Multidisciplinaire samenwerking en overleg. C. Lafosse

Transcriptie

1 Multidisciplinaire samenwerking en overleg C. Lafosse Uit Kerckhofs, E. & Lafosse, C. (2011). Revalidatiepsychologie. Standaard Uitgeverij. 1. Achtergrondkader 1.1. Het multidisciplinaire team Revalidatie moet multidisciplinair zijn. Dit wil zeggen dat ze op een gecoördineerde wijze wordt aangeboden door meerdere beroepsgroepen of disciplines die gezamenlijk in één behandelteam werken (Lafosse, 2006, 2007). Afhankelijk van de revalidatieproblematiek kan dit team bestaan uit een kerngroep van artsen, verpleegkundigen, kinesisten, ergotherapeuten, logopedisten, psychologen en sociaal verpleegkundigen Toenemende kruisbestuiving tussen disciplines De laatste decennia neemt het fundamenteel en klinisch onderzoek exponentieel toe met als gevolg dat er steeds meer duidelijke relaties tussen specifieke gevolgen en medische aandoeningen worden onderkend waarop de revalidatie-deskundigen zich kunnen beroepen bij de uitwerking van hun klinisch diagnostisch onderzoek en behandelingsplan. Deze toename op wetenschappelijk vlak heeft ertoe geleidt dat hulpverleners uit verschillende disciplines beter de complexiteit van klachtenpatronen leren onderkennen en begrijpen. Deze boundary-bridging of grensoverschrijdende interdisciplinaire ontwikkelingen zijn interessant wanneer ze voor beide disciplines een kwalitatieve meerwaarde kunnen betekenen (Groot & Klostermann, 1989). Hieruit ontstaat er heel wat boeiend interdisciplinair onderzoek in de revalidatiewetenschappen. Zo bestudeerde Lafosse, Kerckhofs en medewerkers (2004) hoe het fenomeen van het pusher syndroom, gekend vanuit de kinesitherapie, enkel kan begrepen worden indien men ook de neuropsychologische denkkaders mee in rekenschap brengt. Toch houdt een dergelijke evolutie van grensoverschrijdend werken het reëel gevaar in van boundarybreaking relaties, met andere woorden wanneer een discipline zich onverantwoord het zogenaamde eigendomsrecht of de verworven deskundigheid van een andere discipline toeëigend (Abrahamsen, 1989). Daarom is het van belang een duidelijke visie te hebben over hoe men met elkaars 1

2 kennisrepertoire en terreinafbakening moet omgaan. Het pluriforme karakter van de groep van deskundigen vraagt een werking die is afgestemd op de revalidant. De noden en zorgbehoeften van de zorgvrager moeten zelf de sleutelfiguur zijn van waaruit de rest voortvloeit (Schollen & De Clercq, 2006) Multidisciplinaire samenwerking: van een mono-, multi-, inter- naar transdisciplinaire werkingen organisatie. Doorheen de jaren hebben zich verschillende samenwerkingsverbanden gemanifesteerd doorheen de zorgstructuren/-instellingen. De beperkingen van elke samenwerkingsvorm hebben geleid tot nieuwe stappen in de werking en organisatie van de revalidatiezorg, en dit om maximale patiëntgerichte en patiëntgestuurde zorg tijdens het revalidatietraject te bieden (Browaeys, 2010; Schollen & De Clercq, 2006) a) monodisciplinaire werking kenmerken: Hier werken de disciplines ieder afzonderlijk, zonder duidelijke communicatie, ook al zijn er verschillende disciplines in de organisatie aanwezig. Er is in totaal geen interactie tussen disciplines (de zorgkundige is niet op de hoogte van de bevindingen van bijvoorbeeld de kinesist) waardoor er ook geen onderlinge afstemming is. beperkingen: Dit model leidt niet tot zorg op maat en kwaliteit van zorg. Er wordt een zeer eenzijdige denkpiste gevolgd waarin men aspecten vanuit andere disciplines, die mede leiden tot algemeen comfort van de revalidant, verwaarloost. Door het feit dat men op beleidsniveau uitgaat van een zeer beperkte visie inzake het algemeen welzijn van de revalidant, leidt dit tot veel frustraties bij de ter hulp geroepen disciplines die eigenlijk geen compleet totaalbeeld kunnen krijgen van de patiënt. Het gebrek aan onderlinge communicatie, aan een gemeenschappelijk opgesteld behandelplan, is hier de voedingsbodem voor veel miscommunicatie en ongenoegen. Dit leidt al snel tot gedemotiveerd personeel waarbij sommige hulpverleners het nut niet meer zien om problemen te signaleren. een monodisciplinaire werking staat voor: o één discipline; o één denkpiste; o een enkeling staat voor alles; o sterk medisch zorgmodel zonder echte zorg op maat; o geen patiëntgestuurde zorg; 2

3 o gebrek aan interactie tussen disciplines; b) multidisciplinaire werking kenmerken: Binnen een multidisciplinaire werking ziet men verschillende disciplines binnen de organisatie. Elke discipline handelt binnen zijn eigen kennisstructuren en ervaring naar één deelaspect van de hulpvraag en kijkt hierin enkel vanuit zijn eigen discipline. Er wordt een zuivere actie/handeling gesteld vanuit de discipline: consultatie bij de arts en/of psycholoog, therapiesessie door kinesist, ergotherapeut, logopedist, zorgaspecten op de verpleegafdeling door de verpleeg- en zorgkundigen. Elk ageert vanuit zijn hokje en bekijkt vanuit zijn discipline hoe de patiënt kan geholpen worden met de voorhanden zijnde hulpverlening. Op het multidisciplinair overleg gaat het voornamelijk om datgene waarmee elke discipline afzonderlijk bezig is. Van daaruit wordt bepaald welke therapeutische ondersteuning de persoon verder nodig heeft. beperkingen: Veelal zijn de verschillende disciplines niet op elkaar afgestemd. Er is geen of nauwelijks professioneel contact wat betreft het uitwisselen van informatie, noch tijdens overlegmomenten, noch op de directe werkvloer. Er is geen gemeenschappelijke doelstelling. Ze werken naast elkaar en handelen enkel vanuit hun eigen discipline, kennis, ervaring en vooropgestelde doelen. De hulpvraag van de revalidant wordt hier niet als een totaalbeeld bekeken. De handelingen die de disciplines uitvoeren zijn beperkt van duur en de handelingen/resultaten van de ene discipline zijn op deze manier nauwelijks of niet terug te vinden in de door andere disciplines uitgevoerde interventies. Er is een groot risico dat de doelstellingen van de hulpverleners niet altijd overeenkomen met de onderlinge visies van de andere zorgverleners en met de visie op de hulpvraag van de revalidant. Het ontbreekt hier aan een uniforme aanpak, aan een duidelijk overleg en een duidelijke besluitvorming. De patiënt moet dit allemaal eerder ondergaan en is hier eerder het slachtoffer van. een multidisciplinaire werking staat voor: o meerdere disciplines zijn vertegenwoordigd; o geen uniform gemeenschappelijk behandeldoel; o geen duidelijke communicatie tussen disciplines; o multidisciplinair werken slaat voornamelijk op de aanwezigheid van verschillende disciplines op de werkvloer, maar niet over de eigenlijke communicatie en werking op de werkvloer in functie van de noden en zorgbehoeften van de patiënt (patiëntgestuurd zorg) c) interdisciplinaire werking 3

4 kenmerken: Binnen een interdisciplinaire werking ziet men een multidisciplinair samengestelde teamwerking zodat er op deze manier verschillende specialismen vertegenwoordigd zijn en waardoor de nodige deskundigheid gewaarborgd wordt om tegemoet te komen aan de complexe hulpvraag van de revalidant. Men probeert de individuele handelingen op elkaar af te stemmen vanuit een goed zicht op de hulpvraag van de patiënt, een gezamenlijke visie en op basis van een geïntegreerd plan. Dankzij interdisciplinaire communicatie probeert men alle relevante informatie te integreren tot gemeenschappelijke behandeldoelstellingen die worden besproken op een interdisciplinair teamoverleg. De verschillende disciplines hebben afzonderlijke en specifieke doelstellingen, maar ze kaderen deze via overleg in een gemeenschappelijke visie en een globaal na te streven doel. beperkingen: Er is inderdaad een onderlinge afstemming nodig van de verschillende disciplines om ervoor te zorgen dat iedereen hetzelfde revalidatiedoel voor ogen heeft. Echter, in een interdisciplinaire samenwerkingsvorm is de zo nodige bijdrage van de handelingen van de ene discipline in die van de andere discipline totaal nog niet aanwezig. Er is met andere woorden weinig of geen kennisoverdracht van de ene discipline naar de andere, noch kennis over de inhoud van de vanuit andere disciplines gestelde handelingen. Hierdoor worden bepaalde handelingen die vanuit de ene discipline worden gesteld te weinig gedragen door de andere disciplines. Een interdisciplinaire werking staat voor: o meerdere disciplines zijn vertegenwoordigd en werken samen in interactie; o er is betere communicatie tussen disciplines; o interdisciplinair werken slaat voornamelijk op de communicatiestructuur die wordt gehanteerd in overlegmomenten, maar niet over de eigenlijke werking op de werkvloer in functie van de noden en zorgbehoeften van de patiënt (patiëntgestuurd zorg) d) transdisciplinaire werking kenmerken: Er is een eenduidig geïntegreerde grensoverschrijdende werking (boundarybridging) in functie van maximalisatie van de noden en het comfort voor de zorgvrager en zorg-/hulpverlener. Er is de mogelijkheid tot direct overleg op de werkvloer tussen de verschillende disciplines in functie van eventuele bijsturing van de tijdens het team-overleg genomen beslissingen of van de actuele zorgvragen en zorgnoden bij een patiënt. Op deze manier kan men, als antwoord op de steeds veranderende zorgsituatie van de patiënt, regelmatig herevaluaties uitvoeren. Er is een omschreven kennisoverdracht van de ene discipline naar de andere over de klassieke grenzen van de disciplines heen, en een gedeelde kennis over de inhoud van de vanuit andere disciplines gestelde handelingen. Iedere hulpverlener blijft met één been in zijn eigen discipline staan (noodzakelijk voor de gestelde 4

5 diagnostiek, hypotheseformulering, planning en bijsturing), maar verplaatst zijn ander been in alle andere disciplines om te toetsen of alles aansluit bij deze disciplines en om te kijken wat er belangrijk is vanuit de andere disciplines). Men doet kennis op van elkaars begrippen, werkwijzen en disciplinaire doelstellingen. Hierdoor worden bepaalde handelingen die vanuit de ene discipline worden gesteld ook gedragen door de andere disciplines en men kan er zelfs actief aan deelnemen. beperkingen: Wanneer we naar de hedendaagse zorgstructuren/zorginstellingen kijken dan constateren we dat er steeds beperkingen zijn, waar men met de beste wil niets aan kan veranderen. Hierbij denken we aan bepaalde zienswijzen van de overheden, die uiteraard hun weerslag vinden in de wijze waarop de diensten gestructureerd zijn. Idealiter is dat het zorgplan meer vanuit de objectivering van de zorgbehoeften tot stand kan komen en dus niet vanuit de structuur van de instelling of vanuit het aspect van de stricte financiering van hulpverleners. Een transdisciplinaire werking staat voor: o meerdere disciplines zijn vertegenwoordigd en werken samen in interactie in die zin dat ze hun kennis aan elkaar delen en overdragen; o er is een discipline-overschrijdende communicatie over kennis en behandeldoelstellingen; o er is een werking dwars door en over de disciplines heen, met als algmeen doel maximalisatie van de noden en zorgbehoeften van de revalidant; o transitie van de disciplines: doorzichtigheid, geen muren meer rondom elke discipline; o overstijging van eigen discipline, niet werken in discipinaire vakjes; o de revalidant met zijn hulpvraag wordt in zijn totaliteit gezien; o regelmatig transdisciplinair overleg; o transdisciplinair werken focust op de eigenlijke werking op de werkvloer in functie van de noden en zorgbehoeften van de patiënt (patiëntgestuurd zorg), geïntegreerd in de dagelijkse probleemgebieden van de patiënt Samenvatting Een goed werkend team moet elk aspect van de patiëntgestuurde zorg vanuit zijn discipline benaderen, zodat de deskundigheid gewaarborgd wordt om tegemoet te komen aan de complexe samenhang en problemen van de revalidant met een hulpvraag. Om patiëntgerichte en patiëntgestuurde zorg te kunnen realiseren, waarbij de noden en de hulpvraag van de revalidant als centraal vertrekpunt worden genomen, zijn een reeks van stappen nodig in de werking en organisatie van de verschillende disciplines rondom de patiënt. Doorheen de jaren hebben zich verschillende samenwerkingsverbanden 5

6 gemanifesteerd doorheen de zorgstructuren/-instellingen. Deze gaan van multi- naar interdisciplinaire samenwerkingsverbanden. De beperkingen van elke samenwerkingsvorm hebben geleid tot nieuwe stappen in de werking en organisatie van de revalidatiezorg, en dit om maximale patiëntgerichte en patiëntgestuurde zorg tijdens het revalidatietraject te bieden. De meest patiëntgerichte samenwerking is de transdisciplinaire samenwerking waarbij men kennis opdoet van elkaars begrippen, werkwijzen en disciplinaire doelstellingen, om deze deels mee te implementeren in de eigen handelingen. Take home messages 1. Revalidatie is veelal een multidisciplinair gebeuren. Het bereiken dat al deze mensen gecoördineerd werken aan het product, namelijk een optimale revalidatie-zorgverlening, is een belangrijke vraag waarover de organisatie zich moet buigen. 2. Het pluriforme karakter van de groep van deskundigen vraagt een werking die is afgestemd op de revalidant. De noden en zorgbehoeften van de zorgvrager moeten zelf de sleutelfiguur zijn van waaruit de rest voortvloeit. 3. Boundary-bridging multidisciplinaire ontwikkelingen zijn interessant wanneer ze voor beide disciplines een kwalitatieve meerwaarde kunnen betekenen. Daarom is het van belang een duidelijke visie te hebben over hoe men met elkaars kennisrepertoire en terreinafbakening moet omgaan. 4. Doorheen de jaren hebben zich verschillende samenwerkingsverbanden gemanifesteerd doorheen de zorgstructuren/-instellingen gaande van een multi-en interdisciplinaire naar een transdisciplinaire samenwerking. De beperkingen van elke samenwerkingsvorm hebben geleid tot nieuwe stappen in de werking en organisatie van de revalidatiezorg, en dit om maximale patiëntgerichte en patiëntgestuurde zorg tijdens het revalidatietraject te bieden. 5. Transdisciplinair werken houdt maximaal rekening met de behandelnoden van de patiënt (klinisch pad als rode draad), aanvullend met een individuele continue bijsturing in functie van zijn zorgvraag, zijn verwachtingen, zijn voorkeuren en in functie van de steeds toenemende kennisverspreiding omtrent behandelingen van bepaalde aandoeningen over disciplines heen. 6