Samenvatting Thuis-komen en gaan... palliatieve zorg op maat door en voor de huisarts
|
|
- David Jonker
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Florien Dis :50 Pagina 147 Samenvatting Thuis-komen en gaan... palliatieve zorg op maat door en voor de huisarts Thuiskomen en (dood)gaan dat is wat de patiënt doet als hij niet meer beter kan worden; thuis komen en gaan, dat is wat de huisarts doet bij de ernstig zieke patiënt. De huisarts geeft in deze fase palliatieve zorg want curatieve zorg kan helaas niet meer. Dat is persoonlijke zorg, afgestemd op de patiënt en de mantelzorg; persoonlijk ook wat betreft de huisarts. Die huisarts met die patiënt. Zorg op maat, uniek. Dit proefschrift gaat over de patiënt die thuis doodgaat, over de unieke zorg van de huisarts en de ondersteuning waarop deze daarbij kan terugvallen. 1 Inleiding Onderzoek in de huisartsen praktijk biedt de mogelijkheid om onderzoek naar ziekte karakteristieken in verschillende levensfasen te combineren met de continuïteit in relatie met de dokter. Dit onderscheidt onderzoek in de huisartsen praktijk van ziekte gerelateerd onderzoek op andere plaatsen waar continuïteit van de relatie tussen patiënt en arts geen essentieel kenmerk is. In Nederland wordt een belangrijk deel van de palliatieve zorg verleend door huisartsen. Een meerderheid van de patiënten overlijdt thuis onder begeleiding van de huisarts. Kanker is de voornaamste doodsoorzaak in de leeftijdsgroep van 40 tot 70 jaar. De Nederlandse regering heeft de verdere ontwikkeling van palliatieve zorg in Nederland gestimuleerd door het instellen en subsidiëren van de centra voor ontwikkeling van palliatieve zorg in In het Noord Oosten van Nederland werd het project de huisarts consulent in de palliatieve zorg opgezet, een samenwerkingsverband tussen de Rijksuniversiteit Groningen, de medische faculteit en het Integraal Kanker Centrum Noord Nederland (IKN). Mijn persoonlijke interesse in combinatie met het project waaraan ik deelnam resulteerde in de volgende onderzoeksvraag: Hoe kunnen huisartsen worden ondersteund bij het geven van optimale palliatieve zorg bij patiënten met kanker (of andere aandoeningen) die thuis doodgaan?
2 Florien Dis :50 Pagina COMING HOME TO GO... Een overzicht van de verschillende hoofdstukken van het proefschrift volgt dan. 2 Achtergrondinformatie Verschillende aspecten die van belang zijn voor het leveren van optimale palliatieve zorg worden geanalyseerd. Een overzicht van overleden patiënten inclusief oorzaak en plaats van overlijden vanuit mijn huisartsen praktijk in Schoonoord Drenthe wordt gegeven. De rol van symptomen als de sleutel tot diagnose en het begrip voor de ervaring van de ziekte wordt besproken en een cirkel model geïntroduceerd. Vervolgens worden verschillende aspecten van eerste- en tweedelijnszorg vergeleken die van belang zijn voor de samenwerking tussen de huisarts en de specialist, vanuit het gezichtspunt van de patiënt, van de dokter, de ziekte en de zorg rond het eind van het leven. Daarna worden de verschillende fasen in de palliatieve zorg besproken en wordt de symptoomcirkel in verband gebracht met palliatieve zorg en de gevoelens die van invloed zijn. Symptomen opgeroepen door angst overlappen met symptomen ten gevolge van een slechte conditie en kunnen een juiste interpretatie van de situatie bemoeilijken. Vervolgens wordt het levenseinde in de thuissituatie besproken met factoren die daarop van invloed zijn. Het hoofdstuk eindigt met een bespreking van de behoeften van de huisarts in het kader van het verlenen van palliatieve zorg van optimale kwaliteit. 3 Historisch overzicht De verschillende huisartsen die hun proefschrift verdedigden in 1918, 1970, 1981, 1986, 1999, 2001 en 2006 onderzochten verschillende aspecten van patiënten met kanker in de huisartsenpraktijk. In het eerste proefschrift (1918) werd onderzocht of er epidemiologische aanwijzingen waren voor een infectieuze oorzaak voor de ziekte kanker. In de volgende vijf proefschriften is de huisarts zelf in elke geval één van de onderwerpen van onderzoek. De stervende patiënt is moeilijk te bereiken maar via de huisarts is het verhaal van zijn ziekte toch toegankelijk. In het proefschrift uit 1970 zijn huisartsen geïnterviewd over de begeleiding van een aselect gekozen patiënt die thuis overleed aan kanker om andere huisartsen een inzicht te geven in en te ondersteunen bij deze taak. In die tijd had de beginnende huisarts geen literatuur om op terug te vallen over dit onderwerp; uitwisseling onder collega s hierover was niet gebruikelijk; de beginnende huisarts werd echter wel direct geconfronteerd met de volle verantwoordelijkheid voor de zorg voor deze patiënten. In 1981 was het onderwerp huisarts en stervenshulp waarbij onderzoek werd gedaan naar de stervenshulp van de huisarts en de invloed hiervan op het geëigend sterven van de patiënt. Onder de term geëigend sterven werd een manier van doodgaan verstaan die de patiënt ervoer als passend bij zijn persoonlijke
3 Florien Dis :50 Pagina 149 SAMENVATTING 149 situatie. Ook euthanasie komt ter sprake. De auteur heeft een voorkeur voor een participatie model voor de relatie dokter-patiënt (in tegenstelling tot paternalistisch of mechanisch model) In 1986 werden de ziektegeschiedenissen van 223 patiënten met kanker bestudeerd. Bij bijna alle patiënten was de huisarts betrokken. Bij een derde van de patiënten deden zich geen problemen voor tijdens het ziekte verloop en het overlijden van de patiënt. De deelnemende huisartsen ervoeren meer tekortkomingen wat betreft het medisch-somatische deel van de zorg dan betreffende het psychosociale deel. De studie uit 1999 had tot doel om de symptoom behandeling door huisartsen van patiënten met kanker te evalueren en te verbeteren. De symptomen van patiënten in de palliatieve fase van hun ziekte werden onderzocht en vergeleken met een groep patiënten zonder kanker. Interventie waarbij huisartsen ongevraagd adviezen kregen over verbetering in symptoom behandeling leidde niet tot verbetering van symptoom scores. Een deel van de studie betrof onderwijs aan huisartsen over pijn behandeling. Het onderzoek uit 2001 betrof deels de huisarts: wat doet deze vanaf het moment dat hij weet dat een patiënt dood zal gaan tot het moment dat de patiënt is overleden. Tegelijkertijd werden de ervaringen van de patiënt en mantelzorgers met hun dokters en met palliatieve zorg geëvalueerd. 82% van de patiënten uit deze studie overleed thuis. De werkwijze en tijdsbesteding van de huisarts kon worden beschreven. De studie toonde aan dat er geen groot verschil was tussen de behoeften van de patiënt en de verwachtingen en vaardigheden van de huisarts. De conclusie was dat een patiënt die gaat overlijden een goede relatie nodig heeft met zijn arts met aandachtig luisteren, betrokken belangstelling en persoonlijke steun. In de laatste studie (2006) werden instrumenten ontwikkeld om de behoeften van patiënten en mantelzorgers te evalueren, van beiden zowel een lange als een verkorte versie. Bovendien werd een instrument ontwikkeld om (verlies van) autonomie te meten. Er werd vastgesteld dat er grote verschillen waren tussen patiënten en mantelzorgers betreffende behoeften. Veel patiënten hadden angsten die besproken moesten worden. Professionele aandacht voor het verlies van autonomie was tevens nodig. Al deze proefschriften overziend lijkt de boodschap voor deskundigheidsbevordering in en kwaliteitsbevordering van palliatieve zorg dubbel: overdracht van praktische vaardigheden en trucs betreffende de medische zorg voor een stervende patiënt gecombineerd met de steun van collega s om persoonlijke groei te bevorderen (met name van belang voor de communicatie en zelf reflectie) zodat empathie en verbeelding benut kunnen worden bij het begeleiden van stervende patiënten en hun familie.
4 Florien Dis :50 Pagina COMING HOME TO GO... 4 De casus Een bijna 50 jaar oude patiënt met nierkanker ontwikkelde ascites waarvoor geen op de tumor gerichte behandeling meer voor handen was. Uiteindelijk werd -in totaal 6 maal- elke 2 weken een ascites punctie verricht waarbij per keer liter bloederig vocht werd verwijderd. Via internet werd een artikel gevonden over remming van tumor groei van niercellen door captopril en een behandeling op basis van N=1 werd gestart. De patiënt ontwikkelde hierna geen ascites meer en leefde nog 8 maanden. De vraag blijft waarom captopril zo goed werkte in deze casus. 5 Consultatieve palliatieve zorg bij misselijkheid en braken in de thuissituatie Twee patiënten met een terminaal stadium van kanker, een 46-jarige man met een darm afsluiting en een 12-jarige jongen met een hersentumor, leden respectievelijk aan braken en aan hoofdpijn en misselijkheid. De huisartsen van beide patiënten consulteerden de huisarts- consulent palliatieve zorg voor advies. De symptomen namen af nadat de aanbevolen veranderingen in beleid waren uitgevoerd. Ze overleden beiden na enige weken. Misselijkheid en baken kunnen goed behandeld worden als rekening wordt gehouden met de neurotransmitters en centra in de hersenen die een rol spelen en de werkingswijze van medicatie. De medicatie kan subcutaan toegediend worden. 6 Huisarts-consulenten Palliatieve Zorg bieden ondersteuning aan collega-huisartsen Veel patiënten brengen de laatste levensfase thuis door. Deze patiënten zijn voor palliatieve zorg afhankelijk van hun huisarts. In Noord-Nederland is gedurende vier jaar geëxperimenteerd met een nieuwe vorm van ondersteuning bij deze zorg. Het project bood huisartsen die palliatieve zorg verlenen de mogelijkheid telefonisch advies te vragen aan vier collega-huisartsen die specifiek waren opgeleid op dit gebied. In dit onderzoek evalueerden wij de resultaten. In de loop van het project, dat liep van 2000 tot 2003, steeg het aantal adviesaanvragen gestaag. In totaal gaven de huisarts-consulenten 1385 telefonische adviezen, waarvan 10% buiten kantoortijd. De adviesaanvragen kwamen vaak kort voor het overlijden (bij een prognose van dagen tot weken) en betroffen in meerderheid de bestrijding van fysieke symptomen, al kwamen gaande het gesprek ook vaak andere problemen naar boven. De huisartsen vonden de gegeven adviezen waardevol; zij namen 85% van de adviezen over. Deze vorm van ondersteuning lijkt dus goed aan te sluiten bij de behoefte van de huisarts.
5 Florien Dis :50 Pagina 151 SAMENVATTING Nederlandse huisartsen kunnen 24 uur per dag telefonisch advies vragen over de behandeling van misselijkheid en braken in de palliatieve zorg In 1999 werden 4 huisarts-consulenten palliatieve zorg aangesteld om alle huisartsen met vragen over patiënten in de palliatieve fase in de thuissituatie in Noord-Oost Nederland advies te kunnen geven. Advies over pijnproblemen kwam het vaakst voor. Advies over misselijkheid en braken kwam op de tweede plaats; delier op de derde en kortademigheid op de vierde. Elke consultatie werd geregistreerd op een standaard formulier. De registratie formulieren betreffende misselijkheid en braken uit 2003 werden apart geanalyseerd. De meeste adviezen betroffen een totaal andere aanpak zowel wat betreft soort medicatie als wat betreft manier van toedienen, en in de tweede plaats het toevoegen van een extra medicijn. Met de telefonische consultatie tussen de eigen huisarts en de huisarts consulent werd voorkomen dat de patiënt een specialist elders zou moeten bezoeken. De eigen huisarts werd voorzien van de nodige kennis. Deze manier van werken kan waardevol zijn bij het realiseren van een goede dood van de patiënt in de thuissituatie. 8 Telefonische consultatie over palliatieve sedatie behandeling en euthanasie in de huisartsen praktijk in Nederland in 2003: een rapportage van achter de schermen. Huisartsen met een bijzondere belangstelling voor en specifieke opleiding in Palliatieve geneeskunde (huisarts-consulenten) ondersteunden professionele zorgverleners (vooral huisartsen) tijdens telefonische advisering. Elk advies werd gedocumenteerd en geëvalueerd. De gegevens over 2003 werden onafhankelijk geanalyseerd om vast te stellen hoe vaak en op welke manier palliatieven sedatie en euthanasie werden besproken. De registratie formulieren en de bijbehorende evaluatie formulieren van twee huisarts-consulenten werden systematisch onderzocht op problemen rond sedatie en/of euthanasie zowel op een kwantitatieve als op een kwalitatieve manier. Uit de resultaten bleek dat bij 87 (21%) van de 415 geanalyseerde consulten sedatie en/of euthanasie werden besproken hetzij als ingangsvraag (sedatie 26 keer, euthanasie 37 keer, beiden 10 keer) of naar voren komend tijdens discussie (sedatie 11 keer, euthanasie 3 keer) Kwalitatieve analyse maakte duidelijk dat huisartsen verdere behandelmogelijkheden wilden onderzoeken of op zoek waren naar specifieke informatie. Het zich onder druk gezet voelen van de huisarts om lijden te verlichten (inclusief het verkorten van het leven door euthanasie), hetzij onder invloed van de familie, hetzij onder invloed van eigen twijfels, speelde vaak een rol bij het besluit om advies te vragen. Bij de evaluatie meldde 100% van de huisartsen dat het advies van waarde was geweest in de zorg voor de patiënt.
6 Florien Dis :50 Pagina COMING HOME TO GO... 9 De behoefte aan nascholing in palliatieve zorg van huisartsen: de uitkomsten van een studie met behulp van focusgroepen Het doel van de studie was het peilen van de behoefte aan nascholing in palliatieve zorg bij huisartsen. Deze peiling werd gedaan op een kwalitatieve wijze met behulp van focusgroepen. Bij de resultaten kwam naar voren dat huisartsen palliatieve zorg een belangrijk en waardevol onderdeel vinden van eerstelijnszorg. De coördinerende taak werd in toenemende mate als lastig ervaren. Pijn, misselijkheid, moeite met slikken, delier, slapeloosheid, angsten en depressie werden genoemd als vaak voorkomende symptomen bij palliatieve patiënten die soms moeilijk te behandelen waren. Ook psychosociale zaken zoals communicatie, rouwverwerking en afweermechanismen leverden discussie op in de focusgroepen. Ethische zaken zoals euthanasie werden genoemd als de meest ingewikkelde onderwerpen in palliatieve zorg. Concluderend kan gesteld worden dan huisartsen problemen ondervinden met hun coördinerende rol in de palliatieve zorg. Verbetering van deze coördinerende rol zou kunnen worden bereikt met meer basale kennis betreffende palliatieve zorg, meer vaardigheden in de communicatie maar ook met de mogelijkheid van consultatie. Noodzakelijke voorwaarde voor een optimaal functioneren zijn ook reflectie op en verdieping van de ethische waarden. 10 Psychische symptomen bij patiënten met kanker in de huisartsenpraktijk Bij veel patiënten met kanker zijn psychische symptomen en syndromen vastgesteld zoals angsten en depressiviteit; deze zouden slecht herkend worden en daardoor mogelijk te weinig behandeld worden. Echter de gerapporteerde incidentie en prevalentie vertonen een grote variatie afhankelijk van de plaats en de gehanteerde methode van onderzoek. Wij waren geïnteresseerd in gegevens uit de eerstelijns praktijk. In het Groningse registratienetwerk van 17 huisartsen (ongeveer patiënten) werden alle nieuwe patiënten met kanker geïdentificeerd met behulp van de Internationale Classificatie voor Eerstelijns Zorg (ICPC) coderingen. De registratie van psychologische klachten of psychiatrische syndromen (P-domein) bij deze patiënten werd vergeleken met een groep controle patenten van vergelijkbare karakteristieken maar zonder kanker. Voorschriften op het gebied van psychofarmaca werden ook vergeleken. Er was een toename in de registratie van psychische klachten, overigens vooral slaapproblemen, in relatie met stress rond de diagnose van kanker. Er was echter geen duidelijke toename in de incidentie van de psychiatrische syndromen bij de patiënten met kanker. Bij een vorm van kanker met een hogere mortaliteit werden meer psychische klachten geregistreerd en werden
7 Florien Dis :50 Pagina 153 SAMENVATTING 153 meer psychofarmaca voorgeschreven. Op het moment van diagnose van kanker ging het aantal voorschriften van anxiolytica, sedativa en antidepressiva omhoog, bijna 50% van de patiënten kreeg een voorschrift. Dit bleef op een hoger niveau dan voor de diagnose. 117 patiënten (14%) bespraken de mogelijkheid van euthanasie maar slechts 22 overleden ten gevolge van euthanasie. Symptomatische behandeling door de huisarts van problematiek door stress bij patenten met kanker komt veel voor. Onduidelijk is in welke mate de huisarts tegelijk begeleiding gaf en de farmacotherapie als aanvulling daarop gold. Ook is het onduidelijk of het gemakkelijker is om rouw vooraf over de eigen dood te onderscheiden van depressie in de eerste lijn of dat de plaats van ontmoeting met de patiënt mede bepalend is voor de uitkomsten rond psychische evaluatie. Het is eveneens mogelijk dat de huisarts de gepresenteerde symptomen en het lijden van de patiënt in de thuissituatie anders interpreteert dan andere hulpverleners. 11 Discussie In Nederland overlijden veel patiënten in de thuissituatie onder de zorg van hun huisarts. Huisartsen in Nederland zouden deze situatie meer moeten benutten voor het doen van onderzoek. Suggesties voor verder onderzoek naar aanleiding van de verschillende hoofdstukken worden beschreven. Sterke punten uit het onderzoek naar het project van de huisarts-consulent palliatieve zorg zijn de lange duur van de studie, het grote bereik onder de huisartsen, overleg bij problemen in de laatste fase van het leven van de patiënt, de positieve evaluaties van het project, het feit dat bij onderlinge bespreking van de problemen tussen huisarts en huisarts-consulent vaak meerdere problemen aan de orde kwamen waardoor de kwaliteit van de uiteindelijke probleem oplossing waarschijnlijk beter was, en de continuïteit in de persoon van de huisarts-consulenten. Het historische overzicht geeft achtergrond informatie over de zorg van huisartsen voor kankerpatiënten in de loop van de tijd. Het op de hoogte zijn van de behoeften aan nascholing onder huisartsen kan richting geven nascholingsprojecten. Huisartsen registreren psychische problemen van patiënten die de diagnose kanker krijgen op het niveau van symptomen en behandelen deze ook. Zwakke punten betreffende het project huisarts-consulenten palliatieve zorg zijn geen meting van het effect van de consultatie op patiëntniveau, geen onderzoek naar non-respons bij de evaluatie, verschillen in registratie tussen de verschillende huisarts-consulenten, niet generaliseerbaar naar de rest van Nederland vanwege verschillen in traditie betreffende plaats van overlijden en geen onderzoek naar reden voor niet consulteren van huisartsen. Bij het historische overzicht zou voor een compleet beeld ook onderzoek door anderen dan huisartsen betrokken moeten worden. Het onderzoek naar
8 Florien Dis :50 Pagina COMING HOME TO GO... behoeften van huisartsen is inmiddels 8 jaar oud en zou opnieuw gedaan moeten worden. Het registreren in een coderingssysteem zoals de ICPC kan interpretatie verschillen tussen verschillende artsen die het invullen maskeren. Zorg, onderwijs en onderzoek Voor patiënten die thuis overlijden is continuïteit in medische zorg, verpleegkundige zorg en toegang tot een subcutane toedieningsweg van medicijnen op elke moment van de dag van het grootste belang. Elke dokter zou tijdens zijn studie en eventueel ook later tijdens het uitoefenen van zijn beroep onderwijs moeten krijgen in de betekenis van verlies en doodgaan in een mensenleven. Huisartsen moeten worden opgeleid in de basiskennis en attitude van de palliatieve geneeskunde en weten hoe ondersteuning gevraagd kan worden op dit vlak. Er zouden genoeg huisarts consulenten in de palliatieve zorg moeten worden opgeleid. Hun organisatie zou zodanig moeten zijn dat elke huisarts weet bij wie hij advies kan vragen. Evaluatie van adviezen en consultaties zou gegarandeerd moeten worden leidend tot een optimale kwaliteit in de verlening van palliatieve zorg. Huisartsen zouden op een eenvoudige manier toegang moeten hebben tot hulp en betrokkenheid bij onderzoek in de huisartsgeneeskunde. Dat geldt ook voor het verwerken van bevindingen tot medische artikelen.
SAMENVATTING. Samenvatting
SAMENVATTING. 167 Met de komst van verpleegkundigen gespecialiseerd in palliatieve zorg, die naast de huisarts en verpleegkundigen van de thuiszorg, thuiswonende patiënten bezoeken om te zorgen dat patiënten
Nadere informatiePalliatieve zorg in de eerste lijn. Ruben S. van Coevorden, huisarts IKA Consulent palliatieve zorg
Palliatieve zorg in de eerste lijn Ruben S. van Coevorden, huisarts IKA Consulent palliatieve zorg Palliatieve zorg Geen Cure, maar Care streven naar een comfortabel einde Als genezing niet meer mogelijk
Nadere informatieMacht- en krachtrelaties in de palliatieve zorg
Macht- en krachtrelaties in de palliatieve zorg Naomi Van De Moortele, psychologe hematologie en palliatieve zorgen UZ Gent An Lievrouw, psychologe digestieve oncologie UZ Gent Workshop: 1. Palliatieve
Nadere informatieSamenvatting SAMENVATTING
SAMENVATTING Deze thesis beschrijft de ontwikkeling van palliatieve zorg in Roemenië en evalueert een nieuwe dienstverlening, i.c. palliatieve zorg thuis door een multidisciplinair team. Deze studie is
Nadere informatieWat is palliatieve zorg? Waar denk je aan bij palliatieve zorg?
Wat is palliatieve zorg? Waar denk je aan bij palliatieve zorg? 2 Definitie Palliatieve zorg (WHO 2002) Palliatieve zorg is een benadering die de kwaliteit van leven verbetert van patiënten en hun naasten,
Nadere informatieSignalering in de palliatieve fase
17 maart 2015 Signalering in de palliatieve fase Denk- en werkmethode voor verzorgenden Karin Willemse Gespecialiseerd wijkverpleegkundige Oncologie & Palliatieve zorg Consulent palliatieve zorg NHN en
Nadere informatieVier kernvragen in de palliatieve zorg:
Palliatieve thuiszorg in het nieuws In deze presentatie: 1. Palliatieve zorg in de 21 e eeuw, de stand van zaken Het PaTz project Een andere focus op palliatieve zorg 2. Het PaTz project in de praktijk
Nadere informatieScen. Malaga 2014 Petrie van Bracht en Rob van Lier scenartsen
Scen Malaga 2014 Petrie van Bracht en Rob van Lier scenartsen inhoud Inleiding Getallen Zorgvuldigheidscriteria Valkuilen Euthanasie versus palliatieve sedatie De scenarts S: staat voor steun: informatie,
Nadere informatieZorgpad Stervensfase. Lia van Zuylen, internist-oncoloog. Kenniscentrum Palliatieve Zorg Erasmus MC, Rotterdam
Zorgpad Stervensfase Lia van Zuylen, internist-oncoloog Kenniscentrum Palliatieve Zorg Erasmus MC, Rotterdam Inhoud Herkenning stervensfase Inhoud van Zorgpad Stervensfase Onderzoeksresultaten Zorgpad
Nadere informatieAls je weet dat je niet meer beter wordt. Palliatieve zorg
00 Als je weet dat je niet meer beter wordt Palliatieve zorg Het is moeilijk voor u en uw naasten om te horen dat u niet meer beter wordt. Er is geen genezing meer mogelijk voor uw ziekte. Maar er is nog
Nadere informatieTijd voor de dood. Stilstaan bij en tijd nemen voor de dood Oprecht en stap voor stap afscheid nemen. Beleidsnotitie Palliatieve Zorg
Beleidsnotitie Palliatieve Zorg Tijd voor de dood Stilstaan bij en tijd nemen voor de dood Oprecht en stap voor stap afscheid nemen Beleidsnotitie Tijd voor de dood Auteur(s) A.Trienekens Datum September
Nadere informatieContinue sedatie tot aan het overlijden in Vlaamse woonzorgcentra
Continue sedatie tot aan het overlijden in Vlaamse woonzorgcentra Prof. Johan Bilsen Dr. Sam Rys OZ-groep Mental Health and Wellbeing, Department of Public Health, Vrije Universiteit Brussel Achtergrond
Nadere informatieWat als ik niet meer beter word
Wat als ik niet meer beter word moeilijke keuzes & beslissingen rondom levenseinde Manon Boddaert Arts palliatieve geneeskunde Consulent en adviseur IKNL Antoon van Dijck Palliatieve zorg is integrale
Nadere informatiePalliatieve sedatie 14 oktober 2015. Margot Verkuylen Specialist ouderengeneeskunde www.margotverkuylen.nl
Palliatieve sedatie 14 oktober 2015 Margot Verkuylen Specialist ouderengeneeskunde www.margotverkuylen.nl Palliatieve sedatie in het hospice Veel kennis en ervaring Wat weten we over de praktijk? Dilemma
Nadere informatiePro memorie: Memento mori (multidisciplinaire besluitvorming bij palliatieve sedatie)
Palliatieve sedatie Pro memorie: Memento mori (multidisciplinaire besluitvorming bij palliatieve sedatie) Dr S(iebe)J. Swart, specialist ouderengeneeskunde beslissing rond het levenseinde maar: mogelijke
Nadere informatieAlgemeen. Euthanasie.
Algemeen Euthanasie www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl ALG051 / Euthanasie / 09-11-2018 2 Euthanasie Artsen kunnen in bijzondere omstandigheden
Nadere informatieCOP-zorg. Consultteam Ondersteunende en Palliatieve zorg. Hein Visser, Mira Jong
COP-zorg Consultteam Ondersteunende en Palliatieve zorg Hein Visser, Mira Jong Wie, wat, waar is COP zorg COP zorg: consultteam ondersteunende en palliatief zorg Nurse based team: verpleegkundig specialisten
Nadere informatieSamenvatting. Nieuwe ontwikkelingen in de palliatieve zorg: kwaliteitsindicatoren en het palliatieve zorgcontinuüm.
Samenvatting Nieuwe ontwikkelingen in de palliatieve zorg: kwaliteitsindicatoren en het palliatieve zorgcontinuüm Samenvatting 173 Vanaf halverwege de jaren '90 is palliatieve zorg door de Nederlandse
Nadere informatie11 februari Rob Bruntink
11 februari Rob Bruntink Stelling 1: Als je een euthanasieverzoek wilt doen, moet je een euthanasieverklaring hebben. Stelling 2: Als je een euthanasieverzoek doet (en daarbij ook kunt verwijzen naar
Nadere informatieSamenvatting Deel I Onderzoeksmethodologie in onderzoek naar palliatieve zorg in instellingen voor langdurige zorg
Samenvatting Palliatieve zorg is de zorg voor mensen waarbij genezing niet meer mogelijk is. Het doel van palliatieve zorg is niet om het leven te verlengen of de dood te bespoedigen maar om een zo hoog
Nadere informatiehoofdstuk 1 doelstellingen hoofdstuk 2 diagnosen
Dit proefschrift gaat over moeheid bij mensen die dit als belangrijkste klacht presenteren tijdens een bezoek aan de huisarts. In hoofdstuk 1 wordt het onderwerp moeheid in de huisartspraktijk kort geïntroduceerd,
Nadere informatieOngeneeslijk ziek en dan.? Kennis delen, betere zorg
Ongeneeslijk ziek en dan.? Kennis delen, betere zorg Deventer 26-03-2013 Inhoud presentatie doel van de avond wat is palliatieve zorg? Cijfers overeenkomsten en verschillen knelpunten palliatieve zorg
Nadere informatieHoop doet leven, al is het maar voor even. Corine Nierop- van Baalen 1 juni 2015 Breda
Hoop doet leven, al is het maar voor even Corine Nierop- van Baalen canierop@diaconessenhuis.nl 1 juni 2015 Breda Inhoud Betekenis hoop palliatieve patiënten met kanker Moeilijkheden die hulpverleners
Nadere informatiePS in NL: bij 12,3% van de patiënten in de stervensfase toegepast
Palliatieve sedatie 12 november 2012 Carla Juffermans,kaderhuisarts PZ Palliatieve sedatie Proportionele toepassing van sedativa in de laatste levensfase om ondraaglijke klachten te bestrijden, waarvoor
Nadere informatieZorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen: een begaanbare weg
Zorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen: een begaanbare weg Jeroen Janssens Specialist Ouderengeneeskunde, commissielid 8-12-2016 Opbouw Workshop 1. Vragen
Nadere informatieContinue Palliatieve sedatie, feiten en fabels 19-09-2013. Specialist ouderengeneeskunde/docent. Probeer te verwoorden wat volgens jou
Continue Palliatieve sedatie, feiten en fabels 19-09-2013 Margot Verkuylen Specialist ouderengeneeskunde/docent Wat is het? Probeer te verwoorden wat volgens jou palliatieve sedatie is PALLIATIEVE SEDATIE
Nadere informatieVU Huisarts in opleiding. Palliatieve Terminale Zorg (PTZ)
VU Huisarts in opleiding Palliatieve Terminale Zorg (PTZ) Palliatieve fase en sterfbed heeft wetmatigheden, onafhankelijk van de ziekte Palliatieve zorg is niet ziektegericht, het is mensgericht: Het is
Nadere informatieConclusies, aanbevelingen en vervolgstappen
De rol van de arts bij het zelfgekozen levenseinde 39 5 Conclusies, aanbevelingen en vervolgstappen In dit hoofdstuk wordt puntsgewijs een opsomming gegeven van de conclusies over de rol, de verantwoordelijkheden,
Nadere informatieSamenvatting. Samenvatting 199
Samenvatting Samenvatting 199 Goede zorg aan het levenseinde van mensen met een verstandelijke beperking is niet vanzelfsprekend, bijvoorbeeld omdat de verstandelijke beperking mensen belemmert in het
Nadere informatieRol van de huisarts in de palliatieve zorg
Rol van de huisarts in de palliatieve zorg Johan Blommestein Huisarts sinds 1995 Huisartsenpraktijk Mondriaanlaan, Nieuwegein Kaderarts Palliatieve Zorg sinds 2016 Hospice-arts sinds 2017 Proxima, terminale
Nadere informatieAls genezing niet meer mogelijk is
Algemeen Als genezing niet meer mogelijk is www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl ALG043 / Als genezing niet meer mogelijk is / 06-10-2015 2 Als
Nadere informatieHoop doet leven, al is het maar voor even. Corine Nierop- van Baalen 15 april 2013 Amersfoort
Hoop doet leven, al is het maar voor even Corine Nierop- van Baalen canierop@diaconessenhuis.nl 15 april 2013 Amersfoort Inhoud Betekenis hoop palliatieve patiënten met kanker Moeilijkheden die hulpverleners
Nadere informatieAchtergrondinformatie
Onderdeel van de patiëntenbrochure Spreek tijdig over het levenseinde. - www.knmg.nl/spreken-over-levenseinde Achtergrondinformatie Hieronder leest u achtergrondinformatie die u kan helpen om het gesprek
Nadere informatieEuthanasie en hulp bij zelfdoding vallen beiden onder de euthanasiewet.
00 Euthanasie 1 Inleiding Euthanasie of actieve levensbeëindiging is in dit ziekenhuis bespreekbaar en wordt serieus benaderd. Euthanasie is een onderwerp waar mensen heel verschillend over kunnen denken.
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/29740 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Booij, Suzanne José Title: Wishes for the end of life in Huntington's Disease.
Nadere informatiePALLIATIEVE ZORG. IFPC Turnhout 23 oktober Hilde Michiels coördinator palliatief support team
PALLIATIEVE ZORG IFPC Turnhout 23 oktober 2017 Hilde Michiels coördinator palliatief support team Palliatieve zorg - definitie Palliatieve zorg is de actieve totaalzorg voor mensen die ongeneeslijk ziek
Nadere informatieZorgpad Stervensfase
Zorgpad Stervensfase de laatste stand van zaken Lia van Zuylen, internist-oncoloog Kenniscentrum Palliatieve Zorg Erasmus MC, Rotterdam Inhoud Belang markering stervensfase Zorgpad Stervensfase Nieuwe
Nadere informatieHet opzettelijk verlagen van het bewustzijn van een patiënt in de laatste levensfase met als doel anderszins onbehandelbaar lijden te verlichten en
Het opzettelijk verlagen van het bewustzijn van een patiënt in de laatste levensfase met als doel anderszins onbehandelbaar lijden te verlichten en niet het leven te bekorten. Op verzoek van de regering
Nadere informatieDeel één Ȃ communicatie over het levenseinde in Europa: een vergelijkend onderzoek.
Samenvatting 204 De ethische grondslag om patiënten te betrekken bij beslissingen over de medische behandelingen aan hun levenseinde wordt in Europa in toenemende mate erkend, net als de voordelen van
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting De levensverwachting van mensen met een ernstige psychiatrische aandoening (EPA) is gemiddeld 13-30 jaar korter dan die van de algemene bevolking. Onnatuurlijke doodsoorzaken zoals
Nadere informatieDE STERVENSFASE, EEN HANDREIKING INFORMATIE OVER DE VERANDERINGEN DIE ZICH VOOR KUNNEN DOEN TIJDENS HET STERVEN
DE STERVENSFASE, EEN HANDREIKING INFORMATIE OVER DE VERANDERINGEN DIE ZICH VOOR KUNNEN DOEN TIJDENS HET STERVEN Een handreiking Bij de meesten van ons komt er een moment in het leven dat we gaan nadenken
Nadere informatieSamenvatting leerstof Geriatrie opleiding
Samenvatting leerstof Geriatrie opleiding Klinisch redeneren doen we in feite al heel lang. VUmc Amstel Academie heeft hiervoor een systematiek ontwikkeld, klinisch redeneren in 6 stappen, om gedetailleerd
Nadere informatieHoop doet leven, al is het maar voor even. Corine Nierop- van Baalen 3 december 2014 Ede
Hoop doet leven, al is het maar voor even Corine Nierop- van Baalen canierop@diaconessenhuis.nl 3 december 2014 Ede Inhoud Betekenis hoop palliatieve patiënten met kanker Moeilijkheden die hulpverleners
Nadere informatieOordeel 2015-80 OORDEEL. van de Regionale toetsingscommissie euthanasie voor de Regio ( ) betreffende de melding van levensbeëindiging op verzoek
Oordeel: Gehandeld overeenkomstig de zorgvuldigheidseisen Samenvatting: Patiënte, een vrouw van 60-70 jaar, leed aan een onbehandelbaar ovariumcarcinoom. Enkele maanden voor het overlijden kreeg zij te
Nadere informatieComplexiteit dus samen werken!!!
Complexiteit dus samen werken!!! Florien van Heest, Huisarts consulent Palliatieve Zorg IKNL PalHAG- huisarts Schoonoord Clary Wijenberg, verpleegkundig specialist Thuiszorg Icare Palliatieve zorg - IKNL
Nadere informatieEen Transmuraal Palliatief Advies Team in de regio: de rol van de huisarts in de eerstelijn. dr. Eric van Rijswijk, huisarts, lid PAT team JBZ
Een Transmuraal Palliatief Advies Team in de regio: de rol van de huisarts in de eerstelijn dr. Eric van Rijswijk, huisarts, lid PAT team JBZ De praktijk van palliatieve zorg huisartspraktijk Mw van Z,
Nadere informatieFeedback rapport Kwaliteitsindicatoren palliatieve zorg. Fictief voorbeeld feedbackrapport TEAM X
Feedback rapport Kwaliteitsindicatoren palliatieve zorg Fictief voorbeeld feedbackrapport TEAM X Auteurs: Kathleen Leemans, Joachim Cohen Contact: kleemans@vub.ac.be 02/477.47.64 De indicatorenset is ontwikkeld
Nadere informatieCasus Hoe wensen mensen te sterven? Samen werken rond. vroegtijdige zorgplanning. Samen werken rond. Vroegtijdige Zorgplanning
DEELSEL Gent : (SEL : samenwerking Eerste Lijn) Samen werken rond vroegtijdige zorgplanning Samen werken rond Vroegtijdige Zorgplanning Palliatieve Zorg Gent-Eeklo Uitgangspunt van dit project : Toename
Nadere informatieErvaring in palliatieve zorg
De psychologische invalshoek in de palliatieve zorg Wie doet wat? Dr. Judith Prins klinisch psycholoog Medische Psychologie Congres NPTN 2 november 2006 1 Ervaring in palliatieve zorg 1986-1990 1992-1996
Nadere informatieProject Versterking van Palliatieve Zorg in Suriname
Project Versterking van Palliatieve Zorg in Suriname Ernstig zieke mensen voor wie geen genezing meer mogelijk is, willen de laatste fase van hun leven graag thuis doorbrengen in hun eigen vertrouwde omgeving.
Nadere informatieDe laatste levensfase. Hoe IJsselheem omgaat met een euthanasieverzoek
De laatste levensfase Hoe IJsselheem omgaat met een euthanasieverzoek In gesprek In de laatste levensfase krijgen mensen te maken met allerlei vragen. Misschien ziet u op tegen de pijn en benauwdheid die
Nadere informatieHandleiding voor het invullen van het Overdrachtsdocument palliatieve zorg
Handleiding voor het invullen van het Overdrachtsdocument palliatieve zorg A. Algemeen Proactieve zorgplanning: markering Het palliatief overdrachtsdocument is bedoeld voor palliatieve patiënten. Vaak
Nadere informatieGefaseerde Tijdigheid
Gefaseerde Tijdigheid Marc Eyck, huisarts Gezondheidscentrum Neerbeek Consulent Palliatieve Zorg Hoofd Beleid NHG Belangenverstrengeling Geen Op tijd en proactief bespreken keuzes laatste levensfase Deze
Nadere informatieStoma en continentie: nieuwe perspectieven. Liesbeth Kooyman 15 februari 2016
Stoma en continentie: nieuwe perspectieven Liesbeth Kooyman 15 februari 2016 Vandaag kijken we naar Gevolgen van de diagnose en de behandeling Moeilijkheden die de patiënt tegen kan komen Medische interacties
Nadere informatieworkshop besluitvorming in de palliatieve fase
workshop besluitvorming in de palliatieve fase Alexander de Graeff, internist-oncoloog UMC Utrecht, hospice-arts Demeter Marjolein van Meggelen, oncologieverpleegkundige Aveant Consulenten PalliatieTeam
Nadere informatieHoofdstuk 1. Inleiding.
159 Hoofdstuk 1. Inleiding. Huisartsen beschouwen palliatieve zorg, hoewel het maar een klein deel van hun werk is, als een belangrijke taak. Veel ongeneeslijk zieke patiënten zijn het grootse deel van
Nadere informatieChapter 10 Samenvatting
Chapter 10 Samenvatting Chapter 10 De laatste jaren is de mortaliteit bij patiënten met psychotische aandoeningen gestegen terwijl deze in de algemene populatie per leeftijdscategorie is gedaald. Een belangrijke
Nadere informatiePalliatieve zorg in de eerste lijn
Palliatieve zorg in de eerste lijn Resultaten van een landelijke behoefte-inventarisatie onder zorgverleners, patiënten en naasten en de rol van PaTz hierbij. Ian Koper Roeline Pasman Bart Schweitzer Bregje
Nadere informatieOp weg naar optimale, transmurale samenwerking. Jenske Geerling Verpleegkundig specialist Palliatieve zorg UMCG
Op weg naar optimale, transmurale samenwerking Jenske Geerling Verpleegkundig specialist Palliatieve zorg UMCG Knelpunten? Knelpunten Tussen eerste en tweede lijn Tussen verschillende disciplines Tussen
Nadere informatiePalliatieve zorgen. Studentenbrochure
Palliatieve zorgen Studentenbrochure 01. Inleiding Binnenkort loop je stage op de palliatieve eenheid en het palliatief support team (PST). Deze brochure is een voorbereiding op jouw stage. De bedoeling
Nadere informatieWat te doen als er niets meer aan te doen is? Over palliatieve zorg en ergotherapie
Groeien in leven en sterven Wat te doen als er niets meer aan te doen is? Over palliatieve zorg en ergotherapie Dr. Alexander Verstaen (psycholoog) Centrum PERENNIS Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen
Nadere informatieWat is palliatieve zorg? Pallium = Latijns woord voor mantel Palliatieve zorg, een mantel van warmte en bescherming
Wat is palliatieve zorg? Pallium = Latijns woord voor mantel Palliatieve zorg, een mantel van warmte en bescherming 1 Palliatieve zorg is de totale zorg voor de zorgvrager en zijn naasten vanaf het moment
Nadere informatieEthische vragen. Dick Willems. Medische ethiek / Huisartsgeneeskunde AMC
Ethische vragen Dick Willems Medische ethiek / Huisartsgeneeskunde AMC d.l.willems@amc willems@amc.uva.nl Voorbeelden van ethische vragen in de palliatieve zorg Toegankelijkheid van zorg Cognitieve problemen
Nadere informatieHandreiking: Zorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen
Handreiking: Zorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen Alexander de Graeff Internist-oncoloog/hospice-arts UMC Utrecht/Academisch Hospice Demeter, De Bilt
Nadere informatieHet PaTz project Een andere focus op palliatieve zorg. Dr. Bart Schweitzer, huisarts, projectleider
Het PaTz project Een andere focus op palliatieve zorg Dr. Bart Schweitzer, huisarts, projectleider Palliatieve thuiszorg in het nieuws In deze presentatie: 1. Palliatieve zorg in de 21 e eeuw, de stand
Nadere informatieSamenvatting. Beleid en richtlijnen ten aanzien van beslissingen rond het levenseinde in Nederlandse zorginstellingen
Beleid en richtlijnen ten aanzien van beslissingen rond het levenseinde in Nederlandse zorginstellingen 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 196 Beleid en richtlijnen
Nadere informatiePalliatieve Zorg. Marjolein Kolkman en Ingrid Kienstra. Verpleegkundigen Palliatieve Zorg
Palliatieve Zorg Marjolein Kolkman en Ingrid Kienstra Verpleegkundigen Palliatieve Zorg Wat is het belangrijkste speerpunt van palliatieve zorg? A Genezing B Kwaliteit van leven C Stervensbegeleiding
Nadere informatie15Niet-pluisgevoel Rubriekhouder: Mw. dr. G. A. Donker, (NIVEL) ( )
15Niet-pluisgevoel Rubriekhouder: Mw. dr. G. A. Donker, (NIVEL) (2010-2012) Inleiding Tijdens de opleiding leren huisartsen systematisch en door middel van vragen en onderzoek tot een diagnose te komen.
Nadere informatieVAN BETEKENIS TOT HET EINDE; DOEN ÉN LATEN IN DE LAATSTE LEVENSFASE.
Welkom! WE DENKEN VANAVOND MET ELKAAR NA OVER HET THEMA: VAN BETEKENIS TOT HET EINDE; DOEN ÉN LATEN IN DE LAATSTE LEVENSFASE. Openingslied: psalm 139: 7 en 8 7. Gij hebt mij immers zelf gemaakt, mij met
Nadere informatieSjouke Schiere en Paulien Stollmeijer
Sjouke Schiere en Paulien Stollmeijer Weduwnaar klaagt huisarts aan Casus Echtgenote: 2010 Darmkanker Juli 2015 Uitbehandeld; naar huis met O2 suppletie Palliatieve sedatie in geval van pijn, dyspnoe Geen
Nadere informatieDoel van de palliatieve sedatie
Palliatieve sedatie U heeft met uw behandelend arts gesproken over palliatieve sedatie. In deze folder kunt u alles nog eens nalezen. Als u na het lezen nog vragen heeft kunt u deze met hem of haar bespreken.
Nadere informatieen de rol van palliatieve zorg
en de rol van palliatieve zorg 16 februari 2017 Marleen Hout-Korevaar Specialist Ouderengeneeskunde Kaderarts palliatieve zorg Enkele casus vooraf Ontwikkeling euthanasie debat Euthanasiewet in 2002 In
Nadere informatieRoutinedata in de medische zorg in de avond, nacht en weekenden voor mensen met verstandelijke beperkingen
Focus congres 22 juni 2015 Routinedata in de medische zorg in de avond, nacht en weekenden voor mensen met verstandelijke beperkingen Prof. Dr. H. van Schrojenstein Lantman- de Valk Prof. Dr. W.J.J. Assendelft
Nadere informatiePalliatieve zorg in het Elkerliek ziekenhuis
Palliatieve zorg in het Elkerliek ziekenhuis LOOV, 4 november 2014 Ingrid van Asseldonk Verpleegkundig specialist palliatieve zorg Programmaleider palliatieve zorg Consulent palliatieve zorg IKNL Elkerliek
Nadere informatieSamenvatting, met de AAA checklist
Samenvatting, met de AAA checklist 187 Huisarts-patiënt communicatie in de palliatieve zorg Aanwezigheid, actuele onderwerpen en anticiperen Huisartsen spelen in veel landen een centrale rol in de palliatieve
Nadere informatieZorg in de laatste levensfase. Agnes van der Heide Afd. Maatschappelijke Gezondheidszorg Erasmus MC
Zorg in de laatste levensfase Agnes van der Heide Afd. Maatschappelijke Gezondheidszorg Erasmus MC Verschillen Nederland buitenland Palliatieve zorg is geen specialisme Palliatieve zorg is in principe
Nadere informatiePallium = Latijns woord voor mantel Palliatieve zorg, een mantel van warmte en bescherming
Workshop Palliatieve Zorg 11 oktober 2012 Hedi ter Braak Monique van den Broek 1 Wat is palliatieve zorg? Pallium = Latijns woord voor mantel Palliatieve zorg, een mantel van warmte en bescherming 2 1
Nadere informatieWanneer genezing niet meer mogelijk is. Palliatieve zorg en consultatie
Wanneer genezing niet meer mogelijk is Palliatieve zorg en consultatie Even voorstellen Stichting Sint Annaklooster is een brede zorginstelling in Eindhoven en Helmond. Met een op maat gesneden aanbod
Nadere informatieWoord vooraf 1 2. Redactionele verantwoording 1 3. Redactie 1 7. Auteurs 1 8
Inhoud Woord vooraf 1 2 Redactionele verantwoording 1 3 Redactie 1 7 Auteurs 1 8 1 De verpleegkundige in het algemeen ziekenhuis 1 9 1.1 Inleiding 1 9 1.2 Wat is specifieke ziekenhuiszorg? 2 0 1.2.1 Het
Nadere informatieBron: Vilans website januari 2018 en Movisie - website januari 2018
Wettelijke kaders en voorzieningen mantelzorgondersteuning Bron: Vilans - https://www.vilans.nl - website januari 2018 en Movisie - https://www.movisie.nl website januari 2018 Vilans is een kenniscentrum
Nadere informatieCorine Nierop- van Baalen Verpleegkundig specialist oncologie 23 maart 2018 Amersfoort
Corine Nierop- van Baalen Verpleegkundig specialist oncologie 23 maart 2018 Amersfoort Inhoud Oefening Betekenis hoop palliatieve patiënten met kanker Moeilijkheden die hulpverleners hierbij ondervinden
Nadere informatieCorine Nierop- van Baalen 3 april 2017 Utrecht
Corine Nierop- van Baalen canierop@alrijne.nl 3 april 2017 Utrecht Inhoud Casus Betekenis hoop palliatieve patiënten met kanker Moeilijkheden die hulpverleners hierbij ondervinden Casus Wat kunnen we doen?
Nadere informatiePijn en pijnbestrijding in de palliatieve fase
Pijn en pijnbestrijding in de palliatieve fase JOS KITZEN, ONCOLOOG COBIE VAN BEUZEKOM,VERPLEEGKUNDIG SPECIALIST Inhoud van de presentatie Even voorstellen Definitie palliatieve zorg Definitie pijn Hoe
Nadere informatieBasisscholing Palliatieve Zorg voor artsen 2 november 2006 Nationaal Congres Palliatieve Zorg Sasja Mulder Onderwijs in palliatieve zorg in de medische specialisten opleiding 2001 2003 COPZ project ontwikkeling
Nadere informatiePalliatieve sedatie WELKOM BIJ HET H. HARTZIEKENHUIS MOL
Palliatieve sedatie WELKOM BIJ HET H. HARTZIEKENHUIS MOL Kwaliteit en Veiligheid Wij doen mee! Onze kwaliteit aantoonbaar maken Ons ziekenhuis heeft zich geëngageerd om het accreditatielabel van het Nederlands
Nadere informatieDe huisarts. De psycholoog. Published on 113Online zelfmoordpreventie (https://www.113online.nl)
Published on 113Online zelfmoordpreventie (https://www.113online.nl) Home > Over hulpverleners Verschillende soorten hulpverleners hebben verschillende opleidingen. Door dit verschil zijn ze goed in verschillende
Nadere informatieOnderzoeksvragen vanuit de praktijk 17/10/2017
Onderzoeksvragen vanuit de praktijk 17/10/2017 Deze lijst van onderzoeksvragen kwam tot stand na een bevraging bij de coördinatoren van de regionale netwerken voor palliatieve zorg en de voorzitters van
Nadere informatieZou het u verbazen als deze patiënt over een jaar nog leeft?
Zou het u verbazen als deze patiënt over een jaar nog leeft? Het belang van een integraal anticiperend beleid 22 maart 2012 Bernardina Wanrooij Huisarts, consulent palliatieve zorg AMC Palliatieve zorg
Nadere informatieWanneer u niet meer kunt genezen HMC Team Ondersteuning en Palliatieve zorg
Wanneer u niet meer kunt genezen HMC Team Ondersteuning en Palliatieve zorg Wanneer u niet meer kunt genezen of ouder en kwetsbaar bent, kunnen er vragen rijzen over het levenseinde. Deze fase van het
Nadere informatieINFORMATIEFOLDER. BASISSCHOLING PALLIATIEVE ZORG Regio Walcheren. Voorbeeld Informatiefolder, versie 2010 IKNL locatie Rotterdam
INFORMATIEFOLDER BASISSCHOLING PALLIATIEVE ZORG Regio Walcheren Inleiding Het netwerk palliatieve zorg Zeeland is opgericht in 2009, met als doel de toegankelijkheid en de kwaliteit van palliatieve zorgverlening
Nadere informatieChapter 9. Nederlandse samenvatting (Dutch summary)
Chapter 9 Nederlandse samenvatting (Dutch summary) Samenvatting Samenvatting Depressie en angst klachten bij Nederlandse patiënten met een chronische nierziekte Het onderwerp van dit proefschrift is depressieve
Nadere informatiePsychosociale begeleiding in het Oncologie Centrum
Psychosociale begeleiding in het Centrum Inleiding Als u te horen krijgt dat u kanker heeft of een hematologische ziekte, kan er veel veranderen in uw leven en dat van uw naasten. Niet alleen lichamelijk,
Nadere informatieKlinische redeneren in de Palliatieve Zorg De consulent kan me nog meer vertellen.
Klinische redeneren in de Palliatieve Zorg De consulent kan me nog meer vertellen. Marc Eyck, kaderhuisarts PZ Florien van Heest, Marleen van Venrooij beide kaderhuisarts en consulent NHG Voorjaarscongres
Nadere informatieDe palliatieve benadering als alternatief voor therapeutische verbetenheid? Dr. An Haekens P.K. Broeders Alexianen Tienen
De palliatieve benadering als alternatief voor therapeutische verbetenheid? Dr. An Haekens P.K. Broeders Alexianen Tienen Casus : terechte vragen!! Psychiatrie vandaag Vooruitgangsdenken Toename van diagnostische
Nadere informatieSignaleren, volgen en verdiepen. Werk in uitvoering
Signaleren, volgen en verdiepen Werk in uitvoering Everlien de Graaf Verpleegkundige, Verplegingswetenschapper, Promovenda Hospicezorg & Symptomen en klachten van patiënten Expertise centrum Palliatieve
Nadere informatieWat zou jij willen? Voor je dierbaren? Voor jezelf?
21 juni 2016 Franca Horstink; Specialist Ouderen Geneeskunde, SCEN arts Laetitia Schillemans;Gespecialiseerd verpleegkundige oncologie en palliatieve zorg Beide Consulent; Palliatie Team Midden Nederland
Nadere informatieDit proefschrift presenteert de resultaten van het ALASCA onderzoek wat staat voor Activity and Life After Survival of a Cardiac Arrest.
Samenvatting 152 Samenvatting Ieder jaar krijgen in Nederland 16.000 mensen een hartstilstand. Hoofdstuk 1 beschrijft de achtergrond van dit proefschrift. De kans om een hartstilstand te overleven is met
Nadere informatieGesprekshulp Palliatieve Zorg
Gesprekshulp Palliatieve Zorg Deze vragenlijst voor het gesprek met het Palliatief Advies Team bestaat uit twee delen. Het invullen kost tussen de 5 en 20 minuten. Pagina 1: Lijst met veel voorkomende
Nadere informatieBijscholing Palliatieve sedatie
Bijscholing Palliatieve sedatie Programma Palliatieve sedatie; wat weten we er al van > stellingen Wettelijk kader Richtlijn KNMG Rol van de arts Indicatie refractaire symptomen Jullie rol Sedatiescore
Nadere informatieEuthanasie en hulp bij zelfdoding
Euthanasie en hulp bij zelfdoding Richtlijn bespreking voor verpleegkundigen. Irene Bas, verpleegkundige Astrid Hofstra, verpleegkundige Marian Zuure, specialist ouderengeneeskunde en SCEN arts. www.netwerkpalliatievezorg.nl/rotterdam
Nadere informatie