DE ENERGIE VAN EEN ASTRONAUT

Transcriptie

1 Mission X: Train als een Astronaut DE ENERGIE VAN EEN ASTRONAUT Deel voor Lesgevers Inleiding De astronauten die in het Internationaal Ruimtestation ISS verblijven, hebben tijdens hun verblijf in de ruimte uitgebalanceerde maaltijden nodig om in hun energie- en gezondheidsbehoeften te voorzien. Voedingswetenschappers en -deskundigen bij NASA zorgen ervoor dat astronauten uitgebalanceerde maaltijden eten in de ruimte. Hiervoor raadplegen ze voedseletiketten en bestuderen ze de voedingsbehoeften van astronauten vóór het eten wordt verpakt voor korte en lange ruimtevluchten. Door de omgeving en de microzwaartekracht in de ruimte kan de voedingsbehoefte van de astronauten plannen best een uitdaging vormen. Leven en werken in een omgeving met verminderde zwaartekracht verandert de voedingsbehoeften van een astronaut. Door de specifieke voedingsbehoeften van astronauten in het ISS te bestuderen, kunnen voedingswetenschappers leren wat er nodig is voor een goede voeding tijdens lange expedities in de ruimte. Zo moeten ze bijvoorbeeld tijdens lange missies extra vitamine D slikken om botverlies tegen te gaan als gevolg van de micro-zwaartekracht bij ruimtevluchten. Voedingswetenschappers en -deskundigen moeten maaltijden plannen die de lichamen van de astronauten goed gevoed en gezond houden wanneer ze in de ruimte werken. Astronauten helpen bij de maaltijdplanning voor de missies naar het ISS door deel te nemen aan proefpanels op aarde. Zo kunnen de voedingswetenschappers en -deskundigen de maaltijdplanning afstemmen op de voorkeuren van de astronauten. Een van de populairste eetwaren op het menu van de astronauten in de ruimte zijn bloemtortilla's. Tortilla's bevatten grote hoeveelheden koolhydraten die het lichaam nodig heeft om te functioneren. Tortilla's zijn bovendien eenvoudig te bewaren en kruimelen niet. Want kruimels kunnen in de apparatuur of de experimenten van het ISS of de space shuttle belanden. Rondzwevende kruimels kunnen zelfs gevaarlijk zijn want ze kunnen in de ogen, neus of mond van een astronaut zweven. Ontdekkingsles Niveau: 3e-5e leerjaar Aansluiting op de vakken: Wetenschappen en Gezondheidskunde Wetenschappelijke verwerkingsvaardigheden: Gegevens voorspellen, observeren, vergelijken, verzamelen, vastleggen (American Association for the Advancement of Science) Voorbereidingstijd lesgever: 30 minuten Lesduur: Drie lessen van 45 minuten Amerikaanse onderwijsnormen: Wetenschappen en Gezondheidskunde Amerikaans welzijnsinitiatief: Deze activiteit ondersteunt het in de VSA landelijk verplichte Regionaal welzijnsinitiatief en kan uw Regionaal welzijnsinitiatief ondersteunen Benodigdheden: Voedseletiketten van maïs-, bloemen tarwetortilla's, 1 per groep van 3 Computer met internet Schilderstape Tekstkaartjes Verpakte levensmiddelen uit de zes voedselgroepen Lcd-projector of overheadprojector Leeg vel papier Doelstellingen van de Les De leerlingen bestuderen de voedingspiramide en maken kennis met het basiselementen van een uitgebalanceerde voeding. De leerlingen leren waar welke voedingsmiddelen De Energie van een Astronaut Deel voor Lesgevers 1/19

2 thuishoren in de voedingspiramide. De leerlingen bestuderen de voedseletiketten, inclusief de portiegroottes en kilocalorieën. De leerlingen bepalen hun dagelijkse energiebehoefte. De leerlingen stellen een vijfdaags maaltijdplan op dat is gebaseerd op de aanbevelingen van de voedingspiramide. Probleem Hoe kan ik aan de hand van voedseletiketten mijn dagelijkse hoeveelheid voeding bepalen? Leerdoelstellingen De leerlingen: bestuderen de voedingspiramide en de basiselementen van een uitgebalanceerde voeding en hun dagelijkse energiebehoeften zoeken op een voedseletiket de portiegrootte, de hoeveelheid kilocalorieën, eiwitten, calcium en vitamines op bepalen hun eigen dagelijkse energiebehoefte stellen een vijfdaags maaltijdplan op dat is gebaseerd op de aanbevelingen van de voedselpiramide en hun energiebehoefte Materialen Per klas: Computer met internettoegang Lcd-projector of overheadprojector Schilderstape Zes tekstkaartjes Verpakte levensmiddelen uit de zes voedselgroepen Per groep van 3 leerlingen: Voedseletiketten van maïs-, bloem- en tarwetortilla's Voor elke leerling: De hand-out voor leerlingen Energie van een astronaut Voedselpiramide-informatieblad Fit Explorer persoonlijke vijfdaagse maaltijdplanner Leeg vel papier Veiligheid Herinner de leerlingen aan het belang van de veiligheidsvoorschriften van het klaslokaal en het lab. Proeven is ten strengste verboden in het lab kijk hier strikt op toe. Lesvoorbereiding Verdeel de klas in groepen van 3 à 4 leerlingen. Bereid de Voedingspiramide factsheet voor (bijlage D). o Kopieer de Voedingspiramide factsheet voor alle leerlingen in het klaslokaal. o Projecteer de voedingspiramide op een scherm of witte muur waar de hele klas De Energie van een Astronaut Deel voor Lesgevers 2/19

3 hem kan zien. Maak een Voedingspiramide-vloercollage. o Gebruik hiervoor de schilderstape. o Schrijf de groepsnamen van de voedingspiramide op tekstkaartjes. Schrijf onderstaande categorieën voedingsmiddelen op de tekstkaartjes. Schrijf groot genoeg zodat de naam van de voedselgroep van op afstand leesbaar is. Granen Groente Fruit Melk Vlees en bonen Vetten Vetten zijn geen voedselgroep, maar zijn belangrijk voor een goede gezondheid. Vetten haal je uit vis, noten en vloeibare vetstoffen zoals olijfolie, sojaolie en koolzaadolie. Bereid voor elke groep een werkplek met groepsmateriaal voor. Print de Fit Explorer persoonlijke vijfdaagse maaltijdplanner (bijlage F). Lesverloop Ter voorbereiding van deze activiteit wordt de volgende achtergrondinformatie voor lesgevers aanbevolen: Lees en leer over de voedingspiramide en de basisbehoeften van de leerlingen op de volgende website: Lees over de energiebehoeften van astronauten in de Space Nutrition Newsletter op: Lees hoe de energiebehoefte wordt berekend op: Lees hoe de leerlingen hun dagelijkse hoeveelheid kilocalorieën kunnen berekenen op: Lees hoe de omgeving in de ruimte de caloriebehoeften beïnvloedt op: Lees de volgende tekst uit het deel Waarneming van de hand-out voor leerlingen Energie van een astronaut. Achtergrondinformatie Een goede voeding is essentieel voor astronauten omdat hun lichaam aan microzwaartekracht onderhevig is. De voedingsbehoefte van de bemanning voor, tijdens en na ruimtevluchten bestuderen, is belangrijk om de astronauten gezond te houden tijdens lange ruimtemissies. Deze onderzoeken leveren informatie op over de juiste voeding en hoeveelheid energie die astronauten nodig hebben om aan lichamelijke activiteit te doen in de ruimte. Het voedsel dat je eet, geeft je energie die in kilocalorieën wordt gemeten. Voor een goede voeding is het belangrijk dat de energie uit de voedingsmiddelen die je dagelijks eet in balans is met de energie die je lichaam elke dag verbruikt. Energie ontstaat door de afbraak van grotere voedingsdeeltjes in kleinere deeltjes. In je lichaam wordt er een reeks chemische reacties op gang gebracht waardoor er een snelle afgifte van energiemoleculen ontstaat. ATP (adenosinetrifosfaat) moleculen verliezen gemakkelijk hun derde fosfaatgroep. Door het verlies van deze fosfaatgroep wordt ATP omgezet in adenosine difosfaat (ADP). Hierdoor komt veel energie vrij, die beschikbaar is voor de talrijke behoeften van het lichaam (werken, fitnessen, lopen, slapen, De Energie van een Astronaut Deel voor Lesgevers 3/19

4 eten, ademen en groeien). Bepaalde levensmiddelen, zoals macadamianoten, bevatten bijna twee keer zoveel energie als koolhydraten zoals brood en deegwaren. Voldoende kilocalorieën eten geeft je energie zodat je klaar bent om je huiswerk te maken. Zonder voldoende calorieën wordt je moe en werken je spieren niet goed. Te veel calorieën eten, kan tot gewichtstoename leiden, wat ook slecht kan zijn voor je gezondheid. Met een goede voeding en lichamelijke activiteit is je lichaam klaar voor de dagelijkse inspanningen en kunnen astronauten de uitdagingen aan van leven en werken in de ruimte. Voedseletiketten zijn een goede plek om te leren welke voedingsstoffen er zitten in de voedings-middelen die je eet. Kijk op het voedseletiket van je favoriete verpakte levensmiddelen hoe groot een portie is en hoeveel porties er in elke verpakking zitten. Het voedseletiket geeft ook informatie over het aantal kilocalorieën per portie. Voedingsdeskundigen en - wetenschappers bij NASA lezen ook de voedseletiketten van de voedingsmiddelen die astronauten eten in de ruimte om de portiegrootte en de hoeveelheid kilocalorieën, voedingsstoffen zoals koolhydraten, eiwitten, vetten, vitamines, het mineraal calcium en het percentage van de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid in procent (ADV%) na te trekken. Indien nodig kan er verder onderzoek worden gedaan naar de volgende onderwerpen: o o o o Voedingsbehoeften in de ruimte Ruimte-expedities Tegenmaatregelen voor ruimtevluchten Energiebehoefte van de mens Lesmethode Leg tijdens deze les de nadruk op de stappen van de wetenschappelijke methode. Deze stappen zijn in het deel Lesmethode in vet en cursief aangegeven. 1. Neem de wetenschappelijke onderzoeksrubriek door met de klas. Deze prestatierubriek staat in bijlage G aan het einde van het deel voor lesgevers. 2. Leg de les- en leerdoelstellingen uit aan de leerlingen. 3. Herinner uw leerlingen er aan dat ze bij het onderzoeken en plannen van maaltijden die aan de dagelijkse energiebehoefte van astronauten voldoen (en leerlingen zoals zij die misschien ooit zelf astronauten worden) als NASA-voedingsdeskundigen zullen optreden. 4. Overloop het probleem met de leerlingen, m.n. "Hoe kan ik aan de hand van voedseletiketten mijn dagelijkse hoeveelheid voeding bepalen?" 5. Overloop de woordenlijst Energie van een astronaut met de klas. (bijlage C) 6. Laat de leerlingen in de hand-out voor leerlingen Energie van een astronaut het deel Achtergrond lezen en in hun groep bespreken wat ze hebben gelezen. Gebruik uw eigen techniek om het begrip van het deel Waarnemingen na te trekken. 7. Laat de leerlingen in hun groep bespreken wat ze weten over energiebehoeften in kilocalorieën; hiervoor moeten ze de eerste twee kolommen van de kennistabel in de hand-out voor leerlingen Energie van een astronaut invullen. Gebruik de kennistabel om de leerlingen te helpen bij het organiseren van voorkennis, het vaststellen van interessegebieden en verbanden te leggen met de echte wereld. Vraag de leerlingen wanneer ze punten voorstellen voor de kolom WEET IK om te zeggen waar ze deze informatie vandaan hebben gehaald. 8. Vraag de leerlingen of ze voorspellingen hebben over deze activiteit en de probleem vraag. Help hen hun voorspellingen bij te schaven tot hypotheses. In de hand-out voor leerlingen moeten ze het probleem opnieuw formuleren aan de hand van wat ze weten, de materialen die ze gaan gebruiken en de voorspellingen over wat ze zullen leren. Moedig de leerlingen om bij het formuleren van de hypotheses werkwoorden te gebruiken uit de lijst met leerdoelstellingen op pagina 1 van hun handout. Laat de leerlingen hun hypotheses in hun groepen delen. De Energie van een Astronaut Deel voor Lesgevers 4/19

5 9. Met deze werkwijze testen de leerlingen hun hypotheses. Deze stappen komen uit de hand-out voor leerlingen Energie van een astronaut. Specifiek commentaar voor lesgevers staat in cursief aangegeven. Laten we de Voedingspiramide eens Verkennen 1) Noteer op een leeg vel papier wat je gisteren als ontbijt, lunch en avondeten hebt gegeten. Vermeld ook eventuele tussendoortjes. 2) Overloop samen met de klas de voedselpiramide op Toon een afbeelding van de voedingspiramide aan de hele klas. Geef elke leerling een Voedingspiramide factsheet. 3) Vul de Voedingspiramide factsheet in. Benoem elke voedselgroep en schrijf voorbeelden van voedsel voor elke groep op. Bespreek in het kort de voedselgroepen. Vraag de leerlingen bijvoorbeeld om 'granen' in de juiste categorie te schrijven. Vraag hen dan welk voedsel tot granen zou behoren en schrijf een antwoord in de groep granen. Herhaal dit voor de andere voedselgroepen. Gebruik onderstaande afbeelding van de voedingspiramide om na te gaan of de verschillende categorieën in de juiste categorieën staan. Denk eraan dat we van sommige voedselgroepen meer porties nodig hebben dan van andere groepen. 4) Gebruik de ingevulde Voedingspiramide factsheet om samen met je klas de Voedingspiramide-vloercollage te maken. 5) Je leraar of lerares heeft de nodige voedingsmiddelen voor de klas. Plaats deze etenswaren in de bijbehorende voedselgroep op de Voedingspiramide-vloercollage. Zorg dat u verschillende voedingswaren heeft die de leerlingen in de juiste categorie in de voedingspiramide-collage kunnen onderbrengen. 6) Ga hiermee door tot alle beschikbare voedingsmiddelen in een categorie zijn ondergebracht. 7) Bespreek met de klas het belang van gezonde, uitgebalanceerde maaltijden. Leid een discussie met de leerlingen over het belang van gezonde, uitgebalanceerde maaltijden. 8) Bekijk het Maaltijdplan van gisteren opnieuw. Laat de leerlingen om beurten de voedingsmiddelen voorlezen die ze uit het Maaltijdplan van gisteren hebben gekozen. De Energie van een Astronaut Deel voor Lesgevers 5/19

6 9) Beantwoord op de achterkant van je blad de volgende vragen over de voedingsmiddelen die je hebt gekozen. Bespreek deze vragen met de klas. Denk je dat je goed hebt gekozen? Welke gezonde voedingsmiddelen heb je gekozen? Waarom is het belangrijk om gezond te eten? Zou je als je astronaut zou worden en de ruimte zou in gaan een uitgebalanceerde voeding nodig hebben? Hoe zou je maaltijdplan eruitzien als je op ruimtereis zou gaan? Laten we het eens over Kilocalorieën Hebben 10) Lees de volgende vragen, denk er over na en bespreek ze met de klas. 11) 12) Wat is een kilocalorie? Welk verband bestaat er tussen kilocalorieën en energie-eenheden? Waarom tellen sommige mensen het aantal kilocalorieën in voeding? Wat gebeurt er als we te veel calorieën op een dag eten? Hebben astronauten in de ruimte meer of minder calorieën nodig dan wij hier op aarde? Bereken aan de hand van de hand-out Dagelijkse caloriebehoefte de aanbevolen hoeveelheid energiecalorieën (in kilocalorieën) voor jouw specifieke dagelijkse behoefte. Noteer je eigen behoefte aan energie en kilocalorieën op de achterkant van de Voedingspiramide factsheet. Laat de leerlingen hun Dagelijkse behoefte aan kilocalorieën berekenen met de hand-out met dezelfde titel (bijlage B). Laten we eens Voedseletiketten Onderzoeken Verdeel de klas in groepen. 13) Bekijk met je groep drie pakken met verschillende soorten tortilla's (bloem, tarwe en maïs). 14) Bestudeer met je groep de voedseletiketten op de pakken tortilla's. 15) Noteer je gegevens op de Voedingswaarde van tortilla's factsheet. Toon de Voedingswaarde van tortilla's factsheet op het whiteboard of de computer. Toon ook de antwoorden op de vragen. De leerlingen kunnen de uitgesplitste informatie voor elke soort tortilla bekijken. Daarna moeten de leerlingen aan de hand van de voedseletiketten op de pakken tortilla's de Voedingswaarde van tortilla's factsheet invullen. 16) Rangschik de tortilla's van grootste voedingswaarde tot kleinste voedingswaarde. Noteer dit op de Voedingswaarde van tortilla's factsheet. 17) Lees het volgende en bespreek het in je groep. Voedingsenergie wordt gemeten in kilocalorieën. Energie voor je lichaam komt uit eten. Als je meer calorieën eet dan je lichaam nodig heeft, worden de extra calorieën omgezet in vet. Door bij elke maaltijd het juiste aantal porties en de juiste portiegrootte te eten, vermijd je dat je extra kilocalorieën eet. Er is geen verschil tussen de portiegroottes en het aantal kilocalorieën op aarde en in de ruimte. Beantwoord de volgende vragen over calorieën. De Energie van een Astronaut Deel voor Lesgevers 6/19

7 Wat hebben portiegroottes te maken met de energiebehoefte? Je energie in kilocalorieën komt uit het voedsel dat je eet. De voedseletiketten laten je weten hoeveel kilocalorieën een portie bevat en hoeveel porties er in een verpakking zitten. Om het totaal aantal kilocalorieën te berekenen dat je hebt gegeten, vermenigvuldig je het aantal porties dat je hebt gegeten met het aantal kilocalorieën per portie. Met andere woorden: meerdere porties eten resulteert in meer energiecalorieën (die ofwel worden verbruikt of worden opgeslagen als vet). Wat gebeurt er als je te veel calorieën eet? De extra kilocalorieën worden in het lichaam opgeslagen als vet. Wat gebeurt er als je te weinig calorieën eet? Door te weinig kilocalorieën te eten heeft je lichaam onvoldoende energie voor dagelijkse taken en kun je je moe, zwak of duizelig voelen. Stel de groepen verdere open vragen over voeding. Maakt het iets uit of je meer of minder eet dan de portie die op het etiket staat? Waarom? Een gevarieerde voeding zorgt voor een gezond voedingspatroon. Bovendien krijg je als je meer dan één portie eet van een voedingsmiddel meer kilocalorieën binnen. Te veel kilocalorieën eten en te weinig lichamelijk actief zijn, kan tot overgewicht leiden. Hoe kan de portiegrootte van bloemtortilla's kennen je helpen bij het nemen van beslissingen over voeding? De portiegrootte wordt als de normale hoeveelheid om te eten beschouwd. Maar soms weet je dat je meer energie nodig hebt omdat je een maaltijd hebt overgeslagen of twee keer zo lang als normaal hebt gewerkt of gespeeld. En soms heb je honger omdat je groeit en meer lichaamsweefsel aanmaakt (botweefsel, spierweefsel etc.). Het is verstandig om jezelf af te vragen of je honger hebt voor je eet in plaats van gewoon extra porties te eten omdat ze er nu eenmaal zijn. Het is verstandig om stil te staan bij wat en hoeveel je eet zeker als je traint als een astronaut! Hoe voldoen astronauten aan hun energiebehoeften? Astronauten voldoen net als jij aan hun energiebehoefte door voor een gezonde voeding te zorgen. Wat gebeurt er met het eten als het in je lichaam komt? Een deel van de energie wordt gebruikt om je warm te houden, een ander deel om nieuw bot- en spierweefsel aan te maken, en nog een deel wordt gebruikt om je te helpen denken, werken en spelen. Welke brandstof gebruikt je lichaam? Waarom heeft je lichaam deze brandstof nodig? Je lichaam gebruikt voedsel als brandstof. Je lichaam heeft brandstof nodig om goed te kunnen werken wanneer je lichamelijk actief bent, bijvoorbeeld wanneer je loopt, skate of sport. Deze brandstof (of dit voedsel) houdt je ook warm als het buiten koud is. Laten we eens een Persoonlijk Vijfdaags Maaltijdplan Opstellen 10. Laat de leerlingen een vijfdaags maaltijdplan opstellen volgens de aanbevelingen van de voedingspiramide voor hun leeftijdsgroep en de bijbehorende caloriebehoefte (in kilocalorieën). De Energie van een Astronaut Deel voor Lesgevers 7/19

8 De leerlingen vullen de Fit Explorer persoonlijke vijfdaagse maaltijdplanner in op basis van de kennis die ze hebben opgedaan bij het bestuderen van de voedingspiramide en de voedseletiketten. 11. Laat de leerlingen voor elke dag maaltijden en tussendoortjes opschrijven. Stel de leerlingen de volgende vragen nadat ze hun Fit Explorer persoonlijke vijfdaagse maaltijdplanner hebben ingevuld. Hoe kan ik aan de hand van voedseletiketten mijn dagelijkse hoeveelheid voeding bepalen? Wat was je beoogde calorieverbruik in kilocalorieën voor één dag? Ben je elke binnen het beoogde aantal kilocalorieën gebleven? Zo niet, met welke uitdagingen kreeg je maken? Wat was het moeilijkste aan het plannen van je maaltijden voor een week? Denk je dat lichaamsbeweging meespeelt bij de hoeveelheid kilocalorieën die je nodig hebt voor een week? Zo ja, hoe? Heb je in je maaltijdplan elke dag voedsel uit elk van de vijf voedselgroepen opgenomen? Wat het gemakkelijk of moeilijk om elke dag voedsel uit de vijf voedselgroepen op te nemen? Denk je dat je maaltijdplan zou veranderen als je voor een week de ruimte zou in gaan? Neem een weekmenu van de schoolkantine door. Biedt de kantine elke dag een uitgebalanceerde maaltijd aan? Krijg je voedsel uit alle groepen van de voedingspiramide aangeboden? Tot Slot Bespreek de antwoorden op de vragen bij Onderzoeksgegevens in de hand-out voor leerlingen Energie van een astronaut. Vraag de leerlingen om de kolom GELEERD in te vullen in de kennistabel. Vraag de leerlingen om hun hypotheses te herhalen en uit te leggen hoe ze de hoeveelheid energie hebben berekend die ze dagelijks eten en verbruiken. Hoeveel kilocalorieën zouden ze elke dag moeten eten om gezond te zijn? Nodig de leerlingen uit om vragen te stellen na de activiteit. Moedig de leerlingen aan om een eigen maaltijdplan op te stellen voor een ruimtereis van twee weken. Laat de leerlingen in hun groepen bespreken hoe ze hun voedingspatroon moeten aanpassen om fit te worden bevonden voor toekomstige astronauten. Evaluatie Beoordeel de kennis van de leerling aan de hand van vragen. Beoordeel het begrip van de leerling door de vragenlijst Energie van een astronaut te laten invullen (bijlage A) Observeer en beoordeel de prestaties van de leerling tijdens de hele activiteit met de Rubriek voor wetenschappelijk onderzoek in de hand-out voor leerlingen De energie van een astronaut en bijlage G. Aansluiting van de Activiteiten bij de Amerikaanse Onderwijsnormen National Science Education Standards (NSES/Amerikaanse normen voor wetenschappelijk onderwijs): Inhoud norm F: Wetenschap vanuit een persoonlijk en sociaal perspectief Persoonlijke gezondheid (kleuterschool - 2 e jaar middelbare school) De Energie van een Astronaut Deel voor Lesgevers 8/19

9 National Health Education Standards (NHES/Amerikaanse normen voor gezondheidsonderwijs), tweede uitgave (2006): Norm 1: De leerlingen leren denkbeelden begrijpen i.v.m. gezondheidsbevordering en ziektepreventie voor een betere gezondheid. Gezondheidsles in het 3 e tot het 5 e leerjaar zorgt ervoor dat de leerlingen het volgende kunnen: Het verband beschrijven tussen gezond gedrag en persoonlijke gezondheid. Norm 5: Leerlingen tonen aan dat ze in staat zijn om besluitvormingsvaardigheden te gebruiken om hun gezondheid te verbeteren. Gezondheidsles in het 3 e tot het 5 e leerjaar zorgt ervoor dat de leerlingen het volgende kunnen: Gezondheidsgerelateerde situaties identificeren die eventueel doordachte beslissingen vereisen. Norm 7: De leerlingen tonen aan dat ze in staat zijn om gezondheidsbevorderende gedragswijzen toe te passen en gezondheidsrisico's te vermijden of beperken. Gezondheidsles in het 3 e tot het 5 e leerjaar zorgt ervoor dat de leerlingen het volgende kunnen: Verantwoordelijk gedrag identificeren betreffende persoonlijke gezondheid Diverse gezonde gewoonten en gedragswijzen vertonen om de persoonlijke gezondheid te handhaven of verbeteren. Uitbreiding naar Andere Vakken Taal Vraag de leerlingen om het onderzoek uit te leggen. Hoe zouden de leerlingen dit onderzoek kunnen verbeteren? Waar zijn er eventueel fouten gemaakt? Hoe hebben deze fouten de resultaten eventueel beïnvloed? National Council of Teachers of English Standards (NCTE/Normen van de Amerikaanse raad van leraren Engels): De leerlingen onderzoeken aandachtspunten en interessegebieden door ideeën, vragen en problemen te formuleren. Ze verzamelen, beoordelen en maken een synthese van gegevens uit diverse bronnen (bijv. gedrukte en elektronische teksten, voorwerpen, mensen) en communiceren hun ontdekkingen op een manier die aansluit bij het doel en publiek. Wetenschappen Laat de leerlingen maaltijdplannen bestuderen voor een astronaut op een ruimtemissie. Hebben ze uitgebalanceerde maaltijden? Eten ze voedsel uit alle voedselgroepen van de voedingspiramide? Hebben astronauten in de ruimte meer of minder kilocalorieën nodig dan wij hier op aarde? Een astronautenmenu downloaden kan op: Laat de leerlingen een weekmenu van de schoolkantine bekijken. Krijgen ze uitgebalanceerde maaltijden voorgeschoteld op school? Krijgen ze voedsel uit alle groepen van de voedingspiramide aangeboden? Hoeveel kilocalorieën krijgen ze met hun schoolmaaltijden? Carrièrelinks Deskundigen Dr. Scott Smith, Dr. Sara Zwart, Dr. Michele Perchonok en Vickie Kloeris hebben bijgedragen tot deze NASA Fit Explorer activiteit. Meer informatie over hun individuele functieomschrijvingen is beschikbaar op de onderstaande websites. Dr. Scott M. Smith is het hoofd van de wetenschappelijke afdeling van het Laboratorium voor biochemische voedingsleer van het NASA Johnson Space Center in Houston, Texas. De Energie van een Astronaut Deel voor Lesgevers 9/19

10 Dr. Sara R. Zwart is een onderzoekswetenschapper bij het Laboratorium voor biochemische voedingsleer van het NASA Johnson Space Center in Houston, Texas. Dr. Michele Perchonok is manager voor voedingssystemen van de space shuttle en hoofd van de afdeling Geavanceerde voedingssystemen bij het NASA Johnson Space Center. Vickie Kloeris is de manager voor voedingssystemen van het internationaal ruimtevaartstation bij het NASA Johnson Space Center. Hulpbronnen voor Lesgevers en Leerlingen Bronnen op het web: Dit online archief van veel gestelde vragen bevat achtergrondinformatie over voeding in de ruimte. Dit onderwijsproduct van NASA is een lerarengids voor voedsel en voeding in de ruimte. ucator_guide.html Deze hulpbron van NASA van het Laboratorium voor biochemische voedingsleer van het NASA Johnson Space Center in Houston, Texas bevat nieuwsbrieven over voeding in de ruimte voor kinderen. Deze hulpbron van NASA bevat foto's van ruimtevoedsel en -voeding. De website van de Amerikaanse Food and Drug Administration (inspectiedienst voor voeding en geneesmiddelen) bevat een interactief webprogramma voor Make Your Calories Count (Laat je calorieën tellen). Deze brochure over voedseletiketten wordt aangeboden door de Amerikaanse Food and Drug Administration. Deze interactieve website voor kinderen bevat informatie over voedingswaarde. Gezondheid van kinderen De Energie van een Astronaut Deel voor Lesgevers 10/19

11 Boeken: Liakos Evers, Connie: Good for You. Disney Learning, 2006.ISBN Leeftijd: 6-10 jaar. Combineert basisgegevens over gezondheid en een speels formaat van spellen, recepten, quizzen en weetjes om de kennis te beoordelen van kinderen over goede voeding en hen naar een gezond en lang leven te gid. Leedy, Loreen: The Edible Pyramid, Good Eating Every Day. Holiday House, ISBN Leeftijd: 4-10 jaar. De besnorde kater/kelner toont zijn klanten al het lekkers dat wordt aangeboden in een gloednieuw restaurant dat de vorm van een piramide heeft. Elk deel van de voedingspiramide van het Amerikaanse ministerie van landbouw wordt verkend aan de hand van levendige afbeeldingen van deegwaren, granen, fruit, groente, vlees, noten, gedroogde bonen en ander lekkers. VanCleave, Janice: Food and Nutrition for Every Kid. Wiley, John and Sons, Inc., ISBN: Leeftijd: 8-12 jaar. Kinderen leren alles over etenswaren en voeding aan de hand van leuke, veilige en eenvoudige experimenten. Elk experiment bestaat uit een doel, een materiaallijst, stap-voorstap instructies, de verwachte resultaten en voor kinderen begrijpelijke uitleg. Ze onderzoeken waarom sommige zoetstoffen zoeter zijn dan andere, hoe ze met natuurlijke voedingskleurstoffen een T-shirt kunnen kleuren, wat de voedingspiramide is en veel meer. Deze praktische activiteit werd ontwikkeld in samenwerking met het educatief team van de Amerikaanse Food and Drug Administration. Deze les werd samengesteld door het NASA Johnson Space Center Human Research Program Education and Outreach Team. De Energie van een Astronaut Deel voor Lesgevers 11/19

12 Bijlage A Quiz De Energie van een Astronaut Beantwoord de volgende vragen over de Energie van een astronaut activiteit. 1. Waar komen energiecalorieën vandaan? Hoe gebruikt ons lichaam deze kilocalorieën? 2. Astronauten die in de ruimte verblijven en werken, hebben de juiste voeding en hoeveelheid energie nodig, net als jij wanneer je je dagelijkse taken en huiswerk doet op aarde. Zijn de voedingsbehoeften van een astronaut die in een baan om de aarde reist gelijk aan hun behoeften als ze op aarde zijn? Leg uit. 3. Noem twee dingen die je uit een voedseletiket kunt te weten komen. Hoe kun je deze informatie gebruiken bij je maaltijdplanning? Hoe kunnen de wetenschappers in voedingslabs bij NASA diezelfde informatie gebruiken? 4. Waarom is het belangrijk te weten hoeveel kilocalorieën er in een portie zitten en hoeveel porties je eet? 5. Vergelijk de energiebehoeften van astronauten in de ruimte met hun energiebehoeften op aarde. 6. Wat gebeurt er als we te veel kilocalorieën eten? En te weinig? 7. Welke aanbevelingen heb jij voor NASA om te zorgen dat astronauten de juiste voedingsmiddelen en hoeveelheid energie krijgen? [Hint: Geef verschillende gezonde etenswaren op.] De Energie van een Astronaut Deel voor Lesgevers 12/19

13 Bijlage B Quizantwoorden De Energie van een Astronaut 1. Waar komen kilocalorieën vandaan? Hoe gebruikt ons lichaam deze kilocalorieën? Kilocalorieën komen uit voedsel. Ons lichaam gebruikt de kilocalorieën voor lichamelijke activiteit, mentale functie en het aanmaken van nieuw lichaamsweefsel. 2. Astronauten die in de ruimte verblijven en werken, hebben de juiste voeding en hoeveelheid energie nodig, net als jij wanneer je je dagelijkse taken en huiswerk doet op aarde. Zijn de voedingsbehoeften van een astronaut die in een baan om de aarde reist gelijk aan hun behoeften als ze op aarde zijn? Leg uit. Het onderdeel Waarneming in het deel voor leerlingen kan als referentie worden gebruikt. 3. Noem twee dingen die je uit het voedseletiket kunt te weten komen. Hoe kun je deze informatie gebruiken bij je maaltijdplanning? Hoe kunnen de wetenschappers in de voedingslabs bij NASA diezelfde informatie gebruiken? Verwijs naar de voedseletiketten voor de diverse antwoorden. 4. Waarom is het belangrijk te weten hoeveel kilocalorieën er in een portie zitten en hoeveel porties je eet? Je moet elke dag nagenoeg de dagelijkse aanbevolen hoeveelheid energiecalorieën eten voor je lengte, leeftijd en geslacht (jongen of meisje) zodat je voldoende energie hebt om warm te blijven, te lopen, te groeien en je dagelijkse activiteiten te doen zoals sporten, thuis helpen en huiswerk maken. Zelfs denken vereist energie! Als je meer kilocalorieën eet dan je nodig hebt, kunnen deze worden opgeslagen als vet (we hebben allemaal een beetje vet in ons lichaam). Als je niet genoeg kilocalorieën eet, kun je je moe, zwak of duizelig voelen. Omdat je als je gaat slapen een paar uur niet hebt gegeten (en ja, als je slaapt verbrandt je ook calorieën!) is het zeker belangrijk om elke ochtend te ontbijten. 5. Wat is de caloriebehoefte van een astronaut in de ruimte in vergelijking met zijn of haar caloriebehoefte op aarde? Hoewel wetenschappers de voedingsbehoeften bestuderen van astronauten tijdens lange ruimtevluchten, zijn de caloriebehoeften van astronauten op aarde en in de ruimte min of meer gelijk. 6. Wat gebeurt er als we te veel calorieën eten? En te weinig? Als je te veel calorieën eet, heb je niet genoeg energie. Als je te veel calorieën eet, worden die door je lichaam opgeslagen in de vorm van vet. 7. Welke aanbevelingen heb jij voor NASA wat calorieën en de energiebehoeften van astronauten betreft? Antwoorden variëren. De Energie van een Astronaut Deel voor Lesgevers 13/19

14 Bijlage C Woordenlijst De Energie van een Astronaut Calorie Een eenheid voor de hoeveelheid energie in voedsel. Denk eraan dat er een verschil bestaat tussen calorieën en kilocalorieën (1000 calorieën). Voedseletiketten gebruiken kilocalorieën. Wetenschappers gebruiken calorieën en kilocalorieën. energie Het vermogen om te werken. De energieeenheid van voedsel heet kilocalorie. Voedseletiket Het etiket dat op de meeste verpakte levensmiddelen moet staan. portiegrootte De hoeveelheid van een bepaald voedingsmiddel dat per keer wordt gegeten. Een portiegrootte kan een portie zijn, meer dan een portie of minder dan een portie. Dit hangt af van de behoefte of wens van de eter. 'Porties' zijn niet vergelijkbaar, maar duidelijk afgebakende 'portiegroottes' wel. portiegrootte Een gestandaardiseerde hoeveelheid voedsel, zoals gram of ons, gebruikt bij de maaltijdplanning. De portiegrootte is handig om verschillende soorten voedsel te vergelijken. eenheid De hoeveelheid van iets, of het woord dat achter een cijfer staat. Voorbeelden van eenheden van afstand zijn centimeter, decimeter, duim, voet. Voorbeelden van munteenheden zijn euro's en centen. Voorbeelden van energie-eenheden zijn kilocalorieën en calorieën. De Energie van een Astronaut Deel voor Lesgevers 14/19

15 probleem Een vraag die moet worden onderzocht. hypothese Een degelijke inschatting voor het beantwoorden van een probleem/vraag. tegenmaatregelen Stappen (maatregelen) die worden genomen om iets te voorkomen (tegen te gaan). Juiste voeding eten zodat je niet ziek wordt, is een tegenmaatregel. microzwaartekracht Nauwelijks merkbare zwaartekracht die in de ruimte wordt ervaren. wetenschappelijke methode Een onderzoeksmethode om met waarnemingen en theorieën wetenschappelijke hypotheses te toetsen. voeding Eten of voedsel dat nodig is om een organisme te laten groeien en gezond en leefbaar te houden. De Energie van een Astronaut Deel voor Lesgevers 15/19

16 Naam Bijlage D Voedselpiramide-informatieblad Instructies: 1. Nummer van 1 tot 6 en vul de naam in van elk van de 6 voedselgroepen (bijv. 1-Granen). 2. Kleur met potloden of waskrijtjes elk vak in een andere kleur. 3. Geef voor elke categorie 3 voorbeelden van verschillende etenswaren aan een zijde van de voedingspiramide onder de categorienaam. De Energie van een Astronaut Deel voor Lesgevers 16/19

17 Bijlage E Dagelijkse Caloriebehoefte (in Kilocalorieën) Bereken de calorie-inname met een van onderstaande methoden. U mag de methode gebruiken die het meest geschikt is voor uw leerlingen. Aanbevelingen voor calorie-inname voor kinderen van de Amerikaanse Institute of Medicine, Food and Nutrition Board: Dietary reference intakes for energy and the macronutrients, carbohydrates, fiber, fat, fatty acids, cholesterol, protein and amino acids (Raad voor voedsel en voeding van het Instituut voor geneeskunde: Aanbevolen voedingsinname voor energie en macrovoedingsstoffen, koolhydraten, vezels, vetstoffen, vetzuren, cholesterol, eiwitten en aminozuren), Washington D.C., 2002, National Academy Press. kilocalorie = 1000 calorieën of 1 kcal De meeste mensen spreken over kilocalorieën, maar wetenschappers gebruiken doorgaans calorieën of kcal. Dagelijkse aanbevolen voedingsinname Jongens (kcal) Meisjes (kcal) 3-8 jaar jaar Aan de hand van de Mifflin-formule kan de dagelijkse caloriebehoefte (in kilocalorieën) worden berekend. Dagelijkse caloriebehoefte (in kilocalorieën) voor jongens = 10 x gewicht in kg + 6,25 x lengte in cm 5 x leeftijd in jaren + 5 Dagelijkse caloriebehoefte (in kilocalorieën) voor meisjes = 10 x gewicht in kg + 6,25 x lengte in cm 5 x leeftijd in jaren 161 Op de volgende twee websites staan rekenmachines voor het berekenen van calorieën voor jongeren De Energie van een Astronaut Deel voor Lesgevers 17/19

18 Naam Fit Explorer Persoonlijke Vijfdaagse Maaltijdplanner Mijn dagelijkse caloriebehoefte: Ontbijt Lunch Avondeten Tussendoortjes Bijlage F Kilocalorieën per dag Maandag Dinsdag Woensdag Donderdag Vrijdag 1. Vul in elk veld verschillende voedselporties in om lekkere en voedzame maaltijden en tussendoortjes te maken. Gebruik kleurrijke etenswaren die je lekker vindt en die ook gezond zijn. 2. Zorg dat je elke dag en eventueel bij elke maaltijd etenswaren uit alle onderdelen van de voedingspiramide. 3. Schrijf naast het voedingsmiddel het aantal kilocalorieën per portie (te vinden op de voedseletiketten). Schrijf in potlood een lijstje van de kilocalorieën voor alle porties voor elke dag. Tel het aantal kilocalorieën op voor elke dag. Opm.: Met een computerprogramma zoals Microsoft Excel of Microsoft Works wordt de berekening extra eenvoudig! Maak voor elke dag een tabel en zet in kolom 1 de soorten voedsel en in kolom 2 het aantal kilocalorieën. Bereken het aantal kilocalorieën met de optelfunctie. Je leraar of lerares kan je tonen hoe je een rekenblad kunt maken met de computer. Het is leuk! 4. Komt het totaal aantal kilocalorieën van je porties voor elke dag in de buurt van je dagelijkse caloriebehoefte (+/- 200 kilocalorieën)? De Energie van een Astronaut Deel voor Lesgevers 18/19

19 Rubriek voor Wetenschappelijk Onderzoek Onderzoek: De energie van een astronaut Bijlage G Meetpunt van leerling Heeft een heldere en volledige hypothese ontwikkeld. Heeft niet geprobeerd om een heldere en volledige hypothese te ontwikkelen. Heeft bijna niet geprobeerd om een duidelijke en volledige hypothese te ontwikkelen. Heeft een onvolledige hypothese ontwikkeld. Heeft een volledige, maar onvolledig uitgewerkte hypothese ontwikkeld. Heeft een heldere en volledige hypothese ontwikkeld. Heeft alle veiligheidsvoorschrifte n van het lab en instructies gevolgd. Heeft geen veiligheidsvoorschr iften van het lab gevolgd. Heeft een veiligheidsvoorsch rift van het lab gevolgd. Heeft twee of meer veiligheidsvoorsc hriften van het lab gevolgd. Heeft de meeste veiligheidsvoo rschriften van het lab gevolgd. Heeft alle veiligheidsvoo rschriften van het lab gevolgd. Heeft de wetenschappelijke methode gevolgd. Heeft geen stappen van de wetenschappelijke methode gevolgd. Heeft één stap van de wetenschappelijke methode gevolgd. Heeft twee of meer stappen van de wetenschappelijk e methode gevolgd. Heeft de meeste stappen van de wetenschappe lijke methode gevolgd. Heeft alle stappen van de wetenschappe lijke methode gevolgd. Heeft alle gegevens op het gegevensblad genoteerd en heeft op basis van de gegevens een conclusie getrokken. Heeft geen gegevens genoteerd en geen conclusie getrokken. Heeft een gegeven(- sverzameling) genoteerd en geen conclusie getrokken. Heeft twee of meer gegevens(verzam elingen) genoteerd en een gedeeltelijke conclusie getrokken. Heeft de meeste gegevens genoteerd en de conclusie is bijna compleet. Heeft alle gegevens genoteerd en een conclusie getrokken. Heeft boeiende vragen gesteld over het onderzoek. Heeft geen boeiende vragen gesteld over het onderzoek. Heeft één boeiende vraag gesteld over het onderzoek. Heeft twee boeiende vragen gesteld over het onderzoek. Heeft drie boeiende vragen gesteld over het onderzoek. Heeft vier of meer boeiende vragen gesteld over het onderzoeken. Heeft na de activiteit de vragen over de onderzoeksgegevens beantwoord. Heeft de vragen over de onderzoeksgegeve ns niet beantwoord. Is aan de vragen over de onderzoeksgegev ens begonnen. Heeft een deel van de vragen over de onderzoeksgegev ens beantwoord. Heeft de vragen over de onderzoeksge gevens bijna helemaal beantwoord. Heeft de vragen over de onderzoeksge gevens volledig beantwoord. Puntentotaal 4=Uitstekend/Volledig/Volgt altijd aanwijzingen/georganiseerd 3=Goed/Bijna volledig/volgt bijna altijd aanwijzingen/meestal georganiseerd 2= Gemiddeld/Ongeveer de helft gedaan/volgt soms aanwijzingen/soms georganiseerd 1= Slecht/Onvolledig/Volgt zelden aanwijzingen/ongeorganiseerd 0= Geen werk/aanwijzingen niet gevolgd/werk van anderen verstoord Cijferschaal: A = punten B = punten C = punten D = punten F = 0-12 punten De Energie van een Astronaut Deel voor Lesgevers 19/19