Ga voor certificering! Groepscertificering

Transcriptie

1 DE MEEST MILIEUVRIENDELIJKE KEUZE IN VIS, SCHAAL- EN SCHELPDIEREN GA VOOR CERTIFICERING Ga voor certificering! Groepscertificering Een praktische handleiding voor de MSC traceerbaarheidscertificering voor groepscliënten

2 Inhoud 1 Inleiding Het MSC-keurmerk, wat is dat? De wereldwijde trend richting meer duurzaamheid 2 De belangrijkste aspecten Wat is traceerbaarheid? Voordelen van traceerbaarheidscertificering Waarin wijkt groepscertificering af van de certificering van individuele locaties? Kom ik in aanmerking voor groepscertificering? Criteria voor groepscertificering Heb ik traceerbaarheidscertificering nodig? Geen traceerbaarheidscertificering nodig Hoeveel tijd neemt de audit in beslag en hoeveel kost het? Op hoeveel locaties vindt er een audit plaats? 6 Stap één: Voordat u begint Waar moet ik beginnen? Wie moet ik bellen? Waar vind ik gecertificeerde leveranciers? 7 Stap twee: Uw groep voorbereiden Kan ik onze bestaande systemen aanpassen? Wat zijn de uitgangspunten? Vijfpuntenplan richting groepscertificering Kijk of u klaar bent voor certificering 12 Stap drie: Ga voor certificering! 13 Stap vier: Na certificering Uw certificaat en certificaatnummer Locaties die erbij komen en die uit de groep stappen Regelmatige controles Controle-audits Het gebruik van het MSC-keurmerk Volgende stappen Contact houden met uw certificeerder Wie doet wat bij groepscertificering? 17 Meer informatie Disclaimer inzake interpretatie Dit document is een interpretatie van een of meerdere officiële MSC proceduredocumenten. In geval van onenigheid met betrekking tot deze interpretatie is de tekst van de MSC proceduredocumenten te allen tijde doorslaggevend. De MSC is niet aansprakelijk voor eventuele gevolgen waarmee een partij geconfronteerd wordt na het raadplegen van dit document. Raadpleeg bij twijfel over een besproken onderwerp de relevante MSC proceduredocumenten of neem contact op met de MSC via standards@msc.org Foto's op omslag: Op diverse Britse scholen worden duizenden duurzame vislunches geserveerd door keukens met een MSC traceerbaarheidscertificaat voor groepen. Andrew Aitchison

3 1 Ga voor certificering! Chain of Custody Inleiding MSC Het MSC-programma maakt het inkopers gemakkelijk om in te kopen bij gecertificeerde duurzame visserijen. Het MSC-keurmerk, wat is dat? Het keurmerk van de Marine Stewardship Council (MSC) is het wereldwijd erkende keurmerk voor vis-, schaal- en schelpdierproducten die binnen de gehele toevoerketen getraceerd kunnen worden, helemaal tot aan de goed beheerde en duurzame visserij die de vis gevangen heeft. MSC gecertificeerde visserijen hebben laten zien dat ze beschikken over goede milieupapieren, waarmee ze kunnen bewijzen dat er duurzaam wordt gevist, dat het beheer goed functioneert en dat hun milieu-effecten tot een minimum worden beperkt. Met het MSC-keurmerk kunnen inkopers, verwerkers, retailers en foodservice-bedrijven hun klanten laten zien dat de vis-, schaal- en schelpdierproducten die ze kopen afkomstig zijn van duurzame visserijen van wereldklasse. Deze bedrijven nemen een toonaangevende positie in als het gaat om het beschikbaar stellen van gecertificeerde duurzame vis-, schaal- en schelpdierproducten voor inkopers en consumenten en het creëren van vraag naar vis-, schaal- en schelpdierproducten van goed beheerde visserijen. De MSC is een onafhankelijke, wereldwijde non-profitorganisatie. Onze missie is om via ons ecokeurmerk en ons visserijcertificeringsprogramma een bijdrage te leveren aan de gezondheid van de oceanen wereldwijd door duurzame visserij te onderkennen en te belonen, door invloed uit te oefenen op de keuzes die mensen maken bij het kopen van vis-, schaalen schelpdierproducten en door samen met onze partners te werken aan een duurzame omslag op de markt voor vis-, schaal- en schelpdierproducten. De wereldwijde trend richting meer duurzaamheid Consumenten maken zich in steeds grotere mate zorgen over overbevissing en de gevolgen daarvan voor het milieu. Met het MSC-keurmerk kunnen zij kiezen voor vis-, schaal- en schelpdierproducten waarvan via onafhankelijke beoordeling en certificering is vastgesteld dat zij ecologisch verantwoord en volledig traceerbaar zijn. Het biedt de garantie dat MSC gecertificeerde vis-, schaalen schelpdierproducten uitsluitend afkomstig zijn van MSC gecertificeerde visserijen en is voor klanten de verzekering dat het product afkomstig is van een visserij die effectief wordt beheerd en duurzame visvoorraden in stand houdt. In 2010/2011 vertegenwoordigde de wereldwijde markt voor gecertificeerde duurzame vis-, schaal- en schelpdierproducten een waarde van USD 2,6 miljard in 80 landen. Het aantal visserijen en visbedrijven dat deelneemt aan het MSC-programma neemt ieder jaar opnieuw toe, waarmee ze laten zien op welke manier betrokkenheid en ethisch leiderschap een verschil kunnen maken voor de oceanen wereldwijd. Het MSC-keurmerk is inmiddels te vinden op duizenden gecertificeerde duurzame vis-, schaalen schelpdierproducten in supermarkten, kantines, restaurants en viszaken over de hele wereld. U vindt ze op

4 Ga voor certificering! Chain of Custody 2 De belangrijkste aspecten De MSC traceerbaarheidsstandaard voor de traceerbaarheid van vis-, schaal- en schelpdierproducten zorgt ervoor dat het MSCkeurmerk alleen te vinden is op vis-, schaal- en schelpdierproducten die afkomstig zijn van een duurzame visserij met MSC-keurmerk. Wat is traceerbaarheid? Hiermee wordt ervoor gezorgd dat consumenten en inkopers van vis, schaalen schelpdierproducten erop kunnen vertrouwen dat de vis die ze kopen kan worden getraceerd naar een visserij die voldoet aan de MSCmilieustandaard voor duurzaam vissen. Om op eindproducten het MSC-keurmerk te mogen voeren, moet ieder bedrijf binnen de toevoerketen met goed gevolg een traceerbaarheidscertificering hebben doorlopen door een geaccrediteerde derde partij die als certificeerder optreedt. Meer informatie over traceerbaarheid is te vinden op de MSC website: over-ons/standaard/standaard/msc-standaardtraceerbaarheid. Voordelen van traceerbaarheidscertificering Het MSC-programma onderkent en beloont goed beheer en duurzame methoden en kan een gecertificeerd bedrijf daarnaast nog extra voordelen bieden. Mogelijke voorbeelden hiervan zijn posities als voorkeursleverancier, een betere toegang tot de markt of prijsvoordelen. Veel retailers, restaurants en consumenten willen tegenwoordig de zekerheid dat hun product van duurzame herkomst is. MSC certificering kan die zekerheid bieden. Met traceerbaarheidscertificering kunt u: laten zien dat uw bedrijf belang hecht aan producten van duurzame herkomst uw bedrijf en producten promoten via een MSC licentieovereenkomst voor het gebruik het MSC-keurmerk ervoor kiezen om het MSC-keurmerk op vis-, schaal- en schelpdierproducten te plaatsen om aan te geven dat ze van duurzame herkomst zijn nieuwe markten aanboren en bestaande markten uitbouwen door onderdeel te worden van de MSC gecertificeerde toevoerketen onafhankelijk gecontroleerde traceerbaarheidssystemen opnemen in uw aanbod Nieuwe klanten aantrekken via de online tools van MSC: de zoekfunctie Zoek een leverancier, waarmee zakelijke klanten u kunnen vinden, de online zoekfunctie voor duurzame vis-, schaal- en schelpdierproducten, waarmee consumenten al uw producten met MSCkeurmerk kunnen vinden, boodschappenplanner het overzicht waar mensen kunnen kijken of uw restaurant een menukaart heeft met MSC-keurmerk, winkels-restaurants. Traceerbaarheidscertificering biedt kopers de garantie dat de vis die ze kopen afkomstig is van een visserij die voldoet aan de MSCmilieustandaard voor duurzaam vissen. MSC

5 3 Ga voor certificering! Chain of Custody Lee Garland/MSC Groepscertificering vereist een goede interne communicatie en teamwork. Waarin wijkt groepscertificering af van de certificering van individuele locaties? Groepscertificering kan leiden tot aanzienlijke besparingen op de kosten van traceerbaarheidscertificering. De belangrijkste aspecten van groepscertificering zijn: De certificeerder hoeft niet op elke locatie een audit uit te voeren om hem op te kunnen nemen in het groepscertificaat U bent verantwoordelijk voor het gebruik van interne controles, personeelstrainingen en communicatie om te verifiëren dat u voldoet aan de eisen voor de MSC traceerbaarheidscertificering. De certificeerder zal een audit uitvoeren bij u en een aantal van uw locaties om na te gaan of u dit goed hebt gedaan. Bestaande interne controlesystemen kunnen worden aangepast om de traceerbaarheidseisen erin te verwerken. Kom ik in aanmerking voor groepscertificering? Een groep kan bestaan uit: één bedrijf met een hoofdkantoor en meerdere productielocaties, restaurants, dochterondernemingen of franchisenemers onafhankelijke kleine bedrijven die besluiten om zich samen te laten certificeren een coöperatie een ledenorganisatie. Ook een uitbreiding naar partnerorganisaties behoort tot de mogelijkheden, mits er interne controlesystemen aanwezig zijn. Criteria voor groepscertificering Iedere groep die traceerbaarheidscertificering aanvraagt, moet een 'groepsentiteit' aanwijzen. Dit moet een rechtspersoon zijn (normaal gesproken een hoofdkantoor of andere organisatie) die de MSC certificeringsaudit coördineert en ervoor zorgt dat iedere locatie voldoet aan de traceerbaarheidsstandaard. Aanbevolen wordt dat locaties binnen een groep vergelijkbare activiteiten ontplooien en zich in hetzelfde geografische gebied bevinden. Als kan worden aangetoond dat er krachtige centrale interne controlemechanismen aanwezig zijn, kan een groepscertificering verdeeld over meerdere geografische gebieden plaatsvinden. Als u meent in aanmerking te komen voor groepscertificering, maar niet binnen de aangegeven groepen of criteria valt, kunt u voor advies contact opnemen met de MSC.

6 Ga voor certificering! Chain of Custody 4 De belangrijkste aspecten vervolg Andrew Aitchison Heb ik traceerbaarheidscertificering nodig? In het kader van het traceerbaarheidsprogramma moet ieder bedrijf binnen de toeleveringsketen van een MSC gecertificeerd product, van de visserij tot aan de producent van het uiteindelijke, gebruiksklare product, een geldig MSC traceerbaarheidscertificaat hebben. Dit geldt ook voor bedrijven die alleen MSC gecertificeerde producten verwerken en bedrijven die de producten niet fysiek verwerken. Voorbeelden van bedrijven die traceerbaarheidscertificering nodig hebben: verwerkers en distributeurs die MSC gecertificeerde vis willen verkopen groothandelaren voor contractcateraars die MSC gecertificeerde producten verkopen aan hun klanten retailers en viszaken die het MSC-keurmerk willen inzetten in vitrines voor verse vis restaurants die het MSC-keurmerk op hun menu's willen zetten. Over het algemeen geldt dat, als uw bedrijf een MSC gecertificeerd product koopt en verkoopt en dit product bij aankoop niet in de uiteindelijke gebruiksklare verpakking zit (bijvoorbeeld in blik voor de retail) of gebruiksklaar wordt gepresenteerd (bijvoorbeeld geserveerd op een bord), uw bedrijf een traceerbaarheidscertificering nodig heeft om het product te verkopen als zijnde MSC gecertificeerd. Als u wilt weten of u traceerbaarheidscertificering nodig hebt, kunt u kijken op ga-voor-certificering/visketen/hoe-kan-ik-het-msctraceerbaarheidscertificaat-krijgen/faq. Als u eenmaal gecertificeerd bent, mag u de termen Marine Stewardship Council of MSC gebruiken voor traceerbaarheid. Voor het gebruik van deze termen of het MSC-keurmerk dient u een licentieovereenkomst aan te vragen. Dit geldt indien u producten wilt promoten als zijnde MSC gecertificeerd of als u de termen gebruikt op gebruiksklare producten die u produceert en/of aan de consument verkoopt. Als u naast uw MSC gecertificeerde vis-, schaalen schelpdierproducten ook niet-gecertificeerde vis-, schaal- en schelpdierproducten distribueert of verkoopt, moet u laten zien dat u in staat bent om onderscheid te maken binnen uw voorraad en dat u MSC gecertificeerde vis nooit vermengt met niet MSC gecertificeerde vis. De door u gekozen certificeerder komt op locatie controleren of u voldoet aan de MSC traceerbaarheidsstandaard.

7 5 Ga voor certificering! Chain of Custody Geen traceerbaarheidscertificering nodig U hebt geen traceerbaarheidscertificering nodig als u voorverpakte, gebruiksklare producten koopt die worden geleverd met het MSC-keurmerk en die op geen enkele wijze worden geopend of herlabeld. De enige uitzondering waarbij u wel traceerbaarheidscertificering nodig hebt, is als u het product doorverkoopt aan een bedrijf dat het product verandert voordat het wordt verkocht aan de consument, bijvoorbeeld een restaurant. U hebt geen traceerbaarheidscertificering nodig als u MSC gecertificeerde vis koopt, maar het MSC-keurmerk, de naam MSC dan wel de MSC claim niet gebruikt bij de verkoop ervan of bij de promotie van uw bedrijf of producten. In dat geval mogen klanten van u (dan wel hun klanten) op geen enkele manier verwijzen naar de MSC. Als u geen geldige MSC traceerbaarheidscertificering hebt, maakt u inbreuk op ons handelsmerk als u claimt dat producten van u afkomstig zijn van een MSC gecertificeerde bron of als u het MSC-keurmerk gebruikt. Als u meent geen traceerbaarheidscertificering nodig te hebben, verzoeken wij u om voorafgaand aan de verkoop van de producten contact op te nemen met de MSC voor advies. U hebt nog wel een keurmerklicentieovereenkomst nodig voor het promoten van deze producten (zie pagina 15). Hoeveel tijd neemt de audit in beslag en hoeveel kost het? De kosten voor de audit variëren en zijn afhankelijk van de complexiteit en omvang van uw activiteiten en de tarieven en kosten van uw certificeerder. De certificeerder kan een inschatting maken van de hoeveelheid tijd die de audit in beslag zal nemen en wat het gaat kosten. Maar hoe meer u zich voorbereidt op de audit, hoe sneller het gaat. Voor een groepscertificering brengt de certificeerder, afhankelijk van uw activiteiten en geografische situatie, één of twee dagen door op het hoofdkantoor (of de groepsentiteit) en een aantal uren op individuele locaties. Vergeet bij het beoordelen van de kosten voor certificering niet dat u jaarlijkse controle-audits zult moeten ondergaan. Het is de moeite waard om na te gaan of uw certificeerder extra uitgaven tijdens de audit in rekening zal brengen en of er nog andere bijkomende certificeringskosten zijn, zoals voor uitbreiding van het toepassingsgebied of de afgifte van een certificaat. De kosten variëren per certificeerder. Het kan dus interessant zijn om meerdere certificeerders om een offerte te vragen, zodat u de prijzen kunt vergelijken. MSC-keurmerk te gebruiken op vis-, schaalen schelpdierproducten, dient u tevens licentievergoedingen te betalen aan de handelsorganisatie van de MSC, Marine Stewardship Council International (MSCI). Raadpleeg voor volledige informatie over de licentievergoeding het hoofdstuk 'Het gebruik van het MSC-keurmerk'. Op hoeveel locaties vindt er een audit plaats? Er vindt altijd een audit plaats op het hoofdkantoor (of de groepsentiteit). Dat geldt niet voor alle locaties. De certificeerder bepaalt, op basis van diverse gegevens, het aantal locaties dat een audit moet ondergaan. Dit aantal zal nooit hoger liggen dan de wortel van het totale aantal locaties (bij een groep met 25 verkooppunten zullen bijvoorbeeld maximaal vijf locaties een audit ondergaan), tenzij uit de risicobeoordeling naar voren komt dat het risico zo groot is dat alle locaties een audit moeten ondergaan. Uw certificeerder besluit op basis van de in de MSC eisen vastgelegde risicocriteria hoeveel locaties er een audit moeten ondergaan. De MSC wordt niet betaald voor audits of certificeringen en speelt geen rol bij de controle van het contract tussen u en de door u gekozen certificeerder. Als u echter van plan bent om het

8 Ga voor certificering! Chain of Custody 6 Stap één: Voordat u begint Om MSC gecertificeerd te worden, moet een traceerbaarheidsaudit worden uitgevoerd door een onafhankelijke en geaccrediteerde certificeerder. Waar moet ik beginnen? Na het lezen van deze handleiding, gaat u eerst contact opnemen met een certificeerder voor een offerte. Daar zal men u vragen om een beschrijving van uw groep (aantal locaties, locatie, activiteiten) en om welke vissoort het gaat, van welke MSC gecertificeerde visserij en welk(e) product(en) u wilt verkopen als zijnde MSC gecertificeerd. Dit vormt dan het 'toepassingsgebied' van uw certificaat. U hoeft de producten niet te kopen voordat de audit plaatsvindt. In bepaalde gevallen kunt u mogelijk ook producten meenemen van visserijen die nog in het beoordelingstraject zitten, zodat u ze kunt gaan verkopen als ze gecertificeerd worden. Vraag uw certificeerder om meer informatie hierover. Wie moet ik bellen? Kijk voor de contactgegevens van geaccrediteerde certificeerders op Wij adviseren om altijd bij meerdere certificeerders om een offerte te vragen. Mogelijk kunt u uw audit synchroniseren met audits voor andere standaarden, zoals ISO 9000, IFD of BRC, als de certificeerder en zijn auditors bevoegd zijn voor beide. Met de online zoekfunctie van de MSC wordt het heel gemakkelijk om een leverancier te vinden van MSC gecertificeerde vis-, schaal- en schelpdierproducten. Waar vind ik gecertificeerde leveranciers? Als waarborg voor traceerbaarheid van het schip tot op het bord, moet u uw MSC gecertificeerde vis kopen bij een MSC gecertificeerde leverancier. Alle bedrijven met geldige traceerbaarheidscertificaten zijn opgenomen in de online zoekfunctie van MSC voor leveranciers op org/waar-te-koop/leveranciers-visketen. Hier wordt voor iedere gecertificeerde leverancier het toepassingsgebied van de certificering aangegeven. Zorg ervoor dat de leverancier van uw keuze het 'toepassingsgebied' heeft om u de specifieke producten te verkopen die u nodig hebt. Leverancier zoeken: Uit eten: Online zoekfunctie voor duurzame vis-, schaal- en schelpdieren:

9 7 Ga voor certificering! Chain of Custody Stap twee: Uw groep voorbereiden De MSC vraagt van groepen die traceerbaarheidscertificering aanvragen dat zij meerdere specifieke procedures implementeren. Het gescheiden houden van duidelijk gelabelde MSC gecertificeerde vis en andere vis is een essentieel onderdeel van de traceerbaarheidscertificering. MSC/J. Simpson Kan ik onze bestaande systemen aanpassen? Ja! De door de MSC vereiste procedures kunnen vaak worden opgenomen in bestaande systemen voor kwaliteitsmanagement. Als u bijvoorbeeld al een kwaliteitshandleiding hebt, hoeft u geen nieuwe handleiding te maken alleen voor de MSC traceerbaarheidsaudits. U geeft gewoon een bijgewerkte versie uit. Ook kunt u MSC interne auditeisen opnemen in uw bestaande interne auditprocessen (zoals BRC, ISO enz.). Wat zijn de uitgangspunten? U moet het volgende doen: 1) Stel een vertegenwoordiger aan die verantwoordelijk is voor het MSC certificeringsproces, bijvoorbeeld iemand van uw kwaliteitsteam die de traceerbaarheidscertificering voor de groep gaat managen. Hij/zij is de belangrijkste contactpersoon voor de certificeerder en is verantwoordelijk voor de naleving van alle MSC eisen door de groep. 2) Stel overeenkomsten op met alle groepslocaties, tenzij deze overeenkomsten al aanwezig zijn. Dit hoeft u niet te doen als uw locaties volledig eigendom zijn van de groepsentiteit of als u contracten hebt waarin de locaties zich ertoe verplichten om de instructies van de groepsentiteit op te volgen. De eisen met betrekking tot deze overeenkomst zijn te vinden in Bijlage BC ( ). Zie Meer informatie, pagina 17. 3) Maak een register aan met alle locaties in de groep en houd dat register bij. Hierbij kan het gaan om een eenvoudig Excel-werkblad met kolommen voor locatienaam, contactgegevens, locatiemanager en locatiestatus, bijvoorbeeld gecertificeerd of ingetrokken. Andere belangrijke punten Voorafgaand aan uw eerste MSC audit door de certificeerder moet u aantonen dat uw groep ervaring heeft met het uitvoeren van effectieve en succesvolle audits voor alle locaties. U moet in de 12 maanden vóór de audit door de certificeerder interne audits hebben uitgevoerd voor iedere locatie.

10 Ga voor certificering! Chain of Custody 8 Stap twee: Uw groep voorbereiden vervolg Vijfpuntenplan richting groepscertificering 1. Stel uw team samen Rol Taken Verwachtingen MSC vertegenwoordiger groep Beslisser/ besluitvormende commissie Interne auditor(s) Contactpunt voor certificeerder. Zorgt ervoor dat de groep, locaties en het personeel aan de MSC traceerbaarheidseisen voldoen. Beheert interne trainingen en ontwikkelt procedures. Voert reviews en verificaties uit van interne audit(s) om te bepalen of locaties voldoen aan MSC eisen en groepsprocedures. Voert jaarlijkse audits uit van alle locaties en de groepsentiteit. Dit kan persoonlijk gebeuren of via zelf-audits op papier of online die vervolgens worden beoordeeld door de auditor. Deze persoon moet in staat zijn om controlesystemen voor de hele groep te ontwikkelen of aan te passen. Hierbij kan het gaan om één persoon of een groep mensen. Dit kan de MSC vertegenwoordiger van de groep zijn indien hij/ zij over de relevante technische vaardigheden beschikt. Mensen met deze rol mogen niet betrokken zijn bij de locatieaudits. Getraind personeel of externe contractanten, normaal gesproken personeel op de locatie of onderdeel van een reeds bestaand kwaliteitsteam voor een groep. Locatiepersoneel Begrijpt de MSC eisen en leeft deze na. Al het personeel dat met de MSC eisen te maken heeft. Certificeerder Voert externe audit uit van groepsentiteit en geselecteerde locaties, en geeft certificaat af. Voert jaarlijkse controle-audits uit. Geaccrediteerde MSC certificeerder. 2. Definieer op welke manier MSC gecertificeerde vis binnen uw bedrijf getraceerd gaat worden Leg tijdens dit onderdeel uw procedures vast en maak een MSC beleidshandboek óf voeg de eisen toe aan uw bestaande kwaliteits-/beleidshandboek. Het beleidshandboek geeft een beschrijving van uw MSC controlesysteem en kan aan de certificeerder worden verstrekt tijdens uw audit zodat hij/zij inzicht krijgt in uw manier van werken. Denk na over de verdeling van verantwoordelijkheden tussen de groepsentiteit en de afzonderlijke locaties en beschrijf "wie wat doet en op welke manier" voor inkoop, ontvangst, opslag, verwerking (bijvoorbeeld koken), labellen en verkoop van MSC gecertificeerde vis-, schaalen schelpdierproducten. Bepaal de interne controles die u kunt invoeren om te waarborgen dat alle locaties voldoen aan de MSC eisen. Daarbij moet u de volgende terreinen meenemen: Bestelling en inkomende goederen Controleert u voordat u bestelt of uw leverancier een geldig MSC traceerbaarheidscertificaat heeft? Controleert u of het product dat u wilt kopen is meegenomen in het toepassingsgebied voor de certificering van uw leverancier? Hoe controleert u dat? Wordt dit geregistreerd? Geeft u bij bestellingen aan dat MSC gecertificeerde vis vereist is? Registreert u uw bestellingen voor iedere levering van MSC gecertificeerde vis, waarbij duidelijk wordt aangegeven wat de naam is van het product en dat u MSC gecertificeerde producten hebt besteld? Hoe worden MSC gecertificeerde producten door uw personeel geïdentificeerd bij aankomst op uw bedrijf? Hoe wordt dit geregistreerd: data, hoeveelheden, soorten, naam van leverancier, nummer van traceerbaarheidscertificaat, batchcode, opslagbestemming? De certificeerder kan vragen om registratievoorbeelden voor elke batch MSC gecertificeerde vis die u in opslag hebt. Kunt u die snel opzoeken? Stuurt u de inkoop centraal aan of kopen uw locaties rechtstreeks in? Als locaties rechtstreeks inkopen; hoe zorgt u ervoor dat zij uw procedures hiervoor begrijpen en naleven?

11 9 Get Certified! Group Chain of Custody Als uw bedrijf het MSC-keurmerk wil weergeven op een product of menu, hebt u traceerbaarheidscertificering nodig. Andrew Aitchison Verwerking/verpakking/opslag Hoe zorgt u ervoor dat er bij uw bedrijf geen MSC gecertificeerde vis wordt vermengd met niet-gecertificeerde vis? Op welke manier wordt iedere locatie geïnformeerd over uw scheidingsprocedures? Houdt u een registratie bij waaruit blijkt hoe iedere ontvangen batch MSC gecertificeerde vis is gebruikt (bijvoorbeeld verwerkingsregistratie) en kunt u die snel opzoeken? Kunt u leveringen of batches ontvangen goederen herleiden naar de verkoopfactuur of de verkoopkwitantie? Produceert u een MSC gecertificeerd, gebruiksklaar verpakt product met vis-, schaal- en schelpdieringrediënten zonder MSC certificering? Zo ja, wat is dan het percentage niet-gecertificeerde vis-, schaalen schelpdieringrediënten en wordt daarmee voldaan aan de traceerbaarheidsstandaard en Bijlage BD? Identificatie van product en verpakkingsmateriaal Hoe worden bij u MSC gecertificeerde producten geïdentificeerd in verschillende fasen van uw bedrijfsproces? Hoe houdt u toezicht op de productidentificatie op al uw locaties? Worden eventuele vergelijkbare vissoorten of producten duidelijk gelabeld en gescheiden gehouden? Bestaat de kans dat het verkeerde product wordt gepakt? Zo ja, wat gebeurt er dan? Hoe weet een locatie wanneer u in kennis moet worden gesteld? Is dat al eens gebeurd? Wat hebt u toen gedaan? Het gebruik van het MSC-keurmerk of de termen 'Marine Stewardship Council' of 'MSC' bij het promoten van uw product Wie is er verantwoordelijk voor het verkrijgen van de goedkeuring van MSCI voor ieder gebruik van het MSC-keurmerk of de termen Marine Stewardship Council of MSC bij het promoten van uw MSC gecertificeerde producten (wie ontwerpt bijvoorbeeld de productverpakking of het menu)? Als u het MSC-keurmerk gebruikt, hoe zorgt u er dan voor dat het alleen wordt gebruikt op of met betrekking tot MSC gecertificeerde producten (bijvoorbeeld via centrale controle van de menu's en inkoop voor de groep)? Als u verpakkingen gebruikt met het MSCkeurmerk, hoe zorgt u er dan voor dat de verpakking met het MSC-keurmerk niet wordt verward met andere verpakkingen? (Voorbeelden van genomen maatregelen: fysieke scheiding van voorraden, duidelijke identificatie van een speciaal opslaggebied voor verpakkingen met MSC-keurmerk). Hoe geeft u uw procedures door aan elke locatie waar MSC gecertificeerde producten worden verpakt? Beschikt u over een exemplaar van de Gebruikershandleiding MSC-keurmerk, en weten voldoende personeelsleden waar ze informatie kunnen vinden over het gebruik van het MSC-keurmerk?

12 Ga voor certificering! Chain of Custody 10 Stap twee: Uw groep voorbereiden vervolg U dient een duidelijke registratie bij te houden waarmee u kunt traceren welke leveringen er verwerkt zijn in de vis die u verkoopt als zijnde MSC gecertificeerd. Andrew Aitchison Verkoop van het MSC gecertificeerde product Hebt u, wanneer uw product klaar is voor de verkoop, een administratiesysteem waarmee u kunt traceren welke leveringen erin verwerkt zijn? Kunt u dat op elke locatie doen? Registreert u de totale hoeveelheid vis die u verkoopt als MSC gecertificeerde vis op iedere locatie (bijvoorbeeld financiële database, EPOS Till System)? Hoe zorgt u ervoor dat klanten die MSC gecertificeerde vis bestellen ook echt MSC gecertificeerde vis krijgen? Wat gebeurt er als een bepaalde voorraad op is? Beschikt u over systemen waarmee in- en uitgaande bewegingen van MSC gecertificeerde producten op iedere locatie op elkaar kunnen worden afgestemd? Verzending van MSC gecertificeerde producten naar een zakelijke klant Geeft u elk MSC gecertificeerd product aan op uw verkoopfactuur? Staat er daarbij voldoende traceerbaarheidsinformatie (bijvoorbeeld het batchnummer)? Is er een procedure om de traceerbaarheid van de uitgaande goederen te waarborgen: welke informatie zet u op producten en welke informatie registreert u op uw interne documenten en systemen? Hoe geeft u deze procedure door aan al uw locaties? Kunt u registratie overleggen voor alle batches op iedere site van MSC gecertificeerde vis die u aan klanten hebt verkocht, met inbegrip van productnaam, soort, gewicht en klant? Hoe zorgt u ervoor dat bij iedere verkoop van MSC gecertificeerde vis aan uw klanten deze duidelijk wordt aangemerkt als zijnde MSC gecertificeerd (met of zonder het MSC-keurmerk op de verpakking)? Registratie Registreert u voldoende gegevens om te kunnen aantonen dat u voldoet aan de eisen en de naleving daarvan controleert bij al uw sites? Kunt u elk willekeurig document overleggen ten aanzien van MSC gecertificeerde producten? Hoe lang worden geregistreerde gegevens bewaard door het bedrijf (minimaal drie jaar is verplicht)? 3. Geef aan hoe u gaat controleren of uw traceerbaarheidssysteem functioneert Groepscertificering houdt in dat de certificeerder op slechts een aantal locaties audits uitvoert, mits u beschikt over systemen waarmee de traceerbaarheid van MSC producten effectief wordt beheerd. U moet daarom een eigen intern auditsysteem hebben om te controleren of uw systemen functioneren en om jaarlijks een interne audit van iedere locatie uit te voeren. Daarvoor moet u beslissingen nemen over de volgende zaken: de aard van de interne audit (bijvoorbeeld on-site of op afstand) wie de interne auditors worden en hoe zij zullen worden getraind op welke manier u de interne audit en de resultaten daarvan gaat registreren wie er een beslissing gaat nemen over het resultaat van een interne audit. Wij wijzen erop dat de beslisser/besluitvormende commissie niet gelijk kan zijn aan de interne auditor(s).

13 11 Ga voor certificering! Chain of Custody 4. Train het personeel Er is training vereist voor de beslisser/ besluitvormende commissie en de interne auditor(s) van de groep alsmede al het personeel dat er binnen de groepsentiteit en locaties mee te maken krijgt. Samen moeten zij waarborgen dat de groep voldoet aan de MSC-standaard, met inbegrip van de volgende zaken: MSC gecertificeerde vis-, schaal- en schelpdierproducten gescheiden houden van niet-gecertificeerde vis-, schaal- en schelpdierproducten ervoor zorgen dat MSC gecertificeerde vis-, schaal- en schelpdierproducten duidelijk worden aangegeven een duidelijke administratie bijhouden van de levering, verwerking en verkoop van MSC gecertificeerde vis-, schaal- en schelpdierproducten ervoor zorgen dat het MSC-keurmerk alleen wordt gebruikt voor MSC gecertificeerde vis-, schaal- en schelpdierproducten. Uw certificeerder zal relevante trainingsprocedures en communicatiekanalen van de groep onder de loep nemen om er zeker van te zijn dat training en communicatie effectief zijn. 5. Voer een interne audit uit van alle locaties en pak niet-nalevingen aan Voorafgaand aan een externe audit door uw certificeerder moet u een interne audit hebben uitgevoerd voor iedere locatie. De interne audit hoeft niet altijd gericht te zijn op de eisen van de MSC, maar moet wel aantonen dat de locatie in staat is om producten te traceren. Deze interne audit mag op locatie plaatsvinden of op afstand worden uitgevoerd. Als een interne auditor van oordeel is dat een locatie niet voldoet aan uw procedures ten aanzien van het identificeren, gescheiden houden en traceren van MSC gecertificeerde producten, zullen deze een niet-naleving registreren. Bij niet-nalevingen wordt door de MSC onderscheid gemaakt tussen kleine, grote en kritieke niet-nalevingen en u dient de MSC eisen te volgen om deze aan te pakken (bijvoorbeeld door afspraken te maken over een termijn voor het corrigeren van de niet-naleving of, als u constateert dat er een niet-gecertificeerd product is verkocht als zijnde MSC gecertificeerd, een locatie te schorsen). Alle grote en kritieke niet-nalevingen moeten zijn aangepakt voordat er tot certificatie kan worden overgegaan. Wij wijzen erop dat uw MSC vertegenwoordiger altijd op de hoogte moet blijven als er sprake is van niet-nalevingen. Kijk of u klaar bent voor certificering De onderstaande tabel geeft een overzicht van de groepseisen en kan worden gebruikt als eerste checklijst voor de voorbereiding. Verwijzing naar MSC eisen BC1.1 BC1.2 BC1.3 BC1.4 BC2 BC2.9 BC3 BC4 BC6 Overzichtsvraag Is het beleidshandboek opgesteld? Is er een MSC vertegenwoordiger aangesteld? Zijn er afspraken tussen locaties en groepsentiteit om de naleving te waarborgen van de MSC eisen en de interne eisen? Is het locatieregister bijgewerkt? Voldoet het controlesysteem aan de MSC eisen? Heeft er een managementreview plaatsgevonden? Hebben alle locaties een interne audit ondergaan? Zijn er geen openstaande kritieke of grote nietnalevingen? Zijn alle openstaande niet-nalevingen aangepakt en opgelost of zijn alle noodzakelijke maatregelen genomen? Moet ik een keurmerklicentieovereenkomst sluiten met MSCI? Bewijs van conformiteit

14 Ga voor certificering! Groepscertificering 12 Stap drie: Ga voor certificering! Wanneer uw systeem is geïmplementeerd en u hebt geverifieerd dat het werkt, kunt u een afspraak maken met uw certificeerder voor uw audit. Zorg ervoor dat uit uw papieren of elektronische bedrijfsadministratie blijkt dat u MSC gecertificeerde vis te allen tijde kunt traceren. Andrew Aitchison ASI/P. Crocombe MSC/N. Steins Andrew Aitchison Het is belangrijk dat u volledig voorbereid en klaar bent voor de audit en ervan overtuigd bent dat deze succesvol zal verlopen. Indien de certificeerder locaties constateert met grote nietnalevingen, zal waarschijnlijk de hele groep de certificering mislopen. Afhankelijk van uw activiteiten, de omvang van uw groep, de producten die u verkoopt en een aantal andere factoren zal uw certificeerder berekenen hoeveel locaties er bezocht moeten worden voor certificeringsaudits. De certificeerder zal enige tijd op het hoofdkantoor doorbrengen en een aantal locaties bezoeken. Wij wijzen erop dat, tenzij hierom wordt gevraagd, de MSC vertegenwoordiger ten tijde van de locatie-audits niet op de locatie aanwezig hoeft te zijn. Uw traceerbaarheidscertificaat geldt voor een periode van drie jaar. U wordt door uw certificeerder ieder jaar opnieuw bezocht om te verifiëren of u nog steeds voldoet aan de MSC eisen.

15 13 Ga voor certificering! Chain of Custody Stap vier: Na certificering Uw certificeerder geeft u een traceerbaarheidscertificaat en een uniek traceerbaarheidscertificaatnummer, waar uw klanten om kunnen vragen. U hebt een licentie nodig voor het gebruik van het MSC-keurmerk op uw product, menu of verpakking. Andrew Aitchison Uw certificaat en certificaatnummer Uw certificaatnummer is bedoeld voor de gehele groep en kan door iedere locatie worden gebruikt in combinatie met de eveneens door uw certificeerder verstrekte subcode voor iedere locatie. Uw certificeerder houdt ook een lijst bij van uw leveranciers. Deze wordt echter niet openbaar gemaakt. Vervolgens worden gegevens voor uw bedrijf, de lijst met locaties en de gegevens daarvoor, uw certificaatnummer en product(en) ingevoerd in de MSC database, zodat klanten u kunnen vinden met de zoekfunctie 'Zoek een leverancier' van de MSC. Vergeet niet dat u door uw marketinginformatie en bedrijfslogo te overleggen aan uw certificeerder zorgt voor een verbetering van uw zichtbaarheid en profiel op de MSC website. U kunt deze informatie inwinnen bij uw certificeerder. Neem als u voornemens bent om het MSC-keurmerk, de afkorting of de naam te gebruiken contact op met MSCI via ecolabel@msc.org voor een licentieovereenkomst en voor nadere informatie. Locaties die erbij komen en die uit de groep stappen Nieuwe locaties die zich willen aansluiten bij de groep moeten eerst een interne audit ondergaan, waarbij geen grote of kritieke niet-nalevingen worden geconstateerd. Indien er een nieuwe locatie bijkomt, kunt u gewoon uw certificeerder op de hoogte brengen van de toevoeging. Als uw groep echter met meer dan tien procent groeit, als er nieuwe activiteiten worden ontplooid of als er nieuwe vissoorten bijkomen, dient u contact op te nemen met uw certificeerder, die vervolgens zal beoordelen of de bestaande systemen geschikt zijn voor de nieuwe activiteit of de groei van het aantal locaties. Uw certificeerder zal mogelijk de groepsentiteit en/of de nieuwe locaties willen bezoeken en kan de toevoeging weigeren op basis van geconstateerde risico's of problemen. Locaties mogen de groep verlaten indien zij niet meer met MSC producten willen werken. De groepsentiteit heeft de bevoegdheid om een locatie te schorsen of van het groepscertificaat te verwijderen indien wordt geconstateerd dat de locatie niet voldoet aan de MSC eisen. Het register met de locaties moet te allen tijde actueel worden gehouden ten aanzien van locaties die erbij komen of die uit de groep stappen en de certificeerder moet worden geïnformeerd.

16 Ga voor certificering! Groepscertificering 14 Stap vier: Na certificering vervolg Firstpix/MSC Regelmatige controles U dient regelmatig te verifiëren of het systeem werkt en of de locaties voldoen aan de MSC eisen. Ieder jaar zal iedere locatie en de groepsentiteit een audit ondergaan van uw interne auditor(s). In sommige gevallen kan dit op afstand worden gedaan. De beslisser/ besluitvormende commissie voor de groep bepaalt of de locaties voldoen aan de traceerbaarheidsstandaard, de groepsprocedures en de MSC eisen. Ook dient u van iedere locatie te verlangen dat de in- en uitgaande bewegingen van producten worden geregistreerd en dat op basis daarvan afstemmingen kunnen worden uitgevoerd. Controle-audits Uw certificaat is drie jaar geldig. Gedurende deze periode zal uw certificeerder ieder jaar de groepsentiteit en een aantal locaties bezoeken om na te gaan of uw systemen nog steeds goed functioneren. Dit zijn de controle-audits. Na drie jaar wordt u opnieuw beoordeeld als u in het traceerbaarheidsprogramma wilt blijven. De certificeerder heeft ook het recht om op elk gewenst moment onaangekondigde audits uit te voeren bij uw groep. Als u uw certificeerder de toegang weigert, zal dat uw certificaat in gevaar brengen. Er vinden regelmatige controles plaats om te waarborgen dat uw systemen nog goed functioneren.

17 15 Ga voor certificering! Chain of Custody Alle producten voorzien van het MSC-keurmerk kunnen getraceerd worden naar een gecertificeerde bron. MSC Het gebruik van het MSC-keurmerk Als u het MSC-keurmerk wilt gebruiken, hebt u een keurmerklicentie nodig. Afhankelijk van uw omstandigheden kan de licentie in handen zijn van de groepsentiteit of van de locaties. Welk traject u ook kiest, er moet altijd een gedocumenteerde procedure zijn waarin is vastgelegd hoe het MSC-keurmerk correct zal worden gebruikt. Nadere informatie over het gebruik van het MSC-keurmerk vindt u in de Gebruikershandleiding MSC-keurmerk op de MSC website, zie pagina 17. Elk gebruik van het MSC-keurmerk moet vooraf worden goedgekeurd door MSCI. De licentienemer is verantwoordelijk voor het verzamelen van gegevens ten aanzien van de omzetten voor producten met MSC-keurmerk en het betalen van alle licentievergoedingen. Voor het gebruik van het MSC-keurmerk wordt een vergoeding in rekening gebracht. Deze vergoedingen gelden niet voor geaccrediteerde onderwijsinstellingen. Jaarlijkse vergoeding De meeste bedrijven in de toevoerketen, retail en foodservice zullen een jaarlijkse vergoeding moeten betalen voor het gebruik van het MSC-keurmerk. Waarde van ingekochte/ verkochte MSC gecertificeerde vis-, schaalen schelpdierproducten 0 $200,000 $250 Jaarlijkse vergoeding $200,000 $500,000 $1,000 >$500,000 $2,000 Royalty's Welke organisaties moeten royalty's betalen? Als u het MSC-keurmerk gebruikt op op consumenten gerichte (retail)producten of op menu's, zult u naast de jaarlijkse vergoeding ook royalty's moeten betalen. Voor kleine zelfstandige restaurants gelden geen royalties meer. Hoe worden royalty's berekend? Royalty's worden berekend door 0,5% te nemen van de waarde van de verkochte/ingekochte vis-, schaal- en schelpdier producten. Binnen de gehele toevoerketen van een product of menuartikel worden slechts één keer royalty's geïnd. Voorbeeld van kosten voor gebruik van het keurmerk. Een bedrijf dat voor USD aan op consumenten gerichte MSC producten verwacht te verkopen, betaalt een jaarlijkse vergoeding van USD 250 aan het begin van het royalty-jaar (april). Vervolgens berekent men dan aan het eind van elke betaalperiode (apr-sep en okt-maa) de totale omzet. Als er voor USD aan producten met MSC-keurmerk is verkocht van apr-sep, moet er 0,5 procent worden betaald oftewel USD 150. Als er van okt-maa voor USD is verkocht, moet er nog eens 0,5 procent = USD 350 worden betaald. Waar worden vergoedingen en royalty's aan besteed? Naast het betalen voor administratiekosten dragen de inkomsten van MSCI uit vergoedingen en royalty's bij aan de exploitatie van de charitatieve instelling, de MSC, die verder afhankelijk is van vrijwillige donaties van diverse organisaties, waaronder liefdadigheidsinstellingen. Op die manier kan de MSC deels haar eigen inkomsten genereren in een poging om financieel onafhankelijker te worden en de afhankelijkheid van dergelijke donaties te beperken. Kijk voor meer informatie over de keurmerklicentie op

18 Ga voor certificering! Groepscertificering 16 Stap vier: Na certificering vervolg Andrew Aitchison Volgende stappen Als u eenmaal gecertificeerd bent, een licentieovereenkomst hebt en klaar bent met uw verpakking of menu's, kunt u MSC gecertificeerde producten gaan verkopen. Gefeliciteerd! Niet vergeten: Controleer regelmatig of uw leveranciers een geldig traceerbaarheidscertificaat hebben (controleren met de zoekfunctie 'Zoek een leverancier' op de MSC website). Controleer voordat u een nieuwe leverancier in de arm neemt op de MSC website wat zijn omvang is. Zo weet u zeker dat hij de specificaties kan leveren die u nodig hebt. Contact houden met uw certificeerder Tijdens de looptijd van uw certificaat moet u uw certificeerder op de hoogte houden van een aantal belangrijke punten: Als u uw assortiment verwerkte MSC producten wilt uitbreiden, moet u een uitbreiding aanvragen van de omvang van uw certificaat voordat u deze nieuwe producten koopt. Als u ten tijde van de audit nog geen leveranciers had gekozen of als u een nieuwe leverancier gaat gebruiken, moet u de naam van de leverancier doorgeven aan uw certificeerder, en wel binnen tien dagen nadat hun eerste levering bij u binnenkomt. Licht uw certificeerder in als er locaties bijkomen in uw groep of uw groep verlaten. Als uw omvang verwijst naar vis van een visserij die nog wordt beoordeeld, neemt uw certificeerder contact met u op indien en wanneer de visserij gecertificeerd wordt. Zij zullen vervolgens uw omvang zodanig bijwerken dat uw traceerbaarheidscertificering geldig is voor dit product. Tot dat moment mag u normaal gesproken deze producten niet verkopen als zijnde MSC gecertificeerd. Als u deze regels overtreedt, kunt u uw certificaat kwijtraken. Deze regel kent echter een aantal uitzonderingen. Uw certificeerder kan de regels gedetailleerd uitleggen. Voorafgaand aan iedere controle-audit zal uw certificeerder contact met u opnemen om de informatie over uw bedrijf bij te werken en de audit voor te bereiden. De MSC wil de waarde van het certificeringsprogramma en het keurmerk beschermen. Elke inbreuk op de standaard en de logolicentieovereenkomst wordt door ons zeer serieus genomen. In dergelijke gevallen eist de MSC dat het certificaat onmiddellijk wordt geschorst. Alleen op die manier kunnen wij een bescherming bieden voor het geld dat u investeert in certificering. De MSC maakt via de certificering van nieuwe visserijen en nieuwe bedrijven een voortdurende groei door. Kijk op de MSC website als u op de hoogte wilt blijven en op zoek bent naar nieuwe zakelijke mogelijkheden. U kunt zich ook aanmelden voor onze updates: Als u het MSC-keurmerk eenmaal gebruikt, wilt u mogelijk uw productassortiment uitbreiden. Uw certificeerder kan u vertellen hoe u dit moet doen.

19 17 Ga voor certificering! Chain of Custody Wie doet wat bij groepscertificering? Groepsentiteit Aanstellen MSC vertegenwoordiger groep Audits uitvoeren Contracteren Trainen en benoemen Audits moeten worden geverifieerd Systemen definiëren waarmee wordt voldaan aan MSC traceerbaarheidseisen voor groepen Certificeerder Interne auditor Beslisser/ besluitvormende commissie Interne audits uitvoeren ter controle van naleving groepsprocedures Indienen Groepsprocedures Uitvoeren van audits van groepsentiteit en een aantal locaties om naleving van traceerbaarheidseisen voor groepen te controleren Locaties 1 Locaties 2 Locaties 3 Locaties 4 Locaties 5 Rapporteren van niet-nalevingen en aanleveren van gegevens voor afstemming gewicht/volume Meer informatie In de volgende handleidingen en documenten vindt u meer informatie over traceerbaarheidscertificering: 1. Online-ondersteuning en praktische begeleiding Ga voor certificering! Restaurants: Gedetailleerde informatie als hulpmiddel voor restaurants die zich voorbereiden voor traceerbaarheidscertificering. Online: restaurants PDF: get-certified-chain-of-custody/get-certifiedrestaurants/get-certified-restaurants Gebruikershandleiding MSC-keurmerk: Een introductie van het MSC-keurmerk en het juiste gebruik ervan. Online: PDF: 2. Groepseisen Eisen voor groepscertificering: Technisch MSC document waarin groepen kunnen lezen wat ze moeten doen voor MSC traceerbaarheidscertificering, met o.a.: details van de vereiste interne controlesystemen en interne audits definities van niet-nalevingen en hoe deze moeten worden aangepakt. PDF: Eisen_voor_groepscertificering.pdf 3. Standaarden en traceerbaarheidseisen Traceerbaarheidsstandaard: De standaard van MSC voor de traceerbaarheid van vis-, schaal- en schelpdierproducten. Hierin zijn de prestatiecriteria vastgelegd waaraan iedere locatie moet voldoen voor traceerbaarheidscertificering. PDF: MSC-traceerbaarheidsstandaard.pdf Aanvullende eisen Bijlage BD: Aanvullende eisen bij de Standaard die van toepassing zijn in bepaalde gespecificeerde situaties. PDF: msc-traceerbaarheidsstandaard-bijlage-bd

20 GECERTIFICEERD DUURZAME VISSERIJ MSC TM GA VOOR CERTIFICERING! Contactgegevens van de MSC voor nadere informatie Hoofdkantoor MSC Marine House 1 Snow Hill Londen EC1A 2DH Groot-Brittannië Tel: +44 (0) Gereg. charitatieve instelling: MSC Regiokantoor - Europa, Afrika en het Midden-Oosten Marine House 1 Snow Hill Londen EC1A 2DH Groot-Brittannië Tel: +44 (0) Gereg. charitatieve instelling: MSC Regiokantoor - Amerika 2110 North Pacific Street Suite 102 Seattle WA Verenigde Staten Tel.: Non-profitstatus 501 (c)(3) MSC Regiokantoor - Azië-Pacifisch gebied 10/46-48 Urunga Parade Miranda NSW 2228 Australië Tel.: + 61 (0) ABN: MSC Lokaal kantoor - Baltische regio Postadres: P.O. Box Nacka Strand Zweden Tel.: +46 (0) MSC Lokaal kantoor - Frankrijk La Ruche 84 Quai de Jemmapes Parijs Frankrijk Tel.: +33 (0) MSC Lokaal kantoor - Duitsland, Zwitserland, Oostenrijk Schwedter Straße 9a Berlijn Duitsland Tel.: +49 (0) MSC Lokaal kantoor - Japan 3rd Floor, MetLife building 5-1, Nihonbashi Kabuto-cho Chuo-ku Tokyo, Japan Tel: +81 (0) MSC Lokaal kantoor - Benelux Koninginnegracht AA Den Haag Nederland Tel: +31 (0) MSC Lokaal kantoor - Schotland 69 Buchanan Street Glasgow G1 3HL Groot-Brittannië Tel: +44 (0) MSC Lokaal kantoor - Zuid-Afrika Postadres: P.O. Box 7107 Roggebaai 8012 Kaapstad Zuid-Afrika Tel: +27 (0) MSC Lokaal kantoor - Spanje en Portugal Génova Madrid Spanje Tel: +34 (0) Ontworpen door Forster. Papier vervaardigd van minimaal 50% pulp (hout) van FSC-gecertificeerde bron; de overige pulp bestaat uit gerecycled materiaal en/of hout uit FSC gecontroleerde bronnen. benelux@msc.org boodschappenplanner Marine Stewardship Council,