2020 dan in 2013 (Alliantie Verduurzaming Voedsel, 2013). In de werkgroep Optimalisatie Reststromen en Voedselverspilling van de Alliantie werken

Transcriptie

1 Voedselverspilling Wereldwijd gaat een geschat aandeel van ruim 30% van al het voedsel dat geproduceerd wordt voor menselijke consumptie verloren, wat neerkomt op ongeveer 1,3 miljard ton per jaar (Gustavsson et al., 2011). Voedselverspilling (daarbij inbegrepen voedselverliezen) vindt plaats in de hele keten. Schattingen uit 2007 geven aan dat in Nederland gemiddeld ongeveer 38% van al het voedsel verspild wordt: 15% wordt verspild tijdens primaire productie, 8% tijdens handel en verwerking, 5% in de retail en horeca en 10% bij de consument thuis (Milieu Centraal, 2007; Meeusen en Hagelaar, 2008; Wageningen UR, 2010). Dit zijn geschatte gemiddelden, er zijn grote verschillen tussen de verschillende ketens wat betreft aandelen van ketenpartijen in de verspilling (Gustavsson et al., 2011). In Europa bijvoorbeeld, wordt rond de 45% van alle groente en fruit verspild, waarvan zo n 20% bij de primaire productie en circa 12% in de consumptiefase (in de retail en out-of-home kanalen en bij de consument thuis). Bij granen daarentegen, wordt rond de 35% verspild, waarvan 5% tijdens de primaire productie en meer dan 20% in de consumptiefase. Het verschil tussen deze twee ketens komt door de hoge bederfelijkheid van groente en fruit,waardoor in het begin van de keten relatief meer verspild wordt. Het hoge percentage verspilling van granen in de consumptiefase komt voort uit de wens van de retail en out of home-bedrijven om de consument tot sluitingstijd brood aan te bieden om geen nee te hoeven verkopen, en omdat consumenten veel brood weggooien (Van Westerhoven en Steenhuisen, 2010). Recente cijfers geven aan dat verspilling in de consumptiefase groter is dan eerder gedacht; bij consumenten thuis en in out of home-kanalen vindt niet ongeveer 15% maar bijna een derde van alle verspilling plaats (Soethoudt en Timmermans, 2013; Gustavsson et al., 2011). Ambitieuze doelen op gebied verminderen voedselverspilling Het verminderen van voedselverspilling staat bij veel beleidsmakers hoog op de agenda. Dat geldt voor Nederland, maar ook voor andere landen in de EU, de Europese Commissie en de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties (FAO). Het ministerie van EZ heeft als doel gesteld om in 2015 de voedselverspilling in de gehele keten met 20% te verminderen ten opzichte van 2009 (LNV, 2009; EL&I, 2010; EZ, 2013). Het Europees Parlement heeft in 2012 een resolutie ingediend om voedselverspilling in de EU te halveren, wat vertaald is door de Europese Commissie in een Roadmap to a resource efficient Europe (EC, 2011). De FAO is een wereldwijd initiatief 59

2 gestart genaamd Save Food, om samen met overheden en de private sector het bewustzijn rondom verspilling te vergroten, initiatieven te coördineren, studies uit te voeren en investeringsprojecten te ondersteunen. Oorzaken van voedselverspilling In alle ketenschakels geldt dat verspilling wordt veroorzaakt doordat het aanbod groter kan zijn dan de vraag. Daarnaast worden kwaliteitsstandaarden (handelsnormen) door de hele keten toegepast, producten die niet aan de normen voldoen worden als reststromen verwerkt. Soms worden zulke reststromen wel weer gebruikt voor humane consumptie, soms ook als diervoeder. Onveilig voedsel wordt vanzelfsprekend afgekeurd en vernietigd. Gebrek aan kennis van bedrijfspersoneel en de consument leidt ook tot voedselverspilling in alle schakels van de keten (Gustavsson et al., 2011; Waarts en Aramyan, 2013). In het begin van de keten hebben het gebruik van uitgangsmaterialen en seizoensinvloeden (regenval, ziekten en plagen) effect. Daarnaast kan inadequaat transport en opslag leiden tot verspilling, bijvoorbeeld als de koude keten niet geborgd is, of vogels of knaagdieren zich toegang kunnen verschaffen tot opslagruimten (ibidem). Bij de verwerking van producten wordt voedsel ook verspild, bijvoorbeeld door snij- en vulverliezen, en maatregelen voor het borgen van de hygiëne, zoals het schoonmaken van productielijnen. Ook komt het voor dat productiefouten (zoals het gebruik van verkeerde ingrediënten, of verkeerde etikettering) leiden tot vernietiging van partijen. Er zijn veel oorzaken van verspilling in de consumptiefase. Allereerst kopen en koken consumenten te veel, en bewaren zij hun voedsel vaak op een verkeerde manier met bederf als gevolg. Daarnaast vinden consumenten het moeilijk de Tenminste Houdbaar Tot-datum juist te interpreteren en gooien ze soms producten weg voordat die datum verstreken is. Promoties in winkels (zoals twee producten voor de prijs van één) en verpakkings-groottes die niet aansluiten bij de behoeften van de consument, kunnen ook leiden tot verspilling omdat consumenten meer kopen dan ze opeten. Gastvrijheid bij retail en out-of-home-bedrijven leidt er verder toe dat tot sluitingstijd verse producten aangeboden worden, en ruime porties worden geserveerd zodat de klant tevreden is met de service. Als eenmaal reststromen ontstaan, dan speelt ook nog mee dat het hergebruiken van reststromen voor humane consumptie of voor het maken van diervoeder soms duurder is dan het weggooien ervan (ibidem). 60

3 Oplossingsrichtingen om voedselverspilling te verminderen Een vaak genoemde oplossing voor de hele keten is bewustzijnsvergroting door voorlichting van professionals en consumenten. Daarnaast is het van belang de planning te verbeteren, zodat vraag en aanbod beter op elkaar aansluiten. Dit geldt voor de hele keten, inclusief de consument. Dat kan bijvoorbeeld door het sluiten van contracten tussen leveranciers en afnemers. Bij contracten in de catering kan worden afgesproken dat de cateraars niet alle producten tot sluitingstijd hoeven uit te serveren. Handelsnormen kunnen ook aangepast worden, zodat meer kwaliteitsklassen op de markt aangeboden worden. Dit heeft alleen kans van slagen als de consument producten met lagere kwaliteit ook daadwerkelijk koopt. In korte ketens (bijvoorbeeld boerderijverkoop) blijken consumenten dat te doen. Als alternatief wordt genoemd om markten te ontwikkelen voor producten die niet aan handelsnormen voldoen (Gustavsson et al., 2011; Waarts en Aramyan, 2013). In het begin van de keten kunnen implementatie of aanpassing van technologieën, met betrekking tot gebruik van uitgangsmaterialen, irrigatie, opslag, verpakking en transport, verspilling verminderen. Daarnaast kan verbetering van hygiëne voorkomen dat producten bederven. In de consumptiefase zijn er diverse oplossingsrichtingen. Het gebruik van boodschappenlijstjes en maatbekers door de consument zorgt ervoor dat consumenten niet teveel kopen of koken. Verpakkings- en portiegroottes kunnen aangepast worden en promoties kunnen op een andere manier ingezet worden, zoals het 1 nu & 1 later - vouchersysteem van Lidl (Distrifood, 2011) waarbij de klant het tweede product op een later tijdstip gratis meekrijgt bij het overhandigen van een voucher. Veel van de genoemde oorzaken en oplossingsrichtingen geven aan dat communicatie en samenwerking tussen ketenpartijen, inclusief de consument, belangrijke voorwaarden zijn voor het voorkomen of verminderen van voedselverspilling. Waarom worden deze oplossingen in de praktijk niet altijd uitgevoerd? Bedrijven weten over het algemeen hoe ze verspilling kunnen verminderen. Sommige oplossingen om verspilling te voorkomen/verminderen kunnen erg kosteneffectief zijn, als kleine aanpassingen groot effect hebben. Maar de bedrijfsrealiteit zorgt ervoor dat bedrijven soms de keus maken om verspilling niet te voorkomen of te verminderen (Waarts en Aramyan, 2013). Dit komt omdat bijvoorbeeld: i) investeren in het voorkomen 61

4 of verminderen van verspilling te veel risico oplevert, ii) zulke investeringen niet leiden tot een netto winst, iii) het te lang duurt voordat de investering terugverdiend is, iv) bedrijven geen mogelijkheid hebben om te investeren, v) hun afnemers baat kunnen hebben bij de investering (bijvoorbeeld door kwaliteitsverhoging) terwijl ze er niet aan bijdragen. Verder kan het zijn dat de financiële hiërarchie van het omgaan met reststromen anders is dan de fysieke hiërarchie. Bijvoorbeeld als het laten vergisten van reststromen goedkoper is dan het leveren van die reststromen aan de Voedselbank. Dan komt het voor dat bedrijven vanuit het oogpunt van efficiënt gebruik van hulpbronnen een suboptimale strategie kiezen, omdat ze kiezen voor de goedkoopste manier van restverwerking (Waarts en Aramyan, 2013). Aangrijpingspunten voor het verminderen van voedselverspilling door bedrijven Alhoewel al veel bekend is over de oorzaken van voedselverspilling en hoe verspilling voorkomen of verminderd kan worden, is het toch lastig keuzes te maken in welke ketens en bij/door welke ketenpartijen het beste hierin geïnvesteerd kan worden. Om investeringen kosteneffectief in te zetten, is dus betere informatie nodig over hoeveel voedsel er verspild wordt, in welke ketens, en waar in die ketens. De Nederlandse overheid zet al in op het verzamelen van dit soort informatie (EZ, 2013). Hiertoe werkt zij onder andere samen met CBL en FNLI binnen de Alliantie Verduurzaming Voedsel (CBL, 2014). De Europese Commissie richt zich hier ook op, onder andere door het ondersteunen van het EU-onderzoeksprogramma FUSIONS, dat tot doel heeft bij te dragen aan het harmoniseren van de monitoring van voedselverspilling (FUSIONS, 2014). Gerelateerd aan het vergroten van informatie over verspilling, is het voor bedrijven van belang te weten of er voor hen een business case is voor het verminderen van verspilling. De volgende zaken zijn daarvoor van belang: heeft het bedrijf investeringsruimte? Wie investeert en wie profiteert daarvan? Profiteren ook andere ketenpartijen, en zo ja, kunnen en willen zij mee investeren? Als verspilling vermindert, is er dan een markt voor de extra productie? Wordt de investering terugverdiend, en zo ja, hoeveel tijd kost het om de investering terug te verdienen? Hoeveel levert de vermindering van verspilling het bedrijf op? In Nederland lopen er al veel initiatieven om verspilling te verminderen, door bedrijfsleven en het ministerie van EZ. Een van de ambities van de Alliantie Verduurzaming Voedsel is dat het niveau van voedselverspilling significant lager is in 62

5 2020 dan in 2013 (Alliantie Verduurzaming Voedsel, 2013). In de werkgroep Optimalisatie Reststromen en Voedselverspilling van de Alliantie werken LTO, FNLI, CBL, KHN en Veneca samen met het Ministerie van EZ aan een beter zicht op de omvang, oorzaken en oplossingen voor het ontstaan en hergebruik van reststromen en bijproducten (Verduurzaming Voedsel, 2014). Daarnaast wordt binnen de Alliantie, in samenwerking met het ministerie van EZ, een Helpdesk Reststromen opgezet, waar bedrijven terecht kunnen voor informatie, advies en ondersteuning om nog efficiënter om te gaan met grondstoffen en reststromen (CBL, 2014). Met de ambitie van de Alliantie en haar uitvoeringsagenda blijft het verminderen van voedselverspilling de komende jaren structureel onderdeel van de duurzaamheidsagenda van overheid én bedrijfsleven. 63