Leskist Aquarium zoekt Boots en Co Groep 5 en 6

Transcriptie

1 BuitenWijs samen sterk in NME BuitenWijs brengt mensen actief met het buiten in aanraking, zodat zij wijs omgaan met hun eigen leefomgeving Leskist Aquarium zoekt Boots en Co Groep 5 en 6

2 Dit is een NME product van BuitenWijs. BuitenWijs is een samenwerkingverband, waarbij de gemeenten Houten, Lopik, Nieuwegein en IJsselstein samen sterk in NME zijn. BuitenWijs brengt mensen actief met het buiten in aanraking, zodat zij wijs omgaan met hun eigen leefomgeving. BuitenWijs Houten NME Houten Postbus DA Houten BuitenWijs IJsselstein Gemeente IJsselstein Postbus AA IJsselstein BuitenWijs Lopik Gemeente Lopik 3411 CH Lopik BuitenWijs Nieuwegein Gemeente Nieuwegein Postbus AA Nieuwegein buitenwijs@nieuwegein.nl Colofon Copyrights BuitenWijs Jaar van uitgave 2011 Eindredactie Kees van Wegen Illustraties Olivier Rijken en Renée den Besten Grafische vormgeving Maaike de Laat Met dank aan CNME Landgoed Schothorst en Bart de Koning BuitenWijs Aquarium zoekt Boots en Co 2

3 Inhoudsopgave In het kort 4 Overzicht van de lessen 6 Beschrijving van de lessen 7 Achtergrondinformatie 15 Bijlagen 17 Werkbladen BuitenWijs Aquarium zoekt Boots en Co 3

4 1 In het kort Inleiding Een leeg aquarium vraagt om bewoners. Het liefst om Boots. Dit is een klein waterdiertje met de naam bootsmannetje. U richt samen met de leerlingen het aquarium in met planten, stenen en grond. Met de schepnetten, emmers, bakken en maatschepjes uit deze leskist gaan de leerlingen een geschikte woongroep vangen in een sloot of vijver in de omgeving van de school. En Boots is bijna overal te vangen. Co zijn al zijn vriendjes. Terug in de klas bekijken de leerlingen de waterdieren beter, wat resulteert in een smoelenboek Waterdieren. De leerlingen kijken o.a. naar het uiterlijk, de ademhaling, het voortbewegen en het voedsel van de waterdieren. Als verwerking van de opgedane kennis tekenen ze een fantasiebeest dat aan allerlei omstandigheden is aangepast. Tot slot maken de leerlingen onderscheid tussen de beestjes door zoveel mogelijk zelfstandig een zoekkaart te maken. Doelgroep Groep 5 en 6 van het basisonderwijs Leerdoelen De leerlingen:» weten dat er verschillende soorten dieren in het water leven en zij kunnen na afloop van de les minimaal vijf waterdieren noemen en kort beschrijven.» weten dat waterdieren zich op verschillende manieren hebben aangepast aan hun leven onder water en dat deze aanpassingen leiden tot een grote variatie in soorten (biodiversiteit).» kunnen drie manieren van voortbewegen van waterdieren noemen zoals zwemmen, lopen over de bodem of het water, kronkelen, kruipen, etc. en kunnen bij elke manier van voortbewegen minstens één voorbeeld van een waterdier geven.» kunnen drie manieren van ademhalen noemen, te kiezen uit: door kieuwen, door een luchtbel mee te nemen, door hun huid en door een luchtbuis boven water. Ze kunnen van drie vormen van ademhalen een dier noemen.» weten waar waterdieren zich mee voeden en kunnen van minimaal drie waterdieren vertellen hoe ze zich voeden.» kunnen uit verschillende bronnen informatie verzamelen over waterdieren. Aansluiting kerndoelen 39 De leerlingen leren met zorg om te gaan met het milieu. 40 De leerlingen leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun leefomgeving. 41 De leerlingen leren over de bouw van planten, dieren en mensen en over de vorm en functie van hun onderdelen. BuitenWijs Aquarium zoekt Boots en Co 4

5 Inhoudsopgave leskist 1» handleiding» 1 gelamineerde Advertentie Aquarium zoekt Boots en Co» 8 gelamineerde vanginstructies voor hulpouders» 1 kunststof aquarium» 1 bakje gewassen zand» 1 bakje gewassen stenen» 8 plastic maatschepjes» 8 gelamineerde zoekkaarten waterdieren» 18 gelamineerde leeskaarten waterdieren» 8 steelloepen» 8 loeppotjes Inhoudsopgave leskist 2» 8 witte platte bakken» 8 emmers met deksels Buiten de leskist krijgt u nog mee:» 8 schepnetten in canvas zak BuitenWijs Aquarium zoekt Boots en Co 5

6 2 Overzicht van de lessen Les 1: Gezocht woonruimte 25MINUTEN INHOUD LOCATIE GROEPSVORM MATERIALEN UIT DE LESKIST VOORBEREIDING LEERKRACHT / MATERIALEN ZELF REGELEN Inleiding rond aquarium en het inrichten van een aquarium met een gesprek hierover In de klas Klassikaal 1 Aquariumbak, kopieerexemplaar voor advertentie gezocht: woongroep!; kiezels en zand voor in het aquarium Kopiëren van advertentie, aquariumbak in de klas Les 2: Prutten MINUTEN INHOUD LOCATIE GROEPSVORM MATERIALEN UIT DE LESKIST VOORBEREIDING LEERKRACHT / MATERIALEN ZELF REGELEN Na een instructie vangen de leerlingen buiten boots en co. Aan het einde worden de diertjes bekeken en krijgt het aquarium zijn bewoners! Buiten Groepjes van 4 of 5leerlingen onder begeleiding 8 Schepnetten, 8 emmers met deksels, 8 witte bakken, 8 steelloepen, 8 maatschepjes 8 potloden, 8 zoekkaarten, 8 instructiekaarten vangen waterdiertjes Vanglocatie zoeken Begeleidende ouders en vervoer regelen, vangmaterialen klaarleggen Les 3: Het smoelenboek MINUTEN INHOUD LOCATIE GROEPSVORM MATERIALEN UIT DE LESKIST VOORBEREIDING LEERKRACHT / MATERIALEN ZELF REGELEN Een Smoelenboek over waterdieren maken en daarna een nabespreking In de klas In tweetallen Klassikaal 8 Loeppotjes 8 zoekkaarten, 18 leeskaarten waterdieren Werkbladen kopiëren Regel het gebruik van Pc s, Zorg voor tekenmateriaal Les 4: Het Superonderwaterbeest 40 MINUTEN INHOUD LOCATIE GROEPSVORM MATERIALEN UIT DE LESKIST VOORBEREIDING LEERKRACHT / MATERIALEN ZELF REGELEN De leerlingen tekenen naar aanleiding van een verhaal het superonderwaterbeest In de klas Individueel Geen Papier, stiften, kleurpotloden. Les 5: Wat weet je ervan? 40 MINUTEN INHOUD LOCATIE GROEPSVORM MATERIALEN UIT DE LESKIST VOORBEREIDING LEERKRACHT / MATERIALEN ZELF REGELEN De leerlingen vullen de vragen op drie zoekkaarten over waterdiertjes in. Of het werkblad Weet je het nog? In de klas Individueel of in tweetallen Geen Kopieer de Werkblad Weet je het nog? en de werkbladen Zoekkaart Waterdieren a, b en c. BuitenWijs Aquarium zoekt Boots en Co 6

7 3 Beschrijving van de lessen BuitenWijs Aquarium zoekt Boots en Co 7

8 Les 1: Aquarium zoekt Boots en co Inleiding In de klas en misschien ook elders in de school hangen advertenties van het aquarium. Het liefst komt er een bootsmannetjes in het aquarium. Dit diertje zwemt namelijk altijd op zijn rug! (Probeer maar eens onder water te zwemmen op je rug!) En neemt een luchtbel mee onderwater om adem te halen. (Hoezo doet duiker moeilijk met een fles met zuurstof!) En natuurlijk mogen er ook andere bewoners komen. Alle dieren zijn welkom. Gezellig met al die andere bewoners. Kunnen de kinderen het aquarium daarbij helpen? Doelen De leerlingen» oefenen zich in het inleven in een ander dier.» bedenken een ideale omgeving voor een bootsmannetje.» oefenen het inrichten van een aquarium. 5 MINUTEN Voorbereiding Maak kopieën van de advertentie. Hang deze advertentie op een aantal plekken in het klaslokaal. 5 MINUTEN Introductie Als de leerlingen de advertentie gevonden hebben, stel ze dan een aantal vragen over het bootsmannetje en zijn vrienden.» Wat denk je, wat is dit voor dier?» Wie weet hoe hij er (mogelijk) uit ziet?» Waar woont het bootsmannetje, denk je?» Hoe kan het dier onder water leven, denk je?» Bedenk wat een bootsmannetje daarvoor nodig heeft» Wat hebben we nodig als we een woongroep voor hem willen maken?» Zijn dat vrienden om te spelen, dus soortgenoten, of diertjes die bootsmannetjes kan eten/ of 10 MINUTEN Kern: Woonruimte gemaakt! Richt samen met de leerlingen het aquarium in. Spoel het zand en de kiezels eerst af in een vergiet. Leg dan een laagje zand met daarop bovenop de kiezels. Giet er een klein laagje kraanwater op. Dit water neemt de temperatuur van de klas aan voordat de gevangen dieren (les 2) er in komen. Zie de achtergrondinformatie voor meer informatie over het inrichten van een aquarium. 10 MINUTEN Geprek Bespreek met de leerlingen wat het aquarium tot een geschikte leefomgeving maakt voor het bootsmannetje en andere waterdieren. Vraag aan de leerlingen wat een waterdier nodig heeft. Neem bijvoorbeeld een stekelbaarsje. Of een waterslak. Wat heeft het allemaal nodig in de omgeving om te kunnen leven? (water van een bepaalde temperatuur, zuurstof, voedsel zoals planten of dieren, verstopplekken, soortgenoten, etc.) BuitenWijs Aquarium zoekt Boots en Co 8

9 Les 2: Prutten Inleiding In deze les vangen de leerlingen waterdieren met een schepnet. Een deel van deze waterdieren, natuurlijk met één of meerdere bootsmannetjes, nemen ze mee naar school voor in het aquarium. Doelen De leerlingen:» oefenen met het vangen van waterdiertjes in verschillende zones in het water (oppervlakte, diep in het water, tussen de planten, in de bodem).» vangen de waterdiertjes met een maatschepje in een bak. Ze zoeken de naam op van het waterdiertje door gebruik te maken van een zoekkaart.» oefenen het beschrijven van hun waterdiertje.» weten dat er verschillende dieren in het water leven en de leerlingen kunnen na afloop van de les minimaal vijf waterdieren noemen en kort beschrijven. 30 MINUTEN Voorbereiding Zoek in de schoolomgeving een vanglocatie waar het veilig prutten is. Dus bijvoorbeeld een sloot met goed bereikbare oevers waar groepjes leerlingen veilig kunnen staan of een vijver of een plas met één of meerdere steigers. Kopieer een exemplaar van de vanglijst voor elk groepje. Verdeel alle leerlingen in groepjes van maximaal 4 à 5 leerlingen. Maak een brief voor de ouders. Zorg ervoor dat leerlingen laarzen en oude kleding dragen. Regel hulpouders: Eén hulpouder per groepje van 4 à 5 kinderen. Geef de begeleidende ouders een instructiekaart over het vangen van waterdieren. Benadruk hierbij dat zij de leerlingen aan de waterkant eventueel nogmaals instrueren over het gebruik van de vangmaterialen. 15 MINUTEN Instructie Vertel dat de groepjes waterdieren gaan vangen onder begeleiding van een hulpouder. De opdracht is om Boots en co te vangen; dus bootsmannetjes en andere diertjes. Nu hoeven er geen grote aantallen bootsmannetjes gevangen te worden. Van elke soort een paar is uitstekend. Het te gebruiken materiaal bestaat uit::» Schepnet» Witte bak en verzamelemmer» Maatschepje» Zoekkaart en steelloep Vertel de leerlingen dat ze op verschillende plekken gaan vangen:» tussen de waterplanten,» iets verder van de oever af,» aan de oppervlakte van het water,» waar schaduw of waar zonlicht is,» dieper in het water. Zo is er een grotere kans op het vangen van verschillende soorten waterdieren. BuitenWijs Aquarium zoekt Boots en Co 9

10 Tijdens het vangen:» Rennen en schreeuwen langs de waterkant verjaagt dieren» Voorzichtig met het schepnet, voor je het weet raak je iemand anders» Laat in de witte bak eerst een flinke laag water stromen.» Vul ook de verzamelemmers die mee naar school terug gaan met water.» Loop rustig met het schepnet naar de waterkant.» Draai met het schepnet rustig een paar achtjes door het water. Haal daarna meteen je schepnet omhoog.» Hou het schepnet boven de witte bak en draai je schepnet een halve slag. Duw de onderkant van het netje door de ring, zodat de binnenkant van het net nu de buitenkant is. De dieren vallen nu in de witte bak.» Haal je schepnet niet door de (modder)bodem. In de modder vang je niets en bovendien is al die modder slecht voor het schepnet.» De leerlingen mogen de mooie vangsten m.b.v. een maatschepje uit de witte bak halen en ze overplaatsen in de verzamelemmer.» Met behulp van de zoekkaart en de steelloep kunnen de leerlingen de waterdieren op naam brengen; de namen worden genoteerd op hun vanglijst.» Waterdieren en waterplanten horen in het water, dus niet op de kant van de sloot!» Let er op dat de leerlingen de taken onderling verdelen: dus niet alleen met het schepnet in de weer! Opruimen De leerlingen spoelen zelf de visnetjes en de witte bakken in het water schoon. Vergeet niet het deksel op de verzamelemmer te laten plaatsen. Zorg dat alle materialen schoon mee naar het klaslokaal worden genomen. Let erop dat er geen diertjes in de netten, witte bakken of op de slootkant achterblijven. 30 MINUTEN Kern Onder begeleiding van ouders gaan de leerlingen naar de sloot, vangen waterdiertjes en bekijken in de witte bakken hun vangst met behulp van de maatschepjes en zoekkaarten. 30 MINUTEN Nabespreking Doe in het klaslokaal de inhoud van de meegebrachte emmers in het aquarium. Doe ook de planten er in. Bewaar wat water uit de vanglocatie om in Les 3 in de witte bakken te doen. Bespreek met de leerlingen wat voor diertjes ze hebben gevangen. TIP 1 Voert u Les 3 liefst direct na Les 2 uit. Als u hier lang mee wacht, bestaat de kans dat er minder waterdieren in het aquarium zitten. Sommige waterdieren voeden zich met andere waterdieren. Als u Les 3 direct na Les 2 doet, wacht dan met het uitzetten van de waterdiertjes in het aquarium. De leerlingen kunnen makkelijker vanuit de witte bakken een waterdiertje kiezen en dit onderzoeken. BuitenWijs Aquarium zoekt Boots en Co 10

11 Les 3 Het smoelenboek Inleiding Het bootsmannetje heeft nu allerlei dieren uit de sloot in het aquarium. Maar wat weten we eigenlijk over de medebewoners? De leerlingen maken een smoelenboek. In een smoelenboek zie je welke dieren in het aquarium aanwezig zijn en wat er bijzonder aan is. Zo kun je door dit boek te lezen gemakkelijker kennismaken. Doelen De leerlingen» oefenen het waarnemen aan een klein waterdier.» oefenen het samenwerken in een groepje.» kunnen drie manieren van voortbewegen van waterdieren noemen zoals zwemmen, lopen over de bodem of het water, kronkelen, kruipen, etc. en kunnen bij elke manier van voortbewegen minstens één voorbeeld van een waterdier geven.» kunnen drie manieren van ademhalen noemen, te kiezen uit: door kieuwen, door een luchtbel mee te nemen, door hun huid en door een luchtbuis boven water. Ze kunnen van drie vormen van ademhalen een dier noemen.» weten waar waterdieren zich mee voeden en kunnen van minimaal drie waterdieren vertellen hoe ze zich voeden.» kunnen uit verschillende bronnen informatie verzamelen over waterdieren. 5 MINUTEN Voorbereiding Laat enkele leerlingen alvast de verschillende waterdiertjes in loeppotjes stoppen (voor elk tweetal een loeppotje). Maak tweetallen die samenwerken. 20 MINUTEN Introductie Vertel de leerlingen dat ze over een of meer beestjes een pagina van een smoelenboek gaan maken. Vertel de leerlingen dat ze in tweetallen gaan werken. Ze krijgen een diertje uit het aquarium in een loeppotje. Op werkblad Smoelenboek tekenen ze het dier na en ze beantwoorden vragen over :het te onderzoeken dier. Vragen zijn dan:» Hoe ziet het diertje er uit (kijken en natekenen)» Hoe beweegt het diertje zich? ( kijken)» Hoe haalt het diertje adem? (kijken en opzoeken)» Wat eet het diertje? (kijken en opzoeken) Vertel dat als de leerlingen klaar zijn met één diertje, ze van diertje mogen ruilen en een ander waterdiertje kunnen onderzoeken. Deel de loeppotjes met waterdiertjes en de werkbladen uit. Leg ook de informatiekaarten waterdieren klaar. Deze kaarten kunnen de leerlingen gebruiken, als zij geen waarnemingen kunnen doen over ademhaling, voedsel en voortbeweging bij het door hen te onderzoeken waterdiertje. 45 MINUTEN Kern De tweetallen onderzoeken het waterdiertje en ze vullen het werkblad in. Geef snelle groepjes de gelegenheid om waterdiertjes met elkaar te ruilen en door te gaan op een volgend werkblad. BuitenWijs Aquarium zoekt Boots en Co 11

12 15 MINUTEN Nabespreking Een leerling uit elk groepje vertelt kort een bijzonderheid uit de waarnemingen. Vergelijk ook smoelenboekpagina s over hetzelfde diertje! Concludeer samen met de leerlingen dat de gevangen dieren er allemaal heel verschillend uitzien. Bespreek de verschillende strategieën om adem te halen o met een luchtbel o door kieuwen o door een adembuis voort te bewegen o met vinnen o verplaatsen op het water (zoals schaatsenrijders) o door roeipoten o door over de bodem te lopen o door te kronkelen om te eten o eet levende planten o eet levende dieren o eet dode planten en dode dieren Het bovenstaande schema kunt u op het digibord plaatsen. Bespreek waarom al die dieren zo verschillend zijn. Zou het niet veel handiger zijn als alle dieren er hetzelfde uit zagen, zich hetzelfde voortbewegen en hetzelfde eten? Laat de leerlingen vrij praten over waarom dit wel of niet handig zou zijn. Bespreek tot slot het volgende antwoord op de vraag waarom alle dieren zo verschillend zijn: Door zich allemaal anders aan te passen aan het leven in het water, is er plaats voor alle dieren. Daardoor is er ook minder concurrentie tussen de dieren. Het ene diertje zoekt voedsel op de grond (zoals de waterpissebed). Het andere zoekt voedsel in het water (zoals het bootsmannetje). Het ene dier eet algen (zoals de waterslak). Het andere dier eet dode materialen (zoals de rattenstaartlarve). Dat er ook dieren zijn die dood materiaal opeten is belangrijk voor de kringloop in de natuur. Introduceer de term biodiversiteit. Bio betekent leven. Diversiteit betekent dat er veel verschillende soorten en vormen van dieren zijn. Laat ze nu het smoelenboek afmaken: alle bladen komen in een map. Hoe willen de leerlingen het boek noemen? TIP 2 U kunt het boek kopiëren voor elk tweetal. BuitenWijs Aquarium zoekt Boots en Co 12

13 Les 4: Het Superonderwaterbeest Inleiding De leerlingen gebruiken alle kennis die zij geleerd hebben over waterdiertjes bij het tekenen van het superonderwaterbeest ( fictief) uit het verhaal. Daarna mogen ze zelf een superonderwaterbeest tekenen en beschrijven. 5 MINUTEN Voorbereiding Leg tekenpapier klaar en eventueel stiften. Lees het verhaal over het superonderwaterbeest in bijlage 4. Bedenk waar u stiltes laat vallen zodat de leerlingen kunnen tekenen. 15 MINUTEN Introductie Vertel de leerlingen dat u een verhaal gaat vertellen over een bijzonder onderwaterbeest dat op allerlei manieren is aangepast aan het leven in het water. Bespreek/ herhaal wat voor strategieën waterdieren hebben om:» te eten (bijvoorbeeld kaken als de larve van een geelgerande waterkever)» zich voort te bewegen (bijvoorbeeld roeipoten van een ruggezwemmer, vinnen van een vis, kronkelen als een larve)» ademhalen (een luchtbel meenemen onder water, kieuwen, door de huid ademen etc.) 20 MINUTEN Kern Lees het verhaal over het superonderwaterbeest voor. Terwijl u het verhaal voorleest, tekenen de leerlingen het beest zoals zij zich het voorstellen. 5 MINUTEN Nabespreking Laat enkele leerlingen hun tekening presenteren en vertellen waarom ze het zo getekend hebben. Bespreek van welke waterdieren het superonderwaterbeest kenmerken heeft (roeipoten als een ruggezwemmer, luchtbel als een ruggezwemmer, luchtbuis als een rattenstaartlarve, kaken als de larve van een geelgerande waterkever, voelsprieten als een zoetwaterpissebed). TIP 3 De leerlingen tekenen nu zelf een superonderwaterbeest. BuitenWijs Aquarium zoekt Boots en Co 13

14 Les 5 Wat weet je ervan? Doelen In deze les kunt u de kennis van de leerlingen toetsen. 5 MINUTEN Voorbereiding Kopieer per leerling werkblad Weet je het nog en de werkbladen Zoekkaarten Waterdieren. 5 MINUTEN Introductie Vertel dat de leerlingen in deze les hun kennis over de onderzochte diertjes gaan testen. U kunt de leerlingen de werkbladen in tweetallen of individueel laten maken. 15 MINUTEN Kern De leerlingen maken eerst werkblad Weet je het nog? Daarna vullen ze drie zoekkaarten Waterdieren in. Er zijn er drie: de onderwerpen zijn ademhaling, voortbeweging en uiterlijk. De vragen om het dier te kunnen determineren zijn echter niet ingevuld. De leerlingen bedenken de vragen. Als de leerlingen die te moeilijk vinden, dan kunt u per zoekkaart de drie vragen aangeven waaruit zij kunnen kiezen: Zoekkaart Ademhalen» Neemt het dier een luchtbel mee.» Heeft het dier kieuwen» Heeft het dier een adembuis Zoekkaart voortbewegen» Loopt het dier over het water» Zwemt het dier met roeipootjes» Zwemt het dier met vinnen Zoekkaart uiterlijk» Heeft het dier geen poten» Heeft het dier zes poten» Heeft het dier meer dan zes poten U kunt als leerkracht de werkbladen nakijken en bepalen wat de leerlingen van de les hebben geleerd. 20 MINUTEN Nabespreking Het is aan te raden na de toets in een korte nabespreking in te gaan op de bevindingen en ervaringen van de leerlingen. Denk hierbij aan vragen als:» Wat vond je van de verschillende lesonderdelen?» Wat vond je het leukste onderdeel?» Wat vond je het minst leuke onderdeel? Het aquarium wordt geleegd in de oorspronkelijke vanglocatie, zodat het bootsmannetje samen met de andere bewoners nog lang en gelukkig leven. BuitenWijs Aquarium zoekt Boots en Co 14

15 4 Achtergrondinformatie Het uiterlijk In het water leeft een enorme diversiteit aan waterleven. Veel dierenfamilies die op het land voorkomen, hebben ook familiegenoten onder water. Denk maar aan de insecten, kreeftachtigen, wormen, slakken, spinnen enzovoorts. De meeste dierenfamilies zijn te onderscheiden aan het aantal pootjes dat ze hebben. Wormen en slakken hebben geen pootjes.» Insecten hebben zes pootjes» Spinnen hebben acht pootjes» Kreeftachtigen en meerpotigen hebben meer dan acht poten. De ademhaling van waterdieren Ademhaling van de echte waterdieren (Deze dieren halen zuurstof uit het water). a. Huidademhaling De dieren zoals wormen hebben een dunne huid, zodat ze de zuurstof door middel van diffusie door de huid heen kunnen opnemen. Bij dieren die groter en complexer zijn zoals kikkers hebben een combinatie van huidademhaling dan gecombineerd met andere vormen van ademhaling. b. Ademhaling via de kieuwen Kieuwen zijn sterk geplooide bladvormige organen met een zeer groot oppervlak. De kieuwen kunnen zowel uitwendig als inwendig zijn. Nimfen van waterjuffers en kikkervisjes hebben uitwendige kieuwen zijn. Vissen hebben inwendige kieuwen. Een vis doet dit door met de bek een hoeveelheid water op te nemen en dit water met gesloten bek langs de kieuwen weer naar buiten te persen. Ondertussen nemen de kieuwen zuurstof op uit het water. Ademhaling van de onechte waterdieren( Deze dieren halen zuurstof uit de lucht.) a. Ademhaling via de longen Een zoetwaterslak heeft longen en komt regelmatig boven om adem te halen. b. Ademhaling via een adembuis Een aantal waterinsecten is voorzien van een buis die nu en dan door het wateroppervlak wordt gestoken. Die buis kan een vaste vorm en grootte hebben, zoals bij de waterschorpioen. c. Het meenemen van een luchtbel Vooral veel insecten zoals kevers passen dit toe. De luchtvoorraad wordt dan onder de dekschilden meegenomen. d. Overige manieren De spinnende watertor. Deze heeft een groeve in één van zijn sprieten waardoor lucht wordt opgenomen. De watertor spint onder water een dicht matje van spinseldraden en zorgt zo voor een flinke voorraad lucht. De voortbeweging a. Verplaatsing over een vaste ondergrond Dieren die zich op een vaste ondergrond voortbewegen, kunnen meestal over de ondergrond glijden zoals wormen en slakken of ze hebben goed ontwikkelde looppoten zoals waterpissenbedden. b. Verplaatsing door het water Zwemmend zijn er verschillende mogelijkheden. Het meest bekende voorbeeld, de vis, gebruikt bij het zwemmen de staart en de vinnen. De stroomlijning van de vis geeft hem de mogelijkheid zich met grote snelheid voort te bewegen. De grote poten van de kikker BuitenWijs Aquarium zoekt Boots en Co 15

16 bewerkstelligen een flinke stuwkracht. De zwemvliezen helpen daarbij. Watermijten gebruiken hun 6 voorste pootjes om te zwemmen. De stuwkracht is echter niet zo groot. Het bootsmannetje doet dit door te bewegen met zijn poten die verbreed zijn met haren. Larven van libellen kunnen als er gevaar dreigt een hoeveelheid water naar buiten spuiten waardoor ze met kracht vooruit schieten. c. Verplaatsing op het water Schaatsenrijders en vijverlopers bewegen zich voort over het wateroppervlak. De uiteinden van hun poten zijn bezet met waterafstotende haartjes. Door bovendien de lange poten ver uit elkaar te zetten wordt het geringe lichaamsgewicht zodanig verdeeld dat het diertje op het water kan blijven staan. Dit kan dankzij de oppervlaktespanning van het water. Vervuiling van het water kan leiden tot vermindering van de oppervlaktespanning en verdrinking van deze waterdiertjes. Het voedsel van de waterdieren Waterplanten Waterplanten zijn om verschillende redenen nuttig: Zij maken zuurstof en geven dit af aan het water. Daarnaast bieden zij een woonplaats, een schuilplaats maar ook een nestplaats voor veel waterbewoners. Voedselketen: Plankton watervlooien kikkervisjes keverlarven voorn - snoek Het dierlijk plankton wordt onder andere door watervlooien gegeten, terwijl deze weer een prooi vormen voor heel veel andere slootdieren, zoals kikkervisjes. Keverlarven en andere rovers maken jacht op deze kikkervisjes en andere jonge visjes. Op hun beurt worden de larven gegeten door kleine roofvissen als de voorn. Deze worden weer verorberd door de snoek. Voedselkringloop De snoek gaat dood en wordt verteerd door slakken, zoetwaterpissenbedden en kevertjes. Uiteindelijk, als ook de bacteriën hun werk gedaan hebben, blijft er van de snoek niets anders over dan in water opgeloste stof, die door de planten weer gebruikt wordt. De voedselkringloop in het water is rond. In werkelijkheid is de kringloop een veel ingewikkelder voedselweb. BuitenWijs Aquarium zoekt Boots en Co 16

17 5 Bijlagen BuitenWijs Aquarium zoekt Boots en Co 17

18 5.1 Bijlage 1: Aquarium zoekt Boots en Co Wie helpt mij? Ik ben op zoek naar Boots en Co. Boots zie je hierboven en bijzonder. Co is zijn vriend. Wie helpt mee deze en andere waterdiertjes te vangen en mij verder aan te kleden? Groeten, het Aquarium! BuitenWijs Aquarium zoekt Boots en Co 18

19 5.2 Bijlage 2: Tips voor het inrichten van een aquarium Zet het aquarium om een koele plaats en niet in direct zonlicht. Zorg dat het water niet warmer dan 20 C wordt. Leg steeds het deksel op het aquarium. Dit voorkomt het wegvliegen van waterkevers, libellen, muggen en zweefvliegen. Deze waterdieren veranderen in het water van larve in een volwassen dier dat kan vliegen. Bedek de bodem van het aquarium met een laagje zand (ongeveer 2cm) en kiezels. Vul het aquarium voor ongeveer een derde met leidingwater. Laat dit een dag staan, zodat het zand kan bezinken. Neem tijdens de buitenles water mee van de plek waar de kinderen waterdieren gaan vangen. Vul met dit water de rest van het aquarium. Zet de gevangen waterdieren voorzichtig in het aquarium. Met een maatschepje gaat dit goed. Natuurlijk kunt u dit ook aan de kinderen overlaten. Doe niet teveel waterdieren in het aquarium. U kunt de dieren enkele weken in de klas houden. Zet de dieren aan het einde van de lessenserie terug in het water waar ze vandaan gekomen zijn. Let op: Kleine diertjes, zoals watervlooien en kikkervisjes, kunnen prooi worden voor de grote roofkevers, libellenlarven en bloedzuigers. Wilt u dit voorkomen dan kunt u deze rovers het beste in een andere bak stoppen. Kiest u voor het natuurlijke proces, (en dus voor het waarnemen van een deel van de voedselketen) dan kunt u ze in één bak uitzetten. Kikkervisjes kun je langer houden. Als u daar voor kiest, dan is het belangrijk dat u de kweek en verzorgingstips over het houden van kikkervisjes doorneemt. BuitenWijs Aquarium zoekt Boots en Co 19

20 5.3 Bijlage 3: Vanginstructies begeleidende ouders Op deze instructiekaart staan in twee stappen de spelregels voor het vangen van waterdieren. Neem, voordat de leerlingen beginnen met vangen, de spelregels van Les 1 met hen door. Zorg ervoor dat de leerlingen de materialen laten liggen totdat de instructies bij Voor het vangen zijn doorgenomen. Materiaal:» Schepnet» Witte bak en verzamelemmer» Maatschepje» Zoekkaart en loep Voor het vangen De opdracht is het vangen van zoveel mogelijk soorten waterdieren en dus niet zoveel mogelijk van één soort! Wijs de leerlingen op het volgende:» Rennen en schreeuwen langs de waterkant verjaagt dieren» Voorzichtig met het schepnet, voor je het weet raak je iemand anders» Drukke weg in de buurt? Let dan goed op het verkeer! Leg uit dat met behulp van de onderstaande vangregels het vangen stukken gemakkelijker gaat:» Laat in de witte bak eerst een flinke laag water stromen.» Vul ook de verzamelemmers die mee naar school terug gaan met water.» Loop rustig met het schepnet naar de waterkant.» Draai met het schepnet rustig een paar achtjes door het water. Haal daarna meteen je schepnet omhoog.» Hou het schepnet boven de witte bak en draai je schepnet een halve slag. Duw de onderkant van het netje door de ring, zodat de binnenkant van het net nu de buitenkant is. De dieren vallen nu in de witte bak.» Haal je schepnet niet door de (modder)bodem. In de modder vang je niets en bovendien is al die modder slecht voor het schepnet.» De leerlingen mogen de mooie vangsten m.b.v. een theezeef of een koffieschepjes uit de witte bak halen en ze overplaatsen in de verzamelemmer.» Met behulp van de zoekkaart en de steelloep kunnen de leerlingen de waterdieren op naam brengen; de namen worden genoteerd op hun vanglijst.» Laat de leerlingen op verschillende plekken naar waterdieren zoeken, bv. op plekken met of zonder waterplanten, aan of uit de oever, in de schaduw of in de zon, enz..» Waterdieren en waterplanten horen in het water, dus niet op de kant van de sloot!» Let er op dat de leerlingen de taken onderling verdelen: dus niet alleen met het schepnet in de weer! Na het vangen Geef voordat er opgeruimd gaat worden aan dat er binnen enkele minuten gestopt gaat worden; laat vervolgens m.b.v. een stopsignaal weten dat er opgeruimd gaat worden De leerlingen spoelen zelf de visnetjes en de witte bakken in het water schoon Vergeet niet het deksel op de verzamelemmer te laten plaatsen Zorg dat alle materialen schoon mee naar het klaslokaal worden genomen Let erop dat er geen diertjes in de netten, witte bakken of op de slootkant achterblijven BuitenWijs Aquarium zoekt Boots en Co 20

21 5.4 Bijlage 4: Het Superonderwaterbeest(verhaal) Dit verhaal gaat over de aanpassingen van waterdiertjes aan hun manier van:» ademhalen» eten» voortbewegen. Terwijl u het verhaal vertelt, tekenen de leerlingen het dier dat u beschrijft. Hierbij denken ze na over hoe bijvoorbeeld kieuwen er uit zien. Of waar een waterdiertje een luchtbel bewaart, of hoe de kaken van een larve eruit zien. Vergelijk alle tekeningen met elkaar. Kijk wie er slimme oplossingen heeft bedacht. Het Superonderwaterbeest Van het weekend kwam ik een ongelooflijk beest tegen. Ik was door een vriendin meegevraagd om te gaan duiken in het meer hier in de buurt. Mijn vriendin had al verteld dat je rare beesten onder water tegenkomt. Dus ik was al heel benieuwd. Maar wat ik in het echt tegenkwam, overtrof al mijn verwachtingen. Eerst kwam ik een karper tegen. Daarna een dikke pad die over de bodem kroop. Ook zwommen er steeds kleine stekelbaarsjes tegen mijn duikbril aan. Tot zover niks bijzonders. Maar toen kwam ik hem tegen. Het reusachtige beest was een soort insect. Het had zes poten, de middelste twee poten zagen er uit als roeispanen. Daarmee kon hij vast heel snel zwemmen. Nu lag het beest op z n rug te relaxen op een onderwaterblad. Op z n harige buik zat een enorme luchtbel. Maar kennelijk had het beest daar niet genoeg aan, want uit z n bek kwam een oprolbare luchtbuis waarmee het beest ook kon snorkelen. Toen ik beter keek, werd ik steeds banger. Om het beest heen lagen de graten van vissenkoppen, schildjes van waterkevers, en tussen de gruwelijke kaken van het beest kronkelde nog het achterstuk van een grote bloedzuiger. De rug van het beest bestond uit twee zwarte keverschilden met rode stippen erop. Op z n kop had het beest verder lange voelsprieten. Langer dan z n lijf lang is. Daarmee kan hij vast de minste trilling in het water voelen en zo snel achter z n prooi aan gaan. Heel voorzichtig probeerde ik weg te zwemmen. Toen ik mezelf aan boord van het bootje hees, zag ik nog net het beest naar m n voet happen. BuitenWijs Aquarium zoekt Boots en Co 21

22 5.5 Bijlage 5: Lijst met informatie over waterdiertjes Waterdiertje Voortbewegen Ademhalen Voedsel Paardenbloedzuiger Kronkelt door water Door zijn huid Waterdieren Bootsmannetje Zwemt met poten Neemt lucht mee Waterdieren Eenoogskreeftje Zwemt met poten Door kieuwen Planten+ waterdieren Geelgerande waterkever Zwemt met poten Neemt lucht mee Waterdieren Larve Geelgerande waterkever Loopt over bodem Via adembuisjes Waterdieren Haftenlarve Loopt over bodem Door kieuwen Dode planten/dieren Kikkervisje Zwemt met staart Door kieuwen/ huid Waterdieren Poelslak Kruipt over bodem Neemt lucht mee Dode planten Posthoornslak Kruipt over bodem Door zijn huid Dode planten Libellenlarve Met poten en door water te spuiten Uit het water gehaald door de darmen. Allerlei waterdieren Schaatsenrijder Loopt op water Ademt boven water, gaatjes in achterlijf Waterdieren Oeverspin Loopt op/ door water Neemt lucht mee Waterdieren Stekelbaarsje Gebruikt vinnen Door kieuwen Waterdieren Vlokreeft Zwemt met poten Door kieuwen Dode planten/dieren Watermijt Zwemt met poten Door de huid Waterdieren Watervlo Zwemt met poten Door kieuwen Planten en dieren Waterschorpioen Loopt en zwemt Via adembuis Waterdieren Zoetwaterpissenbed Loopt over bodem Door kieuwen Dode planten+dieren BuitenWijs Aquarium zoekt Boots en Co 22

23 BuitenWijs samen sterk in NME BuitenWijs brengt mensen actief met het buiten in aanraking, zodat zij wijs omgaan met hun eigen leefomgeving Leerlingenboekje Aquarium zoekt Boots en Co Groep 5 en 6 Naam:

24 Werkblad 1: Prutten Naam: Vul op deze lijst de namen van de waterdieren in die jullie vangen. Schrijf per waterdier op hoeveel jullie er gevangen hebben. Welk dier? Hoeveel? BuitenWijs Aquarium zoekt Boots en Co

25 Werkblad 2: Smoelenboek Naam: Hoe beweegt jouw waterdiertje? Hoe eet jouw waterdiertje? Teken hieronder je waterdiertje na. Hoe haalt jouw waterdiertje adem? BuitenWijs Aquarium zoekt Boots en Co

26 Werkblad 3: Weet je het nog? Naam: Je hebt het smoelenboek gemaakt, en gehoord van anderen over hun beestjes. Weet je nog wat de beestjes doen? Vul de tabel in. Hoe beweeg ik? Ik loop over het water. Schaatsenrijder Ik kruip over de bodem van het water. Ik loop over de bodem van het water. Ik gebruik mijn vinnen om door het water te zwemmen. Ik kronkel door het water. Ik gebruik mijn poten om door het water te zwemmen. Wat eet ik? Ik eet kleine plantjes en diertjes. Ik eet levende waterdieren. Ik eet dode dieren en planten Hoe adem ik? Ik haal adem met een luchtbuis. Ik haal adem met longen. Ik haal adem met kieuwen. Ik haal adem door mijn huid. Ik neem luchtbellen mee naar beneden. BuitenWijs Aquarium zoekt Boots en Co

27 Werkblad 4a: Zoekkaart Waterdieren (ademhaling) Naam: BuitenWijs Aquarium zoekt Boots en Co

28 Werkblad 4b: Zoekkaart Waterdieren (voortbewegen) Naam: BuitenWijs Aquarium zoekt Boots en Co

29 Werkblad 4c: Zoekkaart Waterdieren (uiterlijk) Naam: BuitenWijs Aquarium zoekt Boots en Co