Projectvoorstel Nederland Ondernemend Innovatieland

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Projectvoorstel Nederland Ondernemend Innovatieland"

Transcriptie

1 Projectvoorstel Nederland Ondernemend Innovatieland I-BRIDGE 3.0 INNOVATIE KOPPELT DE KETENS Pagina 1/15

2 1. Inleiding In het kader van het project Nederland Ondernemend Innovatieland (NOI) is het kabinet Balkenende 3 gestart met maatschapschappelijke innovatieprogramma s op het terrein van water, veiligheid, zorg en energie. Deze programma s moeten bijdragen aan oplossingen voor belangrijke maatschappelijke vraagstukken. Inmiddels is de eerste tranche in een afrondende fase en heeft besluitvorming plaatsgevonden over het vervolg, waarbij is vastgesteld dat er een tweede tranche komt voor de jaren Het projectvoorstel I-Bridge 3.0 behelst de doorontwikkeling van het project I-Bridge 2.0 dat succesvol is gebleken als Proof-of-Concept binnen de eerste tranche NOI. Het voorliggend projectvoorstel omvat de activiteiten die met I-Bridge 3.0 kunnen worden uitgevoerd door de Bedrijfsgroep IVENT van het Ministerie van Defensie in samenwerking met de Nederlandse Vereniging voor Brandweerzorg en Rampenbestrijding (NVBR) en industriepartners. 1.1 Gegevens opdrachtgever De opdrachtgever voor i-bridge 3.0 in het kader van Nederland Ondernemend Innovatieland (NOI) is Agentschap NL (is begin 2010 ontstaan uit een bundeling van EVD, Octrooicentrum Nederland en SenterNovem). Namens opdrachtgever treedt als gedelegeerd opdrachtgever op Defensie/Bestuursstaf/ DMO/ DR&D. Projectbegeleiding en aansturing van het project zal plaatsvinden vanuit het Ministerie van Defensie gezamenlijk met de NVBR. Voor sturing, afstemming en monitoring van de voortgang zal een stuurgroep worden ingericht. 1.2 Gegevens opdrachtnemer 1.3 Refertes Defensie/BG IVENT is de opdrachtnemer. Dit betekent dat zij als opdrachtnemer de verantwoordelijkheid zal nemen het project i-bridge 3.0 te realiseren, daarbij ondersteund door de NVBR (vraagkant) en industriepartners (aanbodkant). PID i-bridge 2.0 Faseplannen i-bridge 2.0 Voortgangsrapportages i-bridge 2.0 (o.a. voortgangsverslag 2009 aan NOI 1.4 Revisiegegevens Versie Auteur Omschrijving jun 2010 Concept R.van Bladel jun 2010 Concept R.van Bladel 1 e review R. Boots verwerkt Pagina 2/15

3 0.3 4 aug 2010 Concept R.van Bladel Input NVBR, beschrijving scenario s 1.5 Verspreidingsgegevens Organisatie Functie Naam NVBR Stuurgroep i-bridge Portefeuillehouder Informatiemanagement Secretaris NVBR S. v/d Schuit G. Zijlstra Vz en leden stuurgroep P. Kwant, R. Dekker, R. Boots (Defensie) F. Gronsveld (NW) J. Slakhorst (HGM) Pagina 3/15

4 2. Project definitie 2.1 Achtergrondinformatie Informatie is cruciaal in de hulpverlening bij incidenten, rampen en crises. Hulpverleners en bestuurders hebben relevante informatie nodig om effectief voor de burger op te kunnen treden. Er is nog veel te verbeteren aan de informatievoorziening. De inspectie Openbare Orde en Veiligheid (OOV) concludeerde eind 2007 dat het informatiemanagement bij de rampenbestrijding over de gehele linie tekortschiet. De technologie is niet het grootste obstakel. Kern van de problematiek is dat er nauwelijks sturing wordt gegeven. De versnipperde en sterk verzuilde organisatie, gebrekkige landelijke regie en financiering zorgen ervoor dat de informatievoorziening niet geïntegreerd plaatsvindt en op veel plaatsen van onvoldoende kwaliteit is. Dit betekent dat er onvoldoende effectief en efficiënt wordt gewerkt. Met i-bridge 1.0 en 2.0 is een belangrijke impuls gegeven aan het verbeteren van het verkrijgen van een gemeenschappelijk operationeel beeld tijdens crisis- en rampenbestrijding, waarbij gebruik werd gemaakt van de bij Defensie aanwezige kennis van het netcentrische gedachtegoed in samenwerking met de Nederlandse industrie. Het i-bridge concept maakt het mogelijk om op flexibele wijze een aantal verschillende communicatie componenten in wisselende combinaties aan elkaar te koppelen op basis van gestandaardiseerde Protocollen. Secure, real-time collaboratie en logging worden hiermee mogelijk. In eerste instantie is het Proof-of-Concept i-bridge 1.0 ontwikkeld. Daarna is gedurende demonstraties en oefeningen (Combined Endeavour 2008, Voyager 2007 en andere civiele deeloefeningen) aangetoond dat de vijf kernfunctionaliteiten die benodigd zijn om tijdens een ramp effectief en gecoördineerd op te kunnen treden zowel afzonderlijk als in elke gewenste combinatie kunnen worden ondersteund met het i-bridge concept. Deze vijf kernfunctionaliteiten zijn; (Ad hoc) Collaboratie. Betreft secure adhoc online collaboratie. Verslaglegging. Betreft activiteiten met betrekking tot logging en scenario plotting. Geoharmonisatie. Betreft het synchroniseren van geografische informatie in diverse vormen en het opnieuw gebruiken van deze informatie per context. Spraakharmonisatie. Betreft Voice Interoperabiliteit waarbij met software alle vormen van spraakcommunicatie worden omgezet in IP en daarmee geharmoniseerd. Cryptoharmonisatie oftewel toegangsbeheer en beveiliging van informatie. Hierdoor wordt het mogelijk dat ongelijkwaardige beveiligingsniveaus en netwerken onder voorwaarden met elkaar worden verbonden. Hiermee kunnen open en gesloten bronnen worden samengevoegd en geanalyseerd en kan terugkoppeling plaatsvinden naar de deelnemers op het juiste beveiligingsniveau. In i-bridge 2.0 zijn deze kernfunctionaliteiten en de onderlinge koppelingen en integraties verder uitgebouwd. In Combined Endeavour 2009 werden deze ontwikkelingen voor het eerst getoond in een oefening waar de civiel militaire samenwerking werd beproefd. Pagina 4/15

5 Daarnaast zijn in i-bridge 2.0 een aantal ontwikkelingen beproefd die een oplossing kunnen bieden op het gebied van verbindingen. Het is algemeen bekend dat ten tijde van een ramp of crisis de verbindingen vaak problemen geven. Door het wegvallen van verbindingen en/of de slechte bereikbaarheid binnen bv. een uitgestrekt natuurgebied worden hulpverleners vaak belemmerd bij het adequaat uitvoeren van hun werkzaamheden. Binnen i-bridge 2.0 is hier op twee aspecten aandacht aan besteed: Het beproeven van een ad-hoc data infrastructuur waarbij het mogelijk wordt dat voertuigen die bv. zijn uitgerukt in het kader van brandbestrijding door het creëren van onderlinge dataverbindingen (een zgn. mesh-up netwerk) veel beter in staat zijn een gemeenschappelijk gedeeld beeld op te bouwen. D.w.z. dat zij continue zicht hebben waar de andere voertuigen zich bevinden, naar welke pomppunten zij zich in het kader van wachtrijen het beste kunnen begeven etc. Het beproeven van een onafhankelijk mobiel GSM netwerk rond de plaats incident waarmee het o.a. mogelijk wordt dat hulpverleners rond de plaats incident - mits van tevoren bekend gesteld aan het netwerk - met hun eigen mobiele toestel kunnen inbellen in een netwerk dat alleen voor hulpverleners toegankelijk is. De resultaten van i-bridge 2.0 zullen ter beschikking worden gesteld aan het project Doorontwikkeling Landelijk Crisis Management Systeem en aan de NVBR. 2.2 Project doelstellingen De doelstelling van i-bridge 3.0 is: het koppelen van nieuwe innovatieve ontwikkelingen aan de bestaande functionaliteit van i-bridge 2.0 om daarmee nieuwe oplossingen te genereren voor maatschappelijke vraagstukken op het terrein van de Openbare Orde en Veiligheid gebruik makend van de ketenpartners in de OOV en m.n. de NVBR om de gevraagde oplossingen duidelijk te articuleren en gebruik makend van industriepartners om deze oplossingen daadwerkelijk te realiseren via Proof-of-Concepts. 2.3 Project begrenzing Het project is uitsluitend bedoeld voor (door)ontwikkeling, kennisopbouw en experimenten. Er wordt vooralsnog geen directe operationele klant bediend, doch resultaten kunnen vervolgens in reguliere (modificatie/verwervings) trajecten worden ingebracht. 2.4 Op te leveren producten / resultaten De op te leveren producten en resultaten bestaan uit een fysieke i-bridge 3.0 omgeving bij de BG IVENT (Defensie) die kan worden gebruikt als ontwikkel-, demonstratie-, oefen- en testomgeving. De resultaten en opgedane kennis gedurende de opbouw en het gebruik van i-bridge 3.0 worden vastgelegd in een kennisbank. Pagina 5/15

6 Met i-bridge 3.0 wordt verder gebouwd aan het reeds ontworpen concept van i-bridge en worden binnen dit concept innovatieve ideeën beproefd die mogelijk een oplossing kunnen geven voor maatschappelijke vraagstukken binnen de OOV op het gebied van: het zo efficiënt mogelijk ontsluiten van alle relevante informatie aan alle bij een ramp of crisis betrokkenen op een zo flexibel mogelijke wijze het zo efficiënt mogelijk koppelen van alle relevante gegevens die hierbij benodigd zijn waarbij deze gegevens zo dicht mogelijk bij de bron blijven, waarmee zij makkelijker, goedkoper en beter te beheren zijn het zo veilig mogelijk koppelen en ontsluiten van genoemde gegevens een betere integrale informatievoorziening ten behoeve van crisisbeheersing en rampenbestrijding Om aan het bovenstaande invulling te geven zullen de volgende onderwerpen nader worden uitgewerkt en beproefd in i-bridge 3.0: Cloud computing. Cloud computing is een generieke term voor alles dat te maken heeft met het ter beschikking stellen van gehoste data diensten over een TCP/IP netwerk. Dit soort diensten kent een grote variatie, maar valt grotendeels uiteen in drie categorieën: Infrastructure-as-a-Service (IaaS), Platform-as-a-Service (PaaS) en Software-as-a-Service (SaaS). Een cloud dienst kent drie kenmerkende karakteristieken die het verschil maken met traditionele hosting architecturen : (1) de dienst wordt verkocht op afroep, met een doorlooptijd van seconden tot een uur, (2) de dienst is elastisch, wat betekent dat de gebruiker zo veel aanspraak mag en kan maken als hij op dat moment nodig heeft en (3) de dienst wordt integraal gemanaged door de leverancier, waardoor de gebruiker enkel een computer met datanetwerk aansluiting nodig heeft. Een cloud dienst kan privaat (bv. Shell), publiek (bv. Amazon Web Services, Microsoft Hotmail, MS LIVE, Google Flickr) of hybride (bv. MS Azure, Apps.gov programma van de Amerikaanse Federale overheid) zijn. Data kan intern of extern gehost en ontsloten worden over een open of gesloten netwerk. Het doel van cloud computing is het laagdrempelig en schaalbaar toegang verschaffen tot computermogelijkheden en IT diensten als data opslag, data mining en data finding. Door cloud computing kan elke gebruiker, onafhankelijk waar deze zich bevindt, op gewenste services inloggen als deze gebruiker maar beschikt over een internetverbinding. Binnen i-bridge zullen de voor en nadelen van de verschillende vormen van cloud computing beproefd worden door de reeds bestaande componenten binnen i-bridge in de cloud te plaatsen en met gebruikers te bepalen wat de voor- en nadelen zijn. Container concept (mobiele component). Dit behelst de populaire benaming van de trend om datacentra niet langer te zien als gebouwen met IT middelen, maar als een systeem in een gestandaardiseerde behuizing. Alle grote IT partijen schakelen momenteel over naar dit concept. Microsoft en Google bouwen wereldwijd datacentra die geheel bestaan uit 40-voet containers, elk gevuld met duizenden servers. Het container concept is het Babushka poppetje van de gestandaardiseerde ICT business waar gestandaardiseerde servers, op Pagina 6/15

7 gestandaardiseerde racks, in standaard scheepscontainers worden verpakt tot een Lego-achtig modulair concept. Hier komt natuurlijk wel bij dat afhankelijk van inzetgebied, missie en klimatologische omstandigheden fysieke aanpassingen aan de container noodzakelijk zijn. Een goede analogie voor het container concept is zo n datacontainer te beschouwen als een hele grote USB-stick. Je kunt datacontainers die cloud computing draaien zien als losse USB-sticks die virtueel een (beheersbaar) geheel vormen. Een gedistribueerd datacentrum kent geen centrum, geen Single Point of Failure en kan dus niet kapot, is oneindig schaalbaar en is tot in detail te managen qua beheer, gebruik en energieverbruik. Massageproduceerde datacontainers zijn ook veel sneller uit te rollen dan individuele server racks, met losse servers, met losse software etc. Aangezien de containers gestandaardiseerd zijn, kun je precies zien hoeveel energie nodig is, verbruikt wordt en als hitte verloren gaat etc. Anderzijds brengt het container concept wel uitdagingen met zich mee, zoals energiebeheer en schokisolatie. Inzet van containers in het OOV-veld betekent dat compacte datacenters in crisissituaties overal naar toe gereden, aangesloten en ingezet kunnen worden. Binnen i-bridge zal beproefd worden hoe de verschillende onderdelen beveiliging, adhoc netwerken, spraak, geo en collaboratie passen in en bij kunnen dragen aan het container concept. Containers zullen voor het OOV werkveld namelijk moeten voldoen aan specifieke beveiligingseisen en ook in het geval van wegvallende verbindingen operationeel moeten blijven. Mobiele ad hoc (data) infrastructuur. Voor data communicatie wordt veel gebruik gemaakt van publieke cellulaire systemen (GPRS/UMTS). Dit blijkt in verschillende gevallen onvoldoende robuust te zijn om op te kunnen vertrouwen in crises en rampen. Crisisgebieden zijn lastige omgevingen om de data communicatie met voldoende kwaliteit te realiseren. In i-bridge 2.0 is succesvol aangetoond dat een concept met deze nieuwe technologie in combinatie met peer to peer datauitwisseling in de praktijk werkt en een grote meerwaarde heeft in het robuust maken van een mobiele infrastructuur. Door inzet van een mobiele ad hoc (data) infrastructuur kunnen nl. belangrijke gegevens (voertuigposities, berichten etc.) uitgewisseld worden zonder dat een verbinding met een centrale server noodzakelijk is. Dit moet nu door de industrie worden opgepakt en commercieel verder worden uitgewerkt. Daarnaast moeten door de overheid stappen worden gezet op het gebied van beveiliging, toewijzing van spectrum en afspraken worden gemaakt over standaardisatie (bijvoorbeeld protocollen) voor heel Nederland. Het gaat het om de volgende onderwerpen: frequentietoewijzing, optimalisatie van (Open Source) MANET-protocol, verder uitwerken voertuignetwerk-architectuur, onderzoeken/ doorontwikkeling ad hoc-router, onderzoek naar koppeling commandovoeringapplicaties (hergebruik componenten), beveiligingsaspecten en standaardisatie componenten/producten. Secure data uitwisseling met behulp van Public Key Infrastructuur (Overheid) oftewel PKI (O). Cross Domain Sharing van informatie is een dilemma waar de Overheid al langere tijd mee te maken heeft. Het uitwisselen van informatie tussen Pagina 7/15

8 meerdere netwerken - die mogelijk van andere classificatiemodellen gebruik maken - levert problemen op gedurende reguliere werkzaamheden maar vooral tijdens crisissituaties. i-bridge 3.0 is een platform waar oplossingen voor dit dilemma op kunnen worden getest en geëvalueerd. Crowd sourcing. Crowd sourcing is een recente ontwikkeling, waarin organisaties (overheid, bedrijven, instituten) of personen gebruik maken van een grote groep niet vooraf gespecificeerde individuen (een zgn. community van professionals, vrijwilligers, emergent groups ofwel participerende burgers etc.) om een bepaald doel te bereiken. In het kader van rampenbestrijding en crisisbeheersing zou crowd sourcing van betekenis kunnen zijn om meer efficiënt gebruik te maken van de informatie van het bij een ramp/crisis betrokken publiek om daarmee tot een meer efficiënte rampbestrijding te kunnen komen. Voorbeelden hiervan het weergeven van social media berichten zoals twitter en flickr op een kaart (gefilterd en gegroepeerd op steekwoorden zoals stank, duizelig, ongeluk ), maar ook het slim gebruik maken van data van mobiele operators waarmee dichtheid van mobiele telefoontjes een indicatie kan zijn voor ongeregeldheden of incidenten. Belangrijk hierbij is het filteren van de ongestructureerde informatie die via het betrokken publiek in de rampenbestrijdingscyclus als informatiebron wordt binnengebracht. Daarnaast maken deze personen ook gebruik van de publieke netwerken, die bij rampen en crisis het eerste overbelast raken. Hier is dan ook een directe relatie met het onderwerp mobiele, ad-hoc (data) infrastructuur. Serious gaming. Een serious game is een spel dat specifiek is gemaakt voor meer dan entertainment. Het serieuze aspect probeert echte gebruikers ook echt iets te leren, in alles van Defensie, onderwijs, wetenschap, gezondheidszorg, emergency management, stads planning, industrieel ontwerpen, religie of politiek. Het doel is om zaken te trainen, te onderzoeken of aan te tonen. Hoewel serious games geen spelgenre vormen, zijn er wel spelletjes die ook serieus gebruikt kunnen worden als je er op een andere manier mee omgaat dan de reguliere gebruiker. In essentie is een game en dus ook een serious game, een activiteit tussen twee of meer onafhankelijke beslissingnemers die proberen doelen te bereiken binnen een beperkte context of verhaallijn. Hierbinnen hebben serious games een bewuste educatieve doelstelling en wordt omwille van kostenbesparing steeds meer aandacht geschonken aan dit soort systemen, omdat ze goedkoper zijn dan traditionele simulatoren. Niet alleen in ontwikkelingkosten, maar ook in uitrolkosten. Bekende serious games zijn vluchtsimulatoren, management simulatoren voor specifieke industrieen, procedure simulatoren en militaire simulatoren. Commerciële games worden inmiddels ook als serious game ingezet door overheden. Binnen i- Bridge 3.0 zal een serious gaming omgeving ingericht worden waarin gegevens uit echte incidentengecombineerd worden met spel elementen waarmee samen met gebruikers en oefenstaf beproeft zal worden in hoe dit bij kan dragen aan training van personeel. Serious gaming kan hier o.a. een belangrijke bijdrage leveren in het bereiken van de grote groep vrijwilligers binnen de brandweer. Pagina 8/15

9 Navigatie voor hulpverleners. Hulpverleners lopen grote risico s. Hoewel er telkens naar gestreefd wordt om dit risico te minimaliseren blijft het voor een deel onvermijdelijk. De fysieke risico s kunnen te maken hebben met de omgeving waarin geopereerd wordt, maar helaas ook vaak met geweld door omstanders of de mensen tegen wie opgetreden moet worden. Allereerst is het van groot belang om te weten waar de hulpverlener zich bevindt. In stedelijke omgevingen, en zeker in gebouwen, werkt de veel gebruikte GPS technologie niet of onvoldoende. Er zijn een aantal ontwikkelingen die navigatie door hulpverleners en het localiseren van hulpverleners kunnen verbeteren. Ten eerste is er een ontwikkeling naar geïntegreerde plaatsbepalingstechniek. Hierbij wordt bijvoorbeeld inertieele navigatie (het meten van versnellingen) gecombineerd met GPS en andere plaatsbepalingstechnieken (WIFI, UMTS). Ten tweede is er de ontwikkeling van satellietnavigatie zelf. Gebruik sensoren in crisissituaties. Als alle electronische apparatuur worden sensoren goedkoper en kleiner. Hiermee neemt de toepasbaarheid van sensoren in crisisbestrijding toe. Belangrijk voor brandweermensen zijn hitte- en ademhalingsstress. Sensoren op of bij het lichaam kunnen helpen deze risico s te signaleren. Politie en ambulance medewerkers worden veel geconfronteerd met fysiek geweld. Mede hierom is video een steeds meer gebruikte sensor. In alle gevallen moet deze sensor informatie beschikbaar zijn bij bevelvoerders op afstand die verantwoordelijk zijn voor de inzet van de hulpverleners. Voor deze communicatie kan gebruik gemaakt worden van ad-hoc radio netwerk technologie. Naast lichaamssensoren en videosensoren zijn er ook sensornetwerken van omgevingssensoren in ontwikkeling, deze meten grootheden als temperatuur, straling, trillingen etc. Deze verschillende sensor netwerken zullen verschillende bronbeheerders hebben. Het flexibel inschakelen van deze externe sensor netwerken is een van de uitdagingen voor de komende periode. Naast de speerpunten lokalisatie en communicatie dient ook de integratie van de technologie in de uitrusting van de hulpverlener te worden geadresseerd. Voor deze problematiek is internationaal ook veel aandacht.. Daarnaast zal Event Steam Processing worden beproefd, waarmee op basis van sensordata realtime analyses worden uitgevoerd. Een voorbeeld is het uitstrooien van mini-sensoren rond een ziekenhuis om de temperatuur of gaswolken te meten, patiëntbewegingen te monitoren etc. Tenslotte zal bekeken worden in hoeverre het koppelen en fusen van sensoren kan leiden tot het beter kunnen analyseren van informatie die via deze sensoren wordt gegenereerd. Augmented Reality. Op basis van GPS kunnen applicaties in tablet PC s of telefoons objecten in het veld zoals gebouwen of bewegende voorwerpen identificeren. en daar meer informatie over opvragen. Op de objecten in de foto wordt een marker geplaatst vanuit een centrale geodatabase aan de hand van de x,y,z en kijkrichting (via compas) gegevens die naar die server gestuurd worden. De augmented reality applicatie projecteert de gegevens uit de database op de foto. Dit kunnen punten, lijnen of vlakken zijn maar ook films of foto s. Pagina 9/15

10 Binnen i-bridge wordt een augmented reality applicatie ontwikkeld waarmee een hulpverlener in het veld de camera op een object, een voertuig, of een persoon kan richten en daar meer informatie over krijgt via geprojecteerde meta data. Gegevens als BAG data, voertuignummer, naam, functie maar ook telefoonnummer worden dan getoond. Vanuit de augmented realilty applicatie kan dan via de spraak module van i-bridge direct contact opgenomen worden. Daarnaast zal met een publieksversie van de de i-bridge Augmented reality applicatie een terugkoppeling naar de meldkamer gegeven kunnen worden. Een burger ziet een incident, pakt zijn of haar telefoon en geeft op het camerabeeld aan waar het incident is waardoor positie en snapshot van het beeld naar 112 wordt doorgegeven. Intelligentie in kaartlagen. Modellering van de mogelijke ontwikkelingen van een brand of een gasverspreiding bij een industriële brand kan van groot belang zijn tijdens incidentenbestrijding. Nu worden nog vrij eenvoudige modellen gebruikt zoals bijvoorbeeld een gasmal. Door integratie van realtime sensor informatie in een model (met informatie als windrichting, temperaturen etc.) kan een veel nauwkeuriger model geïmplementeerd worden. Gebruik van de informatie uit het model stelt hulpverleners in staat betere voorspellingen te doen over het verloop van een incident. Andere toepassingen hier zijn het verwerken van informatie over bewegingen van grote groepen waarmee evt. knelpunten in de verplaatsing van deze groepen kunnen worden voorspeld (zie Duisburg) of het verwerken van informatie over het transport van gevaarlijke stoffen. Ook het voorspellen van het verloop van een overstroming kan een belangrijke bijdrage leveren bij het bestrijden van een dergelijk incident. Integratie i-bridge componenten. Voor alle hiervoor genoemde onderwerpen geldt dat zij moeten worden geïntegreerd in het i-bridge concept. De kracht van het concept ligt immers in het geïntegreerd werken van de oplossing. Aan deze integratie dient dus in ieder geval veel aandacht te worden besteed. 2.5 Koppelingen met andere projecten Een eerste versie van een landelijk crisismanagementsysteem wordt dit jaar uitgerold in een aantal veiligheidsregio s. Voor een tweede versie van dit systeem wordt dit jaar een EU-aanbestedingstraject doorlopen. Voor het opstellen van de functionele specificaties voor deze versie zijn de ervaringen en successen uit de eerdere Proof-of-Concepts i- Bridge mede input geweest. Verder zijn er op deelproducten mogelijk koppelingen met andere reeds lopende initiatieven op landelijk niveau (bv. Informatiepool Veiligheid, Maritime Situational Awareness, E-depot Defensie, MAJIIC Navo) en binnen veiligheidsregio s (bv. Geo-Tekst integratie, koppelen van near realtime datastromen, ad hoc mobiele datanetwerken). Dit dient verder uitgewerkt te worden. Pagina 10/15

11 3. Business Case 3.1 Inleiding Aan i-bridge 2.0 komt in 2010 een eind. De gebruikte concepten en innovatieve technologieën bieden echter mogelijkheden om het spectrum van functionaliteiten binnen de OOV aan te vullen en daar waar nodig te verbeteren, Hierbij dient invulling te worden gegeven aan de eerder genoemde gevraagde oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken binnen de OOV. Voor de reeds opgeleverde Proof-of-Concepts is veel belangstelling getoond door de ketenpartners binnen de OOV. Maar ook aan deze partners gelieerde partijen ( utiliteitenmarkt, waterschappen etc.) hebben belangstelling getoond. Het verbinden van deze partijen kan in het kader van Nederland Ondernemend Innovatieland verder worden verwezenlijkt. De industriële partners brengen capaciteiten (fondsen, kennis en personeel) in bij i-bridge 3.0. In ruil hiervoor kunnen zij de ontwikkelde tooling implementeren op die plaatsen waar dit opportuun wordt geacht. 3.2 Toegevoegde waarde Toekomstige crisisbeheersingsapplicaties zullen gebaseerd zijn op de technologieën die worden toegepast binnen het i-bridge concept. Met i-bridge 3.0 wordt kennis opgedaan die van belang is om een rol te kunnen blijven spelen in het verbeteren van de besluitvorming in het kader van rampenbestrijding en crisisbeheersing. De combinatie van nieuwe technologieën en concepten tot i-bridge 3.0 leidt tot een verdere doorontwikkeling van een innovatief platform met brede toepassingsmogelijkheden. De partijen die een oplossing zoeken voor maatschappelijke vraagstukken op het gebied van rampenbestrijding en crisisbeheersing kunnen in overleg met de industrie oplossingen zoeken en beproeven. De industrie kan de ketenpartners in de OOV, de waterschappen, utiliteitenmarkt en andere nietzwaailichtdiensten op basis van opgedane ervaringen en kennis binnen i-bridge beter bedienen. Ook bestaat de mogelijkheid dat zij als leverancier van hardware, software of diensten worden aangeschreven door de veiligheidssector. Hierdoor ontstaat een olievlekwerking van een toekomstvast concept dat is gebaseerd op veilige collaboratie. 3.3 Beschrijving hoe het project aansluit op de beleidsplannen In het Veiligheidsberaad van 1 november 2008 is besloten een nadere prioritering cq. fasering aan te brengen in activiteiten op het terrein van de multidisciplinaire informatievoorziening veiligheid. Op 7 februari 2009 heeft het VB ingestemd met een viertal prioriteiten, waaronder de invoering van netcentrisch werken bij rampenbestrijding en crisisbeheersing. Het projectvoorstel i-bridge 3.0 sluit aan bij deze ontwikkelingen. Pagina 11/15

12 Projectnummer 4. Scenario s 4.1 Inleiding Voor de realisatie van i-bridge 3.0 is gekozen voor een modulaire opzet, waarbij verschillende scenario s zijn uitgewerkt. Afhankelijk van het budget dat voor de realisatie van i-bridge 3.0 beschikbaar zal worden gesteld zal een van de hierna beschreven scenario s worden gerealiseerd. De financiële planningen van de scenario s zijn gebaseerd op aanvang van het project uiterlijk 1 januari Kosten zijn gecalculeerd op basis van ervaringsgegevens uit i-bridge 1.0 en 2.0. Investeringen en subsidies van de industrie en eventueel Ministeries zijn niet meegenomen, besprekingen over deze inbreng moeten nog geformaliseerd worden. Pagina 12/15

13 Projectnummer 5. Projectorganisatie 5.1 Schematische weergave 5.2 Toelichting projectorganisatie Binnen de Stuurgroep zijn de taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden als volgt verdeeld: Opdrachtgever: is eigenaar van de business case van het project, keurt de projectresultaten goed en houdt kosten en tijd in de gaten, neemt beslissingen over wijzigingsvoorstellen vanuit het project die het mandaat van de projectmanager overstijgen (in overleg met andere leden Stuurgroep) en is verantwoordelijk voor project assurance (levert het project de juiste resultaten op vanuit optiek opdrachtgever). Senior User : vertegenwoordigt belangen van de potentiële operationele gebruikers, bewaakt de voortgang van het project vanuit het oogpunt van deze gebruikers, stelt zeker dat de projectresultaten de gebruikersbehoeften weerspiegelen, adviseert ten aanzien van beslissingen over wijzigingsvoorstellen, stelt zeker dat de gebruikers (crisisorganisaties) voldoende capaciteit beschikbaar stellen in kwantitatief en kwalitatief opzicht en is linking pin naar het management van de crisisorganisatie. Senior Supplier: vertegenwoordigt belangen van het de door het project aangestuurde leveranciers, bewaakt de voortgang van het project in haar rol als leverancier van de projectresultaten, draagt bij aan beslissingen over wijzigingsvoorstellen, lost prioriteitsconflicten op, stelt zeker dat resultaat aansluit op visie leveranciers. De projectleider stelt zeker dat de gedefinieerde projectresultaten tijdig en binnen budget worden geleverd en dat de projectresultaten voldoen aan kwaliteitsnormen. Pagina 13/15

14 Projectnummer 6. Projectaanpak en - beheersing 6.1 Aanpak op hoofdlijnen Uitwerken projectvoorstel tot Project Initiatie Document. Projectorganisatie oprichten inclusief betrokken industriepartijen. Kennisbank inrichten. Fysieke inrichting I-Bridge 3.0. Realisatie functionaliteiten i-bridge 3.0. Demonstraties, oefeningen en testen. Rapportage bevindingen, evaluatie en mogelijke vervolgacties. Fasering: 4 timeboxes, elk van een half jaar, waarin in een faseplan een meer concrete uitwerking van de op te leveren projectresultaten (zie hoofdstuk 2) wordt uitgewerkt. Timebox 1: jan jun 2011 Timebox 2: jul dec 2011 Timebox 3: jan jun 2012 Timebox 4: jul dec Projectbeheersing Deze paragraaf beschrijft de maatregelen die binnen het project worden genomen om het project beheersbaar uit te voeren qua tijd en geld. Daarmee wordt geborgd dat de oplevering van de producten van het project geschiedt conform afspraken en dus binnen de afgesproken toleranties opgeleverd worden. Risicobeheersing zal tijdens de uitvoering van het project een belangrijk aandachtspunt van de projectleider blijven. Het onderwerp zal wekelijks bij het voortgangsoverleg onder de aandacht worden gebracht. De standaard risico s en projectspecifieke risico s worden bij elk overleg tussen projectmanager en het projectteam doorgenomen. Risico s die zich (dreigen te) openbaren worden volgens de daarvoor geldende procedure afgehandeld in overleg met de opdrachtgever. De projectleider rapporteert over het project via de onderstaande rapportagevormen. Hoofdpuntenrapport De projectmanager rapporteert hiermee over de voortgang van zijn project. Afwijkingsrapport Hiermee rapporteert de projectmanager naar de opdrachtgever, indien de overeengekomen toleranties van het project of de fase in doorlooptijd en/of projectbudget dreigen te worden overschreden. Alle vragen, fouten, (wijzigings- en functionaliteit)verzoeken, opmerkingen en afwijkingen worden geregistreerd in een zogenoemde aandachtspuntenlijst. Iedereen kan Pagina 14/15

15 Projectnummer aandachtspunten indienen waarna de projectmanager aangeeft of er, en zo ja, welke actie wordt ondernomen. Dit kan betekenen dat aandachtspunten zoals fouten in de applicaties en (functionele) wijzigingsverzoeken het wijzigingsbeheerproces ingaan en tot nieuwe versies kunnen leiden. Onderwerpen die hierbij aan de orde zullen komen, zijn: (uniek) nummer, type (RfC, afwijking, vraag, opmerking), naam indiener, datum van indiening, laatste update, omschrijving, status, prioriteit en maatregelen. Opdrachtverstrekking geschiedt in de projectlijn via de opdrachtgever. Goedkeuring van alle plannen is een verantwoordelijkheid van de opdrachtgever. Pagina 15/15

I-bridge: het overbruggen van een kloof I-bridge

I-bridge: het overbruggen van een kloof I-bridge I-bridge: het overbruggen van een kloof Informatie is cruciaal in de hulpverlening bij incidenten, rampen en crises. Hulpverleners en bestuurders hebben relevante informatie nodig om effectief voor de

Nadere informatie

Projectvoorstel Nederland Ondernemend Innovatieland

Projectvoorstel Nederland Ondernemend Innovatieland BG IVENT BLOOV Projectvoorstel Nederland Ondernemend Innovatieland I-Bridge 2.0 INNOVATIE KOPPELT DE KETENS Opdrachtgever BG IVENT Auteur(s) W.M. Steenis Status Definitief Inhoud Inhoud 2 1. Inleiding

Nadere informatie

Projectsamenvatting. Intelligent Bridge 3

Projectsamenvatting. Intelligent Bridge 3 Blad : 1 / 6 Projectsamenvatting Intelligent Bridge 3 Projectnummer : P4453 (NVBR) P22015783 (Defensie) Auteur : R. van Bladel Status : Definitief Versienummer : V1.0 Datum : Juli 2011 Blad : 2 / 6 Inleiding

Nadere informatie

Intelligent Bridge 2.0 (i-bridge)

Intelligent Bridge 2.0 (i-bridge) Intelligent Bridge 2.0 (i-bridge) Innovatietraject voor crisismanagement tijdens crisisbeheersing, rampenbestrijding en oefeningen 23 maart 2010 21-10-2012 i-bridge in a nutshell Doelstelling is door toepassing

Nadere informatie

Intelligent Bridge (i-bridge) & witte kaart

Intelligent Bridge (i-bridge) & witte kaart Intelligent Bridge (i-bridge) & witte kaart Innovatietraject voor crisismanagement tijdens crisisbeheersing, rampenbestrijding en oefeningen 8 juni 2011 Context i-bridge Programma Nederland Ondernemend

Nadere informatie

Intelligent Bridge (i-bridge)

Intelligent Bridge (i-bridge) Intelligent Bridge (i-bridge) Innovatietraject voor crisismanagement tijdens crisisbeheersing, rampenbestrijding en oefeningen 13 april 2010 13-4-2010 i-bridge in a nutshell Doelstelling is door toepassing

Nadere informatie

Van goed plan tot infrastructuur. Paul Hanraets Programmamanager GEO OOV

Van goed plan tot infrastructuur. Paul Hanraets Programmamanager GEO OOV Van goed plan tot infrastructuur Paul Hanraets Programmamanager GEO OOV Belang Geo-info voor de OOV Essentieel voor de plaatsbepaling van het incident en omvang van het effectgebied Basis voor communicatie

Nadere informatie

Betere besluitvorming bij crisis en ramp door betere informatiepositie

Betere besluitvorming bij crisis en ramp door betere informatiepositie Betere besluitvorming bij crisis en ramp door betere informatiepositie Doorontwikkeling LCMS Mei 2010 Projectstructuur Netcentrisch Werken Stuurgroep NW Projectdirecteur NW Projectbureau Productontwikkeling

Nadere informatie

Project Initiatie Document

Project Initiatie Document Project Initiatie Document Intelligent Bridge 3 Projectnummer : P4453 (NVBR) P22015783 (Defensie) Auteur : R. van Bladel Status : Definitief Versienummer : V2.0 Datum : Juni 2011 Blad : 2 / 29 Inhoudsopgave

Nadere informatie

Plan van Aanpak Pilot

Plan van Aanpak Pilot Plan van Aanpak Pilot DBK-applicaties Beproeven compatibiliteit DBK-applicaties op innovatieplatform voor de Veiligheidsregio s Status : concept Versienummer : V0.2 Datum : Augustus 2012 Blad : 2 / 6 Inhoudsopgave

Nadere informatie

Rapport. i-bridge FleetBroker en LocationBroker. Versie 1.0. Datum 22 December 2010

Rapport. i-bridge FleetBroker en LocationBroker. Versie 1.0. Datum 22 December 2010 Rapport i-bridge FleetBroker en LocationBroker Versie 1.0 Datum 22 December 2010 Status Final Colofon IVENT A&A CDC Madame Curielaan 4-6 Postbus 20703 2289 CA Rijswijk Contactpersoon Patrick Brooijmans

Nadere informatie

Intern (On-Premise) Co-Location Infrastructure-as-a-Service (IaaS) Platform-as-a-Service (PaaS)

Intern (On-Premise) Co-Location Infrastructure-as-a-Service (IaaS) Platform-as-a-Service (PaaS) Tot een aantal jaren geleden was het redelijk vanzelfsprekend om in een gebouw met een groot aantal werkplekken een eigen serverruimte te maken. Dit heeft nog steeds een aantal voordelen. Vandaag de dag

Nadere informatie

Het Informatiebeleid Veiligheid Verbinding in veiligheid

Het Informatiebeleid Veiligheid Verbinding in veiligheid Het Informatiebeleid Veiligheid Verbinding in veiligheid Het Informatiebeleid Veiligheid: Verbinding in veiligheid Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties 1 2 Het probleem Verschillende

Nadere informatie

Project Initiatie Document

Project Initiatie Document Project Initiatie Document Intelligent Bridge 2 Projectnummer : P22015783 Auteur : R. van Bladel Status : Definitief Versienummer : V 2.0 Datum : Oktober 2009 COMMERCIEEL VERTROUWELIJK Blad : 2 / 30 Inhoudsopgave

Nadere informatie

Eagle One: Gebruik van geoinformatie bij crisismanagement. gineke.snoeren@eagle4s.com

Eagle One: Gebruik van geoinformatie bij crisismanagement. gineke.snoeren@eagle4s.com Eagle One: Gebruik van geoinformatie bij crisismanagement gineke.snoeren@eagle4s.com Kenmerken van een crisis De rol van informatievoorziening & GIS Eagle One theorie Eagle One - Praktijk Lessons Learned

Nadere informatie

Algemeen bestuur Veiligheidsregio Groningen

Algemeen bestuur Veiligheidsregio Groningen AGENDAPUNT 2 Algemeen bestuur Veiligheidsregio Groningen Vergadering 12 december 2014 Strategische Agenda Crisisbeheersing In Veiligheidsregio Groningen werken wij met acht crisispartners (Brandweer, Politie,

Nadere informatie

Addendum Beleidsplan 2012-2015 Bestuursvisie op fysieke veiligheid in Zeeland

Addendum Beleidsplan 2012-2015 Bestuursvisie op fysieke veiligheid in Zeeland Addendum Beleidsplan 2012-2015 Bestuursvisie op fysieke veiligheid in Zeeland Waarom een addendum? Het beleidsplan 2012-2015 is op 7 juli 2011 in een periode waarop de organisatie volop in ontwikkeling

Nadere informatie

BRAIN Deelplan: Website

BRAIN Deelplan: Website BRAIN Deelplan: Website Respond BV Sportweg 15 5037 AC TILBURG T +31(0)13 532 10 01 F +31(0)13 544 23 40 info@respond.nl www.respond.nl KvK nummer Tilburg 18035794 Bank (ING-BANK) 68.47.49.203 1 INHOUDSOPGAVE

Nadere informatie

Variability in Multi-tenant SaaS Applications:

Variability in Multi-tenant SaaS Applications: Variability in Multi-tenant SaaS Applications: Gastcollege voor het vak Product Software Jaap Kabbedijk, MSc. Universiteit Utrecht, Nederland 1 Wat gaan we behandelen? Introductie Uitleg ontwikkeling SaaS

Nadere informatie

Registratie Data Verslaglegging

Registratie Data Verslaglegging Registratie Data Verslaglegging Registratie Controleren en corrigeren Carerix helpt organisaties in het proces van recruitment en detachering. De applicatie voorziet op een eenvoudige wijze in de registratie

Nadere informatie

Workflows voor SharePoint met forms en data K2 VOOR SHAREPOINT

Workflows voor SharePoint met forms en data K2 VOOR SHAREPOINT Slimmer samenwerken met SharePoint Workflows voor SharePoint met forms en data K2 VOOR SHAREPOINT Workflows, forms, reports en data WAAROM KIEZEN VOOR K2? Of u nu workflows moet maken voor items in SharePoint

Nadere informatie

SaaS en cloud computing: in de mist of in de wolken? Karin Zwiggelaar, partner 20 september 2010

SaaS en cloud computing: in de mist of in de wolken? Karin Zwiggelaar, partner 20 september 2010 SaaS en cloud computing: in de mist of in de wolken? Karin Zwiggelaar, partner 20 september 2010 We staan aan de vooravond van de volgende Internetrevolutie De klassieke werkwijze van organisaties zal

Nadere informatie

Vergroening Kennisnet Cloud

Vergroening Kennisnet Cloud Vergroening Kennisnet Cloud Have your cake and eat it too Dirk Linden 30 januari 2014 Inleiding / Aanleiding Aanbesteding Kennisnet Housing en Hosting 2013 Nieuwbouw aangegrepen door Vancis en Kennisnet

Nadere informatie

Agenda 26-4-2009. Wat zijn de gevolgen van Cloud en Gridcomputing voor de gebruikersorganisatie en de beheersfunctie.

Agenda 26-4-2009. Wat zijn de gevolgen van Cloud en Gridcomputing voor de gebruikersorganisatie en de beheersfunctie. Wat zijn de gevolgen van Cloud en Gridcomputing voor de gebruikersorganisatie en de beheersfunctie. John Lieberwerth Agenda Even voorstellen Cloud Computing De tien Plagen Gebruikersorganisatie en ICT

Nadere informatie

28 september 2017 PON Outsourcing Kenniscongres

28 september 2017 PON Outsourcing Kenniscongres Blockchain @Halt 28 september 2017 PON Outsourcing Kenniscongres Voorstellen Marcel Ensing www.marcelensing.nl Verandermanagement van business en ICT Programmamanager bij Halt; reorganisatie ICT Inrichten

Nadere informatie

Voortgangsbericht projectopdrachten en voortgang Strategische Agenda Versterking Veiligheidsregio's

Voortgangsbericht projectopdrachten en voortgang Strategische Agenda Versterking Veiligheidsregio's Aan Veiligheidsberaad Van DB Veiligheidsberaad Datum 17 september Voortgangsbericht projectopdrachten en voortgang Strategische Agenda Versterking Veiligheidsregio's Context en aanleiding Tijdens het Veiligheidsberaad

Nadere informatie

Drie domeinen als basis voor onze toekomstige veiligheid De genoemde trends en game changers raken onze veiligheid. Enerzijds zijn het bedreigingen, anderzijds maken zij een veiliger Nederland mogelijk.

Nadere informatie

Wat is de cloud? Cloud computing Cloud

Wat is de cloud? Cloud computing Cloud The Cloud Agenda Wat is de cloud? Ontwikkelingen en trends in de markt Bedrijfsstrategie Voordelen en vraagtekens Werken in de cloud: Hoe? Veiligheid & privacy Toepasbaarheid in breder verband Demo Borrel

Nadere informatie

Projectplan. Informatie arrangementen als app. s-hertogenbosch, 6 december 2011

Projectplan. Informatie arrangementen als app. s-hertogenbosch, 6 december 2011 Projectplan Informatie arrangementen als app s-hertogenbosch, 6 december 2011 i Versiebeheer Algemene gegevens Projectnaam Informatie arrangementen als app Uitgave Final Datum 6 december 2011 Auteurs Projectleider

Nadere informatie

Managementsamenvatting Referentiekader. Netcentrische crisisbeheersing

Managementsamenvatting Referentiekader. Netcentrische crisisbeheersing Achtergrond In de eindrapportage van het RADAR-onderzoek uit 2009 constateerde de Inspectie Openbare Orde en Veiligheid dat het overgrote deel van de veiligheidsregio s op het gebied van informatiemanagement

Nadere informatie

EIGENSCHAPPEN CONVERGED HARDWARE

EIGENSCHAPPEN CONVERGED HARDWARE EIGENSCHAPPEN CONVERGED HARDWARE Eigenschappen Converged Hardware 1 van 8 Document Informatie Versie Datum Omschrijving Auteur(s) 0.1 29-09-2015 Draft Remco Nijkamp 0.2 29-09-2015 Volgende Versie opgesteld

Nadere informatie

Netcentrisch Werken. leo kooijman. 18 november 2008 Kenniskring Crisisbeheersing

Netcentrisch Werken. leo kooijman. 18 november 2008 Kenniskring Crisisbeheersing Netcentrisch Werken leo kooijman 18 november 2008 Kenniskring Crisisbeheersing Achtergrond Intensivering Civiel-Militaire samenwerking (2005) Vraag: kunnen de civiele en de militaire wereld iets van elkaar

Nadere informatie

Multidisciplinair GIS en interregionaal GIS in de OOV

Multidisciplinair GIS en interregionaal GIS in de OOV Stephan Miegies MVA Multidisciplinair GIS en interregionaal GIS in de OOV GIS = Geografisch Informatie Systeem Multidisciplinair en interregionaal GIS = Koppelen tussen disciplines Koppelen tussen regio

Nadere informatie

Cloud dienstverlening en Informatiebeveiliging. ISACA Round Table Assen - Maart 2017

Cloud dienstverlening en Informatiebeveiliging. ISACA Round Table Assen - Maart 2017 Cloud dienstverlening en Informatiebeveiliging ISACA Round Table Assen - Maart 2017 Even voorstellen 2 Irmin Houwerzijl. Werkzaam bij Ordina. Ordina haar dienstverlening betreft o.a. traditionele hosting

Nadere informatie

Cloud Computing. Bart van Dijk

Cloud Computing. Bart van Dijk Cloud Computing Bart van Dijk (b.van.dijk@hccnet.nl) Cloud Computing Wat is Cloud Computing, en waarom Geschiedenis Cloud Computing Techologie Service modellen Voor en nadelen Cloud Computing voor consumenten

Nadere informatie

Support. Brengt crisissimulatie tot leven

Support. Brengt crisissimulatie tot leven Support Brengt crisissimulatie tot leven Voordelen van trainen met ISEE online Realistische weergave van locaties, afdelingen, personeel, middelen en patiënten Maak eenvoudig training scenario's om echte

Nadere informatie

BATTLEFIELD INTERNET. Presentatie KIVI, 26 september 2017 Arjen Holtzer,

BATTLEFIELD INTERNET. Presentatie KIVI, 26 september 2017 Arjen Holtzer, BATTLEFIELD INTERNET Presentatie KIVI, 26 september 2017 Arjen Holtzer, arjen.holtzer@tno.nl OVER TNO 2 Battlefield Internet 3 Battlefield Internet BATTLEFIELD INTERNET Gebruikerservaring Eenvoudig koppelen

Nadere informatie

Lessons Learned - Samenhang. Leo Kooijman

Lessons Learned - Samenhang. Leo Kooijman Lessons Learned - Samenhang Leo Kooijman Soesterberg, 10-01-2008 Inhoud Waar staan we met de NEC-experimenten Wat hebben we gedaan Wat hebben we geleerd Hoofdlijnen aanpak vervolg 2008 e.v. Totaalpakket

Nadere informatie

IAM en Cloud Computing

IAM en Cloud Computing IAM en Cloud Computing Cloud café 14 Februari 2013 W: http://www.identitynext.eu T: @identitynext www.everett.nl www.everett.nl Agenda 1. Introductie 2. IAM 3. Cloud 4. IAM en Cloud 5. Uitdagingen 6. Tips

Nadere informatie

Marlin Family. Marlin

Marlin Family. Marlin PCA Mobile PCA Mobile Organisatie PCA Mobile BV maakt deel uit van de Mobile Solution Group en biedt met ruim 40 enthousiaste collega s een veelomvattend pakket van innovatieve en gebruiksvriendelijke

Nadere informatie

CMS Ronde Tafel. Cloud Continuity. Ir. Jurian Hermeler Principal Consultant

CMS Ronde Tafel. Cloud Continuity. Ir. Jurian Hermeler Principal Consultant CMS Ronde Tafel Cloud Continuity Ir. Jurian Hermeler Principal Consultant Introductie Quint Wellington Redwood Onafhankelijk Management Adviesbureau Opgericht in 1992 in Nederland Ruim 20 jaar ervaring

Nadere informatie

Wat betekent Common Ground voor de bedrijfsvoering?

Wat betekent Common Ground voor de bedrijfsvoering? Wat betekent Common Ground voor de bedrijfsvoering? 10 e werkconferentie Platform Shared Services bij de Overheid 9 oktober 2018 Theo Peters VNG Realisatie en Common Ground Uitdagingen Met de Common Ground

Nadere informatie

BUSINESS INTELLIGENCE

BUSINESS INTELLIGENCE BUSINESS INTELLIGENCE IT is peoples business Inhoudsopgave 1 HET TEAM 2 ONZE DIENSTEN 3 BI VOLWASSENHEIDS MODEL 4 DE NIVEAUS Start klein Groei Professionaliseer Wees bepalend Voor meer informatie of een

Nadere informatie

BRAIN FORCE THE JOURNEY TO THE CLOUD. Ron Vermeulen Enterprise Consultant

BRAIN FORCE THE JOURNEY TO THE CLOUD. Ron Vermeulen Enterprise Consultant BRAIN FORCE THE JOURNEY TO THE CLOUD Ron Vermeulen Enterprise Consultant BRAIN FORCE Europe Europese Professional Services Provider Consultancy, Projects & Solutions, Staffing Belangrijkste Partnerships

Nadere informatie

Alles in de cloud: bent u er al klaar voor? Whitepaper OGD ict-diensten. Alles in de cloud: bent u er al klaar voor? Whitepaper OGD ict-diensten

Alles in de cloud: bent u er al klaar voor? Whitepaper OGD ict-diensten. Alles in de cloud: bent u er al klaar voor? Whitepaper OGD ict-diensten Alles in de cloud: bent u er al klaar voor? Whitepaper OGD ict-diensten Alles in de cloud: bent u er al klaar voor? Whitepaper OGD ict-diensten 1 Cloudcomputing is populair, en niet zonder reden. Clouddiensten

Nadere informatie

Hoe belangrijk is het verschil tussen public en private cloud in de praktijk?

Hoe belangrijk is het verschil tussen public en private cloud in de praktijk? 1 Hoe belangrijk is het verschil tussen public en private cloud in de praktijk? De verschillende soorten cloud INHOUD Inleiding Public cloud Private cloud Community cloud Hybrid cloud In de praktijk Conclussie

Nadere informatie

Nota IPP. Onderwerp: Voortgang ontwikkeling Informatie en Participatie Platform (IPP) Inleiding

Nota IPP. Onderwerp: Voortgang ontwikkeling Informatie en Participatie Platform (IPP) Inleiding Nota IPP Onderwerp: Voortgang ontwikkeling Informatie en Participatie Platform (IPP) Inleiding In de huidige maatschappij neemt het gebruik van data een grote vlucht. Termen als open data, big data en

Nadere informatie

Technische implementatie De infrastructuur rondom Transit kent de volgende rollen:

Technische implementatie De infrastructuur rondom Transit kent de volgende rollen: Transit Herkent u het? Steeds dezelfde uitdagingen in migratieprojecten; meerdere variabelen, in verschillende stadia en in een blijvend veranderende omgeving, managen. Grote hoeveelheden gegevens over

Nadere informatie

THE CLOUD IN JURIDISCH PERSPECTIEF SPREKERSPROFIEL. Mr. Jan van Noord Directeur International Tender Services (ITS) BV

THE CLOUD IN JURIDISCH PERSPECTIEF SPREKERSPROFIEL. Mr. Jan van Noord Directeur International Tender Services (ITS) BV THE CLOUD IN JURIDISCH PERSPECTIEF SPREKERSPROFIEL Mr. Jan van Noord Directeur International Tender Services (ITS) BV Wat is Cloud Op het moment dat content uit het eigen beheer c.q. toezicht verdwijnt

Nadere informatie

Project Portfolio Management Altijd en overal inzicht PMO

Project Portfolio Management Altijd en overal inzicht PMO Project Portfolio Management Altijd en overal inzicht PMO Een eenvoudige en toegankelijke oplossing Thinking Portfolio is een snel te implementeren software applicatie. Een krachtig web-based hulpmiddel

Nadere informatie

T Titel stage/afstudeeropdracht : Toekomstvaste Applicatie Integratie - Interconnectiviteit

T Titel stage/afstudeeropdracht : Toekomstvaste Applicatie Integratie - Interconnectiviteit Titel stage/afstudeeropdracht : Toekomstvaste Applicatie Integratie - Interconnectiviteit Duur van stage/afstuderen Manager Begeleider Locatie : 6 à 9 Maanden : dr. ir. J.J. Aue : dr. ir. H.J.M. Bastiaansen

Nadere informatie

BRENGT ZIEKENHUIZEN IN CRISISSIMULATIE TOT LEVEN

BRENGT ZIEKENHUIZEN IN CRISISSIMULATIE TOT LEVEN BRENGT ZIEKENHUIZEN IN CRISISSIMULATIE TOT LEVEN Voordelen van de training met ISEE Hospital online Realistische weergave van afdelingen, personeel, middelen en patiënten Maak eenvoudig training scenario's

Nadere informatie

Nieuwe ontwikkelingen in de LSP-keten

Nieuwe ontwikkelingen in de LSP-keten Nieuwe ontwikkelingen in de LSP-keten leveranciers en gebruikersvertegenwoordiging Datum: 6 december 2018 Status: Definitief Versie: 2 Classificatie: Openbaar Eigenaar: VZVZ Dit document bevat de proces-

Nadere informatie

intelligent software for monitoring centres

intelligent software for monitoring centres intelligent software for monitoring centres Waarom UMO? Binnen Europa en daarbuiten hebben landen te maken met de vergrijzing. Daardoor stijgt de zorgvraag in het komende decennium sterk. Hoe wordt die

Nadere informatie

Taakcluster Operationeel support

Taakcluster Operationeel support Ideeën en plannen kunnen nog zo mooi zijn, uiteindelijk, aan het eind van de dag, telt alleen wat werkelijk is gedaan. Hoofdstuk 5 Taakcluster Operationeel support V1.1 / 01 september 2015 Hoofdstuk 5...

Nadere informatie

Internet of Things in perspectief geplaatst. Herman Tuininga. Oktober 10, 2017

Internet of Things in perspectief geplaatst. Herman Tuininga. Oktober 10, 2017 Internet of Things in perspectief geplaatst Herman Tuininga Oktober 10, 2017 1 Achtergrond Meer dan 20 jaar ervaring in IoT 30 medewerkers IoT Lab Zwolle Connecting your things 2 IoT is een container begrip

Nadere informatie

Sturing op ICT STRATEGISCHE BESLUITVORMING GOVERNANCE INNOVATIE. 24 sept 2015; Jurgen Bomas

Sturing op ICT STRATEGISCHE BESLUITVORMING GOVERNANCE INNOVATIE. 24 sept 2015; Jurgen Bomas Sturing op ICT STRATEGISCHE BESLUITVORMING GOVERNANCE INNOVATIE Sturen op ICT en samenhang met business Maes als onderzoek model Vanuit onderzoek in bedrijfsleven: IT beslissing Rol Directie Consequentie

Nadere informatie

1. INLEIDING. Pagina 2 van 7

1. INLEIDING. Pagina 2 van 7 Pagina 1 van 7 1. INLEIDING Context Na het verschijnen van het advies van de Commissie Hoekstra over de werking van de Wet Veiligheidsregio s en het Nederlands stelsel van rampenbestrijding en crisisbeheersing

Nadere informatie

DE PRIVATE CLOUD. Johan Bos & Erik de Meijer

DE PRIVATE CLOUD. Johan Bos & Erik de Meijer DE PRIVATE CLOUD Johan Bos & Erik de Meijer Agenda Wat is Cloud? Waarom Private Cloud? Wanneer Private Cloud? Een stappenplan Vragen Quiz Ga naar www.kahoot.it of download de app Gefeliciteerd! 2017 EXACT

Nadere informatie

Digikoppeling adapter

Digikoppeling adapter Digikoppeling adapter Versie 1.0 Datum 02/06/2014 Status Definitief Van toepassing op Digikoppeling versies: 1.0, 1.1, 2.0, 3.0 Colofon Logius Servicecentrum: Postbus 96810 2509 JE Den Haag t. 0900 555

Nadere informatie

1Modelexamen 1. Modelexamen 1

1Modelexamen 1. Modelexamen 1 1Modelexamen 1 Het examen PRINCE2 Foundation wordt in Nederland afgenomen door Stichting EXIN. Om u voor te bereiden op het examen is er een representatief modelexamen bijgevoegd. Het examen bestaat uit

Nadere informatie

Naar de cloud: drie praktische scenario s. Zet een applicatiegerichte cloudinfrastructuur op. whitepaper

Naar de cloud: drie praktische scenario s. Zet een applicatiegerichte cloudinfrastructuur op. whitepaper Naar de cloud: drie praktische scenario s Zet een applicatiegerichte cloudinfrastructuur op whitepaper Naar de cloud: drie praktische scenario s Veel bedrijven maken of overwegen een transitie naar de

Nadere informatie

owncloud centraliseren, synchroniseren & delen van bestanden

owncloud centraliseren, synchroniseren & delen van bestanden owncloud centraliseren, synchroniseren & delen van bestanden official Solution Partner of owncloud Jouw bestanden in de cloud Thuiswerken, mobiel werken en flexwerken neemt binnen organisaties steeds grotere

Nadere informatie

Business case Digikoppeling

Business case Digikoppeling Business case Digikoppeling Versie 1.0 Datum 02/06/2014 Status Definitief Van toepassing op Digikoppeling versies: 1.0, 1.1, 2.0, 3.0 Colofon Logius Servicecentrum: Postbus 96810 2509 JE Den Haag t. 0900

Nadere informatie

Cloud Computing, een inleiding. ICT Accountancy & Financials congres 2013: Cloud computing en efactureren. Jan Pasmooij RA RE RO: jan@pasmooijce.

Cloud Computing, een inleiding. ICT Accountancy & Financials congres 2013: Cloud computing en efactureren. Jan Pasmooij RA RE RO: jan@pasmooijce. Cloud Computing, een inleiding ICT Accountancy & Financials congres 2013: Cloud computing en efactureren 10 december 2013 Jan Pasmooij RA RE RO: jan@pasmooijce.com 10 december 2013 1 Kenmerken van Cloud

Nadere informatie

Cloudscan We nemen de tijd om uw organisatie goed in kaart te brengen en de Cloud op uw organisatie aan te passen.

Cloudscan We nemen de tijd om uw organisatie goed in kaart te brengen en de Cloud op uw organisatie aan te passen. Veel ondernemers vragen zich af wat de Cloud nu precies is en wat het voor hun onderneming kan betekenen. CAB holland geeft u duidelijkheid. Cloud kan een antwoord zijn op drie IT vraagstukken: 1. U wilt

Nadere informatie

HOE EENVOUDIG IS HET OM GEBRUIK TE MAKEN VAN CLOUD COMPUTING?

HOE EENVOUDIG IS HET OM GEBRUIK TE MAKEN VAN CLOUD COMPUTING? Innervate: Januari 2011 WHITEPAPER CLOUD COMPUTING HOE EENVOUDIG IS HET OM GEBRUIK TE MAKEN VAN CLOUD COMPUTING? Lees hier in het kort hoe u zich het best kunt bewegen in de wereld van cloud computing

Nadere informatie

Cocon. Speer IT. Speer IT. Alles wat u wilt weten over uw glasvezelnetwerk. Cocon in het kort: glass fiber registration systems

Cocon. Speer IT. Speer IT. Alles wat u wilt weten over uw glasvezelnetwerk. Cocon in het kort: glass fiber registration systems Cocon in het kort: speciaal ontwikkeld voor glasvezel, helder overzicht netwerk, snel iedere gewenste informatie, automatische routering en budgettering, werken in heden en toekomst, projectmatig werken,

Nadere informatie

Sim as a Service. Veilig en betrouwbaar beheer op afstand van systemen via M2M datacommunicatie

Sim as a Service. Veilig en betrouwbaar beheer op afstand van systemen via M2M datacommunicatie Sim as a Service Veilig en betrouwbaar beheer op afstand van systemen via M2M datacommunicatie RAM Mobile Data Sim as a Service Veilig en betrouwbaar beheer op afstand van systemen via M2M datacommunicatie

Nadere informatie

Verandering en innovatie in de zorg met de REGIE Zorg app

Verandering en innovatie in de zorg met de REGIE Zorg app Verandering en innovatie in de zorg met de REGIE Zorg app De zorg app Regie is ontwikkeld om cliënten meer inzicht en controle te geven en tegelijkertijd efficiënter te werken. Veranderingen in de zorg

Nadere informatie

Rapport bij oplevering Natuurbrandverspreidingsmodel

Rapport bij oplevering Natuurbrandverspreidingsmodel Geodan b.v. President Kennedylaan 1 1079 MB Amsterdam (NL) Tel. +31 (0)20-5711 311 Fax +31 (0)20-5711 333 E-mail info@geodan.nl Website www.geodan.nl eindrapportage Rapport bij oplevering Natuurbrandverspreidingsmodel

Nadere informatie

De impact en implementatie van de outsourcing op de bedrijfsvoering is als één van de 6 deelprojecten ondergebracht binnen het project outsourcing.

De impact en implementatie van de outsourcing op de bedrijfsvoering is als één van de 6 deelprojecten ondergebracht binnen het project outsourcing. Bijlagen 1 en 2: Aanbevelingen en opvolging Gateway Reviews (corsa 2018017934) Bijlage 1: Aanbevelingen en opvolging Gateway Review 2018 Aanbeveling Opvolging Status Opmerking 1. Richt een apart project

Nadere informatie

Data en Applicatie Migratie naar de Cloud

Data en Applicatie Migratie naar de Cloud Data en Applicatie Migratie naar de Cloud Iris Pinkster Professional Testing 1 Agenda - Introductie - De Cloud een introductie - Keuze van geschikte applicaties - Migratie strategieën - Test strategieën

Nadere informatie

Cloud Computing. Definitie. Cloud Computing

Cloud Computing. Definitie. Cloud Computing Cloud Computing Definitie In de recente literatuur rond Cloud Computing zijn enorm veel definities te vinden die het begrip allemaal op een verschillende manier omschrijven. Door deze diversiteit zijn

Nadere informatie

Wie is leidend of lijdend?

Wie is leidend of lijdend? Organisatie Medische Technologie en ICT Wie is leidend of lijdend? Martijn Schasfoort Manager Zorg en Informatie Technologie Deze presentatie. Het betreft ervaringen uit Máxima Medisch Centrum Cultuur

Nadere informatie

Gemeenten voeren Regie op Informatie en Processen

Gemeenten voeren Regie op Informatie en Processen Gemeenten voeren Regie op Informatie en Processen Kenmerken van de huidige situatie Eindgebruikers - Voor elk domein binnen een gemeente worden aparte totaaloplossingen gebruikt. - Gegevens worden niet

Nadere informatie

Inhoudsopgave. Private Cloud Clouddifferentiatie Overwegingsaspecten. Eigen route met een frisse blik Skysource OF COURSE

Inhoudsopgave. Private Cloud Clouddifferentiatie Overwegingsaspecten. Eigen route met een frisse blik Skysource OF COURSE Inhoudsopgave Private Cloud Clouddifferentiatie Overwegingsaspecten Eigen route met een frisse blik Skysource OF COURSE Clouddifferentiatie Bij Clouddifferentiatie wordt onderscheid tussen drie verschillende

Nadere informatie

Hoe bewaart u uw klantendata op een veilige manier? Maak kennis met de veilige dataopslag in de Cloud van Azure Stack

Hoe bewaart u uw klantendata op een veilige manier? Maak kennis met de veilige dataopslag in de Cloud van Azure Stack Hoe bewaart u uw klantendata op een veilige manier? Maak kennis met de veilige dataopslag in de Cloud van Azure Stack Maak kennis met de veilige dataopslag in de Cloud van Azure Stack De groei van uw bedrijf

Nadere informatie

Tips & Tricks: Tip van de maand januari 2009

Tips & Tricks: Tip van de maand januari 2009 Tips & Tricks: Tip van de maand januari 2009 Project Management met Teamcenter 2007 Door: Ramon van Raak Beheert u complexe projecten dan weet u als geen ander dat de projectvoorbereiding de basis legt

Nadere informatie

Qsuite in een mobiele applicatie. Geschikt voor telefoon en tablet

Qsuite in een mobiele applicatie. Geschikt voor telefoon en tablet Qsuite in een mobiele applicatie Geschikt voor telefoon en tablet Er is geen stoppen meer aan Het internetgebruik in de wereld neemt iedere dag toe. IT is overal,. Internet is steeds meer, vaker en sneller

Nadere informatie

Waarom deelnemen aan een ICT project voor KMO s? Business aliniëren met ICT. Chris Block 5/3/12

Waarom deelnemen aan een ICT project voor KMO s? Business aliniëren met ICT. Chris Block 5/3/12 Waarom deelnemen aan een ICT project voor KMO s? Business aliniëren met ICT Chris Block 5/3/12 De KMO heeft veel vraagtekens over ICT Onze informatica is onvoldoende aangepast aan onze bedrijfsvoering

Nadere informatie

Portal Planning Process

Portal Planning Process BROCHURE Portal Planning Process SAMENWERKEN AAN EEN WAARDEVOL PORTAAL BROCHURE PORTAL PLANNING PROCESS 2 Axians PORTAL PLANNING PROCESS BROCHURE Inhoud Introductie 4 3 Portal Planning Process 5 4 Uitdagingen

Nadere informatie

Voorbeelden generieke inrichting Digikoppeling

Voorbeelden generieke inrichting Digikoppeling Voorbeelden generieke inrichting Versie 1.1 Datum 19/12/2014 Status Definitief Colofon Logius Servicecentrum: Postbus 96810 2509 JE Den Haag t. 0900 555 4555 (10 ct p/m) e. servicecentrum@logius.nl Documentbeheer

Nadere informatie

Vertrouwelijk. Projectplan. Titel: Photo Response Non Uniformity (PRNU) deel 2. Vertrouwelijk

Vertrouwelijk. Projectplan. Titel: Photo Response Non Uniformity (PRNU) deel 2. Vertrouwelijk Dit document mag alleen gedeeld worden met direct betrokkenen van het programma Herkenning Digitale Informatie en Fingerprinting omdat verdere verspreiding of openbaarmaking de veiligheid van de Staat

Nadere informatie

ipad integratie in het onderhoud

ipad integratie in het onderhoud Maximo Comes To You ipad integratie in het onderhoud Door: Marcel Staring 2013 IBM Corporation Agenda 1. Waarom Mobiel Werken? 2. Wat houdt Mobiel Werken in? Praktisch Technisch 3. MAXIMO Mobiel vs. MAXIMO

Nadere informatie

VAN AMBITIE NAAR UITVOERING - INRICHTING EN BESTURING I&A DELFLAND. 31 augustus 2013

VAN AMBITIE NAAR UITVOERING - INRICHTING EN BESTURING I&A DELFLAND. 31 augustus 2013 VAN AMBITIE NAAR UITVOERING - INRICHTING EN BESTURING I&A DELFLAND 31 augustus 2013 CONTEXT Delfland wordt de komende jaren geconfronteerd met een groeiende interne en externe vraag naar (innovatieve)

Nadere informatie

BeheerVisie ondersteunt StUF-ZKN 3.10

BeheerVisie ondersteunt StUF-ZKN 3.10 Nieuwsbrief BeheerVisie Nieuwsbrief BeheerVisie 2015, Editie 2 Nieuws BeheerVisie ondersteunt StUF-ZKN 3.10 BeheerVisie geeft advies MeldDesk App Message Router MeldDesk Gebruikers Forum Nieuwe MeldDesk

Nadere informatie

Portfoliomanagement software van Thinking Portfolio

Portfoliomanagement software van Thinking Portfolio Portfoliomanagement software van Thinking Portfolio Eenvoudig in gebruik Snelle implementatie Betrouwbaar in de cloud Vast maandbedrag Onbeperkt aantal gebruikers PMO Portfoliomanagement Programma s en

Nadere informatie

Virtual Design & Construction. Sneller, beter, slimmer

Virtual Design & Construction. Sneller, beter, slimmer Virtual Design & Construction Sneller, beter, slimmer Virtual Design & Construction Sneller, beter, slimmer Royal HaskoningDHV biedt u met Virtual Design & Construction (VDC) een unieke methode om integraal

Nadere informatie

Sturing op standaardisatie op weg naar gegevenslandschap. Regiegroep gegevens en berichtenstandaarden 3 oktober 2018

Sturing op standaardisatie op weg naar gegevenslandschap. Regiegroep gegevens en berichtenstandaarden 3 oktober 2018 Sturing op standaardisatie op weg naar gegevenslandschap Regiegroep gegevens en berichtenstandaarden 3 oktober 2018 Het speelveld is aan het veranderen Beweging naar een nieuwe informatiearchitectuur gebaseerd

Nadere informatie

De genetwerkte drukkerij. Nieuwegein 22 september 2011

De genetwerkte drukkerij. Nieuwegein 22 september 2011 De genetwerkte drukkerij Nieuwegein 22 september 2011 Besloten of verbonden Computer (1990) Netwerk De besloten drukkerij Product machine fit: Beschikbare machines Kostprijs Planning Beperkingen Switchverschillen,

Nadere informatie

Whitepaper. Cloudarchitectuur Meer grip op cloud computing door inzet referentiearchitectuur. Auteur: Klaas Heek, Solutions Architect

Whitepaper. Cloudarchitectuur Meer grip op cloud computing door inzet referentiearchitectuur. Auteur: Klaas Heek, Solutions Architect Whitepaper Cloudarchitectuur Meer grip op cloud computing door inzet referentiearchitectuur Auteur: Klaas Heek, Solutions Architect Inhoudsopgave Inleiding 3 1 De hype overstijgen 3 2 De referentiearchitectuur

Nadere informatie

OpenText RightFax. Intuitive Business Intelligence. Whitepaper. BI/Dashboard oplossing voor OpenText RightFax

OpenText RightFax. Intuitive Business Intelligence. Whitepaper. BI/Dashboard oplossing voor OpenText RightFax OpenText RightFax Intuitive Business Intelligence Whitepaper BI/Dashboard oplossing voor OpenText RightFax Beschrijving van de oplossing, functionaliteit & implementatie Inhoud 1 Introductie 2 Kenmerken

Nadere informatie

REGIE. Informatie over Regie, dé app voor de zorg

REGIE. Informatie over Regie, dé app voor de zorg REGIE Informatie over Regie, dé app voor de zorg INHOUDS OPGAVE 03 04 05 06 09 10 11 12 Waarom de zorgapp Regie? Wat is Regie? De meerwaarde van Regie Wie gebruiken Regie? Voordelen van Regie Technische

Nadere informatie

Proactief en voorspellend beheer Beheer kan effi ciënter en met hogere kwaliteit

Proactief en voorspellend beheer Beheer kan effi ciënter en met hogere kwaliteit Proactief en voorspellend beheer Beheer kan effi ciënter en met hogere kwaliteit Beheer kan efficiënter en met hogere kwaliteit Leveranciers van beheertools en organisaties die IT-beheer uitvoeren prijzen

Nadere informatie

SAMEN OP REIS: BLIJVEND BORGEN VAN REGIONALE SAMENWERKING

SAMEN OP REIS: BLIJVEND BORGEN VAN REGIONALE SAMENWERKING SAMEN OP REIS: BLIJVEND BORGEN VAN REGIONALE SAMENWERKING Congres architectuur in de zorg 14 juni 2018, 10.50-11.35 uur Marja Snoeijen, D&A medical group 2 SAMENWERKENDE ZIEKENHUIZEN REGIO EINDHOVEN Catharina

Nadere informatie

FACTSHEET. econnect Zaakgericht Werken Portaal

FACTSHEET. econnect Zaakgericht Werken Portaal FACTSHEET econnect Zaakgericht Werken Portaal Zaakgericht Werken Portaal Uw uitdaging Vanuit organisaties in diverse branches krijgt ETTU vaak de vraag hoe Microsoft SharePoint optimaal benut kan worden.

Nadere informatie

BeCloud. Belgacom. Cloud. Services.

BeCloud. Belgacom. Cloud. Services. Cloud Computing Steven Dewinter Steven.Dewinter@belgacom.be February 13 th, 2012 Cloud computing is niet nieuw. Het is een evolutie, geen revolutie! Personal Computer, Tekstverwerker, Rekenblad, MS DOS,..

Nadere informatie

Het is goed mogelijk dat deze aanpak niet aansluit bij de werkwijze of situatie in uw onderneming. Graag maken we voor u een voorstel op maat.

Het is goed mogelijk dat deze aanpak niet aansluit bij de werkwijze of situatie in uw onderneming. Graag maken we voor u een voorstel op maat. trust Reflectie en Second Opinion in Fresh Informationmanagement Informatiemanagement & ICT in de AGF-onderneming is een proces met grote effecten op de onderneming. Keuzes worden gemaakt voor de

Nadere informatie

8-12-2015. Hoe test je een pen? Je kunt de presentatie na afloop van elke les downloaden. Ga naar : www.gelsing.info Kies voor de map Acceptatietesten

8-12-2015. Hoe test je een pen? Je kunt de presentatie na afloop van elke les downloaden. Ga naar : www.gelsing.info Kies voor de map Acceptatietesten Les 1 Docent: Marcel Gelsing Je kunt de presentatie na afloop van elke les downloaden. Ga naar : www.gelsing.info Kies voor de map Acceptatietesten Hoe test je een pen? 1 Bekijk eerst het filmpje over

Nadere informatie