals dank u wel of een opgestoken duim, werken natuurlijk even goed. De gemeente, politiezone of handhaver bepaalt zelf op welke tijdstippen en op welke locaties ze medewerkers inzetten. De lokale overheid staat dicht bij de inwoners en is dus goed geplaatst om te bepalen waar de inzet van mensen en middelen het meeste nut heeft. Bijvoorbeeld, is er veel afval rond bepaalde afvalverzamelpunten die na valavond bijgezet worden, kan het zinvol zijn om de inspanningen enkele avonden daar op te concentreren. De inzet van camera s kan een hulpmiddel zijn, maar dit is strikt gereglementeerd.. Daarnaast vraagt het ook een grote inzet van middelen en personeel. Cameratoezicht gebeurt dan ook eerder voor de aanpak van sluikstorten dan van zwerfvuil. Camera s voor sluikstorten aan glasbollen in Mirom Menen Hoeveel? 1 camera type 3 (minder goed zichtbare camera) 1 camera type 1 (duidelijk zichtbaar) 5 camera s type 2 (niet werkende camera) Locatie? De camera s worden 2-wekelijks verplaatst. Voor de keuze van de locaties wordt rekening gehouden met de meest vervuilde glasbollen (hoeveelheid opgekuist zwerfvuil) en de mogelijkheden voor een goeie camera-opstelling. Wie bekijkt de beelden? Mirom Menen / wekelijks. Wat gebeurt er daarna mee? Als er via de beelden een vaststelling van sluikstort/zwerfvuil gebeurt (zwerfvuil in beeld van de camera + persoon en/of nummerplaatherkenning) wordt er ofwel een bestuurlijk verslag opgemaakt (als de nummerplaat herkenbaar in beeld is) of worden de beelden rechtstreeks doorgestuurd naar de politie voor verdere afhandeling (als er enkel een persoon herkenbaar in beeld komt). Sinds wanneer? Camera type 1 sinds 2012, types 2 sinds 2014 en camera type 3 sedert In februari 2016 werd het systeem geoptimaliseerd. Hoeveel gevolg? In de periode februari-juli 2016 stelde heeft Mirom Menen 7 bestuurlijke verslagen op en stuurde het 8 keer beelden door naar de politie. Van de 7 bestuurlijke verslagen zijn er 4 gasboetes uitgeschreven die variëren tussen de 75 en 150 euro. Eentje ervan is technisch geseponeerd wegens overlijden en eentje wegens onvoldoend bewijzen. Van de 8 beelden is er minstens al 1 overtreder geverbaliseerd

16 5. COMMUNICATIEMATERIAAL HANDHAVING Voor de communicatie rond de handhavingsweek in West-Vlaanderen 2016 stellen we onze partners/sympathisanten deze communicatiemiddelen ter beschikking: Logo; Banners voor , facebook en twitter; Promotie-artikels; Affiches (print). Buttons enkel voor handhavers (niet downloadbaar - te verkrijgen op het briefingsmoment). Gadget voor belonen positief gedrag enkel voor handhavers (niet downloadbaar - te verkrijgen op het briefingsmoment). Doel: Draagvlak creëren bij de deelnemende partners; Deelnemers ondersteunen; De actie bekendmaken bij het grote publiek. Klik hier om de materialen te downloaden

17 6. REGISTRATIE We vragen aan alle deelnemende handhavers om op het einde van de actieweek (de impact van) hun activiteiten (tijdens de handhavingsweek) online te rapporteren via een registratieformulier. Klik hier door naar het registratieformulier. Om correct bij te houden wat je vaststelde, kan je hier ook het bijhorend dagregistratieformulier downloaden. 7. PROFESSIONEEL COMMUNICEREN OVER HANDHAVING ZWERFVUIL: TIPS. Handhaving is méér dan sanctioneren: het is regels doen naleven. Vaak hebben de veldwerkers (gemeenschapswachten, terreinbeheerders, politiemedewerkers...) geen sanctioneringsbevoegdheid. Toch moeten ze mensen aanspreken en hen wijzen op de norm. Dit blijkt in de praktijk niet eenvoudig. Daarom organiseerden we een opleiding omgaan met mensen die fout gedrag vertonen. Zo willen we de drempel verlagen om mensen aan te spreken, en handhaving niet verengen tot beboeten. Een opleidingssessie (max. 12 deelnemers) duurt 3 uur en bestaat uit interactie en praktijk. De nadruk ligt op leren via actieve deelname met praktijkvoorbeelden. Doel Na deze opleiding kunnen deelnemers: Stilstaan bij de reden waarom men al dan niet iemand aanspreekt die fout gedrag vertoont; Mensen op een diplomatische manier aanspreken; Inschatten wat het effect is van het eigen gedrag op anderen; Constructief en passend omgaan met reacties van wie men aanspreekt. Vorming Om de opleiding af te stemmen op de specifieke noden van de deelnemers werd er een intakegesprek georganiseerd met de lesgever en mensen on-the-field: netheidsnetwerk, communicatieverantwoordelijke intercommunale, vaststeller, Zo kreeg de lesgever een goed zicht op concrete voorbeelden uit de doelgroep. Er werden 11 sessies ingepland doorheen de provincie, met 129 inschrijvingen als resultaat. Daarnaast worden 2 sessies georganiseerd op de Dag van de Gemeenschapswacht. Het is vooral belangrijk dat alle workshops praktisch en interactief zijn. De bekendmaking gebeurde door een folder in de digitale nieuwsbrief en in een schrijven aan de Colleges van Burgemeester en Schepenen door de Vlaamse Dienst van de Gouverneur. De vorming en de lesgever werden positief onthaald door de deelnemers, al verkozen verschillende deelnemers om de vorming uit te breiden met praktijkoefeningen. Ondertussen werd er in sommige organisaties een extra opleiding georganiseerd. Er zijn echter ook beperkingen. Zo is het belangrijk om steeds de situatie te evalueren. Het is nooit de bedoeling om jezelf in gevaar te brengen. Aanspreken is daarom niet altijd een optie. De elementen uit deze vorming worden meegenomen in dit handboek, op het briefingmoment en verder verspreid via de nieuwsbrief. Naar aanleiding van de handhavingsweek van 2017 zal de vorming opnieuw georganiseerd worden

18 Tips uit de vorming Kennismaken = geweldloos aanspreken 1. Waarneming benoemen (Ik zag je ); 2. Mening of gevoel geven (Ik voel nu ); 3. Behoefte formuleren (Ik droom ervan ); 4. Uitnodigen (Help je me?). Situatie 1: professioneel omgaan met emotionele reacties (LEOO) 1. Luister actief; 2. buig Empathisch om; 3. Opties op een rijtje; 4. kies Oplossing in overleg. Situatie 2: manipulatieve afweer en hiermee professioneel omgaan (BeReTOO) 1. Beschrijf feiten en gedrag (Het ); 2. licht Regels toe; 3. Toets de feiten en besluit: dit kan/mag niet; 4. onderzoek mogelijke Opties/Oplossingen; Afsluiten met oké-reactie Waardering bevestigen, goed gevoel, positief spiegelen Wat bij geen resultaat Kapotte grammofoon (jouw vaststellingen herhalen)? Sanctioneren?