Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar Verslag van een werkbezoek aan Georgië Nr. 1 VERSLAG Vastgesteld 25 augustus 2006 Inleiding De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal heeft van 22 tot 25 juni een bilateraal bezoek gebracht aan Georgië. De Voorzitter werd op dit bezoek begeleid door de waarnemend griffier van de commissie voor Europese Zaken Marisa Gerards en de adjunct-griffier van de vaste commissie voor Defensie Gonnie de Boer. Hoofddoel van de reis was een ontmoeting met de Voorzitter van het Georgische parlement, Nino Burdjanadze, op wiens uitnodiging het bezoek plaatsvond. Daarnaast stond een aantal andere ontmoetingen op het programma, waaronder met de president, de premier, de minister van Buitenlandse Zaken en de patriarch van de Georgisch-orthodoxe kerk. Het programma van het bezoek is bij dit verslag gevoegd. Voornaamste onderwerpen van gesprek waren de hervormingsprocessen die de afgelopen twee jaar in Georgië zijn ingezet en de verdergaande samenwerking van het land met de NAVO. Ook is gesproken over de relaties tussen Georgië en zijn buurlanden. De delegatie dankt alle betrokkenen bij het bezoek voor hun inzet en voor de hartelijke ontvangst. In het bijzonder willen de leden van de delegatie op deze plaats H.M. ambassadeur te Tbilisi, de heer Onno Elderenbosch, danken. De wijze waarop hij en zijn medewerkers de delegatie bij de voorbereiding en uitvoering van het werkbezoek hebben ondersteund werd hooglijk gewaardeerd. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal, F. W. Weisglas De adjunct-griffier van de vaste commissie voor Defensie, De Boer KST tkkst ISSN Sdu Uitgevers s-gravenhage 2006 Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 1 1

2 Bilaterale relaties Nederland Georgië De bilaterale betrekkingen tussen de twee landen zijn goed en mede vanwege de Nederlandse nationaliteit van de Georgische presidentsvrouw, Sandra Roelofs, staat Nederland duidelijk op de kaart in Georgië. Georgië wil de banden met Nederland graag verder aanhalen en opent daartoe onder andere binnenkort een ambassade in Den Haag (tot nu toe geschiedt de vertegenwoordiging vanuit de post in Brussel). Georgië trekt in toenemende mate Nederlandse investeringen aan en er vindt inmiddels op kleine schaal import van Georgische wijn naar Nederland plaats. Georgië is voor Nederland een zogeheten «partnerland» en ontvangt jaarlijks ongeveer 6 miljoen aan ontwikkelingshulp. Ook worden er door diverse non-gouvernementele organisaties (NGO s) projecten uitgevoerd in Georgië die (financieel) gesteund worden door de Nederlandse overheid of Nederlandse particuliere organisaties. Hervormingen De afgelopen twee jaar zijn heel belangrijk geweest voor Georgië, er zijn grote hervormingsprocessen in gang gezet, met name gericht op de uitroeiing van corruptie. Inmiddels is de corruptie als structurele praktijk grotendeels verholpen, al blijven er afzonderlijke gevallen bestaan. De tweede meest dringende uitdaging voor de regering was het vullen van de volledig lege staatskas, hetgeen door middel van grootschalige privatisering van staatsbedrijven en hervormingen op administratief, macroeconomisch en fiscaal terrein is bewerkstelligd. De verminderde regelgeving voor het midden- en kleinbedrijf (MKB) en de grotendeels opgeheven fiscale en bureaucratische handelsbelemmeringen moeten de totstandkoming van een sterke markteconomie verder helpen. De prioriteit ligt nu bij juridische en institutionele hervormingen, zoals de versterking van het parlement en het creëren van een onafhankelijke rechterlijke macht. Het democratische proces moet onomkeerbaar worden gemaakt, grootste uitdaging daarbij is om nieuw aangenomen wetgeving te implementeren. Sinds kort kent Georgië een Ombudsman, die door juridische hervormingen een sterkere positie moet krijgen maar nu al kritisch is ten opzichte van de regering. De Georgische Rekenkamer wordt tevens door verschillende wettelijke hervormingen meer macht toebedeeld. Het parlement wordt verkleind, na de volgende verkiezingen zullen er in plaats van 220 slechts 150 leden zitting nemen in de volksvertegenwoordiging. Ook wordt het Reglement van Orde aangepast om de oppositie c.q. minderheidspartijen meer rechten te geven. Er is een nieuwe systeem ontworpen voor lokale verkiezingen en de decentrale overheid wordt hervormd. Vrijwel alle veranderingen worden gemodelleerd naar Europees voorbeeld, waarbij vooral de Baltische staten een voorbeeldfunctie hebben. Zij assisteren Georgië in vergaande mate en trachten het te behoeden voor de door hen in het verleden gemaakte fouten in het hervormingsproces. De hervormingen hebben zoals gezegd op een aantal gebieden al vruchten afgeworpen maar er ontstaan intussen ook nieuwe problemen. De werkloosheid is hoog maar toch ontbreekt het aan goed opgeleide werknemers, een groeiend percentage van de bevolking leeft onder de armoedegrens, er is geen goed sociaal vangnet en door de strenge rechtspraak zitten de gevangenissen overvol, hetgeen eind 2005 en begin dit jaar tot opstanden leidde. De president constateert bovendien dat er onder de bevolking een cultuuromslag nodig is, als gevolg van het traumatische nationale verleden is er nog weinig onderling vertrouwen. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 1 2

3 Regionale conflicten De politiek in Georgië wordt in grote mate beheerst door de regionale conflicten in Abchazië en Zuid-Ossetië. De regio s hebben zich in 1992 afgescheiden van Georgië en sindsdien worden beiden geleid door «presidenten» die door geen enkel land worden erkend en moeten internationale vredesmachten gewelddadigheden voorkomen. De gehele internationale gemeenschap inclusief Rusland erkent de territoriale integriteit van Georgië maar een permanente oplossing van de conflicten lijkt desondanks moeilijk te bereiken, mede vanwege de gespannen relatie tussen Georgië en Rusland, zonder wie alle vooruitgang op dit gebied onmogelijk is. Volgens veel gesprekspartners, waaronder de Georgische minister van Buitenlandse Zaken, is medewerking van Rusland aan een oplossing van de conflicten echter niet te verwachten. Er wonen een aanzienlijke hoeveelheid Russen in beide regio s en de conflicten belemmeren de verdergaande toenadering en eventuele toetreding van Georgië tot de NAVO, Rusland geeft er volgens Georgië daarom de voorkeur aan de status quo gehandhaafd te zien. De bloeiende illegale handel in Abchazië en Zuid-Ossetië, de witwaspraktijken en de bijna stilliggende legale economie belemmeren Georgië als geheel echter zo in zijn ontwikkeling dat de huidige regering de oplossing van de conflicten tot topprioriteit heeft gesteld. Georgië NAVO Georgië is op 23 maart 1994 als 13e land toegetreden tot het in dat jaar gestarte «Partnership for Peace (PfP)» programma van de NAVO, een instrument van praktijkgerichte samenwerking tussen de NAVO en strategische partnerlanden. Op 29 oktober 2004 ondertekende Georgië als eerste partnerland een zogeheten «Individual Partnership Action Plan (IPAP)» met de NAVO, een op maat gemaakt hervormingsprogramma op het gebied van defensie en veiligheid. Aan de hervormingsvereisten die daarin staan beschreven heeft Georgië inmiddels voldaan. De volgende stap naar verdere integratie in de NAVO-structuren is de start van een zogeheten «Intensified Dialogue» en daarna de vaststelling van een «Membership Action Plan (MAP)». Het succesvol doorlopen van het MAP kan uiteindelijk leiden tot uitnodiging door de NAVO om lid te worden. Georgië lobbyt momenteel actief voor de start van een Intensified Dialogue, het liefst had het nog voor de zomer hiervoor akkoord gekregen. Veel Georgische gesprekspartners benadrukten dat, hoewel in Europa begrip bestaat voor de druk die de landen in de Kaukasus voelen vanuit Rusland, het besef van de urgentie en de ernst van de situatie ontbreekt. Toetreding van Georgië tot de NAVO zou een belangrijke stabiliserende invloed op de regio hebben. Rusland is echter groot tegenstander van nog een NAVO lid in het gebied en probeert volgens de Georgiërs hun toenadering en eventuele toetreding op termijn tot de organisatie op allerlei manieren te belemmeren. Volgens de minister van Buitenlandse Zaken van Georgië is NAVOintegratie vooral een politieke kwestie, gericht op het consolideren van het democratiseringsproces en een duidelijke, toekomstgerichte toenadering tot het Westen, in dat opzicht ook een afsluiting van het verleden. Het gevoel van urgentie onder politici wordt door de bevolking gedeeld, ruim 75 à 80% van de Georgiërs is vóór toetreding tot de alliantie. Om dit enthousiasme te behouden gedurende een soms pijnlijk hervormingsproces is echter een nieuw signaal nodig vanuit de NAVO dat Georgië op de goede weg zit. De start van de Intensified Dialogue zou daarvoor het meest geschikt zijn, zo stelt de minister. Volgens de premier zou het tevens richting Rusland een signaal zijn dat de democratiserings- Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 1 3

4 processen in Georgië onomkeerbaar zijn. De voorzitter van het Georgische parlement is van mening dat deze duidelijkheid ook een normaliserende invloed zou hebben op de relatie met Rusland, naar het voorbeeld van de ervaringen van de Baltische staten, die na toetreding tot de NAVO door Rusland als serieuze gesprekspartner werden geaccepteerd. Relatie Georgië met buurlanden en landen in de regio Georgië onderhoudt een zeer goede relatie met buurland Turkije, zo is er veel handel over en weer, vindt er strategische samenwerking plaats rondom en op de Zwarte Zee, en geldt een wederzijds visumvrij verkeer voor personen voor een verblijf van maximaal 90 dagen. Met Iran heeft Georgië een vriendschappelijke relatie, hoewel de Georgiërs in het verleden onder de Perziërs veel hebben geleden is er nu nog een diaspora van circa 200,000 Georgiërs in Iran. In het nucleaire dossier erkent Georgië het recht van Iran op nucleaire energie, mits het land voldoet aan alle internationale non-proliferatie regels. Toen Rusland begin dit jaar de gaskraan naar Georgië dichtdraaide heeft Iran zelf het initiatief genomen om gas te leveren aan Georgië. De relatie met Rusland is op zijn zachtst gezegd ingewikkeld. Sinds de Rozenrevolutie en de grote toenadering van Georgië in de twee jaren daarna tot het Westen is deze verder verslechterd en momenteel zijn de verhoudingen bijzonder gespannen. Georgië streeft naar een goede relatie met de Russische Federatie, maar laatstgenoemde heeft grote problemen met de ambities van Georgië om lid te worden van de NAVO, en de twee eerder genoemde conflicten in Abchazië en Zuid-Ossetie zorgen verder voor permanente harde kritiek over en weer. De Russische legitimatie, door het principe van territoriale integriteit, van de aanpak van de problemen in Tsjetsjenië wordt door de Georgische minister van Buitenlandse Zaken aangedragen als tegenstrijdig met het beleid dat Rusland voert in de conflicten op Georgisch grondgebeid. In april en mei van dit jaar legde Rusland de import van Georgisch fruit, wijn en mineraalwater stil en inmiddels geldt een invoerverbod van alle Georgische producten. Vooral voor de wijnsector was dit een gevoelige klap, daar zo n 90% van de Georgische export naar Rusland ging. Ondanks die boycotts geldt wel dat er heel veel Russen met een Georgische achtergrond in Rusland investeren. Niettemin is de grote economische afhankelijkheid van de Russische Federatie een probleem waar Georgië naarstig een oplossing voor zoekt. Zo onderhandelt Georgië momenteel met de Europese Commissie over de mogelijke export van wijn en landbouwproducten naar de EU. Georgië EU Georgië tekende op 22 april 1996 een partnerschaps- en samenwerkingsovereenkomst (Partnership and Co-operation Agreement, PCA) met de EU, die op 1 juli 1999 voor de duur van tien jaar van kracht werd. De PCA biedt een algemeen kader voor de betrekkingen tussen de twee partners, en beslaat allerlei thema s als politieke dialoog, handel, mensenrechten, corruptiebestrijding en cultuur. In de praktijk betekent dit onder andere dat er jaarlijks ontmoeting plaats vinden tussen de EU en Georgië, op ministerieel, parlementair en ambtelijk niveau. Daarnaast worden handelsquota afgebouwd en wederzijdse investeringen bevorderd. In het begin van de jaren 90 was de EU-bijstand vooral gericht op humanitaire hulp. Inmiddels is het accent verschoven naar meer structurele bijstand, waarbij de prioriteiten liggen bij goed bestuur, het gevecht tegen armoede en conflictoplossing. Georgië ontvangt hulp in het kader van het Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 1 4

5 TACIS-programma, waarbinnen institutionele hervormingen en het opvangen van de sociale consequenties van de transitie prioritair zijn. Ook bestaan er verschillende regionale programma s zoals Traceca (Transport Corridor Europe Caucasus Asia, heeft als voornaamste doel alternatieve handelsroutes te ontwikkelen tussen Europa en Azië, over land en via de Zwarte en Kaspische Zeeën) en Inogate (Interstate Oil and Gas Transport to Europe, beoogt integratie van pijplijnsystemen en transport van olie en gas van de voormalige Soviet gebieden naar Europa te bevorderen). In het kader van regionale conflictbeheersing assisteert de EU Georgië met name in Zuid Ossetië, onder andere door middel van ondersteuning aan Georgische grensbewakers. De benoeming, in juli 2003, van een Speciale EU-Vertegenwoordiger voor de Zuidelijke Kaukas en de Rozenrevolutie in Georgië in november 2003 hebben beide in belangrijke mate bijgedragen aan de verdere verdieping van de relaties tussen het land en de EU. Op 14 juni 2004 besloot de Europese Raad Georgië, Armenië en Azerbeidzjan toe te laten treden tot het Europees Nabuurschapsbeleid (European Neighbourhood Policy, ENP), waarop in juli 2004 de Georgische regering een «Commission for Georgia s integration into the EU» oprichtte, voorgezeten door de premier. Deze commissie tracht implementatie van de PCA te faciliteren en de oprichting van EU-directies op verschillende ministeries te ondersteunen. In het kader van het ENP onderhandelen de EU en Georgië nu over een Actieplan waarin in ieder geval doelstellingen zullen worden geformuleerd op het gebied van mensenrechten, de versterking van de democratie, hervorming van de openbare sector en van het gerechtelijk systeem, alsook betreffende milieubescherming, economische regelgeving en fiscaal beleid. Op het punt van vrijhandelsovereenkomsten tussen de EU en Georgië zijn de onderhandelingen nog gaande. In tegenstelling tot het assertieve beleid ten opzichte van NAVOtoetreding is Georgië over een eventueel toekomstig EU-lidmaatschap heel terughoudend. Niet alleen is Georgië daar nog lang niet aan toe, ook heeft de EU, zo erkent de minister van Buitenlandse Zaken, tijd nodig om weer absorptievermogen te kweken. PROGRAMMA Donderdag 22 juni 07:45 Vertrek Amsterdam Schiphol 16:25 Aankomst Tbilisi Airport 18:00 Gesprek met de Patriarch van de Georgisch-orthodoxe kerk, Zijne Heiligheid en Zaligheid Ilia II 19:00 Concert in het Youth Palace 20:00 Diner met ondervoorzitter van het Georgische parlement, de heer Mikheil Machavariani Vrijdag 23 juni 10:00 Stadsrondleiding 11:00 Gesprek met de Voorzitter van het Georgische parlement, mevrouw Nino Burjanadze Persconferentie 12:30 Gesprek met de minister van Buitenlandse Zaken, de heer Geza Bezhuashvili 13:45 Lunch met o.a. de voorzitter van de commissie voor Buitenlandse Zaken, de heer Kote Gabashvili 16:15 Gesprek met de premier, de heer Zurab Nogaideli 17:00 Gesprek met de president, de heer Mikheil Saakashvili 20:00 Diner met de Voorzitter van het parlement, mevrouw Nino Burjanadze Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 1 5

6 Zaterdag 24 juni 09:00 Vertrek naar Tsinandali 11:00 Aankomst Tsinandali Tour van de wijngaard en het bedrijf 12:15 Vertrek naar Alaverdi Tour van Ikalto en Teliani wijngaarden en bedrijven 15:00 Lunch op uitnodiging van de gouverneur van de regio Kakheti, de heer Petre Tsiskarishvili 16:30 Vertrek naar Tbilisi 18:30 Aankomst Tbilisi 19:30 Informeel diner ter residentie van de ambassadeur Zondag 25 juni 06:50 vertrek Tbilisi Airport 11:40 aankomst Amsterdam Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 1 6