Week 7. Absolutisme Cursus vroegmoderne tijd 2011

Transcriptie

1 Week 7. Absolutisme Cursus vroegmoderne tijd

2 Inhoud college Bespreking opdracht 1 Pauze Bespreking opdracht 2

3 Opdracht 1 Studenten zijn in staat om de positie van de volgende staten in het internationale politieke krachtenveld voor 1800 te bepalen: Frankrijk, Engeland, Oostenrijk- Hongarije, Brandenburg- Pruisen, Osmaanse Rijk, Rusland, Zweden, de Republiek. Studenten kennen de namen en politieke betekenis van de volgende vorstenhuizen: Oranje- Nassau, Stuart, Hannover, Hohenzollern, Romanov.

4 Opdracht 1 Studenten kunnen uitleggen in welke mate de macht van de centrale overheid in Europese staten was ingeperkt door (a) de organisatie van het staatsbestel; (b) de formele of informele invloed van adel, geestelijkheid en burgerij en (c) de meer of minder onarhankelijke positie van afzonderlijke gebiedsdelen. Studenten kunnen uitleggen welke middelen vroegmoderne steden en staten gebruikten om hun eigen economie te stimuleren. Ze kennen de kracht en zwakte van deze initiatieven.

5 Opdracht 1 Welke invloed hadden de volgende factoren op de machtsontwikkeling van vroegmoderne staten? Persoonlijke bekwaamheid vorst Organisatie binnenlands bestuur Macht en invloed verschillende bevolkingsgroepen Internationale politieke en militaire verhoudingen Economische groei of stagnatie

6 Frankrijk: de vorst Lodewijk XIV (r ) werd zeer bekwaam geacht, hardwerkend vorst, wist adel aan zich te binden Lodewijk XV (r ) oncharismatisch, minder hardwerkend; steunde wel binnenlandse hervormingen (oa. macht gerechtshoven breken) Lodewijk XVI (r ) onzeker vorst, herstelt parlements, stagnatie; adel blokkeert hervormingen

7 Lodewijk XIV ( ) Schilderij door Hyacinthe Rigaud, Château de Versailles, Parijs

8 Frankrijk: bestuur Parlements: regionale gerechtshoven, ratiriceren tevens koninklijke besluiten, belangrijkste is Parlement van Parijs Fronde ( ): opstand adel en parlement van Parijs tegen macht monarchie en hoge belastingdruk: parlement wil dat vorst toestemming vraagt voor belastingen, en eist meer invloed op wetgeving; gewapende opstand edelen in provincies; plannen bijeenroepen Staten- Generaal Faalt uiteindelijk: Mazarin verleent concessies aan opstandige adel; Parlement Parijs staakt verzet: vreest concurrentie Staten- Generaal en afschafring lucratieve paulette

9 Frankrijk: bestuur Lodewijk regeert alleen vanaf 1661 (absolutisme); wel handjevol ministers in kabinet (conseil du roi): belangrijkst zijn Colbert (Rinanciën/binnenlandse zaken), Louvois (oorlog), en Seignelay (marine) Intendanten: gezanten vorst in provincies (32 géneralités), bevelen vorst uitvoeren en macht lokale adel intomen Professionele ambtenaren; verkoop ambten, oa. belastinginner (fermier); patronage belangrijk

10 Lodewijk in beraad in de Conseil Anoniem schilderij, Château de Versailles, Parijs

11 Frankrijk: invloed groepen Macht adel inperken: kleine conseil, Lodewijk regeert zelf, benoeming niet- adellijke ministers en ambtenaren; bouw Versailles, adel liever aan hof dan lokale machtsbasis Religieuze eenheid: protestanten verliezen rechten met herroeping Edict van Nantes (1685); vervolging jansenisten In 18e eeuw groeiende invloed elite in parlements: remonstrantierecht, rem op absolutisme vorst, nieuwe belastingen en afschafring privileges tegenhouden; Maupeou ontbindt parlements (1771), maar Lodewijk XVI herstelt ze na zijn aantreden (1774)

12 Paleis van Versailles Schilderij van Pierre- Denis Martin, Château de Versailles, Parijs

13 Hugenoten ontvluchten Frankrijk Ets van Jan Luyken, Amsterdam Historisch Museum, Amsterdam

14 René Nicolas de Maupeou ( ) Schilderij door Pierre Lacour, 18e eeuw. Collectie Château de Versailles, Parijs

15 Frankrijk: internationaal Militaire revolutie brengt veranderingen in oorlogsvoering: salvotechnieken (musket), belegeringstechnieken, belang artillerie; oprichting staand leger ipv. huursoldaten, grotere legers, betere training Debat over relatie tot staatsvorming: a) omdat staat grotere legers uitrust, groeit behoefte aan sterk staatsapparaat om leger te beheersen, Rinancieren en sturen b) omdat staatsmacht groeit (meer belastingen, betere controle) kan de staat grotere legers op de been brengen

16 Muskettier Gravure uit Jacques de Gheyn, Wapenhandelinghe, van roers, musquetten ende spiessen (Amsterdam, 1607)

17 Frankrijk: internationaal Hollandse oorlog (Rampjaar, ): Republiek doelwit van coalitie Frankrijk, bisschop van Münster en Engeland (geheim verdrag van Dover, 1670); eindigt met Vrede van Nijmegen, beperkte Franse gebiedswinst Negenjarige oorlog ( ): Augsburgse Liga (Republiek, Engeland, Oostenrijk, Spanje, Zweden) tegen Frankrijk; Lodewijk steunt Jakobus II in poging troon te heroveren, maar faalt; eindigt met Vrede van Rijswijk, Franse erkenning Willem III als Engelse vorst

18 Frankrijk: internationaal Spaanse successieoorlog ( ): Karel II van Spanje sterft zonder erfgenaam, Filips van Anjou op troon, kleinzoon Lodewijk XIV, vereniging met Franse kroon dreigt; anti- Franse alliantie, eindigt met Vrede van Utrecht, kronen gescheiden, Spaanse Nederlanden naar Oostenrijk, Engelse gebiedswinst in Canada en Cariben Zevenjarige Oorlog ( ): strijd met Engeland, ook in koloniën; eindigt met Vrede van Parijs, Frankrijk verliest aanzienlijke delen in Amerika aan Engeland, oa. Canada en Louisiana

19 Frankrijk: economie Beleid olv. Colbert: ophefring interne tolbarrières, subsidies industrie, aanleg wegen en kanelen, oprichting Compagnie des Indes mercantilisme: kapitaal beperkt, dus zelfvoorzienende economie; positieve handelsbalans, protectionisme Economische stagnatie 18e eeuw: kostbare oorlogen, verzet parlements tegen nieuwe belastingen en hervormingen Rinancieel systeem (privileges), verlies winstgevende koloniën aan Engeland

20 Jean- Baptiste Colbert ( ) Schilderij door Philippe de Champaigne, Metropolitan Museum of Art, New York

21 Engeland: vorst & bestuur Wisselwerking vorst en Parliament; Parliament adviserende rol, maar wel belasting goedkeuren, werpt zich steeds meer op als verdediger volk; vorsten proberen te omzeilen, dus conrlict Engelse Burgeroorlog ( ): Karel I in conrlict met Long Parliament wegens belastingen, eigenmachtig optreden en religieuze politiek (quasi- katholiek); oorlog tussen royalisten en parlementslegers, New Model Army olv. Oliver Cromwell verslaat royalisten uiteindelijk

22 Oliver Cromwell ( ) Schilderij door Robert Walker, ca National Portrait Gallery, Londen

23 Engeland: invloed van groepen Parliament was brede coalitie ontevredenen: (1) puriteinen willen vrede met Karel I in ruil voor volledig hervormde calvinistische staatskerk naar presbyteriaans model; arkeer van sektes en religieuze vrijheid (2) minderheid van independents, radicale protestanten, oa. in leger (Cromwell), willen decentrale kerk en tolerantie van sektes (3) kleine groep radicale levellers, willen totale religievrijheid, gelijkheid voor de wet, universeel mannenkiesrecht

24 Engeland: vorst & bestuur Leger zuivert parlement (Pride s Purge, 1649): gematigde puriteinen eruit, vorming Rump Parliament, afschafring House of Lords, executie Karel I (1649), uitroepen republiek (Commonwealth) Machtsgreep Cromwell in 1652: ontbinding parlement, Lord Protector, militair gezag; zowel calvinistische staatskerk als tolerantie non- conformisten, joden en katholieken

25 Executie van Karel I, 1649 Anonieme houtsnede, British Museum, Londen

26 Engeland: vorst & bestuur Long Parliament weer bijeen na dood Cromwell, riep in 1660 Karel II (zoon Karel I) terug uit ballingschap: Restauratie monarchie Karel II (r ) herstelt Anglicaanse kerk, Parliament verbiedt non- conformisme en eist eed van trouw van clerus; Karel II Rlirt met katholicisme; 1670 geheim Verdrag van Dover met Lodewijk (in ruil geld deelnemen aan coalitie tegen Republiek, en belofte Engeland te rekatholiseren)

27 Karel II ( ) Schilderij door Peter Lely, ca Euston Hall, Suffolk

28 Engeland: vorst & bestuur Jakobus II (r ) katholiek: Parliament komt al onder Karel II met Test Act (vorst moet protestant zijn), maar toch op troon in 1685; vaardigde Declarations of Indulgence uit (algehele religieuze tolerantie, dus óók katholicisme toestaan) Anti- katholieke klimaat vergerde: herroeping Edict van Nantes; Jakobus kreeg een zoon, angst katholieke opvolging groeide In samenwerking met parlement invasie Willem III in 1688, (Glorious Revolution), Jakobus vluchtte naar Parijs; parlement vaardigt Bill of Rights uit: vrijheid van meningsuiting, vorst protestant, parlement frequent bijeen, belastingen stemmen

29 Jakobus II ( ) Anoniem schilderij, ca, National Portrait Gallery, Londen

30 Willem III landt in Brixham, 1688 Schilderij door Jan Wijck, National Maritime Museum, Londen

31 Engeland: vorst & bestuur Nieuw vorstenhuis (Hannovers) met Anne (r ) George I (r ) en George II (r ): van buitenlandse oorsprong; katholieken bestrijden claim op troon, willen zoon van Jakobus II als vorst; opstand Jacobieten 1745 in Schotland met hulp Frankrijk faalt, verslagen in slag bij Culloden (1746)

32 George II ( ) Portret door Thomas Hudson, National Portrait Gallery, Londen

33 Engeland: bestuur Opkomst politieke partijen 18e eeuw: Whigs vs. Tories; Whigs: anti- Frans, anti- katholiek, tegen politiek Karel II en James II, agressief buitenlands beleid; domineren in 18 e eeuw Tories: Anglicaans, isolationistisch, niet anti- katholiek Parliament als rem op macht vorst: Act of Settlement (1701); vorming kabinet olv. Walpole als premier; pogingen tot parlementaire hervorming (uitbreiding stemrecht) falen

34 Robert Walpole ( ) Schilderij door Jean Baptiste van Loo, Collectie National Portrait Gallery, Londen

35 Engeland: internationaal Internationale dimensie Glorious Revolution: steun Frankrijk voor Jakobus II, inval Nederlandse stadhouder Willem III, Engeland gaat deel uitmaken anti- Franse alliantie ( en opnieuw ) Engeland tempert Franse macht in 18e eeuw, expansie in koloniën: na Zevenjarige Oorlog winst op Frankrijk in India, Noord- Amerika en Cariben begin British Empire Economische groei dankzij wereldrijk (slavenhandel) en agrarische revolutie (zie week 9)

36 Inname van Quebec, 1759 Schilderij door Hervey Smith, Canadian Department of National Defence, Ottawa