Hoe is het uitzicht? 16 visies op wonen met zorg voor ouderen

Transcriptie

1 Hoe is het uitzicht? 16 visies op wonen met zorg voor ouderen

2 Inhoudsopgave Voorwoord 5 Inleiding 6 Klant en trends 9 Goed woon/zorg-aanbod vereist ketenvorming Jeroen Singelenberg, Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting 10 Geef de cliënt meer invloed via een betaalrelatie Yvonne van Gilse, Landelijke Organisatie Cliëntenraden 13 Een principieel juiste weg Arnold Moerkamp, ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport 15 De Strateeg 19 Grond is macht Constant van Schelven, De Stromen Opmaat Groep 20 Eigendom is niet nodig, het gaat om beschikkingsmacht Hennie Brons, Stichting Groenhuysen 23 7 Strategische keuzes tegen kapitaalvernietiging bij vastgoed Henk Sijsling, College bouw zorginstellingen 26 Strategisch niet slim om je vastgoed te verkopen John Bergs, Vitalis WoonZorg Groep 29 Een goed begin is het halve werk! Over het plannen van ouderen(zorg)voorzieningen Joram Nauta, College bouw zorginstellingen 32 2 i n h o u d s o p g a v e

3 De Opdrachtgever 37 Innovatief aanbesteden: de kunst van het vragen Johan Vijverberg, College bouw zorginstellingen 38 Als de Japanners komen kijken, ben je goed bezig Jaap Röell, Cordaan 41 Goede opdrachtgevers maken goede gebouwen. Opdrachtgeverschap en architectuur Herma de Wijn, College bouw zorginstellingen 44 De Partners 59 Laten we vooral praten over kansen Michel van Schaik, Rabobank en Nederlandse Vereniging van Banken 60 Nieuwe oplossingen door maatschappelijk ondernemerschap Willem van Leeuwen, Aedes vereniging van woningcorporaties 63 Bijlagen 66 Overzicht publicaties College bouw zorginstellingen 66 Overzicht foto s 67 Colofon 68 Kleinschalig wonen, de bouwkundige uitwerking Petra van der Schaaf, College bouw zorginstellingen 48 Grenzen verleggen: frapper toujours Cees Verouden, stichting ZuidZorg 52 Privacy in verpleeghuizen Anne Klein, College bouw zorginstellingen 54 i n h o u d s o p g a v e 3

4

5 Voorwoord Aad Koster, lid directie ActiZ, organisatie van zorgondernemers Tom Vroon, vice-voorzitter College bouw zorginstellingen Laten we vooral praten over kansen. Aldus een citaat uit deze publicatie. Dat lijkt ons een goede benaderingswijze van het nieuwe vastgoedbeleid voor de zorg, zonder daarbij de risico s van het nieuwe vastgoedbeleid uit het oog te verliezen. De veranderingen in het vastgoedbeleid die de overheid invoert vragen een geheel nieuwe kijk op het zorgvastgoed en een andere manier van omgaan met zorgvastgoed. Het wordt een strategisch bedrijfsmiddel, een marketinginstrument, een visitekaartje van de zorgorganisatie en mogelijk een middel om winst (of verlies!) mee te maken. Deze nieuwe benaderingswijze vraagt nieuwe kennis en nieuwe vaardigheden om op een juiste wijze om te gaan met de kansen en de risico s. Deze gezamenlijke publicatie van ActiZ en het Bouwcollege biedt daartoe een aanzet. Het brengt visies uit de praktijk en expertise opgebouwd bij het Bouwcollege samen. Diverse zorgaanbieders geven hun visie op zorgvastgoed. Zij leggen een eigen accent daarin en maken eigen keuzen, bijvoorbeeld met betrekking tot huur of eigendom. Deze keuzen verschillen soms van elkaar, omdat ze samenhangen met een eigen visie op vastgoed en mede ingegeven worden door de context waarin zij werken. Het zijn voorbeelden die vooral bedoeld zijn om te inspireren en aan te zetten tot denken, niet om een beste oplossing te presenteren. Het nieuwe vastgoedbeleid betekent ook dat er nieuwe verhoudingen ontstaan met verschillende stakeholders, zoals de Landelijke Organisatie Cliëntenraden (LOC), het ministerie van VWS, de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) en Aedes. Daarom zijn zij ook present in deze publicatie en geven hun visie op de betekenis van het nieuwe vastgoedbeleid in de zorg voor hun samenwerking met zorgorganisaties. Ook de rollen van het Bouwcollege en ActiZ zullen veranderen. De samenwerking oude stijl in de gremia van het Bouwcollege om elk individueel bouwplan te beoordelen is reeds verdwenen. Deze publicatie geeft uiting aan een nieuwe vorm van samenwerking: het delen en beschikbaar stellen van kennis en ervaringen op het gebied van zorgvastgoed. De afgelopen jaren heeft de samenwerking tussen ActiZ en het Bouwcollege al op verschillende manieren vorm gekregen. Onder meer op het dossier afbouw meerpersoonskamers. Deze samenwerking is mede te danken aan de inzet van Mariëlle Rompa, directie-voorzitter van ActiZ. Zij heeft zich sterk gemaakt voor een snelle en toekomstgerichte transformatie van het verouderde gebouwenbestand aan verpleeg- en verzorgingshuizen naar flexibele, multifunctionele gebouwen. Deze publicatie wordt daarom tevens uitgegeven ter gelegenheid van het afscheid van Mariëlle Rompa van ActiZ. De sector staat nog middenin de transformatie. Wij hopen dat het nieuwe vastgoedbeleid daar op een eigen wijze een nieuwe stimulans aan gaat geven. De inzet blijft dat cliënten in een goede woon- of verblijfsomgeving terecht kunnen, omdat dit een belangrijk onderdeel vormt van de ervaren kwaliteit van leven. v o o r w o o r d 5

6 Het vastgoedbeleid voor zorgorganisaties gaat fundamenteel veranderen. Het systeem van nacalculatie van bouwinvesteringen verdwijnt. De kapitaallasten - de kosten voor rente en aflossing - moeten via integrale tarieven worden terugverdiend door ze onder te brengen in de prijzen voor de zorgzwaartepakketten en extramurale zorgproducten. Inleiding Deze verandering staat uiteraard niet op zichzelf; het hangt samen met veranderingen in de zorg in brede zin. De zorgvraag zelf verandert, niet alleen kwantitatief door de vergrijzing, maar ook kwalitatief. Er is meer behoefte aan differentiatie in aanbod. Het uniforme aanbod ontstaan in een aanbodgestuurd planningsen bouwregime past daar niet bij. De (oudere) zorgvrager bestaat niet. Bij deze ontwikkeling speelt ook mee dat er een ander evenwicht ontstaat in solidariteit en eigen verantwoordelijkheid. Er wordt een groter beroep gedaan op de eigen verantwoordelijkheid van de burger, ook met betrekking tot zorg. Dit hangt ook samen met de grotere vermogens en inkomens die bij een deel van de (toekomstige) oudere aanwezig zijn. Niet alles hoeft voor iedereen nog op dezelfde wijze collectief georganiseerd en betaald te worden. Om op deze andere en meer gedifferentieerde vraag beter in te kunnen spelen, wordt het oude aanbodsysteem omgevormd naar een meer vraaggestuurd systeem. De overheid treedt terug en legt de verantwoordelijkheid meer bij zorgaanbieders, zorgvragers en verzekeraars. In plaats van sturen aan de voorkant, zullen zorgaanbieders meer en meer achteraf worden getoetst (zie ook de bijdrage van Arnold Moerkamp). En uiteraard zal de cliënt meer centraal moeten komen te staan, met name door ook de middelen aan de cliënt te verbinden (zie bijdrage van Yvonne van Gilse). Meewegen De betekenis van deze ontwikkeling voor het vastgoedbeleid valt goed te illustreren met een terugblik op de voorgeschiedenis zoals geschetst in de bijdrage over privacybeleid in verpleeghuizen (Anne Klein). Een belangrijke les daarin is dat al te specifieke bouw, een gebouw dat te strak om een zorgconcept wordt heen gebouwd, binnen de kortste keren problemen oplevert als de zorgconcepten gaan veranderen. De stramienmaat of de gehanteerde groepsgrootte met bijbehorend sanitair laat nauwelijks een ander concept toe. Nagenoeg alle verpleeghuizen met meerpersoonskamersproblematiek worden dan ook gesloopt en niet gerenoveerd. Dat laatste levert een te mager resultaat op in prijs/kwaliteitsverhouding; duur met een suboptimaal resultaat. De les is dus dat een gebouw moet mee kunnen bewegen met maatschappelijke ontwikkelingen en de daaruit voortvloeiende nieuwe zorgconcepten. Het is zoeken naar een balans tussen een generiek jasje dat ook andere functies in zich kan herbergen met daarbinnen de mogelijkheden voor specifiekere zorgfuncties en een eigen aankleding (Jaap Röell, Herma de Wijn). 6 inleiding

7 Deze publicatie gaat zonder uitputtend te willen zijn in op verschillende aspecten die een rol spelen bij het realiseren van nieuwe woon- (zorg)combinaties. Een duidelijke visie op de toekomst is vereist, zicht op de klant van nu en straks (Yvonne van Gilse), zicht op trends (Jeroen Singelenberg), ondersteund door methodische aanpak (Joram Nauta). Het gaat ook om het (strategisch) inzetten van (het bestaande) vastgoed, locaties, het zoeken van coalities, onder meer met woningcorporaties (Hennie Brons). Vastgoed is daarbij ook een machtsfactor, die ingezet kan worden (Constant van Schelven). Het impliceert ook een geheel andere financiële benadering; bedrijfswaarde en marktwaarde komen in de plaats van boekwaarde (Henk Sijsling). Bij deze overwegingen maakt iedere zorgorganisatie een eigen keuze, bijvoorbeeld rond eigendom en huur (Hennie Brons, John Bergs). Daarnaast vraagt het nieuwe vastgoedbeleid om een duidelijk beeld van de rol als opdrachtgever. Er komen meer mogelijkheden op het gebied van innovatieve aanbestedingsvormen, juist omdat exploitatiegevolgen centraal komen te staan in plaats van de hoogte van de investering (Johan Vijverberg). Ook andere aspecten zoals architectuur en kunst (Herma de Wijn, Jaap Röell), de inzet van techniek (Cees Verouden) en vormen van kleinschaligheid (Petra van der Schaaf) passeren de revue in deze publicatie. Wat het nieuwe vastgoedbeleid voor de relatie met stakeholders als banken en woningcorporaties vertellen Michel van Schaik (NVB) en Willem van Leeuwen (Aedes). Zij zullen nadrukkelijker een bouwplan beoordelen vanuit het oogpunt van alternatieve aanwendbaarheid (als woongebouw) met het oog op risicoreductie (restwaarde). Veranderende rollen Bouwcollege en ActiZ De rollen van het Bouwcollege en van ActiZ zullen met het nieuwe beleid veranderen. Het bouwregime gaat immers verdwijnen en daarmee de toetsende rol van het Bouwcollege als wettelijke taak. En daarmee ook de rol die ActiZ in dat verband heeft gespeeld in de gremia van het Bouwcollege. Het Bouwcollege zelf verdwijnt ook, echter de in het Bouwcollege gebundelde expertise op het raakvlak van zorg en bouw wordt ondergebracht in het nieuw op te richten Centrum voor Zorg en Bouw, als onderdeel van TNO. Het Centrum voor Zorg en Bouw richt zich onder meer op de publieke taken zorginnovatie en gebouwkwaliteit. Daarnaast kan het centrum private en zelf te financieren taken op zich nemen. De bijdragen van het Bouwcollege in deze publicatie mogen dan ook beschouwd worden als een visitekaartje van het Centrum voor Zorg en Bouw. ActiZ zal zich blijven richten op goede investeringscondities voor zorgvastgoed en een zorg vuldige invoering van de nieuwe bekostiging. Het gaat daarbij om meer dan een tariefsdiscussie. Minstens zo belangrijk zijn goede marktcondities, een duidelijke klantgebonden bekostigingsstroom, een gelijk speelveld en een betrouwbaar perspectief voor investeringen in zorgvastgoed. Daarbij zal ActiZ zich blijven richten op een ondersteuningsaanbod aan zorgaanbieders, met name op het gebied van kennisontwikkeling en kennisoverdracht inleiding 7

8 8 k l a n t e n t r e n d s

9 Vastgoedontwikkeling kan niet zonder een duidelijke visie op de toekomst. Zicht op de klant van nu en straks, zicht op trends en zicht op het overheidsbeleid. Klant en trends k l a n t e n t r e n d s 9

10 Seniorencommunities, verdergaande extra muralisering en intensievere samenwerking tussen zorgaanbieders en woningcorporaties zijn belangrijke trends volgens Jeroen Singelenberg van de SEV. Daarbij willen zorgcliënten en vitale senioren steeds meer de regie in eigen hand nemen. Dit leidt tot nieuwe vormen van welzijn, wonen en zorg, zoals woonzorgzones, kleinschalige woongemeenschappen en seniorendorpen en -steden. Goed woon/zorgaanbod vereist ketenvorming U heeft het over seniorensteden. Zijn we daar in Nederland met ons integratiedenken niet huiverig voor? Het idee van seniorensteden is overgewaaid uit Amerika. In Florida en Arizona zijn steden met veel vrijetijdsvoorzieningen waar uitsluitend een paar duizend senioren wonen. Ik verwacht niet dat we in Nederland dergelijke steden krijgen. Wij denken dat de kleinschalige concepten, zoals seniorendorpen, woonzorgzones, woonservicewijken, gestippeld wonen (gemeenschappelijk wonen, maar verspreid over een complex, straat of buurt) en meergeneratiewonen, kansrijker zijn. Hoe komt dat? Natuurlijk vooral door het gebrek aan ruimte om steden te bouwen. In Amerika is het ook een vlucht van rijke ouderen uit de onveilige steden en dat speelt in Nederland niet in die mate. Verder stuit het veel mensen principieel tegen de borst om je als community van leeftijdsgenoten af te zonderen. Wat daar positief tegenover staat, is dat een seniorenstad aansluit bij belangrijke waarden als verbondenheid, ontmoetingen, zinvol leven, veel beleven en er zijn voor elkaar. In Nederland blijft het overheersende principe zolang mogelijk thuis wonen. Alleen de zware, complexe zorg die in infrastructuur is vastgelegd, zal specifieke zorgaccommodatie nodig hebben. De rest kan prima worden ondergebracht binnen het regime van het wonen bij de woningbouwcorporaties. Die kunnen de eventueel benodigde, lichtere zorginfrastructuur betrekken van de thuiszorg en andere zorginstellingen. 10 k l a n t e n t r e n d s

11 Jeroen Singelenberg is programmaregisseur en waarnemend directeur bij de SEV, Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting. De SEV ontwikkelt innovatieve oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken op het gebied van wonen. Waarom zijn seniorendorpen meer geschikt voor Nederland? En hoe is de zorg daar geregeld? Bij een seniorendorp moet je denken aan zo n 200 woningen. Dat is te weinig voor aparte zorgvoorzieningen. Bij seniorendorpen is het juist de bedoeling dat de zorg onzichtbaar en ambulant aanwezig is. Als er voldoende cliënten zijn, kan er wel een vast thuiszorgteam op worden gezet. Het dominante principe is echter dat men zelf zijn vrijetijds- en welzijnsactiviteiten organiseert. Ik denk dat seniorendorpen in Nederland wel zullen aanslaan. In Engeland is het een succes: daar zijn al circa dertig seniorendorpen in ontwikkeling. Hebben woonzorgcomplexen dan nog wel toekomst? De woonzorgcomplexen zijn in de plaats gekomen van verzorgingshuizen. Ik verwacht dat er de komende jaren nog meer verzorgingshuizen zullen verdwijnen. De woonzorgcomplexen zelf niet, want die zijn een hoogwaardige, moderne opvolger en die zullen nog vele jaren nodig zijn. Ik denk wel dat de groep die in woonzorgcomplexen komt te wonen, ook meer richting verpleeghuiszorgindicatie zal gaan. We zien wel dat er een nieuwe generatie vitale ouderen is die geen trek heeft in woonzorgcomplexen. Sommige ouderen kiezen voor woongemeenschappen en een groter deel van de ouderen zal wonen in een woonservicewijk, waar de woonomgeving is aangepast, waar een multifunctioneel zorgcentrum is, waar de thuiszorg goed is geregeld en waar de woningen levensloopbestendig zijn. In een wijkbenadering is goede samenwerking tussen zorginstellingen, woningcorporaties en gemeenten noodzakelijk. Hoe staat het daarmee? Wil je een zo goed mogelijk aanbod in de wijk organiseren, dan zul je met de betrokken partijen een keten moeten vormen. Dus niet nog eens concurreren, want dan wordt de spoeling veel te dun. Het marktdenken is prachtig en soms wordt er wel eens geroepen dat het moet van Europa, maar ik merk daar in Scandinavische landen niets van. Daar werkt men gewoon zonder concurrentie met wijkteams. k l a n t e n t r e n d s 11

12 Als u het over samenwerking heeft, wie heeft de regie? In het Nederlandse polderdenken is dat altijd een prangende vraag. Je moet, zoals dat zo mooi heet, een vitale coalitie sluiten tussen een woningcorporatie en een zorgorganisatie. Het welzijn is soms ook een partner, al zie ik wel als trend dat de mensen het welzijn steeds meer zélf organiseren. Het samenwerkingsverband zal de regie hebben. In andere publicaties heeft u het over tweedelijnszorgcentra. Welke functies vervullen deze centra? Het tweedelijnszorgcentrum is een heel nieuw fenomeen. Ik heb in mijn vorige baan als manager Kenniscentrum Wonen-Zorg al geschreven over ontwikkelingen in Denemarken waar het tweedelijnszorgcentrum de opvolger is van het verpleeghuis. Zo n centrum heeft uitsluitend een beperkt aantal specifieke functies, zoals kortdurende zorg na ziekenhuisopname, diagnostiek, zorg voor een kleine groep met zeer ernstige meervoudige problematiek, zorg/ verpleeghotel en expertisecentrum. In Aarhus bijvoorbeeld zie je dat er sinds de komst van het tweedelijnszorgcentrum nog een fractie nodig is van het vloeroppervlak dat we in Nederland in een vergelijkbare stad aan zorgvastgoed hebben staan. Dus ik denk dat de komende jaren een groot deel van het zorgvastgoed zal worden omgezet in wonen. De zorg gaat meer naar de mensen toe. Betekent dat ook dat de zorginstellingen anders met hun vastgoed moeten omgaan? Aangezien de zorginstellingen door de veranderende wetgeving ook het exploitatierisico over het vastgoed gaan lopen, is het maar de vraag of het verstandig is het vastgoed te blijven vasthouden. Als het vastgoed sterk verouderd is en er straks geen behoefte meer aan is, dan kom je in de problemen. Woningcorporaties staan nu onder druk hun vermogen maatschappelijk in te zetten. Daarmee wordt het logischer voor de zorginstellingen een deal te maken met de woningcorporaties. Hoe kunnen zorginstellingen vaste voet krijgen bij woningcorporaties? Zorginstellingen kunnen geen exclusieve afspraken maken met woningcorporaties voor het leveren van zorg. Daarom is het zo n puzzel voor veel zorginstellingen, omdat in de thuiszorg de tucht van de markt heerst. Als je woningen uit het regime van de AWBZ haalt, dan kun je daar ook niet meer de exclusieve zorgleverancier zijn. Dan kan ook een ander de zorg leveren. Je moet dus zorgen dat je een aantrekkelijk aanbod hebt: goede zorg, dichtbij, kwalitatief hoogwaardig en voordelig. Uitgangspunt op IJburg is dat mensen (zo) zelfstandig (mogelijk) wonen. Op IJburg is de zorg georganiseerd rondom steunpunten in de wijk. Binnen een straal van 200 meter (cirkels in de plattegrond) van een steunpunt zijn woningen gebouwd voor mensen die ondersteuning nodig hebben. 12 k l a n t e n t r e n d s

13 Yvonne van Gilse gelooft niet in de teloorgang van verzorgingshuizen, waarschuwt voor een te sterke veranderingsdrift en pleit ervoor dat ouderen zelf de beschikkingsmacht krijgen over het geld dat beschikbaar is voor wonen en zorg. Een overheid die zich minder gedetailleerd met bouwen van ouderenvoorzieningen bemoeit, ziet ze bovenal als een kans om de wensen van ouderen echt centraal te stellen een kans die niet gemist mag worden. Geef de cliënt meer invloed via een betaalrelatie Yvonne van Gilse is directeur van de Landelijke Organisatie Cliëntenraden. De LOC behartigt de belangen van cliëntenraden van verzorgingshuizen, verpleeghuizen, thuiszorgorganisaties en huurdersorganisaties van woonzorgcentra en aanleunwoningen. De wensen van ouderen centraal stellen, realiseer je door hen de beschikkingsmacht over de financiële middelen te geven. De beste prikkel voor een goed werkende klant-leverancierrelatie is nu eenmaal geld. Geef mensen dus de ruimte om de beschikbare middelen op hun eigen manier te verzilveren. Het persoonsvolgend budget is een prima idee. Mensen krijgen de mogelijkheid om zelf invloed uit te oefenen op het aanbod. En om als het niet bevalt te switchen van zorgaanbieder. Woonwensen onderzoeken Nu de overheid zich minder met bouwen bemoeit, zit de sector niet meer vast aan allerlei beperkende bepalingen. Dat biedt de kans om de wensen van de mensen zelf centraal te stellen. Daar moet in geïnvesteerd worden, te beginnen met meer onderzoek naar de woonwensen. Ik geloof overigens niet in de teloorgang van verzorgingshuizen. Natuurlijk, de tijd dat je je op de wachtlijst liet plaatsen voor de dag dat je 65 werd, is voorbij. Mensen willen zo lang mogelijk thuis blijven wonen. Maar er kan een moment komen dat oudere ouderen zich onveilig en onzeker gaan voelen en behoefte krijgen aan een georganiseerd kopje koffie. Deze groep zal er altijd zijn en een soort voorziening als het verzorgingshuis wensen. Dat hoeft geen flat te zijn, het kunnen ook zelfstandige huisjes zijn. De essentie is dat er gezamenlijke voor zieningen zijn, dat je gezamenlijk activiteiten doet en dat als je iets of iemand nodig hebt maar even hoeft te bellen. Big brother kan prettig zijn Dat laatste wordt een probleem, want de arbeidscapaciteit wordt schaars, een knelpunt dat iedereen signaleert. In zo n situatie is het zaak dat je de arbeidscapaciteit die wél beschikbaar is zo slim mogelijk inzet. Technologie kan daarbij helpen. Een koelkast die aan de hand van streepjescodes ziet wat er aangevuld moet worden, een magnetron die zichzelf automatisch instelt of een wasmachine die waarschuwt dat de ingestelde temperatuur niet geschikt is voor een bepaald kledingstuk het zijn allemaal toepassingen die goed te gebruiken zijn in wo- k l a n t e n t r e n d s 13

14 ningen waar zorg nodig is. Een chip in de schoen van iemand die dementeert? Het kán je een beklemmend big brother is watching me -gevoel geven. Maar het kan juist ook heel prettig zijn om te weten dat er iemand is die op je let. Technologie kan een goede aanvulling zijn, maar menselijk contact blijft essentieel. Oog voor huidige gebruikers Toekomstbeschouwingen zijn overigens erg belangrijk, maar we moeten er wel enorm voor waken dat we de huidige gebruikers van ouderenzorg niet uit het oog verliezen. Er is zo n veranderingsdrift. Dat is prima, maar richt niet álles op een toekomst die pas over tien of vijftien jaar begint. Veel mensen die nu van ouderenzorg gebruikmaken, zijn gewend aan hun huidige leefsituatie en willen in eerste instantie niet anders. Dat is best een spanningsveld, maar ook deze groep verdient een respectvolle benadering. Bied deze mensen de gelegenheid zelf hun eigen verhaal te vertellen en keuzes te maken, en vul niet hun wensen namens hen in. Zorgorganisaties staan voor de uitdaging om én goed naar hun huidige cliënten te luisteren, cliëntgerichter te werken én zich te richten op de toekomst. Integreren in samenleving Bij het invullen van de wensen, is het bovendien zaak niet uitsluitend rekening te houden met ouderen, maar breder te kijken. De samen leving doet een groot beroep op ons. Dat is een gegeven waar zorgaanbieders rekening mee moeten houden. Tegenwoordig moeten we allemaal liefst fulltime werken, voor onze kinderen zorgen én voor onze ouders. Dat is een onmogelijke opgave, die maakt dat je het in feite nooit helemaal goed kunt doen. Maar zorgaanbieders kunnen hierin wel iets betekenen: niet alleen wonen en zorg organiseren maar dat ook integreren in de hectische samenleving. Bijvoorbeeld door ook kinderopvang, sportvoorzieningen en een bibliotheek bij hun oplossingen te betrekken. Of omgekeerd: door woonzorgvoorzieningen te ontwikkelen waar die faciliteiten al zijn. Verschillen mogen Dat veranderingen in de financiering leiden tot een minder gelijke behandeling, vind ik niet zo n probleem. Ik deel de bezwaren die sommigen hierover hebben niet. In het hele leven is het zo dat de een zich meer of minder kan veroorloven dan de ander. Bij oudere, zorgbehoevende mensen hoef je die verschillen niet op te heffen. Maar je moet wel waarborgen dat iedereen op zijn eigen manier een goede kwaliteit van leven kan ervaren, zich ondanks beperkingen prettig kan voelen in zijn woonomgeving en de gelegenheid heeft zich te blijven ontwikkelen. Woongenot voor iedereen Er moeten dus goede én betaalbare woningen gebouwd worden. Het uitgangspunt moet zijn dat zorgbehoevende mensen met alleen AOW ook woongenot moeten kunnen ervaren. Diverse zorgaanbieders investeren in woningen en diensten voor de beter gesitueerden en laten de winst daaruit terugvloeien naar de AWBZcliënten. Op die manier creëren zij een sociaal verband op basis van solidariteit. Prima. Voorwaarde is wel dat je dit als zorgaanbieder heel transparant doet, zodat mensen er bewust voor kunnen kiezen om al dan niet op deze manier solidair te zijn. 14 k l a n t e n t r e n d s

15 Geen bedden meer financieren, maar mensen. Op basis van één integrale vergoeding, inclusief een vastgoedcomponent. Deze weg die de overheid is ingeslagen, is een principieel juiste vindt Arnold Moerkamp. Een weg die de cliënt zo empowert dat hij zorgverleners dwingt rekening te houden met zijn wensen. Een goede beweging, maar wel een die zorgvuldig plaats moet vinden. [Arnold Moerkamp is is directeur Langdurige Zorg bij Zorg het bij ministerie het ministerie van VWS] van Langdurige VWS. Een principieel juiste weg Zorgaanbieders hebben decennialang zonder financieel risico gewerkt. Dat zijn we aan het veranderen. Maar ik vind wel dat we de zorgorganisaties de tijd moeten geven om hun strategie aan te passen. Ik ben geen voorstander van een big bang. Niemand schiet er iets mee op als straks 20% van de zorgorganisaties omvalt. We moeten de hele beweging tijd gunnen. Eerst de zorgzwaartebekostiging, dan pas op weg naar integrale tarieven. De ouderenzorg is nu ook gebaat bij rust aan het AWBZ-front. Je kunt er over discussiëren of de financiering van ouderenzorg daarin thuishoort. In principe is het een risico dat je in de zorgverzekering onder zou kunnen brengen. Maar op dit moment is dat geen opportune stap. De nieuwe zorgverzekeringswet is er nog maar net. Laten we nu niet direct weer de bordjes verhangen. Aantrekkelijke setting Zorgorganisaties moeten hun strategie aanpassen aan de nieuwe situatie, met name keuzes op het gebied van vastgoed zijn aan de orde. Vastgoed is nu eenmaal minder flexibel dan de personele bezetting. Daarom is het zaak dat zorgorganisaties hun strategie zo kiezen in de combinatie van vastgoed en zorg dat de bezettingsgraad hoog genoeg is. Die strategie moet afgestemd worden op integrale zorgzwaartetarieven. Maar er zijn méér wegen die naar Rome leiden. Huisvesting is eigenlijk niet eens de primaire opdracht van zorgorganisaties. Ze worden afgerekend op de zorg die ze verlenen. Het is meer een eigen belang van de zorg - or ganisaties om ook goede accommodatie te regelen, aansluitend op verschillende wensen van verschillende mensen. Het belang om een aantrekkelijke setting te creëren. Doen de zorg - organisaties het niet, dan zullen de woningcorporaties het doen. Maatschappelijke onderneming Als zorgorganisatie kun je er ook voor kiezen om samen te werken met een woningcorporatie. Het maakt je flexibeler met je vastgoed. Door de vergrijzing gaan de doelgroepen van zorgorganisaties en woningcorporaties sowieso meer overlappen. In het segment ouderenzorg k l a n t e n t r e n d s 15

16 16 k l a n t e n t r e n d s

17 heb je enerzijds maatschappelijk belangrijke diensten nodig, anderzijds wil je dat er ondernemend geopereerd kan worden, zoals bij woningcorporaties. Bij woningcorporaties stuurt de overheid nu aan de achterkant, door achteraf te toetsen of zij goed omgaan met hun verantwoordelijkheid. Bij zorgorganisaties sturen we nog aan de voorkant. Het gekke is dat het ministerieel toezicht bij woningcorporaties veel zwaarder is dan in de zorg, terwijl de zorg juist veel meer bureaucratie ervaart. Ik zie wel wat in een nieuwe rechtspersoon voor zorgondernemingen, een rechtspersoon met een maatschappelijke opdracht waarvoor bepaalde kwaliteitseisen gelden. Voor mij is de woningcorporatie het prototype van de maatschap - pe lijke onderneming: een ondernemende organisatie met vrijheid van handelen maar wel met de wettelijke plicht het vermogen alleen te besteden in het belang van de volkshuisvesting. Eerder over- dan ondercapaciteit Zorg is een aantrekkelijk markt, ook omdat er steeds meer cliënten zijn die zelf mee kunnen en willen betalen. Er staan genoeg aanbieders te trappelen om de markt te betreden. Misschien gaan zelfs de pensioenfondsen wel arrangementen aanbieden, pensioen in natura. Ik ben niet bang dat er door het verminderen van de overheidsbemoeienis straks ondercapaciteit zal ontstaan, ook niet in specifieke segmenten. In de huidige situatie is er ook geen landelijke planning voor de capaciteit. De grotere vrijheid die zorgondernemers krijgen, ook in hun vastgoed, zal eerder leiden tot overdan ondercapaciteit. Goed marktonderzoek is belangrijk, en naar mijn mening ook onderdeel van een zorgvuldig overgang naar een nieuwe financieringssystematiek. Los daarvan, is het niet zo dat we met niets beginnen. We starten vanuit een bestaande situatie. Het gaat erom of je de groei aankunt. Vooralsnog is er voldoende capaciteit in de ouderenzorg. Doordat mensen langer thuis wonen en doordat wonen en zorg meer gescheiden wordt, zal er ongetwijfeld ook meer verzorgingshuiscapaciteit verschuiven naar verpleeghuiscapaciteit. Concurreren op kwaliteit Zet een goed product neer, is mijn advies aan zorgorganisaties. Doe je dat niet, dan heb je straks geen klanten. Want als overheid heb je de keuze: leg je het beschikkingsrecht over het budget bij de aanbieders, de verzekeraars, of bij de cliënten zelf. Wij neigen naar de keuze voor de cliënt: benut de macht van het geld om de cliënt te empoweren. Die cliënt kan dan aangeven wat de verzekeraar in moet kopen. Bevalt het de cliënt niet, dan switcht hij van verzekeraar of misschien regelt hij het wel zelf of via een cliëntenorganisatie. Waar we voor moeten waken is dat er geen concurrentie op uitsluitend prijs gaat plaatsvinden. De zorg mag niet verschralen, er moet op kwaliteit geconcurreerd worden. Eén visie Die kwaliteit is het meest gebaat bij samenhang in de zorg, gezien vanuit het perspectief van de cliënt. De handen ineenslaan is daarbij volgens mij 80% van het werk. Ik was onlangs in Groningen waar maar liefst 19 partijen een convenant hebben getekend. Gemeente, welzijnsorganisaties, zorgorganisaties, woningcorporatie, et cetera. Vanuit de behoefte aan wonen, zorg en diensten in de stad hebben zij één programma ontwikkeld. Sommige zorgaanbieders leveren zelfs capaciteit in om de gewenste scheiding van wonen en zorg te helpen realiseren. Ik vind dit een geweldig initiatief: één visie op hoe je de stad in wilt richten voor mensen met beperkingen, inclusief een breed en concreet commitment van iedereen die daarbij betrokken is. k l a n t e n t r e n d s 17

18 18 d e s t r a t e e g

19 Strategisch inzetten van (het bestaande) vastgoed, locaties, het zoeken van coalities. Vastgoed als machtsfactor. Vastgoed met bedrijfswaarde en marktwaarde in plaats van boekwaarde. Eigendom of huur. De strateeg de strateeg 19

20 Een goede raad van Constant van Schelven: wees zuinig op je grondbezit. De bestuurder van zorgaanbieder De Stromen Opmaat Groep aan het woord over cliëntgericht denken bij de ontwikkeling van vastgoed, over grond als bestuurlijk wapen en over Den Haag. Grond is macht De veranderende zorg De Nederlandse zorgsector is van oudsher goed in pleisters plakken. We benaderden onze cliënten voornamelijk vanuit de optiek van de zorg. Dat is gelukkig aan het veranderen: tegenwoordig gaan we steeds meer uit van de behoeften van onze cliënt. Daarbij richten we ons grofweg op drie elementen. Allereerst willen mensen een zinvolle besteding van hun dag. Ze willen plezier in het leven, activiteiten doen en ze hebben ook behoefte aan reflectie op het eigen leven. Ten tweede willen mensen prettig wonen. Voor het overgrote deel houdt dat in een woning met een eigen voordeur, in de nabijheid van de gewenste sociale- en soms zorginfrastructuur. Bestaande zorginstituten sluiten absoluut niet aan op deze behoefte. Ten derde is er vraag naar goede zorg, waarbij we in archetypische termen een transformatie zien van specialistische naar meer generalistische medische functies. Zeg maar van verpleeghuis-arts naar verpleeg-huisarts. Deze drie elementen, in die volgorde, vormen de hoofdstructuur van de propositie als antwoord op menselijke behoeften. Constant van Schelven is voorzitter van zorgaanbieder De Stromen Opmaat Groep, actief in Rotterdam, Barendrecht, Albrandtswaard en Ridderkerk. De Stromen biedt onder meer zorg en service thuis, in verzorgings- en verpleeghuizen en in zorghotels. Marketing Om te kunnen voldoen aan deze veranderende maatschappelijke vraag, moeten we de inzichten en de wetten van de marketing toepassen. Dat is wennen voor de sector: strak uitgaan van de behoeften van de cliënt en niet als eerste professionele inzichten hanteren. Het bezwaar van het laatste is het risico dat het leidt tot plaatsvervangend denken. Vastgoed is daarbij een hoofdzaak: de jaren 70-zorginstellingen met lange gangen en vier bedden per kamer zijn maatschappelijk niet langer gewenst, als je het mensen vraagt. Eerste marketingwet. We leren in te spelen op de behoeften van verschillende typen cliënten. Mensen die bijvoorbeeld tijdelijk verblijven in een revalidatiecentrum met het doel er progressie te boeken, hebben behoefte aan een woonomgeving waarin alles in het teken staat van weggaan. Die mag niet worden vermengd met een sfeer van blijven, daar waar je woont. 20 d e s t r a t e e g