Hof van Cassatie van België

Transcriptie

1 11 MAART 2005 C N/1 Hof van Cassatie van België Arrest Nr. C N BALTA INDUSTRIES, naamloze vennootschap, met zetel te 8710 Sint- Baafs-Vijve Wielsbeke, Wakkensteenweg 2, ingeschreven in de kruispuntbank der ondernemingen, nummer , eiseres, vertegenwoordigd door Mr. Johan Verbist, advocaat bij het Hof van Cassatie, kantoor houdende te 1000 Brussel, Brederodestraat 13, alwaar keuze van woonplaats wordt gedaan, tegen ROGER VANDEN BERGHE, naamloze vennootschap, met zetel te 8791 Beveren - Leie - Waregem, Barmbeekstraat 10, verweerster, vertegenwoordigd door Mr. Ludovic De Gryse, advocaat bij het Hof van Cassatie, kantoor houdende te 1060 Brussel, Henri Wafelaertsstraat 47-51, alwaar keuze van woonplaats wordt gedaan.

2 11 MAART 2005 C N/2 I. Bestreden beslissing Het cassatieberoep is gericht tegen een arrest, op 30 juni 2003 gewezen door het Hof van Beroep te Gent. II. Rechtspleging voor het Hof Voorzitter Ivan Verougstraete heeft verslag uitgebracht. Advocaat-generaal Guy Dubrulle heeft geconcludeerd. III. Middelen Eiseres voert in haar verzoekschrift twee middelen aan. 1. Eerste middel Geschonden wettelijke bepalingen - artikel 1 van de wet van 30 juni 1994 betreffende het auteursrecht en de naburige rechten ; - artikel 1315 van het Burgerlijk Wetboek ; - artikel 870 van het Gerechtelijk Wetboek. Aangevochten beslissingen De appèlrechters beslissen dat de dessins 2475, 2476 en 2436 van eiseres niet origineel zijn en verklaren de vordering inzake namaak van eiseres ongegrond, op grond van de volgende motieven : III. Beoordeling in rechte. III.1. Algemene principes. III.1.1. Op grond van artikel 7 van het Decreet d Allarde van 2/17 maart 1791 geldt de vrijheid van beroep en bedrijf. Dit impliceert de vrijheid van de mededinging. De vrijheid van de mededinging vindt een concrete toepassing in de vrijheid van kopie (cfr. ook Gotzen, F., De eerlijke gebruiken en de rechten van intellectuele eigendom, in Stuyck, J. en Wytinck, P., De nieuwe wet handelspraktijken, Kluwer, ).

3 11 MAART 2005 C N/3 Intellectuele eigendomsrechten vormen een uitzondering op de vrijheid van handel en meer bepaald op de vrijheid van kopie. Intellectuele eigendomsrechten in het algemeen en het auteursrecht in het bijzonder kennen een monopolie toe en dat voorrecht moet niet toegekend worden aan elke prestatie of elk werk enkel en alleen omdat het de vrucht is van intellectuele inspanningen. Dit blijkt duidelijk uit artikel 1 van de wet van 30 juni 1994 betreffende het auteursrecht en de naburige rechten dat alleen de auteur van een werk van letterkunde of kunst het recht heeft om het op welke wijze of in welke vorm ook te reproduceren of te laten reproduceren (cfr. ook Berenboom, A., Le nouveau droit d auteur et les droits voisins, Larcier, 1997, 2 de ed., nr. 28, p. 50). Anderzijds kan een inbreuk op het auteursrecht, en het onterecht maken van een kopie in het algemeen, aanleiding geven tot concurrentievervalsing. De uitzondering op de vrijheid van handel is derhalve aan welbepaalde voorwaarden gebonden, die niet door de wet zelf ingevuld zijn, maar door rechtspraak en rechtsleer op basis van internationale verdragen en de dagelijkse praktijk bepaald zijn. Zo moet om auteursrechtelijke bescherming te genieten, een werk uitgedrukt zijn in een bepaalde vorm, die mededeelbaar is aan het publiek (ideeën zijn niet beschermd, maar behoren tot het publiek domein). Bovendien moet het werk origineel zijn, zoals (eiseres) trouwens zelf erkent. III.1.2. Een origineel werk is een werk dat de stempel draagt van de persoonlijkheid van de maker (Benelux Gerechtshof, inzake Screenoprints, 22 mei 1987, R.W., , 14), zonder dat uit het zicht van het werk moet kunnen afgeleid worden wie de auteur is. Drukt het werk de activiteit uit van zijn auteur? Heeft het werk een individueel karakter? Een zekere mentale activiteit is vereist, zoniet komt de persoonlijkheid van de auteur niet tot uiting in het werk. De artistieke, noch de esthetische waarde zijn relevant om te bepalen of een werk al dan niet auteursrechtelijk beschermd is (Cass., 27 april 1989, Pas.,

4 11 MAART 2005 C N/4 1989, 1, 908 ; Strowel, A., L originalité en droit d auteur : un critère à géométrie variable, J.T., 1991, 513 (inz )). Handigheid, technische vaardigheid of omvangrijk werk (zonder de persoonlijke inbreng van de maker) zijn onvoldoende opdat een werk auteursrechtelijk beschermd zou zijn. Nieuwheid is geen criterium om een werk auteursrechtelijk te beschermen (De Visscher, F. en Michaux, B., Précis du droit d auteur et des droits voisins, 2000, Brussel, Bruylant, nr. 31, met verwijzing), net zo min als omvangrijk opzoekingswerk of een grote inspanning om het werk te maken (ibidem). Originaliteit is evolutief. De originaliteit dient in de context van het werk beoordeeld te worden op het ogenblik dat het gemaakt is. Een origineel werk is niet vanzelfsprekend. Het is ook niet banaal. III.1.3. Er is sprake van namaak in geval van het bestreden werk geheel of gedeeltelijk een overname, een reproductie vormt van wat origineel is aan het werk waarvan de auteursrechtelijke bescherming ingeroepen wordt (Brussel, 7 december 1999 ; I.R.D.I., 2000, 34 ; Bergen, 23 november 1994, J.T., 1995, 282). Er is namaak voorhanden wanneer de verschillen betreffende de aspecten die de originaliteit inhouden en dus constitutief zijn voor de bescherming, niet significant voorkomen in vergelijking met de gelijkenissen in die aspecten (Brussel, 21 juni 1999, I.R.D.I, 2001, 297, met noot De Vuyst, B.). Namaak wordt op synthetische wijze beoordeeld, zonder stil te blijven staan bij detailverschillen, die niet beletten dat een deel van of geheel de originaliteit van het oorspronkelijke werk is hernomen (De Visscher, F. en Michaux, B., op cit., nr. 83 in fine, met referenties in voetnoot 28). Op grond van artikel 6, lid 1, van de hoger genoemde Auteurswet is de natuurlijke persoon die het werk gecreëerd heeft de oorspronkelijke auteursrechthebbende. Zijn of haar recht is overdraagbaar.

5 11 MAART 2005 C N/5 III.1.4. Het lijdt geen twijfel dat een tekening op grond van het auteursrecht beschermd kan worden, los van de BTMW, ook al is er geen depot verricht in toepassing van de BTMW, namelijk in geval het om een tekening gaat die als een werk kan beschouwd worden, dit is een voortbrengsel met een eigen, persoonlijk karakter, dat het persoonlijke stempel van de maker draagt op het gebied van de toegepaste kunst (Benelux Gerechtshof, 22 mei 1987, inzake Screenoprints, R.W., , 14). Met het arrest Screenoprints nam het Benelux Gerechtshof een beslissing die in de lijn ligt van het auteursrecht en nam het in feite het belang van een depot van een tekening of model in toepassing van de BTMW weg (Corbet, J., Auteursrecht, Story-Scientia, Brussel, 1991, nr. 105, p. 44). III.2. Toepassing op de betwiste tekeningen. III.2.1. De dessins 2475, 2476 en 2436 van (eiseres) (respectievelijk een boerderij-, een circus- en een katten en muizentafereel). Het geheel, noch enig onderdeel, noch de combinatie van de onderdelen, noch het feit dat de respectievelijke tekeningen op een karpet uitgedrukt zijn maken het dessin origineel. Elk afzonderlijk dier op de tekening van de boerderij is niet origineel. Deze dieren worden op zeer gelijkaardige wijze afgebeeld in tekenfilms, op puzzels, in kinderboeken. Hetzelfde geldt voor de stal met het paard dat over de halve staldeur kijkt. Ook de compositie met de bloemen, de vijver en de lisdodde heeft geen individueel karakter en draagt geen stempel van de maker ervan. De combinatie van de verschillende onderdelen vertoont ook geen originaliteit. Hetzelfde geldt voor het circusdessin. Clowns, muizen, leeuw, beer, koorddanser en circuswagen zijn stuk voor stuk gewone afbeeldingen, die

6 11 MAART 2005 C N/6 herkend worden uit kinderkleurboeken en prentenboeken. De compositie is evenmin origineel. Het gaat hier om een tekening van een circustafereel. Afbeeldingen van boerderijen en circus, zoals getoond door (eiseres), behoren tot het publiek domein en dragen onvoldoende de stempel van de persoonlijkheid van de maker. Het gaat louter om afbeeldingen van bekende elementen uit de kinderwereld, weergegeven in de vorm van een tapijt. De tekeningen dragen niet de stempel van de tekenaar, maar zijn een opsomming en een weergave van gekende figuren. Het thema van katten en muizen, met uitstekende tong, bolletjes, strikjes, bloemen en een halsband komt geregeld voor, in stripverhalen en cartoons, in illustraties in kinderboeken, op verpakkingen. De combinatie van de onderdelen maakt het geheel niet origineel. (Eiseres) toont niet aan dat de tekeningen op de karpetten het resultaat zijn van een persoonlijke denkinspanning, of van een intellectueel opzoekingswerk, of van analyse en synthese. De persoonlijkheid van de maker kan soms afgeleid worden uit de creatieve inspanning die uit het werk blijkt. Welnu, ook hier is onvoldoende blijk van een creatieve inspanning van de maker. Grieven Overeenkomstig artikel 1 van de wet van 30 juni 1994 betreffende het auteursrecht en de naburige rechten heeft alleen de auteur van een werk van letterkunde of kunst het recht om het op welke wijze of in welke vorm ook te reproduceren. Opdat een werk wettelijk beschermd zou worden, is vereist, maar volstaat het ook dat het een oorspronkelijke schepping is en het derhalve de uitdrukking is van de intellectuele inspanning van de auteur zonder welke het werk niet de nodige individualiteit zou hebben om als een creatie te worden aanzien. Het feit dat een werk een banaal thema betreft, sluit de auteursrechtelijke bescherming niet uit. Een werk dient immers niet

7 11 MAART 2005 C N/7 noodzakelijk een vernieuwend karakter te bezitten om van originaliteit te getuigen. Uit het enkele feit dat aan hetzelfde onderwerp ook een andere uitdrukking gegeven kon worden, blijkt reeds het individueel karakter van het werk. De auteur van het werk heeft immers een intellectuele inspanning moeten verrichten door aan het door hem gekozen onderwerp een welbepaalde uitdrukking te geven. De partij die de auteursrechtelijke bescherming van een werk nastreeft, voldoet dan ook aan de op haar rustende bewijslast zodra zij het werk duidelijk identificeert en aannemelijk maakt dat een auteur aan een werk met hetzelfde onderwerp best een andere uitdrukking kon of kan geven. Indien de verwerende partij in deze omstandigheden niettemin van oordeel is dat het werk niet origineel is, dient zij hiervan het bewijs te leveren door het voorleggen van de originaliteitsschadelijke voorbekendheden (de artikelen 1315 van het Burgerlijk Wetboek en 870 van het Gerechtelijk Wetboek). Het volstaat hierbij niet in het algemeen te verwijzen naar werken met hetzelfde onderwerp. Vereist is dat de originaliteitsschadelijke voorbekendheden in concreto worden voorgelegd. Terzake voerde eiseres aan dat het onderwerp van de dessins 2475, 2476 en 2436 (respectievelijk een boerderij- een circus- en een katten en muizentafereel) op ontelbare andere wijzen uitgedrukt kon worden, wat door verweerster niet betwist werd. Aldus voldeed eiseres aan de op haar rustende bewijslast. Verweerster diende derhalve te bewijzen dat de werken niet origineel waren door het voorleggen van originaliteitsschadelijke voorbekendheden. De appèlrechters overwegen dat de afbeeldingen in de dessins 2475, 2476 en 2436 stuk voor stuk gewone afbeeldingen zijn die herkend worden uit stripverhalen en cartoons, kinderkleurboeken, prentenboeken, verpakkingen en puzzels en dat ook de combinatie van de verschillende onderdelen geen originaliteit vertoont.

8 11 MAART 2005 C N/8 Hoewel niet betwist werd dat het onderwerp van deze dessins op ontelbare andere wijzen uitgedrukt kon worden, beslissen de appèlrechters aldus dat de dessins niet origineel zijn zonder hierbij te vereisen dat het bewijs geleverd wordt van concrete originaliteitsschadelijke voorbekendheden. Aldus verantwoorden de appèlrechters hun beslissing niet naar recht. Het feit dat afbeeldingen van boerderijen, circus en katten en muizen geregeld in kinderboeken en andere voorkomen, vormt immers geen bewijs van concrete originaliteitsschadelijke voorbekendheden. Hieruit volgt dat de appèlrechters het wettelijk vereiste van de originaliteit, zoals vervat in artikel 1 van de Auteurswet, alsook de regels inzake de bewijslast miskennen (schending van de artikelen 1 van de wet van 30 juni 1994 betreffende het auteursrecht en de naburige rechten, 1315 van het Burgerlijk Wetboek en 870 van het Gerechtelijk Wetboek). 2. Tweede middel Geschonden wettelijke bepalingen - artikel 149 van de Grondwet ; - de artikelen 1382 en 1383 van het Burgerlijk Wetboek ; - de artikelen 1398, tweede lid, en 1481 van het Gerechtelijk Wetboek. Aangevochten beslissingen De appèlrechters verklaren de tegeneis van verweerster tot betaling van een schadevergoeding wegens onrechtmatig beslag gegrond en veroordelen eiseres tot betaling aan verweerster van een provisionele schadevergoeding van 2.478,94 euro, op grond van de volgende motieven : III.3.1. Op grond van het voorgaande was het beslag wegens namaak, dat (eiseres) gelegd heeft, onrechtmatig. De tapijten van (verweerster) met de boven besproken dessins zijn al bijna zes jaar onterecht in beslag genomen. Dit heeft onmiskenbaar schade veroorzaakt. Terecht heeft de eerste rechter een deskundige aangesteld

9 11 MAART 2005 C N/9 om deze schade te begroten. De zaak wordt terugverwezen naar de eerste rechter voor de verdere behandeling van dit onderdeel van de tegenvordering. (Verweerster) wijst op het vrij grote aantal karpetten, de totale vierkante meters ervan en de duur van 39 maanden onverkoopbaarheid om een provisie van ,00 te vragen in de plaats van de toegekende 2.478,94 euro. Deze gegevens zijn evenwel onvoldoende om de totale schade te ramen en om aan te tonen dat een grotere provisie aangewezen is. De appèlrechters beslisten aldus dat het beslag wegens namaak onrechtmatig is op grond van de motieven weergegeven in het eerste middel tot cassatie, die geacht moeten worden hier integraal hernomen te zijn, en op grond van de volgende motieven : III.2.2. De dessins 2630 en 2608 van (eiseres) (oosters geïnspireerde tekeningen). Beide tekeningen zijn gebaseerd op authentieke karpetten, zoals (eiseres) trouwens zelfs aangeeft in haar stukken (stukken 4.2 en 5.2 van haar dossier). Voor zover er al van originaliteit in de tekening sprake zou zijn (wat niet het geval is, gelet op de typische motieven van de oosterse tapijten, die tot het publiek domein behoren), dan nog is deze niet afkomstig van (eiseres). Zij toont niet aan waaruit haar creatieve toegevoegde waarde bestaat, waarin haar originaliteit steekt ten opzichte van het oorspronkelijke oosterse karpet. III.2.3. Het dessin 2703 van (eiseres). Uit het dossier van (verweerster) blijkt afdoende dat deze tekening van (eiseres) gebaseerd is op tekeningen van Turkse (19 de eeuwse) tapijten (stukken 6d, 6x, 6Zabia). De motieven en de combinatie ervan behoren tot het publiek domein. Uit de stukken 6v en 6w blijkt dat gelijkaardige tekeningen voorkomen bij andere fabrikanten van tapijten. De originaliteit van het ontwerp 2703 van (eiseres) ten opzichte van deze 19 de eeuwse Turkse motieven is onvoldoende aangetoond.

10 11 MAART 2005 C N/10 Grieven Overeenkomstig de artikelen 1382 en 1383 van het Burgerlijk Wetboek is alleen hij die door zijn fout schade aan een ander veroorzaakt, verplicht deze te vergoeden. Overeenkomstig artikel 1481 van het Gerechtelijk Wetboek kan de houder van het auteursrecht met toelating van de rechter doen overgaan tot beschrijving van de voorwerpen waarvan beweerd wordt dat zij zijn nagemaakt. Bij dezelfde beschikking kan de beslagrechter de houders van de nagemaakte voorwerpen verbieden die uit handen te geven. De uitvoering van de beslissing waarbij aan de houder van het auteursrecht toelating werd gegeven inzake namaak te leggen, maakt op zich geen fout uit in de zin van de artikelen 1382 en 1383 van het Burgerlijk Wetboek. Door een dergelijke beslissing ten uitvoer te leggen begaat de houder van het auteursrecht immers geen inbreuk op een specifieke rechtsnorm. Evenmin begaat de houder van het auteursrecht hierdoor een inbreuk op de zorgvuldigheidsnorm. Artikel 1398, tweede lid, van het Gerechtelijk Wetboek dat bepaalt dat de tenuitvoerlegging alleen geschiedt op risico van de partij die daartoe last geeft en aldus een objectieve aansprakelijkheid invoert waarbij het voor de benadeelde volstaat aan te tonen dat de voorlopige tenuitvoerlegging schade heeft veroorzaakt opdat de tegenpartij, zonder fout of kwade trouw, hiervoor aansprakelijk zou zijn, geldt enkel in geval van voorlopige tenuitvoerlegging van een vonnis waartegen verzet of hoger beroep is ingesteld en dat later hervormd wordt. Deze bepaling heeft geen betrekking op de hypothese waarbij de bodemrechter beslist dat de vordering wegens namaak ongegrond is, nadat de beslagrechter het beslag inzake namaak had toegestaan. Er bestaat immers een fundamenteel verschil tussen het geval waarin een vonnis voorlopig tenuitvoer gelegd wordt en na het instellen van een rechtsmiddel hervormd wordt en het geval waarin een beslissing van de beslagrechter tenuitvoer gelegd wordt en de bodemrechter nadien komt tot een

11 11 MAART 2005 C N/11 andersluidende beslissing. In het eerste geval wordt het vonnis met terugwerkende kracht vernietigd, terwijl in het tweede geval niet geraakt wordt aan de beslissing van de beslagrechter. Door de andersluidende beslissing van de bodemrechter wordt niet beslist dat de beslagrechter zich vergist zou hebben. De uitvoerbare titel die de beslagrechter heeft verleend, blijft rechtsgeldig en houdt enkel op werking te hebben als het bodemvonnis definitief geworden is. Op deze laatste hypothese zijn de gemeenrechtelijke regels inzake de foutaansprakelijkheid van toepassing. Derhalve kan de houder van het auteursrecht die een beslissing waarbij hem toelating werd gegeven beslag inzake namaak te leggen ten uitvoer legt, slechts tot betaling van een schadevergoeding veroordeeld worden indien hem een fout in de zin van de artikelen 1382 en 1383 van het Burgerlijk Wetboek verweten kan worden. Terzake stellen de appèlrechters vast dat het beslag inzake namaak dat door eiseres werd gelegd onrechtmatig is en dit om de enkele reden dat de vordering inzake namaak die eiseres tegen verweerster instelde ongegrond is. De appèlrechters stellen niet vast dat eiseres een inbreuk beging op een wettelijke norm of op de zorgvuldigheidsplicht. Hieruit volgt dat de appèlrechters hun beslissing om eiseres te veroordelen tot betaling van een schadevergoeding wegens onrechtmatig beslag inzake namaak, niet naar recht verantwoorden (schending van de artikelen 1382 en 1383 van het Burgerlijk Wetboek en voor zoveel als nodig van artikel 149 van de Grondwet). IV. Beslissing van het Hof 1. Eerste middel Overwegende dat het middel alleen grieven aanvoert in verband met de beslissing over de dessins met nummers 2475, 2476 en 2436 ; Overwegende dat het middel aanvoert dat een partij aan de op haar rustende bewijslast dat het werk van originaliteit getuigt, voldoet door het werk te identificeren en aannemelijk te maken dat een maker aan een werk met

12 11 MAART 2005 C N/12 hetzelfde onderwerp best een andere uitdrukking kan geven en dat, eens de maker die heeft bewezen, de wederpartij aan wie namaak wordt verweten concrete originaliteitsschadelijke voorbekendheden moet bewijzen ; Overwegende dat, om bescherming van de Auteurswet van 30 juni 1994 te genieten, het nodig maar voldoende is dat bewezen wordt dat het werk de uitdrukking is van de intellectuele inspanning van de maker, wat onontbeerlijk is om aan het werk het vereiste individuele karakter te geven waardoor een schepping ontstaat ; Dat de loutere weergave van bestaande thema s zonder de keuze van een welbepaalde vorm die van persoonlijkheid getuigt, onvoldoende is om de auteursrechtelijke bescherming te verantwoorden ; Overwegende dat de appèlrechters, op grond van de concrete analyse van de dessins, vaststellen dat : 1. met betrekking tot de afbeelding van boerderijen en een circus, zij behoren tot het publiek domein, dat het louter (gaat) om afbeeldingen van bekende elementen uit de kinderwereld weergegeven in de vorm van een tapijt en dat de tekeningen niet de stempel (dragen) van de tekenaar, maar een opsomming en een weergave (zijn) van gekende figuren ; 2. met betrekking tot de afbeelding van katten en muizen, dit thema geregeld (voorkomt) in stripverhalen en cartoons, in illustraties van kinderboeken, op verpakkingen ; Dat de appèlrechters op grond hiervan oordelen dat het geheel, noch enig onderdeel, noch de combinatie van de onderdelen, noch het feit dat de respectievelijke tekeningen op een karpet uitgedrukt zijn het dessin origineel (maken), dat eiseres niet aantoont dat de tekeningen op de karpetten het resultaat zijn van een persoonlijke denkinspanning of van een intellectueel opzoekingswerk, of van een analyse en synthese en dat de creatieve inspanning van de maker ervan onvoldoende blijkt ; Dat de appèlrechters aldus, zonder miskenning van de regels in zake de bewijslast, hun beslissing dat de dessins 2475, 2476 en 2436 geen auteursrechtelijke bescherming genieten, naar recht verantwoorden ;

13 11 MAART 2005 C N/13 Dat het middel niet kan worden aangenomen ; 2. Tweede middel Overwegende dat de appèlrechters na te hebben beslist dat, onder meer de dessins 2475, 2476 en 2436 geen auteursrechtelijke bescherming genieten zodat verweerster zich niet schuldig heeft gemaakt aan namaak, oordelen dat op grond van het voorgaande het beslag wegens namaak, dat (eiseres) gelegd heeft, onrechtmatig (was) ; Dat de appèlrechters door aldus de onrechtmatigheid van het beslag louter af te leiden uit het feit dat het beslag inzake namaak werd gelegd door een partij waarvan het auteursrecht nadien door de rechter ten gronde niet werd erkend, hun beslissing niet naar recht verantwoorden ; Dat het middel gegrond is ; OM DIE REDENEN, HET HOF, Vernietigt het bestreden arrest in zoverre het oordeelt over de vordering tot schadevergoeding wegens het gelegde beslag ; Beveelt dat van dit arrest melding zal worden gemaakt op de kant van het gedeeltelijk vernietigde arrest ; Houdt de kosten aan en laat de beslissing daaromtrent aan de feitenrechter over ; Verwijst de aldus beperkte zaak naar het Hof van Beroep van Brussel. Aldus geoordeeld door het Hof van Cassatie, eerste kamer, te Brussel, door voorzitter Ivan Verougstraete, afdelingsvoorzitters Robert Boes en Ernest Waûters, de raadsheren Ghislain Londers en Eric Stassijns, en in openbare terechtzitting van elf maart tweeduizend en vijf uitgesproken door voorzitter Ivan Verougstraete, in aanwezigheid van advocaat-generaal Guy Dubrulle, met bijstand van griffier Philippe Van Geem.