Gemeenten en DAEB VNG Juridische tweedaagse 29 oktober Mw. mr. A.M.K (Ann-Marie) Kühler

Transcriptie

1 Gemeenten en DAEB VNG Juridische tweedaagse 29 oktober 2013 Mw. mr. A.M.K (Ann-Marie) Kühler

2 Programma of uur: - 3 kwartier: Inleiding DAEB - 3 kwartier: DAEB en staatssteunregels Stel gerust uw vragen tussendoor! - Contactinformatie algemeen: www. europadecentraal.nl info@europadecentraal.nl Zie ook materiaal op de stand en vraag onze adviseurs. 2

3 Wat zijn DAEB? Diensten van algemeen economisch belang Economische diensten die een publiek belang dienen Bijv. Openbaar vervoersdiensten op onrendabe trajecten, sociale verzekeringsdiensten, publiek omroepdiensten 3

4 Definitie DAEB? Ontbreekt (oorzaak subsidiariteit) Wel aanknopingspunten in bijv. VEU, VWEU, protocollen en diverse Csiedocumenten Bijv. 14 VWEU, 106 lid 2 VWEU, protocol 26 VEU Commissiegids DAEB 2013 en Mededeling DAEB

5 Onderscheid binnen DA(E)B DAB Diensten van Algemeen Belang (container NEDAB Niet economische DAEB Economische SDAB- Sociale Verschil in toepassing van de verdragsregels per categorie. Staatssteunregels bijv. alleen van toepassing op economische activiteiten. Verschil per lidstaat 5

6 NEDAB - Niet economische activiteiten (HvJ EU): Overheidsprerogatieven (bijv. handhaven openbare orde, rechtspraak, verlenen vergunningen) Zuiver sociale activiteiten (bijv. wettelijke sociale zekerheid, openbaar onderwijs) - Vallen niet onder de Verdragsregels met betrekking tot de interne markt en mededinging. Bepaalde aspecten van wijze waarop NEDAB zijn georganiseerd kunnen wel vallen onder algemene Verdragsregels (non-discriminatie etc.) 6

7 Prerogatieven Typische overheidstaken Activiteiten die verband houden met de uitoefening van bevoegdheden/taken van openbaar gezag Niet van belang of overheid de activiteiten rechtstreeks verricht of via een afzonderlijke entiteit waaraan bijv. een exclusief recht is verleend. Voorbeelden: politie, leger, milieuinspectie, luchtverkeersveiligheid, publieke drinkwatervoorziening, inzameling huishoudelijk afval Let op ontwikkeling marktwerking, evalueer of nog steeds noodzaak bestaat (bijv. bedrijfsafval) 7

8 Zuiver sociale activiteiten Vaak bij deze activiteiten sprake van een koppeling aan he solidariteitsbeginsel en geen marktwerking HvJEU noemt aantal elementen die spelen bij vaststelling economisch, zuiver sociaal. Bijv. verplichte deelneming, uitsluitend sociale aard, geen winstoogmerk, uitkering nie gekoppeld aan premiebetaling, overheidstoezicht Csie noemt als voorbeeld kinderopvang, openbaar onderw en publieke ziekenhuizen. In NL echter marktwerking in zo en opvang. Wel NL vb: charitatieve activiteiten, wettelijke sociale zekerheid op basis van solidariteit 8

9 DAEB Ondernemers of overheden die een DAEB uitvoeren begeven zich op een markt en voeren daar een economische activiteit in publiek belang uit Betreft vaak onrendabele activiteit of activiteit die de markt ontoereikend naar sociaal maatschappelijk verantwoorde voorwaarden kan uitvoeren. Daarom moet uitvoerder DAEB gecompenseerd worden voor openbare dienstuitvoering. Speciale staatssteunregels Praktijkvoorbeelden gemeenten in NL: wijkontwikkeling, buurtbeheer, kringloop, biesieklette, gladheidsbestrijding, parkeervoorziening 9

10 SDAB Bijzondere rol in realiseren sociaal economische doelstellingen van EU SDAB in geval van marktwerking: economische activiteit: dit zijn DAEB SDAB zijn volgens EC: gezondheidszorg in strikte zin, zuiver sociale activiteiten, andere essentiële sociale diensten Voor sociale DAEB geldt ingevolge Vrijstellingsbesluit een verlicht staatssteunregime. Deze mogen meer financiering ontvangen dan DAEB in andere sectoren 10

11 De Europese regels en DAEB Artikel 14 VWEU Artikel 106 lid 2 VWEU Protocol nr. 26 bij VEU Diverse interne marktregels 11

12 Aanbesteden en DAB Aanbestedingsregels komen aan bod waar het gaat om selectie van een uitvoerder van de DAEB. Aanwijzing DAEB kan overheidsopdracht zijn. Staatssteunregels zien op financiering van een DAEB. Toets of aanbestedingsregels van toepassing kunnen zijn. Check daarbij ook uitzonderingen zoals opdrachten onder de drempel, inbesteding, alleenrecht, dienstenconcessies en sociale/ IIB-diensten Bij Altmark (zie later) is aanbesteding expliciet aan de orde 12

13 Vrij verkeer en DAB Dienstenrichtlijn n.v.t. op DAB of NEDAB Voor DAEB geldt dat DRl n.v.t op: - leveren van goederen VWEU: -activiteiten m.b.t gezondheidsdiensten en sociale diensten (soc. huisvesting, kinderzorg, ondersteuning gezinnen in nood): -DAEB op tijdelijke basis aangeboden door in andere lidstaat gevestigde dienstverlener Maatregelen van nationale overheden m.b.t DAEB die niet onder DRl vallen moeten wel getoetst aan algemene verdragsbeginselen 13

14 Mededinging en DAB 106 lid 2 VWEU: ondernemingen die een DAEB beheren vallen onder de mededingingsregels voorzover de toepassing ervan de vervulling van de hun toevertrouwde taak (=de uitvoering van de DAEB) niet verhindert Onder voorwaarden mag bij belasten van een onderneming met een DAEB van de mededingingsregels worden afgeweken Wet markt en overheid en gedragsregels gelden wel voor DAEB en NEDAB 14

15 Staatssteun en DA(E)B Zie 106 lid 2, 107 en 108 VWEU Altmark arrest Staatssteunpakket eind

16 Staatssteun: 107 VWEU Er is sprake van staatssteun indien: 1) steun via staatsmiddelen aan een onderneming; 2) die een economisch voordeel verschaffen dat niet via normale commerciële weg zou zijn verkregen 3) selectieve maatregel 4) en 5) die de mededinging daadwerkelijk of potentieel vervalst of het handelsverkeer ongunstig beinvloedt Wanneer overheden DAEB financieren zou aan deze criteria kunnen worden voldaan en zou sprake kunnen zijn van staatssteun 16

17 MAAR: 106 lid 2 (zie ook eerder sheet 14): mededingingsregels, vrij verkeer en interne marktregels gelden ook voor ondernemingen die DAEB uitvoeren tenzij de publieke dienst anders niet gewaarborgd kan worden. 17

18 Wanneer kan financiering van publieke marktdiensten worden uitgezonderd van het staatssteunverbod? Altmark arrest (2003): artikel 107 is n.v.t indien een overheid onder bepaalde (vier) voorwaarden een onderneming belast met een DAEB onder een vergoeding die dient als financiële compensatie voor deze DAEB. Er is dan geen sprake van een financieel voordeel in de zin van 107 dus aanmelding van de maatregel ingevolge artikel 108 VWEU is niet nodig en er is geen sprake van staatssteun. Mocht financiering van de DAEB toch leiden tot een niet marktconform voordeel dan moet de financiering worden ingericht conform het staatssteunpakket van eind M.a.w: voldoet compensatie voor het verrichten van de DAEB wel aan 1 e drie voorwaarden van Altmark maar niet aan 4 e dan kan van het pakket gebruik gemaakt worden. Er is dan wel sprake van staatssteun maar deze is vrijgesteld van aanmelding bij de EC 18

19 Altmark: Altmark: compensatie voor de uitvoering van een DAEB die beperkt blijft tot een compensatie van de extra kosten die een onderneming maakt voor de openbare dienstverplichtingen is geen staatssteun indien: 1) daadwerkelijk belast met en duidelijk omschreven 2) berekeningscriteria compensatievergoeding vooraf en op objectieve, transparante wijze vastgesteld 3)compensatie niet hoger dan noodzakelijk om kosten van de uitvoering van de openbare dienstverplichting geheel/deels te dekken, rekening houdend met opbrengsten en redelijke winst 4) aanbesteding of benchmark (kosten van een gemiddeld goed beheerde onderneming) 19

20 Dus Altmark vraagt om: 1) Aanwijzingsbesluit 2) Transparante en objectieve kostenberekening 3) Noodzakelijk compensatiebedrag/ geen overcompensatie 4) Aanbesteding of benchmark 20

21 Beleidsvrijheid bij aanwijzing? Uitgangspunt: nationale overheden vrij in wat zij als DAEB benoemen. Wel aandachtspunten: - kennelijke fouttoets EC - marktfalen toets - betreft DAEB compensatie wel het geschikte middel? 21

22 Staatssteunpakket 2012 Zie ook eerder sheet 18: als niet kan worden voldaan aan 4 e Altmarkcriterium dan kan gebruik gemaakt van het staatssteunpakket van eind Dit betreft: DAEB de minimis verordening DAEB Vrijstellingsbesluit DAEB kaderregeling (e.e.a. met inachtname van de begripsuitleg en nadere compensatievoorwaarden in de Mededeling DAEB 2012) 22

23 DAEB de minimis verordening DAEB compensatie mag maximaal bedragen per onderneming over een periode van 3 belastingjaren. Dergelijke steun is geen staatssteun en hoeft niet aangemeld bij de EC. Verordening noemt aantal sectoren die geen DAEB de minimis mogen ontvangen Verordening noemt een aantal voorwaarden voor de minimissteun 23

24 DAEB vrijstellingsbesluit Compensatie die voldoet aan besluit: wel sprake van steun maar niet meldingsplichtig. Er wordt bij deze steun wel voldaan aan 1 e drie Altmark maar niet aan laatste criterium Vrijstellingsbesluit stelt wel voorwaarden: 1) er is sprake van een duidelijk omschreven DAEB en de onderneming krijg het beheer d.m.v een besluit aangewezen 2) het compensatiebedrag is niet hoger dan nodig om de nettokosten van de uitvoering van de DAEB te dekken. De onderneming mag een redelijke winst ontvangen 3) de overheidsinstantie houdt toezicht op overcompensatie en stelt een terugbetalingsregeling op om evt. overcompensatie terug te laten betalen 24

25 Aandachtspunten vanuit VB Plafond voor toepassing VB: 15 mljn (maar niet voor DAEB die voorzien in sociale behoeften van zorg, kinderopvang, toegang arbeidsmarkt, sociale huisvesting etc.) VB stelt eisen aan aanwijzingsbesluit VB geeft uitleg over berekenen compensatie en toezicht op overcompensatie Gescheiden boekhouding DAEB-activiteiten en reguliere bedrijfsvoering onderneming Minstens 3 jaarlijks controleren op overcompensatie Gebruik van een terugvorderingsbepaling in aanwijzingsbesluit Overgangsbepaling: oude aanwijzingsbesluiten (onder vrijstellingsbeschikking) tot 31/1/14 geldig; daarna aanpassen aan vrijstellingsbesluit Om de twee jaar rapporteren over DAEB compensaties 25

26 Aanwijzingsbesluiten op basis van de DAEBvrijstelling in decentrale praktijk in Nederland Onrendabele vervoersverbindingen; Ouderzorg/Thuiszorg; Sociale werkvoorzieningen; Lokale en regionale omroepen; Reïntegratiediensten; Verkeersveiligheidsprojecten; Afvalinzameling/verwerking; Sport; Herinrichting landelijk gebied; Natuurbeheer; Monumentenzorg; Sociale woningbouw; Sociale huisvesting; Welzijnswerk; Maatschappelijk- culturele instellingen.

27 DAEB Kaderregeling Kan compensatie niet Altmarkproof of onder Vrijstellingsbesluit dan kan via een melding bij EC onder kaderregeling steun verenigbaar met 107 VWEU worden verklaard DAEB compensaties boven 15 miljoen euro op jaarbasis ( grote DAEB ) moeten op basis van KR bij EC gemeld en door EC beoordeeld Uitgezonderd van KR zijn jaarlijkse compensaties boven 15 mljn voor ziekenhuizen en sociale DAEB m.b.t gezondheidzorg, kinderopvang, toegang tot arbeidsmarkt, herintreding, sociale huisvesting en zorg voor kwetsbare groepen. Dergelijke steun valt onder Vrijstellingsbesluit 27

28 DAEB in bepaalde sectoren Zie ook toekomstige handreiking: - sociale woningbouw -vervoer -breedband -omroepen -zorg 28

29 Handreiking DAEB en staatssteun 2013 Inventarisatie voorbeelden, knelpunten en tips overheden in Nederland en actualisatie juridisch kader Praktijkvoorbeelden toepassing DAEB-regels voor staatssteun van decentrale overheden, met onder meer a)voorbeelden DAEB-aanwijzingen overheden; b)voorbeelden toetsingskaders algemeen belang; c)voorbeelden berekenen compensatie; d)voorbeelden praktijkvragen DAEB; e)voorbeelden vaststellen marktfalen. Lever ook uw praktijkvoorbeelden aan bij ED!

30 Terugkoppeling decentrale overheden handreiking DAEB Koppeling tussen aanwijzingsbesluit en exclusieve en bijzondere rechten verduidelijken; - Formats voor kostenberekening; - Stroomschema s DAEB-regelgeving; - Praktisch stappenplan DAEB aanwijzing; - Vraag om voorbeelden onrendabele activiteiten en marktfalen; - Aandacht voor benchmarking; - Aandacht voor DAEB en aanbesteden; - Praktijkvoorbeelden beschikbaar. Let op: Commissiegids DAEB 2013 is behulpzaam bij veel praktische vragen van overheden.

31 Praktijkvragen website Europa decentraal Behoud cultuursector aan te merken als DAEB? Is financiering van schuldhulpverlening een DAB? Is een informatiecentrum voor natuurbeschermingseducatie een dienst van algemeen economisch belang? Moet een DAEB-besluit getoetst worden aan de gids DAEB? DAEB opleggen mogelijk voor aanleg breedband? Mag een DAEB-uitvoerder in de OV-sector een redelijke winst ontvangen? Kan een besluit tot compensatiesteun op basis van een DAEB-vrijstelling ook onder de aanbestedingsregels vallen? Gelden naast de staatssteunregels nog andere Europese regels bij het opleggen van een DAEB? Geldt er voor DAEB-beheerders een omzeteis onder de DAEB-vrijstelling? Welzijnswerk een dienst van algemeen belang? Kan sportinfrastructuur als DAEB aangewezen worden? Wanneer steun aan een zorgcentrum als DAEB melden? Is drinkwatervoorziening door een gemeentelijk havenbedrijf een DAEB? Wanneer zijn afvaldiensten een DAEB?

32 Vragen??? 32