Speuren naar sporen. Aan de slag! Teken een heel grote paddenstoel en duid alle verschillende delen aan. Wist je dat?

Transcriptie

1

2 Speuren naar sporen Kijk, allemaal witte hoedjes op een rij... Even piepen wat eronder zit. Hmm, een steeltje dat vast zit in de grond. Dat moet een paddenstoel zijn! Een paddenstoel heeft verschillende delen: een hoed, een steel en een voet. De voet zit vast in de grond aan een heleboel draden. In de herfst, als het kouder en natter wordt, groeien er uit die draden paddenstoelen, zoals appels aan een boom. Aan de slag! Teken een heel grote paddenstoel en duid alle verschillende delen aan. Wist je dat? champignons geen planten maar schimmels zijn? een ander woord voor champignon kampernoelie is? Het zit eigenlijk zo: in de hoed van de paddenstoel zitten plaatjes en tussen die plaatjes zitten sporen. Dat zijn de zaadjes van de paddenstoel. Ze zien eruit als heel fijn poeder. Wanneer de paddenstoel rijp is, laat hij zijn sporen los. De sporen vliegen mee met de wind tot ze op de grond vallen. Op en in de grond groeien er uit de sporen draadjes, heel veel draadjes. Samen vormen zij de zwamvlok. Als het nat en koud is, komen er uit die draden kleine knoppen. Deze groeien heel snel tot paddenstoelen. Tijdens de groei komt de hoed los van de steel en vormt er zich een ring. Daarmee is de cirkel rond.

3

4 Hier hangt een geurtje aan Om champignons te kunnen kweken heb je voedingsstoffen nodig. Een champignon kan die voedingsstoffen niet uit de lucht halen zoals bomen en groene planten. Hij heeft een goede, voedzame ondergrond nodig. Daarom zorgt de champignonkweker voor goede compost. Die bestaat uit stro, paardenmest, kippenmest, gips en water. De compost wordt in grote tunnels of opslagruimtes gemengd. Vroeger werden al die stoffen buiten in de openlucht gemengd, maar dat vonden de buren niet zo prettig vanwege de geur. Nu gebeurt het mengen van de grondstoffen binnen. Dat gaat veel vlugger: in één week is het klaar. Bedrijven moeten de lucht ook zuiveren, dus is het veel milieuvriendelijker om de Vraag compost binnen te mengen. Wist je dat? champignonbedrijven de compost niet zelf maken? Ze laten dit doen door gespecialiseerde bedrijven: composteringsbedrijven. de compost die overblijft nadat de champignons geplukt zijn champost wordt genoemd? Per vierkante meter teeltbed heb je 90 kg compost nodig. Hoeveel compost heb je dan nodig voor een volle teeltcel van 200 m² teeltbedden?

5

6 Graantjes met draadjes Hoe komen de sporen van de champignon in de compost terecht? Omdat de sporen veel te klein zijn om ze te zaaien en omdat ze zich heel traag ontwikkelen, gebruiken de kwekers broedkorrels. Dat zijn graankorrels waar ze de zwamvlok van de champignon op laten groeien. De graantjes worden in een fles gestopt waar de sporen van de champignon in zitten. Die sporen beginnen op de korreltjes te groeien. Na een tijdje zien de graantjes er helemaal beschimmeld uit. Die schimmel is de zwamvlok. De beschimmelde graan- of broedkorrels worden onder de compost gemengd. Dat noemt men enten. Vraag Ken je nog schimmels die je kunt eten? Een voorbeeld is roquefort, een schimmelkaas. Aan de slag! Neem een blad papier en maak het helemaal zwart met houtskool. Neem een gum of een kneedgum en teken met de gum het groeien van de zwamvlok. Heb je een foutje gemaakt? Ga er opnieuw over met houtskool.

7

8 My... wat? Tijd om champignons te plukken? Nog lang niet hoor! Als de compost geënt is met broedkorrels, wordt hij in grote afgesloten tunnels geplaatst. Een computer regelt de temperatuur zodat het lekker warm en vochtig blijft en de schimmel uit de broedkorrels goed kan verder groeien in de compost. Het duurt ongeveer 16 dagen voor de compost helemaal overgroeid is. De compost moet de hele tijd een temperatuur van ongeveer 25 C hebben zodat het mycelium goed kan groeien. Op het einde van de 16 dagen, als het mycelium de hele compost in beslag heeft genomen, spreken we van doorgroeide compost. Deze doorgroeide compost wordt dan in grote teeltbedden uitgespreid in een laag van ongeveer 15 cm hoog. Wist je dat? mycelium het Griekse woord voor zwamvlok is? Aan de slag! Neem een stukje smeerkaas en leg het in een plastic doosje dat je kunt sluiten (dit kun je vinden bij de slager). Kijk elke dag even naar de smeerkaas. Na een tijdje zie je de schimmel groeien. Probeer dit ook met een aantal andere voedingswaren en bekijk wat het snelst beschimmelt.

9

10 Slaap maar vlug en groei maar lekker Kunnen we nu al champignons plukken? Neen, nog even geduld. Het is tijd om het mycelium een beetje bij te voeden en toe te dekken met een laagje dekaarde. Zonder die dekaarde kan het mycelium geen knopjes vormen en hebben we dus geen champignons. Nadat het mycelium met aarde is afgedekt, werkt het verder. Het groeit vanuit de compost in de dekaarde. Dit duurt ongeveer acht tot tien dagen. Ondertussen moet de kweker ervoor zorgen dat er voldoende vocht in de aarde zit. Hij besproeit de dekaarde met water. De compost wordt nog steeds warm gehouden, op een temperatuur van 25 C. Na acht tot tien dagen is het tijd om de dekaarde te doorwoelen. Het mycelium wordt gebroken en moet nu opnieuw groeien. Als de kweker dit niet doet, zouden de champignons in groepjes groeien en niet overal verspreid zijn. Als het mycelium weer helemaal hersteld is, moet de composttemperatuur dalen tot 20 C. Aan de slag! Zoek enkele voedingsproducten bij elkaar en laat ze beschimmelen. Leg dan overal wat aarde op en kijk elke dag even wat er gebeurt. Zien alle schimmels er hetzelfde uit? Wist je dat? er om 1 kilo champignons te laten groeien 2 liter water nodig is?

11

12 Als paddenstoelen uit de grond En nu, mogen we nu plukken? Nog de laatste loodjes Nu is het tijd voor de champignons om als paddenstoelen uit de grond te schieten. Eerst zie je heel kleine knobbeltjes verschijnen. Geleidelijk aan worden ze groter en groter, zodat het allemaal kleine ronde hoedjes zijn die over de aarde groeien. Na een tijdje kun je het steeltje zien en laat de hoed het steeltje los. Dit alles gebeurt in anderhalve week. Vandaar het spreekwoord als paddenstoelen uit de grond schieten. Zo gezegd... Als paddenstoelen uit de grond schieten = heel snel groeien

13

14 Voetje voor voetje, hoedje per hoedje Ga je gang, het is pluktijd. De oogst van champignons verloopt in zogenaamde vluchten. Wanneer de champignons geoogst zijn, verschijnen er na een week weer nieuwe en kunnen die weer geoogst worden. Elke serie oogstklare champignons noemt men een vlucht. Meestal zijn er zo n drie of vier vluchten in de oogstperiode. Het oogsten gebeurt met de hand. Een plukster neemt de champignon vast en met een draaiende beweging plukt ze die weg. Dan snijdt ze het voetje eraf en sorteert de champignon volgens grootte en uitzicht. De plukkers en pluksters moeten heel voorzichtig zijn, want bij het minste krasje of duwtje verliest de champignon aan kwaliteit. Het is dus opletten geblazen. Vraag Tijdens de eerste vlucht plukt men ongeveer 13 kg, tijdens de tweede vlucht 1 kg minder en tijdens de derde Zo gezegd... Op gelijke voet staan = gelijkwaardig zijn Op staande voet = onmiddellijk Onder een hoedje spelen = samenspannen bij iets oneerlijks vlucht 8 kg minder. Hoeveel kg plukt men dan?

15

16 Van de veiling naar ons bord Na de oogst is het tijd om naar de veiling te gaan. De champignons worden verdeeld in klassen. Ze worden volgens grootte gesorteerd: groot bij groot en klein bij klein. Ze worden allemaal in blauwe bakjes gelegd. De bakjes worden in een vrachtwagen geladen en die rijdt naar de veiling. Daar worden de champignons geveild. Dat wil zeggen dat de prijs voor de champignons wordt bepaald. Dat kan elke dag verschillend zijn. De ene keer is het meer, de andere keer minder. Meestal zijn het groothandelaars die de champignons kopen. Zij verkopen ze dan op hun beurt aan winkels. Dat gebeurt allemaal op één dag tijd. Zo kun jij lekkere, verse champignons uit de winkel halen en er dan heerlijk van smullen. Wist je dat? de champignons in blauwe bakjes gelegd worden omdat ze er dan mooi wit uitzien?

17

18 Gekke namen om op te eten De champignon is een eetbare paddenstoel die door mensen gekweekt wordt. In de winkel kun je verschillende soorten eetbare paddenstoelen vinden. De ene heeft al een gekkere naam dan de andere. Naast de champignon is de bekendste paddenstoel waarschijnlijk de oesterzwam. Deze wordt gekweekt in grote zakken met stro en broed, waar gaatjes van ongeveer 1 cm in zitten. De oesterzwammen groeien in trossen door die gaatjes heen. De pluksters kraken dan de groep oesterzwammen af. De shiitake is een oosterse paddenstoel die ook hier gekweekt wordt. De nieuwste soort onder de gekweekte paddenstoelen is de paarse schijnridderzwam. Er worden natuurlijk nog andere soorten paddenstoelen gekweekt, meestal in oosterse landen. Paddenstoelen zoals de shimeji, de blazei, de hericium of de ganoderma worden maar heel weinig in Europa gekweekt. Wist je dat? sommige mensen allergisch zijn voor de sporen van oesterzwammen? De sporen zijn heel fijn en worden massaal op één moment uitgestoten. Je kunt er koorts, hoofdpijn en rillingen van krijgen. Het lijkt een beetje op symptomen van de griep. Daarom worden er nu oesterzwammen gekweekt zonder sporen.

19

20 In het bos Je kunt niet alle soorten paddenstoelen kweken, en zeker niet opeten. Enkele heel gekende eetbare bospaddenstoelen zijn: de eierdooierzwam of girollen, de cantharel, eekhoorntjesbrood of cepe en natuurlijk de truffel. Dit zijn allemaal paddenstoelen die je in de winkel kunt kopen en die in het bos groeien. Daarom zijn ze dikwijls heel duur. Je koopt deze paddenstoelen het best in de winkel, want als je ze in het bos gaat plukken moet je al een echte kenner mee hebben. Waarom? Omdat de meeste paddenstoelen giftig zijn. Ga dus nooit alleen op zoek naar paddenstoelen om te eten, maar neem iemand mee die er iets van kent. Aan de slag! - Verzin een verhaal rond de bospaddenstoel. Begin met de zin: Er was eens een bospaddenstoel - Zoek in boeken of op het internet zoveel mogelijk namen en foto s van eetbare en niet eetbare paddenstoelen. Maak een collage van eetbare en niet eetbare paddenstoelen.

21 Foto: CAG

22 Van grot tot cel Al in de tijd van de Romeinen kenden de mensen paddenstoelen. Ze zijn al heel lang een groot mysterie. De ene dag zag je niets en de andere dag stonden ze daar. Sommige mensen fluisterden dat ze het werk van heksen waren, anderen zeiden dat het huisjes waren voor kabouters. Er waren zelfs mensen die zeiden dat er elfjes in woonden. Langzamerhand ontdekten de mensen dat je paddenstoelen kon eten. Ze plukten ze in het bos. Zo ontdekten ze dat er giftige en niet-giftige soorten tussen zaten. Rond 1950 ontdekte een landbouwer in Frankrijk dat er champignons op zijn mest groeiden. Hij besloot ze te gaan kweken en ze te verkopen in de Parijse restaurants. Een andere Franse tuinman kwam erachter dat grotten de juiste temperatuur en vochtigheid hadden om er champignons te kweken. Vroeger waren champignons iets voor rijke mensen. Toen gebeurde de teelt nog niet zo professioneel en op grote schaal als nu. Er waren dan ook nog niet zoveel champignons. Pas na 1950 leerden ook de gewone mensen de champignon kennen. Tegenwoordig worden er elk jaar wereldwijd miljoenen champignons gekweekt. Wist je dat?... champignon het Franse woord is voor paddenstoelen?... klimmers in de Alpen in 1991 overblijfselen van een man met een primitieve rugzak vonden? Daarin zat een ketting van gedroogde zwammen. Het bleek dat die man al 3300 jaar geleden gestorven was.... grotten waar champignons gekweekt worden meestal mergelgrotten zijn? Mergel is een gesteente dat bestaat uit klei en kalk.

23

24 Champignonteelt: van champost tot veiling Stap 1: De compost wordt gemengd met de broedkorrels. Stap2: Bij een constante temperatuur van 25 C kan het mycelium of de zwamvlok de compost overgroeien. Stap 3: Het mycelium moet bijgevoed worden. Er wordt een laagje dekaarde over gestrooid en de kweker zorgt ervoor dat er voldoende vocht in de aarde zit. Na acht tot tien dagen is de dekaarde doorgroeid en moet het mycelium weer gebroken worden. Vraag Hoeveel verschillende categorieën van champignons vind je in de groentewinkel? Stap 4: De champignons beginnen als paddenstoelen uit de grond te schieten. Wat begint als een klein knobbeltje, is na anderhalve dag al een mooie champignon. Stap 5: Als de champignons groot genoeg zijn, worden ze geplukt. Een plukster plukt ze heel voorzichtig en legt ze in een bakje. Champignons zijn heel gevoelig voor duwtjes en krasjes, dus is het opletten geblazen tijdens het plukken. Stap 6: Na het plukken worden de champignons gesorteerd volgens grootte en dikte. Ze worden opgedeeld in verschillende klassen. Stap 7: De champignons worden naar de veiling gebracht. Daar worden ze verkocht aan groothandelaars, die ze doorverkopen aan winkels. Wist je dat? champignons ook met de machine geplukt worden? Die champignons dienen dan voor conserven, bereide gerechten,