Bruggen over de Reest. analyse en advies over nieuwe waterkundige ingrepen in het Reestdal

Transcriptie

1 Bruggen over de Reest analyse en advies over nieuwe waterkundige ingrepen in het Reestdal Atelier Overijssel november 2013

2 Inhoud 1. Inleiding Omschrijving Reest en Reestdal Omschrijving van de locaties Kenmerken bruggen Reestdal Randvoorwaarden en ontwerpuitgangspunten Afwegingskader voor keuze knijpconstructies Criteria vormgeving Bijlage 1: Inrichtingsmaatregelen en archeologie Colofon

3 1. Inleiding Waterschap Reest en Wieden werkt samen met de gebiedspartners aan het verbeteren van de waterhuishouding in het Reestdal. Hiervoor is het nodig om een drietal bruggen over de Reest te vernieuwen. Twee van deze bruggen worden gecombineerd met een knijpconstructie. Het betreft de volgende locaties: 1. Locatie Rabbinge, Oud Avereest (brug en knijpconstructie) 2. Locatie Den Kaat (brug en knijpconstructie) 3. Locatie Den Huizen (brug) Ligging van de drie locaties Bruggen in combinatie met knijpconstructies In de huidige situatie kampt vooral Meppel met wateroverlast bij hoog water. Door het plaatsen van twee knijpconstructies in de Reest kan het water bovenstrooms langer vast worden gehouden, zodat de kans minder groot is dat er benedenstrooms wateroverlast ontstaat tijdens extreem natte weersomstandigheden. De locaties voor deze knijpconstructies zijn op basis van hydrologische berekeningen vastgesteld: brug Oud Avereest en brug Den Kaat (zie kaartje). Op beide locaties wordt de bestaande brug vernieuwd en de knijpconstructie in samenhang met de brug gerealiseerd. Er liggen momenteel drie ontwerpen voor de knijpconstructie: een stuw-variant, een puntdeuren-variant en een schotbalkenvariant. Deze knijpconstructies zijn nodig voor een situatie die, naar schatting, eens in de honderd jaar zal voorkomen, waarbij eens in de 25 jaar de situatie zo dreigend is, dat de ingezet zal worden. Vervanging recreatieve brug Een derde brug (tussen beide locaties in) is in slechte staat en wordt in combinatie met bovenstaande werkzaamheden meegenomen. 3

4 Doel van dit onderzoek Waterschap Reest en Wieden heeft Atelier Overijssel gevraagd om te adviseren over de keuze voor de constructie en over de nadere uitwerking van het ontwerp in kleur, detaillering en materiaalkeuze. Op basis van een veldbezoek, een korte literatuurstudie en twee werkateliers met medewerkers van Waterschap Reest en Wieden, gemeente Hardenberg, Drents Landschap en Landschap Overijssel beschrijven we in dit document ons advies over de constructies over de Reest. Dit doen wij aan de hand van de volgende onderwerpen: - korte historie van Reest en Reestdal - analyse van locaties - kenmerken van de bruggen over de Reest - eisen, randvoorwaarden en ontwerpuitgangspunten - afwegingskader voor keuze constructie - criteria voor vormgeving 4

5 2. Omschrijving Reest en Reestdal Het landschap van de beekdalen Beken slingeren zich door het beekdal. Flauw aflopende, drassige oevers en hoge steilranden wisselen elkaar af in respectievelijk de binnen- en de buitenbocht van de beek. Deze afwisseling en overgangen zorgen voor plekken waar bijzondere natuur voorkomt. Beken hebben een kleine schaal. Daardoor is er in de beekdalen een kleinschalig cultuurlandschap ontstaan van verspreid liggende boerderijen of dorpjes op hogere gronden nabij de beek. Wegen volgen de natuurlijke vormen in het landschap en zijn grillig. De bemestende overstromingen van de beek in vooral de winter zorgen voor vruchtbare graslanden langs het water. De waterkracht van de beken is al eeuwenlang gebruikt om watermolens mee aan te drijven. Beekdalen hebben altijd een grote aantrekkingskracht op mensen gehad vanwege het stromende water, de van nature vruchtbare gronden in de beekdalen, de hoger gelegen zandduintjes en de vele mogelijkheden die de kleinschalige afwisseling tussen open water en natte en vochtige plaatsen biedt. De randen van beekdalen kennen dan ook veel archeologische vindplaatsen. Het beekdal werd gebruikt voor de jacht, voor het weiden van vee, het kappen van hout en het winnen van grondstoffen als klei, turf en ijzererts. De beek werd gebruikt voor de visvangst en voor de scheepvaart. De lage, natte gronden vlakbij de beek werden gebruikt als wei- en hooiland. Op de hogere zandkopjes aan de randen van de beek werden nederzettingen gevestigd of enkele boerderijen, afhankelijk van de grootte van deze zandkopjes. Deze hogere gronden werden ook gebruikt voor de akkers. Hier zijn dorpsessen of eenmansessen ontstaan (bron: Landschap Overijssel). Het Reestdal Reestdal De Reest begint ten noordoosten van Dedemsvaart en mondt bij Meppel uit in het Meppelerdiep. Het riviertje is één van de weinige waterlopen in Nederland die niet grotendeels of helemaal is rechtgetrokken. Het Reestdal is daarom aardkundig gezien bijzonder waardevol. Het behoud van die natuurlijke meandering komt, omdat de Reest al eeuwenlang de grens vormt tussen Drenthe en Overijssel. Het rechttrekken van de beek zou allerlei ingewikkelde juridische conflicten opleveren en daarom liet men de beek liever met rust. In de prehistorie stroomde de Reest door een uitgestrekt veenmoerassengebied richting het Zwarte Water. Het stroomdal van de Reest was waarschijnlijk veel te onherbergzaam om te wonen. Het riviertje de Reest was een hoogveenriviertje. Pas in de middeleeuwen kwamen er mensen wonen op de zandkoppen aan de rand van het Reestdal. Daar ontstonden buurtschappen (zoals IJhorst, Schiphorst, Lutten, Rabbinge). Het dal werd 5

6 ontgonnen en geschikt gemaakt voor het gemengde boerenbedrijf (akkerbouw in dienst van de veeteelt). Hiervoor werden onder andere akkers aangelegd, hakhoutbosjes en houtwallen geplant. Het Jodenvonder De Reest werd overgestoken via door bewoners aangelegde voorden: op doorwaadbare plekken werd de bodem versterkt met stenen/keien. In later tijd werden op de plek van de voorden vaak bruggetjes gemaakt. De oude voorden zijn daardoor in onbruik geraakt en niet meer duidelijk zichtbaar in het landschap. Archeologisch zijn dit interessante plekken, omdat de doorwaadbare plaatsen onderdeel zijn van eeuwenoude routes. Een mooie combinatie van een brug op de plaats van een voorde is het zogenaamde Jodenvonder tussen Rabbinge en Schrapveen. In 1707 waren er al klachten geweest over het voortdurende overstromen van de landerijen langs de Reest. In het Reestdal liggen op verschillende plekken nog enkele kades om lokale gebouwen tegen water te beschermen. Hoge dijken ontbreken. De bestaande wegen in het Reestdal liggen wat hoger, zodat ook in situaties dat de rivier buiten zijn oevers treed het gebied bereikbaar is. De Reest werd in de natte periode (herfst en winter) ook gebruikt voor de scheepvaart, zij het in bescheiden vorm. Voor de bouw van de Ommerschans, in de 18 e eeuw, werd het materiaal over de Reest aangevoerd en tot in de 19 e eeuw werd straatafval met punters naar hoger gelegen ontginningsgronden gebracht via de Reest. In de 19e eeuw werden ook de hoogveengebieden ten noorden en zuiden van de Reest ontgonnen, bijvoorbeeld rondom Dedemsvaart en Zuidwolde. De 19 e eeuw bracht een grote welvaart voor de boeren in het gebied. Rond De Wijk en IJhorst is goed te zien wat dat opleverde. Er werd zo veel geld verdiend dat de boeren grote huizen konden laten bouwen met mooi aangelegde Engelse tuinen. Dit was mogelijk omdat Meppel zich ontwikkelde tot een belangrijke marktplaats voor boter en varkens. Boter werd in eerste instantie op de boerderijen zelf gemaakt, maar later in de zuivelfabrieken van Rogat en Haalweide. 6

7 Reest bij IJhorst Met het graven van het Meppelerdiep in 1860 verdween de oorspronkelijke benedenloop van de Reest. Tegenwoordig loopt de Reest niet verder dan Meppel. Het beekdal werd eigenlijk altijd beheerd door boeren die hier hun land hadden. In de loop der tijden zijn bijna alle boerenbedrijven verdwenen. Drents Landschap en Landschap Overijssel zijn de grootgrondbezitters van tegenwoordig. Zij zorgen er voor dat het unieke karakter van het Reestdal zo veel mogelijk bewaard blijft. De typische bruine kleur van het water in het grensriviertje De Reest is het gevolg van een hoog ijzeren veengehalte. Door de geringe helderheid van het water wordt maar heel weinig zuurstof in het water gebracht en verdwijnt een deel daarvan via oxidatie. De Reest is dan ook uiterst kwetsbaar voor verstoring van de natuurlijke balans. 7

8 3. Omschrijving van de locaties Op twee locaties in de Reest realiseert waterschap Reest en Wieden een knijpconstructie (klepstuw, puntdeuren of schotbalken) gecombineerd met een nieuwe brug: Den Kaat en Oud-Avereest. De brug bij Den Huizen wordt vervangen. Op de historische kaart uit is er bij Den Kaat (Ten Kate) al een brug over de Reest. Ook de brug bij Den Huizen staat al aangegeven op historische kaarten vanaf De verbinding bij Oud Avereest is van iets latere datum, en staat in ieder geval sinds 1905 op de topografische kaarten. Historie uitsnede archeologische beleidskaart gemeente De Wolden 8

9 Op de archeologische beleidskaart van de gemeente De Wolden is te zien dat de locaties Den Kaat en Oud-Avereest met een lichtblauwe cirkel zijn gemarkeerd. De groene cirkels geven de historische voorden aan. Beide bruggen zijn, volgens deze kaart, niet gesitueerd bij een vroegere doorwaadbare voorde, wel is de zone gemarkeerd als bufferzone rond een bekende archeologische vindplaats (zie bijlage archeologie). De brug bij Den Huizen (lichtgroen gebied) heeft archeologisch gezien een hoge tot middelhoge archeologische verwachting. Dit betekent dat er bij ingrepen groter dan 1000 m2 en dieper dan 30 cm archeologisch onderzoek vereist is. Den Kaat De weg naar de brug bij Den Kaat is een zandpad, een veredeld karrenspoor, dat naar de brug kronkelt. Van de hoger gelegen gronden loopt het pad naar de beek om, na de oversteek, aan de andere kant, weer omhoog te lopen. De weg ligt een stukje hoger dan de weilanden. De Reest heeft zich hier vrij diep in het landschap ingesleten, naast de waterloop liggen vloei-/ weilanden. Wat verder weg van het riviertje liggen akkers. De overgang naar de akkers is heel abrupt met een steilrand. De steilrand vormt een natuurlijke waterkering. Aan de westzijde van het pad ligt een houtwal, de oostzijde van het pad is open en geeft een mooi zicht op de Reest en het beekdal. De brug bij Den Kaat heeft een functie voor landbouwverkeer en (beperkt) bestemmingsverkeer. locatie Den Kaat Rabbinge, Oud Avereest Het zandpad loopt van de hoger gelegen weg (Avereest) naar beneden naar de beek en na de brug loopt het pad weer licht omhoog. De weg ligt ietwat hoger dan de omringende weilanden. Het landschap is weids, het dal met weilanden is hier breed. De beek ligt dieper uitgesneden ten opzichte van het omliggende landschap. Het zicht op en vanaf de brug is open, vrij. De brug bij Oud Avereest wordt gebruikt door wandelaars. De brug is onderdeel van een aantal recreatieve wandelroutes door het Reestdal. Ook auto s en landbouwverkeer maken gebruik van de brug. 9

10 locatie Rabbinge, Oud Avereest Den Huizen De brug bij Den Huizen ligt in een open weide-/uiterwaardenlandschap. Het is nu een voetgangersbrug. Het pad loopt van het hoger gelegen Oud Avereest langs Den Huizen naar de Reest en loopt aan de overkant weer langzaam omhoog richting de hoger gelegen gronden met erven in Drenthe. De beek ligt een flink stuk lager dan het pad. Het pad ligt iets hoger dan de omringende wei/hooilanden. Het was ooit een brug waar ook (landbouw)verkeer over heen kon. De brug is op uiterst inventieve manier gerepareerd: over het beste deel van de brug is een nieuw brugdek met rechte leuningen aangebracht. Op deze manier blijft het mogelijk, voor wandelaars, om de Reest op deze plaats over te steken. Op de foto s is duidelijk te zien dat het hard nodig is om de brug te vervangen. De oorspronkelijke brug bestond, net als de brug bij Den Kaat, uit twee stalen leggers met een houten brugdek. De brugleuningen weken naar buiten om het gebruik door breed landbouwverkeer mogelijk te maken. locatie Den Huizen 10

11 4. Kenmerken bruggen Reestdal De huidige bruggetjes zijn ondergeschikt aan het landschap, informeel en op het eerste gezicht een eenvoudige houten constructie. De kronkelende Reest, met ruige oevers en brede hooilanden, het hoogteverschil in het landschap en de iets slingerende zandpaden maken het landschap. Hoogteverschillen zijn bepalend in de ruimtelijke beleving van het landschap. Bij de zandpaden die de Reest oversteken ervaar je de hoogteverschillen maximaal. De bruggen in deze paden vormen een eenheid met de omgeving zowel door de continuïteit van de paden zelf als door de toegepaste materialen en vormen en constructies (zie afbeelding). brug voegt zich in het landschap Constructies bestaan uit een houten bovendek, een stalen onderconstructie en landhoofden van puin, hout of gewoon een natuurlijke oever. De leuningen zijn van hout of staal. De bruggen die gebruikt worden door landbouwverkeer hebben leuningen die iets wijken ten opzichte van het brugdek. De weggetjes naar de bruggen slingeren iets en gaan van hoog naar laag waar de oversteek van het water is. Het landschap is hier leidend en de bruggen zijn door hun eenvoud onopvallend en ondergeschikt aan het landschap. Hoewel er variatie zit in de bestaande bruggen over de Reest, is er een aantal veel voorkomende kenmerken die we hoog waarderen: - Wijkende leuningen van hout of staal (bij landbouwverkeer) - Een houten brugdek - Geen zichtbare beton of steen constructies - Een beperkt aantal materialen (1 of 2 materiaalsoorten, vooral hout) 11

12 5. Randvoorwaarden en ontwerpuitgangspunten Eisen en randvoorwaarden We maken onderscheid tussen harde eisen en zachtere randvoorwaarden ten aanzien van de knijpconstructies en de te vervangen bruggen. Eisen ten aanzien van de knijpconstructies: - de constructie is waterkerend - toepassing zal eens in de 25 jaar nodig zijn Eisen ten aanzien van de bruggen: - toegankelijk voor landbouwverkeer/ voldoende breed en constructief Randvoorwaarden ten aanzien van de knijpconstructies en de bruggen: - functionaliteit: de bruggen zijn vooral functioneel, dit betekent dat zij geschikt moeten zijn voor het type verkeer dat er gebruik van maakt. Voor de bruggen bij Den Kaat en Rabbinge geldt dat vrachtverkeer, hulpdiensten, auto's, tractoren er gebruik van moeten kunnen maken. Voor Den Huizen geldt dat de brug geschikt moet zijn voor auto's (van omwonenden), fietsers en wandelaars. Voor alle bruggen geldt dat zij enkel passeerbaar zijn (geen twee voertuigen tegelijk) - afleesbaarheid van de functie: het Reestdal kent jaarlijks vele bezoekers, vooral wandelaars en fietsers. Het waterschap hecht er aan om bezoekers duidelijk te maken wat het waterschap zoals doet. De constructies zouden daarvoor op zichzelf leesbaar moeten zijn. Ook zonder een bordje kunnen bezoekers begrijpen waarom een bepaalde constructie is aangelegd en hoe deze werkt. - onderhoudsvriendelijk: de beherende Landschappen hechten er aan de onderhoudskosten voor de bruggen te beperken, bijvoorbeeld dor gebruik te maken van duurzame, onderhoudsvriendelijke materialen. Bovendien is een goede bereikbaarheid voor onderhoudswerkzaamheden van belang. - eenvoudig te bedienen: in een situatie van dreigend hoog water zou de nieuwe constructie simpel en bij voorkeur door één persoon te bedienen moeten zijn - architectonische kwaliteit: de bruggen en constructies vertonen samenhang een eenheid, ze vormen een ensemble (vorm, kleur, materiaal zijn op elkaar afgestemd) en voegen, door hun ontwerp en materialisering, kwaliteit toe aan het gebied - passend in het landschap: waterschap en Landschappen vinden het van belang dat de bruggen aansluiten bij de gebiedskenmerken (dit kan overigens prima in combinatie met een eigentijdse vormgeving), passen in het landschap en belevingswaarde toevoegen aan het landschap - aansluitend bij visie Reestdal: De bruggen en constructies sluiten aan bij Reestdalvisie (natuurlijke Reest) - maatschappelijk draagvlak: op inloopavonden zijn de drie constructies voorgelegd aan omwonenden. Zij hebben een duidelijke voorkeur uitgesproken voor de puntdeuren variant. Dit is nog eens bevestigd door het Plaatselijk Belang Balkbrug. - veiligheid. De constructies dienen veilig bediend te kunnen worden en de brug dient veilig te zijn (denk bijvoorbeeld aan de leuningen). Aanvullende eis voor locatie Oud-Avereest: - kade: Bij Oud Avereest is het beekdal diep uitgesleten. Brug en weg liggen hier laag in het landschap. In geval van hoog water is alleen het aanleggen van een knijpconstructie onvoldoende. Om te voorkomen dat het water in die situatie langs de knijpconstructie stroomt en daarmee de weg blank komt te staan, moet een kade worden aangelegd waarop de weg komt te liggen. 12

13 Ruimtelijke ontwerpuitgangspunten 'Architectonische kwaliteit' en 'passend in het landschap' zijn belangrijke eigenschappen van de nieuwe constructie en de brug. Maar wat houdt dit nu precies in en welke ruimtelijke kenmerken zijn hiermee verbonden? Bij het kiezen van één van de knijpconstructies en het benoemen van beeldkwaliteitseisen voor brug en constructie zijn de bijzondere kwaliteiten van het landschap en de bestaande positief gewaardeerde bruggetjes het uitgangspunt. Het landschap is leidend in het ontwerp - Civieltechnische ingrepen zijn ondergeschikt aan het landschapsbeeld en zijn geen blikvangers in het landschap, maar eenvoudig en functioneel. - De materialen en kleuren voegen zich in de omgevingskenmerken: natuurlijke materialen en kleuren. - De bestaande hoogteverschillen kunnen waar mogelijk benut en geaccentueerd worden. (Bij voorkeur geen kunstmatige hoogteverschillen in het landschap maken, maar de bestaande hoogteverschillen benutten). Eenvoud De te vervangen brug voegt zich in het landschap en in de reeks van bruggen over de Reest. De vorm is zo simpel mogelijk. De brug en constructie zijn robuust. De te kiezen knijpconstructie is geen losstaand civieltechnisch kunstwerk, maar wordt vormgegeven als onderdeel van de brug. Aansluiten bij kenmerken van de bestaande Reestbruggen Hoewel er variatie zit in de bestaande bruggen over de Reest, is er een aantal veel voorkomende kenmerken die we hoog waarderen: - Wijkende leuningen van hout of staal (bij landbouwverkeer) - Brugdek sluit qua kleur en breedte aan op de omgeving - Geen dominant zichtbare beton of steen constructies - Een beperkt aantal materialen (1 of 2 materiaalsoorten, vooral hout) 13

14 6. Afwegingskader voor keuze knijpconstructies Er zijn drie modellen voorgesteld om bij hoog water het water in de Reest bovenstrooms tegen te houden: klepstuw, puntdeuren en schotbalken. In de drie modellen worden de bestaande bruggen vernieuwd en aansluitend wordt een knijpconstructie voorgesteld (Den Kaat en Oud Avereest). In het ontwerp van Frank Immerzeel hebben alle bruggen één vorm, een strak horizontaal brugdek en wijkende stalen samengestelde brugleuningen met houten handregel. klepstuw puntdeuren schotbalken Toetsingskader De constructies zijn naast elkaar gezet op basis van de principe-werking. Functionaliteit Is de constructie eenvoudig te bedienen? klepstuw Puntdeur schotbalk veel ervaring mee, beproefde methode, altijd 2 personen ook op afstand sluit automatisch in nodig richting van water, openen handmatig. Is de werking effectief? Onderhoud en beheer Kan de constructie duurzaam en onderhoudsarm worden gemaakt? Zijn de onderhoudskosten in verhoudig tot gebruik? Is de constructie storingsgevoelig? veel losse elementen constructie zit onder water en is lastig te bereiken 14

15 Leesbaarheid / uitleggen wat je als waterschap doet Is de functie afleesbaar (te maken)? stuw is vooral om peil te regelen (dit is geen regulier peilbeheer) deuren zijn meest leesbare principe lastig leesbaar, omdat deel van de constructie in opslag ligt Architectonische kwaliteit Biedt de constructie mogelijkheden voor een eenvoudige vormgeving? technische uitstraling zware constructie nodig meest eenvoudig Kan er gebruik worden gemaakt van natuurlijke materialen en kleuren? constructie is van staal constructie moet sterk genoeg zijn om deuren in te hangen Kan grotendeels van hout Zijn er kansen om de constructie mooi vorm te geven? constructie ligt deels onder water Reest visie Past het in de visie voor Reestdal? (natuurlijke Reest) stuwen zoveel mogelijk uit Reest, past niet in natuurlijk systeem Landschappelijke kwaliteit Kan de constructie iets toevoegen aan de beleving van het landschap? Veel toegepaste constructie, geen bijzonderheid Extra belevingswaarde door deuren Alleen eens in de 25 jaar, wanneer in functie. Is met het ontwerp aan te sluiten op de omgeving? ruimtelijke impact groot, technische uitstraling ingreep in landschap is vrij fors (muren) constructie met muren vergelijkbaar met puntdeuren Maatschappelijk draagvlak Zijn omwonenden positief? 15

16 Totale score klepstuw puntdeur schotbalk 2x groen 8x groen 7x groen 5x oranje 5x oranje 4x oranje 6x rood 2x rood = positief = positief/negatief = negatief In volgorde van ranking: Puntdeuren Voordeel van deze constructie is dat de werking ervan duidelijk afleesbaar is. Met eenvoudige deuren wordt het water in de Reest tegen gehouden. Wanneer de dreiging weg is, gaan de deuren weer open. De constructie is eenvoudig te bedienen en niet storingsgevoelig. Het maatschappelijk draagvlak is groot. Nadeel is dat de deuren vragen om een robuuste constructie met hoge, lange landhoofden. Ontwerptechnisch ligt hier een uitdaging om dit zo goed mogelijk in te passen in het landschap. Schotbalken Voordeel van deze constructie is dat de afmetingen het meest bescheiden zijn. De constructie is de meest eenvoudige. Nadeel is dat er opslag nodig is van de schotbalken. De constructie is niet eenvoudig te bedienen maar wel bedrijfszeker. Ook is het voor bezoekers minder duidelijk waar de constructie voor dient, in tijden van laag water. Klepstuw Nadeel van deze constructie is de technische uitstraling en de uitstraling van toe te passen materialen. Het meest zichtbare deel van de constructie is van beton, een materiaalsoort die het minst past in het landschapsbeeld van De Reest. De constructie is bovendien onvoldoende leesbaar. Voordeel van de klepstuw is het bedieningsgemak. 16

17 7. Criteria vormgeving Werkatelier Op 4 juni 2013 heeft er een werkatelier plaatsgevonden waar de voorkeur voor het type constructie is uitgesproken en waar gezamenlijk een aantal criteria is opgesteld ten aanzien van de nadere uitwerking van het ontwerp van de bruggen in kleur, detaillering en materiaalkeuze. Op 5 september volgde een tweede sessie om de criteria aan te scherpen. Bij de werkateliers waren medewerkers van Waterschap Reest & Wieden, Drents Landschap, gemeente Ommen-Hardenberg, Landschap Overijssel en AtelierOverijssel aanwezig. Type constructie De voorkeur gaat uit naar de puntdeur constructie, voor beide locaties. Deze constructie heeft een duidelijk afleesbare functie, de constructie is eenvoudig te bedienen, de onderhoudskosten staan in relatie met de levensduur, is niet storingsgevoelig en de omwonenden zijn positief over dit type constructie. Bovendien liggen er kansen om dit type constructie architectonische en landschappelijke kwaliteit te geven. De brug en constructie dienen zich in eerste instantie zoveel mogelijk te voegen in het landschap, zoals ook nu de bruggen doen. Tegelijkertijd dient de constructie niet weggepoetst te worden. Je mag wel zien dat hier iets bijzonders gebeurt. Dat bijzondere kan benadrukt worden in de detaillering van het ontwerp, door een goede materiaalkeuze. Op de lijn tussen 'voegend' en 'contrasterend' zal het ontwerp ergens links van het midden zitten. Dit uitgangspunt is nader uitgewerkt in de criteria. voegend < >contrasterend ontwerp Criteria Voor de uitwerking van het ontwerp van de puntdeurconstructie, brug, de weg en de kade zijn de volgende criteria voor de landschappelijke inpassing en de architectonische kwaliteit geformuleerd: Criteria voor weg en kade (locatie Oud Avereest): kade en weg worden gecombineerd, de weg ligt op de kade (zie 1). Er wordt gekozen voor deze oplossing, omdat: - de deuren en brughoofden dan even hoog liggen als het brugdek (deur steekt niet boven de brug uit) - deze ingreep het minst 'gekunsteld' is - de bestaande wegen ook al iets verhoogd in het landschap liggen - de beleving van het hoogteverschil in het dal (hoog - laag - hoog) behouden blijft het hoogteverschil van de kade wordt op een natuurlijke manier opgelost: een flauw, glooiend talud bedekt met gras (dus geen strakke kade) Landschappelijke inpassing van de brug (locaties Oud Avereest en Den Kaat) weg en brugdek hebben dezelfde breedte; de brug vormt een onderdeel van de weg (zie 2) de landhoofden en deuren liggen stroomopwaarts van de brug (zie 3) Architectonische kwaliteit (locaties Oud Avereest en Den Kaat) de leuningen van de brug zijn wijkend, om aan te sluiten bij de brugkenmerken (zie 4) (daarbij moet de constructie vanaf de brug te bedienen zijn, evt. zullen demontabele leuningen nodig zijn) er wordt gekozen voor een beperkt aantal materialen (maximaal 3) 17

18 de materiaalkeuze is gebaseerd op een combinatie van stevigheid (zoals beton) en natuurlijke uitstraling (zoals hout) de brughoofden bestaan uit beton. Het beton wordt verbijzonderd door deze ruw af te werken (er is reliëf aanwezig) of de houtbekisting zichtbaar te maken (geen sierstrips!) (zie 5) het brugdek zal eveneens bestaan uit ruw afgewerkt beton (vanwege stevigheid). De kleur van het brugdek sluit aan op de kleur van de wegen het betonnen brugdek is zo dun mogelijk de deuren bestaan uit materiaal met een natuurlijke uitstraling. Gedacht wordt aan (corten)staal (zie 6), een fraai materiaal dat door de roestkleur natuurlijk oogt. De mogelijkheden voor toepassing van cortenstaal wordt onderzocht. Wanneer cortenstaal niet past binnen de randvoorwaarde duurzaamheid, zal gezocht worden naar een alternatief. de leuningen zijn van hout (een combinatie van staal en hout is ook mogelijk) Deze criteria zijn leidend voor het uiteindelijke ontwerp en de bouwtekening. Ze gelden ook voor de derde brug bij Den Huizen. 1. de kade ligt niet los van de weg maar is gecombineerd met de weg. De weg loopt op de kade (rechter afb.) NEE JA 2. het brugdek en de weg hebben dezelfde breedte, weg en brugdek sluiten op elkaar aan qua breedte en kleur (rechter afbeelding) NEE JA 3. de puntdeuren liggen stroomopwaarts van de brug, de constructie is vanaf de brug te bedienen omdat de scharnieren dicht bij de brug zitten 18

19 4. de leuningen van de brug zijn wijkend NEE JA 5. het beton van de brughoofden word ruw afgewerkt. Door op de bovenste laag van de betonnen brughoofden reliëf toe te passen, voegt het materiaal zich beter in het landschap. Door het reliëf ontstaat schaduwwerking. Het reliëf kan eventueel toegepast worden in een bepaald figuur of patroon dat bij de Reest past, zo zijn in de betonnen tunnel bij Apeldoorn boomwortels in het beton uitgebeeld. Tevens zal het ervoor zorgen dat in het reliëf zich allerlei kleine plantrestjes gaan verzamelen. Het is zelfs mogelijk om bijvoorbeeld wat grotere gaten in het beton te maken die dienst kunnen doen als nestplaats voor vogels. 6. Voor de deuren wordt gedacht aan (corten)staal. Cortenstaal, ook wel bekend als weervast staal, is een metaallegering met een oranjeachtige, roestkleurig kleur. Door de oxidehuid is het niet nodig het materiaal te schilderen. De kleur is een knipoog naar het roestkleurige (ijzer- en veenrijke) water van de Reest. 19

20 Borging kwaliteit In dit proces is gekozen om voorafgaand aan de bouw van de constructies en de bruggen ontwerpcriteria op te stellen zodat landschappelijke en architectonische kwaliteiten kunnen worden meegenomen in het proces. Om de constructies en bruggen ook daadwerkelijk volgens deze criteria te realiseren adviseren wij om deze criteria op te nemen in een (design&construct) contract, dat wordt afgesloten tussen opdrachtnemer (het Waterschap Reest & Wieden) en opdrachtnemer (bouwkundig bureau of aannemer). Uiteindelijk moet het plan als bouwplan worden ingediend bij de gemeente. Het is het raadzaam om de gemeente, met name de secretaris van de welstand, vroegtijdig op de hoogte te brengen van het gekozen proces en de criteria. Voortijdig betrekken leidt vaak tot het in één keer goedkeuren van het bouwplan omdat onduidelijkheden en eventuele aanpassingen in het ontwerp nog kunnen worden opgelost en meegenomen. 20

21 Bijlage 1: Inrichtingsmaatregelen en archeologie Om wateroverlast te voorkomen stelt het waterschap Reest en Wieden een aantal maatregelen voor: Er worden knijpconstructies aangelegd (3) Een aantal bestaande voorden/drempels wordt opgehoogd (5) Er worden nieuwe voorden/drempels aangelegd (1) De Reest wordt op een aantal plekken verondiept (5) Per locatie is gekeken wat de eventuele benodigde maatregelen zijn voor archeologie. Hiervoor is gebruikgemaakt van de archeologische kaarten van de gemeenten Hardenberg, Staphorst en De Wolden. De kaart van de gemeente Hardenberg is niet gedetailleerd genoeg om duidelijke uitspraken over te doen. In het begeleidend rapport wordt aangegeven: - Als de kaart in grote lijnen aangeeft wat de archeologische verwachting is, dan kan bij planvorming eventueel alsnog besloten worden om voor deelgebieden meer gedetailleerde verwachtingen op te stellen. De kaart van gemeente De Wolden is erg gedetailleerd, juist ook in het Reestdal. Bij het vaststellen van de benodigde archeologische onderzoeken is dan ook uitgegaan van de kaart van gemeente De Wolden. Verder is nog contact opgenomen met de provinciaal archeoloog van Drenthe, de heer W. van der Sanden. Het beekdal van de Reest is in Drenthe een gebied van provinciaal belang. Dat houdt in dat de provinciaal archeoloog altijd betrokken moet worden bij het proces. Tijdens dit overleg gaf de provinciaal archeoloog aan dat werkzaamheden op de plaats van bestaande voorden zoveel mogelijk vermeden moeten worden. Hieronder wordt per maatregel aangegeven in welke archeologische categorie ze vallen en wat de bijbehorende, vastgestelde, archeologische eisen zijn. Maatregel Archeologische categorie Archeologische eis Knijpconstructie 5a (Rabbinge) Knijpconstructie 6a (Den Kaat) Knijpconstructie 7 (Vledders en Leijer Hooilanden) Bufferzone rond bekende vindplaats Bufferzone rond bekende vindplaats Archeologisch onderzoek verplicht, bij ingrepen contact met gemeente Archeologisch onderzoek verplicht, bij ingrepen contact met gemeente Lage verwachting Bij ingrepen dieper dan 40 cm mv en met een oppervlakte gelijk aan of groter dan 1,5 ha is archeologisch onderzoek noodzakelijk Ophogen voorde/drempel 1 Historische kernen (1832), buitenplaatsen, middeleeuwse begraafplaatsen, en zone rond historische nederzettingslocaties Ophogen voorde/drempel 2 Bufferzone rond bekende vindplaats Ophogen voorde/drempel 3 Hoge of middelhoge verwachting (beekdal) Archeologisch onderzoek verplicht bij ingrepen groter dan 100 m² en dieper dan 30 cm - mv Archeologisch onderzoek verplicht, bij ingrepen contact met gemeente Provinciaal belang archeologie, bij ingrepen groter dan 1000 m² en dieper dan 30 cm mv via gemeente contact opnemen met provinciaal archeoloog 21

22 Ophogen voorde/drempel 4 Ophogen voorde/drempel 5 Bufferzone rond bekende vindplaats Bufferzone rond bekende vindplaats Archeologisch onderzoek verplicht, bij ingrepen contact met gemeente Archeologisch onderzoek verplicht, bij ingrepen contact met gemeente Nieuwe voorde/drempel 6 Historische kernen (1832), buitenplaatsen, middeleeuwse begraafplaatsen, en zone rond historische nederzettingslocaties Archeologisch onderzoek verplicht bij ingrepen groter dan 100 m² en dieper dan 30 cm - mv Verondieping 1 Verondieping 2 Verondieping 3 Verondieping 4 Verondieping 5 Hoge of middelhoge verwachting (beekdal) Hoge of middelhoge verwachting (beekdal) Hoge of middelhoge verwachting (beekdal) Hoge of middelhoge verwachting (beekdal) Hoge of middelhoge verwachting (beekdal) Provinciaal belang archeologie, bij ingrepen groter dan 1000 m² en dieper dan 30 cm mv via gemeente contact opnemen met provinciaal archeoloog Provinciaal belang archeologie, bij ingrepen groter dan 1000 m² en dieper dan 30 cm mv via gemeente contact opnemen met provinciaal archeoloog Provinciaal belang archeologie, bij ingrepen groter dan 1000 m² en dieper dan 30 cm mv via gemeente contact opnemen met provinciaal archeoloog Provinciaal belang archeologie, bij ingrepen groter dan 1000 m² en dieper dan 30 cm mv via gemeente contact opnemen met provinciaal archeoloog Provinciaal belang archeologie, bij ingrepen groter dan 1000 m² en dieper dan 30 cm mv via gemeente contact opnemen met provinciaal archeoloog Bovenstaande nummers corresponderen met de kaarten GGOR en WB21 maatregelen van waterschap Reest en Wieden. 22

23 Colofon Bruggen over de Reest in opdracht van: Waterschap Reest en Wieden Tamara Ekamper Guus Geerdink Ed van Gent Linda de Haan Marijke Nieuwenhuis AtelierOverijssel 29 november