Sectorconferentie Brussel, 25 oktober Bond Beter Leefmilieu Vlaanderen vzw

Transcriptie

1 PROFIEL Natuur- en Milieuverenigingen in Vlaanderen Sectorconferentie Brussel, 25 oktober 2012 Bond Beter Leefmilieu Vlaanderen vzw Koepel van 150 Vlaamse Natuur- en Milieuverenigingen Tweekerkenstraat Brussel

2 Green is the prime color of the world, and that from which its loveliness arises Pedro Calderon de la Barca Spaanse toneelschrijver en dichter Beste lezer, De Natuur- en Milieubeweging is een steeds groter en diverser wordende beweging. Anno 2012 zijn er ruim 150 natuur- en milieuverenigingen actief in Vlaanderen. Ze beschikken over een grote achterban en vele actieve vrijwilligers, ondersteund door een professioneel kader. De Natuur- en Milieubeweging bestaat uit vele verenigingen met een hoge diversiteit op het vlak van thema s, activiteiten en methodieken. Er wordt steeds meer verenigingsoverschrijdend samengewerkt. Dit en nog veel meer is geweten, maar nog nooit eerder gemeten. Wie zijn deze verenigingen? Rond welke thema s zijn ze actief? Tot wie richten ze zich? Bereiken ze veel mensen? Welke methodieken zetten ze daarvoor in? Werken ze samen met derden?. Dit waren vragen die tot nog toe grotendeels onbeantwoord bleven. Dit Profiel van de Natuur- en Milieuverenigingen in Vlaanderen wil deze leemte opvullen. De resultaten tonen aan dat de natuur- en milieuverenigingen in het midden van onze samenleving staan en dat het bereik en de impact van hun werking beduidend is. We hebben ook voor het eerst geconsolideerde financiële cijfers verzameld van onze sector. Daaruit blijkt dat de beweging in staat is om naast overheidssubsidies een behoorlijk aandeel van middelen op eigen kracht op te halen. De financiële gegevens worden verwerkt in een afzonderlijk rapport. Danny Jacobs, Directeur Bond Beter Leefmilieu Vlaanderen 25 OKTOBER 2012

3 2 Colofon en contactgegevens Het onderzoeksrapport Doelen en middelen van de Natuur- en Milieuverenigingen in Vlaanderen kan elektronisch afgehaald worden via > onze leden > ledenpagina > sectorconferentie Redactie : Kristel Maasen Nik Meeusen Céline De Caluwé Danny Jacobs Eindredactie: Patrick Leemans Voor vragen en opmerkingen kan u terecht bij: Kristel Maasen Beweging en organisatieontwikkeling Bond Beter Leefmilieu Vlaanderen vzw (BBL) Tweekerkenstraat Brussel Telefoon: kristel.maasen@bblv.be BBL vzw, 25 oktober 2012

4 3 Inhoudsopgave Green is the prime color of the world, and that from which its loveliness arises Voorstelling Een diversiteit aan verenigingen Van lokaal tot mondiaal actief Subsidiëring en personeel De verenigingen op een rijtje Methodologie Gegevensverzameling en respons Verwerking Kerncijfers Thema s Het hele spectrum Mobilisatiekracht van de thema s Activiteiten Oneindige verbeelding Kenmerkende groepen van activiteiten Gehanteerde methodieken Bereik Deelnemers aan activiteiten Communicatief bereik Doelgroepen Maatschappelijke verankering Leden en vrijwilligers Ondersteuning van het weefsel van vrijwilligers en leden Netwerking met andere organisaties en overheden Samenvatting Bijlagen Vragenlijst...47

5 4 1. Voorstelling 1.1. Een diversiteit aan verenigingen De natuur- en milieuverenigingen zijn vzw s of feitelijke verenigingen, gericht op de bescherming van natuur en/of milieu. Tot daar de rode draad. Het is onmogelijk om verenigingen eenduidig in te delen op basis van ledensoort, werkingsgebied, methodieken of andere categorieën. Een greep uit de diverse verschijningsvormen van de natuur- en milieuverenigingen: Netwerken van afdelingen en groepen Thematisch gespecialiseerde verenigingen in bepaalde natuurthema s, ecologische bouwen en wonen, mobiliteit, voeding Actiegroepen Natuurverenigingen met natuurgebieden, al dan niet in eigendom Koepels of federaties Platformen Opvangcentra voor vogels en wilde dieren Milieuwerkgroepen en participatieverenigingen Kringloopcentra Vormingsorganisatie Ook nog bijv. Natuurpunt, VELT, JNM, De Natuurvrienden bijv. Bos+, Dialoog, TreinTramBus, EVA, Koninklijke Vereniging Natuur- en Stedenschoon bijv. Greenpeace, Red De Voorkempen, Poeziebos, De Witte Pion, WILOO, Catapa bijv. Natuurpunt Antwerpen-Noord, vzw Durme, Limburgs Landschap, Werkgroep Isis bijv. Bond Beter Leefmilieu, Vogelbescherming Vlaanderen, Limburgse Milieukoepel, West-Vlaamse Milieufederatie, Natuurpunt en partners Meetjesland bijv. Arbeid & Milieu, VIBE bijv. straten-generaal, Leefmilieugroep Mechelen-Zuid, Vanonderuit! bijv. Kringloopcentrum Teleshop bijv. CVN, Natuurpunt Educatie, Comité Jean-Pain, Kilowat?uur natuurgidsvereniging VMPA, vrijetijdsvereniging De Natuurvrienden, ABLLO, Green, Ecolife, Komosie, Federatie van kinder-, jeugd- en gezinsboerderijen

6 Van lokaal tot mondiaal actief Natuur en milieu heeft evenzeer een lokale als een mondiale dimensie: van heraanleg van de dorpsstraat of het effect van pesticidengebruik aan een beekoever tot klimaatverandering en plasticdeeltjes in de zee. Oorzaken, impact en beleid moeten vaak op verschillende niveaus aangepakt worden. Dit maakt dat natuur- en milieuverenigingen even relevant zijn op lokaal, regionaal, gewestelijk, Europees of mondiaal gebied. Figuur 1. Werkingsgebied van de gewestelijke en regionale natuur- en milieuverenigingen (totaal 67) Van de verenigingen die gewestelijk of bovengewestelijk actief zijn, zijn 34% in hoofdzaak gericht op Vlaanderen. 10% van de verenigingen nemen ook het Brussels Hoofdstedelijk Gewest mee in hun hoofdwerking. 5 verenigingen richten zich in hoofdzaak op het gehele grondgebied van België (Vlaanderen, Wallonië en Brussel): Green, Grenzeloze Schelde, Greenpeace Belgium, FSC België en WWF België. Van de gewestelijk of bovengewestelijk actieve verenigingen zijn er heel wat met een lokale verankering via afdelingen en/of werkgroepen. Natuurpunt telt een 160-tal afdelingen (lokaal en regionaal), VELT een 100-tal, JNM en de Fietsersbond elk een 50- tal, en de Natuurvrienden 39. Trage Wegen heeft 45 lokale werkgroepen, EVA 7 lokale groepen en ook Friends of the Earth Vlaanderen en Brussel en TreinTramBus werken met lokale groepen. Bond Beter Leefmilieu is koepel van 143 natuur- en milieuverenigingen, waarvan een 70-tal lokale verenigingen. Vogelbescherming Vlaanderen functioneert als coördinatiestructuur van 10 regionale Opvangcentra voor Vogels en Wilde Dieren.

7 6 Ook regionale natuur- en milieuverenigingen hebben vaak lokale afdelingen en werkgroepen, of verenigen kleinere natuur- en milieuverenigingen en afdelingen van JNM, Velt en Natuurpunt. De West-Vlaamse Milieufederatie en de Limburgse Milieukoepel zijn regionale beleidskoepels met tientallen aangesloten lokale groepen. WWF, Greenpeace, FSC België en Friends of the Earth zijn Belgische afdelingen van een internationale milieuorganisatie. Andere natuur- en milieuverenigingen zijn vertegenwoordigd in internationale koepels of nemen deel aan internationale acties. Voorbeelden van internationale koepels zijn BirdLife International, Transport & The Environment, en the European Environmental Bureau. De natuur- en milieuverenigingen zijn dus verankerd op verschillende niveaus. Veelal zijn ze naast hun hoofdwerkingsgebied ook nog actief op andere niveaus.

8 Subsidiëring en personeel De natuur- en milieuverenigingen worden hoofdzakelijk gesubsidieerd vanuit het departement Leefmilieu, Natuur en Energie, maar ook vanuit andere beleidsdomeinen. Figuur 2. Subsidiëring van de natuur- en milieuverenigingen, uitgedrukt in percentage van de verenigingen per soort structurele subsidie Erkenning en subsidiëring van de Milieu- en Natuurverenigingen (Departement Leefmilieu, Natuur en Energie) De werking van 37 natuur- en milieuverenigingen wordt structureel gesubsidieerd door de Vlaamse overheid via het Decreet van de Vlaamse Regering van 1991 en het Besluit van 10 oktober 2003 inzake erkenning en subsidiëring van de Milieu- en Natuurverenigingen (MiNa). De Vlaamse overheid subsidieert personeel en werkingskosten voornamelijk op basis van aantal leden, (vormings-)activiteiten en publicaties. Daarnaast moedigt het Besluit van 10 oktober 2003 o.a. beleidsparticipatie, organisatieontwikkeling en samenwerking aan. Het Besluit maakt een onderscheid tussen koepel, gewestelijke ledenvereniging, gewestelijke thematische vereniging, regionale vereniging en lokale vereniging. Lokale verenigingen moeten aangesloten zijn bij Bond Beter Leefmilieu of Natuurpunt om subsidies te ontvangen.

9 8 Van de natuur- en milieuverenigingen worden er 14 gewestelijke en bovengewestelijke verenigingen gesubsidieerd door het Besluit inzake erkenning en subsidiëring van de Milieu- en Natuurverenigingen, 23 regionale verenigingen en 321 lokale verenigingen. De Milieuboot, FSC België en Bos+tropen ontvangen een nominatieve subsidie (= subsidie die niet past binnen de gangbare subsidiereglementen), ook vanuit het departement Leefmilieu, Natuur en Energie van de Vlaamse overheid. Voor de terreinbeherende verenigingen en de Opvangcentra voor Vogels en Wilde Dieren bestaan er nog aparte subsidiestelsels, respectievelijk het Natuurdecreet (21 oktober 1997) en het Soortenbesluit (15 mei 2009). Informatie over alle subsidiestromen van de 37 erkende en gesubsidieerde natuur- en milieuverenigingen zijn terug te vinden in het financieel rapport van de Natuur- en Milieuverenigingen, dat parallel met deze publicatie verschijnt. Sommige verenigingen, met name Greenpeace Belgium, kiezen er bewust voor om niet gesubsidieerd te worden door de overheid. Subsidiëring vanuit andere beleidsdomeinen Een aantal verenigingen ontvangt structurele subsidies van de Vlaamse overheid vanuit de beleidsdomeinen Sociaal-Cultureel Volwassenenwerk, Jeugd, Mobiliteit en Sociale Economie. Binnen het Sociaal-Cultureel Volwassenenwerk worden VELT (vereniging), CVN (vormingsinstelling), Natuurpunt Educatie (vormingsinstelling), EVA (beweging), De Natuurvrienden (vereniging), Climaxi (beweging), Netwerk Bewust Verbruiken (beweging), Mobiel 21 (beweging) gesubsidieerd. JNM is gesubsidieerd als landelijke jeugdvereniging, terwijl haar lokale afdelingen gesubsidieerd worden als streekverenigingen via Bond Beter Leefmilieu. Autopia, Taxistop, TreinTramBus en de Fietsersbond ontvangen subsidies vanuit Mobiliteit. De Koepel van Milieuondernemers in de Sociale Economie wordt gesubsidieerd vanuit het beleidsdomein Werk & Sociale Economie. Personeel Volgens de gegevens van Sociare tellen de natuur- en milieuverenigingen 485 voltijdse equivalenten (VTE) personeel. De gewestelijke verenigingen beschikken over 394,5 VTE (gemiddeld 13,6 VTE), de regionale verenigingen 86,8 VTE (gemiddeld 3 VTE) en de lokale verenigingen 4,2 VTE (gemiddeld 0,1 VTE) personeel.

10 9 Figuur 3. Aantal verenigingen per aantal voltijdse equivalente personeelsleden (VTE) - (gegevens Sociare, september 2012) Aantal VTE s 66 van de 143 natuur- en milieuverenigingen werken volledig met vrijwilligers. Het merendeel hiervan zijn lokale verenigingen. Van de 77 verenigingen met betaalde medewerkers hebben 31 verenigingen niet meer dan 1 VTE in dienst. Erkende regionale verenigingen kunnen rekenen op een personeelssubsidie van 0,5 of 1 VTE. Zij hebben vaak onvoldoende toegang tot andere inkomsten om bijkomende personeelsleden te financieren. 9 verenigingen zijn grote organisaties met meer dan 30 VTE s aan personeel in dienst. De grootste vereniging op vlak van personeelsaantal heeft 135 (arbeiders) in dienst, namelijk Natuurpunt Beheer.

11 De verenigingen op een rijtje Voor het opmaken van het profiel van de natuur- en milieuverenigingen is er gekozen voor drie categorieën van verenigingen: gewestelijke en bovengewestelijke verenigingen, regionale verenigingen en lokale verenigingen Gewestelijke (en bovengewestelijke) verenigingen Gewestelijke verenigingen zijn actief in Vlaanderen of Vlaanderen en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Bovengewestelijke verenigingen zijn actief op het hele grondgebied van België. Wanneer in het rapport gesproken wordt over gewestelijke verenigingen zitten daarin ook de bovengewestelijke verenigingen vervat. Federatie van kinder-, jeugd en gezinsboerderijen

12 11 Regionale verenigingen Regionale verenigingen zijn actief in een provincie of in meer dan drie gemeenten Maaslandse MilieuActie Raldes Opbouwwerk Pajottenland Lokale verenigingen Lokale verenigingen zijn actief in minder dan of gelijk aan drie gemeenten. De verenigingen die de bevraging invulden zijn weergegeven.

13 12 't Groot Gedelf, t Uilekot, Actiecomité Bessemstraat, Actief Terhagen, De Gruune Steen, Educatief Centrum De Paddenbroek, De Papegay, De Raaklijn, De witte Pion, Dorpscomité Wilsele-Dorp, Fauna Flora Fotoclub Schoten, Groen, Heempark Genk, Kolena, Leefbare polderdorpen, Leefmilieu Tongeren, Leefmilieu Wetteren, Leefmilieu Roeselare, Leefmilieugroep Mechelen-Zuid, Milieucel V.V.H.V., Milieuwerkgroep Ons Streven, Mobiel, Mondo, Natura Zoniën, Natuur & Milieu Lebbeke, Natuurpunt De Vlasbek, Natuurpunt M.O.Lennik, Natuurwerkgroep De Gavers, Poëziebosnetwerk, Stichting Marguerite Yourcenar, straten-generaal, Stuurgroep Sint-Andries, Vogelopvangcentrum Kieldrecht, Vogelopvangcentrum Merelbeke, Vogelopvangcentrum Herenthout, Vogelopvangcentrum Malderen, WILOO, Zonnewindt

14 13 2. Methodologie 2.1. Gegevensverzameling en respons Aan alle verenigingen die aangesloten zijn bij Bond Beter Leefmilieu werd gevraagd om een online vragenlijst in te vullen. Als federatie verenigt Bond Beter Leefmilieu praktisch alle natuur- en milieuverenigingen actief in Vlaanderen. De vragenlijst omvatte zowel kwantitatieve als kwalitatieve vragen en peilde naar gegevens over het werkingsjaar Hij werd voorafgaand getest door enkele gewestelijke en regionale verenigingen. De volledige vragenlijst is toegevoegd in bijlage. Bij de verenigingen die subsidies ontvangen in het kader van het Besluit tot erkenning en subsidiëring van de natuur- en milieuverenigingen werden ook gedetailleerde financiële gegevens opgevraagd, die verwerkt zijn in een apart rapport. De vragenlijst kon ingevuld worden tussen 8 augustus en 25 september Het is de eerste keer dat een dergelijk profiel van de natuur- en milieuverenigingen opgesteld wordt. Een aantal herinneringen per en telefoon waren noodzakelijk om tot de beoogde responsgraad te komen. Tabel 1. Responsgraad van de gewestelijke en regionale verenigingen Aangeschreven Geantwoord Gewestelijk actief (92%) Regionaal actief (86%) Respectievelijk 92% en 86% van de gewestelijke en regionale verenigingen hebben deelgenomen aan de bevraging. Dit is een hoge en representatieve respons. Tabel 2. Responsgraad van de lokale verenigingen Aangeschreven Geantwoord Lokaal actief Van de 70 lokale verenigingen die rechtstreeks aangesloten zijn bij Bond Beter Leefmilieu vulden er 29 de vragenlijst in. De meerderheid hiervan werkt onafhankelijk en is dus niet structureel verbonden aan een regionale of gewestelijke vereniging. De honderden lokale afdelingen van Natuurpunt, JNM, VELT of andere gewestelijke verenigingen werden niet uitgenodigd om individueel de vragenlijst in te vullen. Hun werking werd mee ingebracht door de moedervereniging. Op basis van de responsgraad verkrijgen we geen representatief beeld van de lokale natuur- en milieuverenigingen.

15 14 Bijkomende gegevens over het aantal voltijdse equivalenten van de verenigingen werden ingewonnen bij Sociare, de socio-culturele werkgeversfederatie die bemiddelt in paritair comité 329. Bond Beter Leefmilieu beschikte zelf al over een aantal basisgegevens van de bevraagde verenigingen. Het rapport bevat ook een reeks voorbeelden van verenigingen en activiteiten ter illustratie van de aangeleverde data en gegevens. Deze werden enerzijds bezorgd door de verenigingen zelf (via de bevraging) en anderzijds door de bewegingsmedewerkers van Bond Beter Leefmilieu Verwerking De natuur- en milieuverenigingen vulden zelf de vragenlijst in. Om de aangeleverde gegevens zo juist mogelijk te kunnen interpreteren is er bij de analyse teruggegrepen naar de individuele gegevens van verenigingen. In enkele gevallen werden verenigingen gecontacteerd voor aanvullende informatie of correcties. Er is gekozen om in het rapport de gegevens van enkel de gewestelijke en regionale verenigingen te belichten. In deze groep zit al het gros van de lokale afdelingen vervat. De gegevens van de lokale verenigingen die de bevraging rechtstreeks invulden worden bij wijze van steekproef toegelicht. Dit gebeurt enkel wanneer het relevant en significant is in verhouding tot de gegevens van de gewestelijke en regionale verenigingen. Enkele (deel)vragen werden op verschillende wijze beantwoord door verschillende verenigingen. De antwoorden bij deze vragen werden niet opgenomen bij de verwerking. Kommagetallen zijn afgerond naar beneden tot een geheel getal voor een vereenvoudigde weergave. De kerncijfers van de natuur- en milieuverenigingen in 2011 zijn weergegeven in het volgende hoofdstuk. De daaropvolgende hoofdstukken gaan telkens verder in op een deelaspect hiervan.

16 3. Kerncijfers In 2011 organiseerden de natuur- en milieuverenigingen meer dan activiteiten waaraan minstens mensen deelnamen vrijwilligers 485 VTE s leden waarvan vrijwilligers die een bestuursfunctie opnemen of langdurig actief zijn als vrijwilliger en vrijwilligers die tijdelijk ingezet worden tijdens acties inhoudelijke, educatieve, administratieve, logistieke en leidinggevende medewerkers terreinbeheerders en andere arbeiders waarvan particuliere leden bijna verenigingen en meer dan 700 bedrijven activiteiten Een brede waaier van activiteiten: van gegidste wandeltochten voor leerlingen tot springen in de rivier voor zuiver water en grootschalige energiebesparingprojecten in samenwerking met de Vlaamse gemeenten deelnemers is de optelsom van het aantal unieke deelnemers per vereniging. Een gemiddelde gewestelijke vereniging bereikt met haar activiteiten meer dan unieke deelnemers per jaar. Een gemiddelde regionale vereniging bereikt unieke deelnemers per jaar.

17 16 4. Thema s 4.1. Het hele spectrum De verenigingen zijn actief over het hele spectrum van natuur- en milieugerelateerde thema s. Een gedeelte is gespecialiseerd in één of meerdere thema s en werkt in de diepte. Anderen zetten natuur en milieu zo breed mogelijk op de kaart van hun leden en publiek. Figuur 4. De thema s waarmee de natuur- en milieuverenigingen actief zijn De top vijf van de hoofdthema s:

18 17 Thema Natuur en biodiversiteit Percentage van verenigingen dat activiteiten ontplooit met dit thema bij 63% van de verenigingen een hoofdthema (76% van de verenigingen heeft natuur en biodiversiteit als hoofdthema of neventhema) Open ruimte en ruimtelijke ordening 48% (64% hoofdthema + neventhema) Water: integraal waterbeheer, waterbesparing 36% (66% hoofdthema + neventhema) Het klimaat 32% (58% hoofdthema + neventhema) Mobiliteit en infrastructuur 28% (53% hoofdthema + neventhema) Thema s waar ook veel mee gewerkt wordt als hoofdthema of neventhema, zijn duurzame ontwikkeling (57% van de verenigingen), landbouw en voeding (45%), hernieuwbare energie en energiebesparing (46%), milieu en gezondheid (46%), trage wegen (44%), inspraak en participatie (41%). Natuur en milieu heeft vele raakvlakken met andere maatschappelijke vraagstukken, zoals duurzame ontwikkeling, vergroening van de economie, noord-zuidrelaties, burgerparticipatie, cultuur en kansengroepen. Ook met deze thema s is een significant aantal natuur- en milieuverenigingen bezig. Bij de steekproef van lokale verenigingen staan min of meer dezelfde thema s hoog genoteerd. Hinder (lawaai, licht, geur, straling) staat met een zesde plaats wel een stuk hoger genoteerd dan bij de gewestelijke en regionale verenigingen. De lokale verenigingen worden hiermee dan ook van nabij geconfronteerd.

19 18 Bruggen tussen natuur, milieu en andere maatschappelijke thema s Catapa werkt rond andersglobalisering en duurzame ontwikkeling in Latijns-Amerika en focust daarbij op de problematiek van mijnbouw in haar sociale, economische, culturele en ecologische desastreuze impact. Mobiel organiseert activiteiten en innoverende diensten die het fietsgebruik promoten, de fietscultuur stimuleren en het fietsen makkelijker maken. Mobiel stelt mensen tewerk (sociale economie) om fietsen op te knappen, te verhuren en zorgt voor infrastructuur zoals het fietspunt en openbare fietspompen. De Koninklijke Vereniging voor Natuur- en Stedenschoon werkt met het thema landschap en haar deelaspecten, zowel natuurlijke elementen als materieel erfgoed. Stichting Marguerite Yourcenar ijvert al jaar en dag voor het behoud van de natuur en het landschap van het Heuvelland. Naar aanleiding van het 25-jarig overlijden van Marguerite Yourcenar herdenkt de stichting haar voorliefde voor het Heuvelland extra met het toneelstuk Een maandagskind.

20 4.2. Mobilisatiekracht van de thema s Eerder al werd weergegeven hoeveel verenigingen actief zijn per thema. Verenigingen verschillen van elkaar in mobilisatiekracht voor hun thema s. Die mobilisatiekracht hangt van verschillende factoren af. Het aantal leden, vrijwilligers en activiteiten is meebepalend voor de mobilisatiekracht die de verenigingen met een bepaald thema kunnen teweegbrengen. De volgende figuren zijn indicatief, omdat er geen gegevens verzameld zijn over het aantal activiteiten per thema. Verenigingen konden meerdere thema s opgeven. Figuur 5. Relatief bereik van leden per hoofdthema (uitgedrukt in het percentage van in totaal particuliere leden) Onze sector bereikt in totaal particuliere leden. Het aantal leden per thema kan een indicatie geven van de interesse in de samenleving voor het thema. Mensen sluiten zich immers aan bij een vereniging omwille van het thema waarover de vzw activiteiten ontplooit. 56% van alle particuliere leden in onze sector worden bereikt via het thema natuur en biodiversiteit. 45% via open ruimte en ruimtelijke ordening. 40% via water. In vergelijking met de vorige figuur waar het aantal verenigingen dat met een bepaald thema werkt, werd weergegeven, komt landbouw en voeding met 39% nu op de vierde plaats van de hoofdthema s. Dit komt door het grote ledenaantal van verenigingen als VELT en EVA. Cultuur en natuur/milieu en energie komen ex aequo met 38% binnen op de vijfde plaats.

21 20 Mobiliteit en infrastructuur verdwijnt uit de top vijf en zakt zeer laag. De reden hiervoor is evenwel dat de leden van de Fietsersbond en TreinTramBus niet opgenomen zijn. Figuur 6. Relatief bereik van vaste vrijwilligers per thema (uitgedrukt in het percentage van in totaal vaste vrijwilligers) Onze sector wordt mee geschraagd door de actieve inzet van ruim actieve vrijwilligers. Het aantal vrijwilligers kan een indicatie geven van de activerende kracht van het thema. In vergelijking met de vorige figuur zien we geen grote verschuivingen in de top vijf. Wel valt op dat er voor het thema hernieuwbare energie en energiebesparing weinig vaste vrijwilligers ingezet worden. Tijdelijke vrijwilligers spelen wel een rol bij dit thema, met name het 300-tal energiemeesters dat zich inzet voor de campagne De Energiejacht van Bond Beter Leefmilieu.

22 21 EVA vzw startte kleinschalig met haar campagne Donderdag Veggiedag. Gent lanceerde in 2009 als eerste stad ter wereld een officiële wekelijkse veggiedag. Andere steden in Vlaanderen volgden snel. En de campagne kreeg zelfs navolging en bekendheid in het buitenland. Het zet op een sympathieke en laagdrempelige manier vegetarische gerechten op de menu. De Opvangcentra voor Vogels en Wilde Dieren vingen patiënten op in 2011, dankzij de inzet van hoofdzakelijk vrijwilligers. 59,52% van alle patiënten konden terug in vrijheid gesteld worden.

23 22 5. Activiteiten 5.1. Oneindige verbeelding In 2011 werden maar liefst activiteiten op poten gezet door de natuur- en milieuverenigingen. Dat zijn er gemiddeld bijna 50 per dag of 346 per week of per maand. Het gros van deze activiteiten, namelijk , waren gericht op particulieren. Een gewestelijke vereniging (lokale afdelingen inclusief) organiseert gemiddeld 366 activiteiten voor particulieren op jaarbasis. Een regionale vereniging organiseert 52 activiteiten en een lokale verenigingen 9 activiteiten. De verenigingen leggen daarbij een oneindige verbeelding aan de dag. Van kleinschalige tot massa-activiteiten, face-to-face of via digitale apps, voorzichtig of radicaal, grote bedrijven overtuigen of de kleine landbouwer meekrijgen, van confrontatie tot samenwerking, advies geven en zelf de handen uit de mouwen steken, acties om thuis in de keuken te ondernemen of mee lobbyen in Durban.

24 23 Klassieke én vernieuwende activiteiten Rate your ride: Smartphone app voor woon-werk routes van de Fietsersbond. Met deze app kunnen fietsers hun woon-werkroutes beoordelen, knelpunten aangeven en de beste route naar hun werkplek delen met andere gebruikers. Een markante activiteit is het schapenscheren. Het is niet innoverend, maar het publiek is ieder jaar weer enthousiast. Aantal bezoekers: een 400-tal, Limburgs Landschap Megapaaseizoektocht voor het vrijwaren van open en groene ruimte in Vlaanderen en het bedreigde Sint-Annabos in Antwerpen. Een organisatie van Natuurpunt-WAL, Bond Beter Leefmilieu, Gezinsbond en Ademloos. Wisselstroom Gents Milieufront: Volgens het Tupperware-concept mensen thuis informeren en helpen bij de omschakeling naar een echte groene stroom leverancier. JNM en FoE Vlaanderen: Flash-mobs op publieke plaatsen beelden de klimaatslachtoffers uit in Gent, Antwerpen en Brussel. Omstanders kijken verrast op in de drukke Antwerpse winkelstraat de Meir. EDO-kompas richting duurzame ontwikkeling. Referentiewerk voor alle NME-werkers die met kinderen, jongeren en volwassenen rond duurzaamheid aan de slag willen. Publicatie uitgewerkt door CVN met steun van LNE en IVN Nederland. Zenne en Zoniën en plaatselijke actiecomités zetten acties op, ook naar aanleiding van de lokale verkiezingen, om Lot te vrijwaren van een ringweg en zo het groene karakter te bewaren. Climaxi en andere verenigingen voeren geregeld druk op politiek op met straatmanifestaties tegen kernenergie.

25 Kenmerkende groepen van activiteiten Aan de verenigingen werd gevraagd om hun brede scala aan activiteiten onder te brengen in volgende clusters van activiteiten: Aankoop en beheer van natuurgebieden, openstellen van natuurgebieden voor het ruime publiek Organiseren van natuur- en milieuzorg: activiteiten met een directe impact op natuur/milieu. Bijvoorbeeld het onderhouden van trage wegen, kleine landschapselementen, schoonmaakacties. Concrete misstanden aanklagen of bespreekbaar maken. Bijv. het niet naleven van milieureglementering of te veel verpakking in winkels. Sensibilisering, informatie en educatie verstrekken Organiseren, stimuleren en begeleiden van handelingsmodellen: dit gaat verder dan sensibilisering alleen. Handelingsmodellen brengen een gedragsverandering teweeg die leidt tot aantoonbaar milieuresultaat. Innovaties in duurzaamheid (producten, praktijken, cultuur) bevorderen en/of verspreiden. Bijv. een energiecoöperatieve opzetten, tweedehands kopen trendy maken, bio-ecologische materialen promoten. Verwerven van kennis en opbouw van expertise. Bijv. op vlak van natuurstudie, energieprestaties van een woning, milieuwetgeving. Elke vereniging gaf aan in welke clusters van activiteiten de vereniging actief is en in welke mate. Figuur 7. Aantal verenigingen actief per cluster van activiteiten De natuur- en milieuverenigingen zetten vandaag een breed scala aan activiteiten en strategieën in.

26 25 90% van de gewestelijke en regionale natuur- en milieuverenigingen is bezig met sensibilisering, informatie en educatie. 70% van de verenigingen beschouwt dit als haar kernactiviteit. Vanuit hun opgebouwde expertise verstrekt 90% van de verenigingen advies. Voor bijna 30% van de verenigingen is dit een kernactiviteit. Op vlak van beschermen en zorg dragen voor de natuur en het milieu in Vlaanderen, steekt 55% van de verenigingen letterlijk de handen uit de mouwen. 25% van de verenigingen neemt het beheer van natuurgebieden op zich en zorgt ervoor dat iedereen in Vlaanderen kan genieten van een wandeling in een prachtig stukje natuur. Het aankaarten van misstanden is vanuit de ontstaansgeschiedenis van natuur- en milieuverenigingen altijd een belangrijke activiteit geweest. Dat is nog altijd het geval, maar het is toch maar bij 22% van de verenigingen een kernactiviteit. Maar liefst 40% van de verenigingen werkt aan het bevorderen van innoverende producten, praktijken of cultuur die bijdragen tot een duurzame gedragswijziging bij burgers, overheden en bedrijven. Bij een vergelijking tussen de kernactiviteiten van gewestelijke verenigingen en de kernactiviteiten van regionale verenigingen worden enkele accentverschillen zichtbaar. Figuur 8. Percentage van de 37 gewestelijke verenigingen actief per cluster van activiteiten

27 26 Figuur 9. Percentage van de 36 regionale verenigingen actief per cluster van activiteiten Bij zowel de gewestelijke als de regionale verenigingen staan sensibiliseren, informeren en educatie aan de top. Daarna verschilt het plaatje. De gewestelijke verenigingen bouwen in hoofdzaak op hun expertise rond afgelijnde thema s om advies te geven, handelingsmodellen uit te werken en innovaties in duurzaamheid te bevorderen. 1 Het moet ook gezegd dat innovaties in duurzaamheid, net zoals het werken met handelingsmodellen, vaak heel wat middelen vereisen. De impact verhoogt bovendien wanneer er beroep gedaan kan worden op een groot netwerk van afdelingen en leden. De regionale verenigingen zijn meer multidisciplinair in hun activiteiten dan de gewestelijke verenigingen. Van vele markten thuis, zetten zij een breed scala van activiteiten op in overeenstemming met de opportuniteiten en actualiteit in hun regio. Beheer van natuurgebieden, natuur- en milieuzorg, en het aankaarten van misstanden zijn kernactiviteiten, omdat zij zich afspelen in hun achtertuin en die van hun leden. Bij de steekproef van lokale verenigingen steekt sensibilisering, informatie en educatie verstrekken er met kop en schouders bovenuit. Ook het organiseren van natuur- en milieuzorg en aanklagen van concrete misstanden scoort hoog. 1 Een kanttekening: hoewel maar twee gewestelijke verenigingen de aankoop, het beheer en het openstellen van natuurgebieden als een kernactiviteit beschouwen, is een hiervan de grootste gewestelijke vereniging, nl. Natuurpunt.