Ondersteuningsplannen in de gehandicaptenzorg: beschouwingen en perspectief

Transcriptie

1 Ondersteuningsplannen in de gehandicaptenzorg: beschouwingen en perspectief M.A. Herps, W.H.E. Buntinx en L.M.G. Curfs OPINIE Inleiding In een artikel in het NTZ (juni 2010) beschreven de auteurs de ontwikkelingen rond het ondersteuningsplan in Nederland. Het ontstaan, de wet- en regelgeving, de perceptie van het ondersteuningsplan door verschillende partijen en de positionering in het huidige kwaliteitsbeleid werden nader toegelicht (Herps, Buntinx & Curfs, 2010). In deze bijdrage vervolgen de auteurs de discussie met enkele beschouwingen. Daartoe wordt het ondersteuningsplan geplaatst tegen de achtergrond van veranderingen in de zorgcontext en wordt gekeken naar mogelijke toekomstige ontwikkelingen. Als zorgcontext wordt uitgegaan van zowel wetenschappelijke informatie als van beleid en praktijk van de zorg. Na een korte beschouwing over het concept individueel ondersteuningsplan komt het ondersteuningsplan in de context van zorgorganisaties, begeleiders, en cliënten ter sprake. Daarna worden enkele implicaties van zorgontwikkelingen voor het ondersteuningsplan belicht en hoe daarop kan worden gereageerd. Tot slot volgt een reflectie met enkele conclusies. 1 Ondersteuningsplan en hulpbronnen Er zijn verschillende manieren om naar het begrip individuele ondersteuningsplannen te kijken. De eerste mogelijkheid is om het begrip te duiden binnen een wetenschappelijk kader. Voor de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking is het model van de American Association on Intellectual and Developmental Disabilities (AAIDD) een beproefd en internationaal gedragen kader. Daarin is het begrip ondersteuning gedefinieerd als: Resources and strategies that aim to promote the development, education, interests, and personal well-being of a person and that enhance individual functioning (Schalock et al., 2010, p. 110). Deze omschrijving is breed en niet beperkt tot de diensten die een gespecialiseerde zorgorganisatie biedt. Een ondersteuningsplan zou in dit kader over meer moeten gaan dan de diensten, die een zorgorganisatie biedt. In het ondersteuningsmodel zoals door Thompson et al.(2009) weergegeven vindt het opstellen van het individuele ondersteuningsplan plaats na het vaststellen van de ondersteuningsbehoeften van de persoon. Daarbij wordt zowel gekeken naar subjectieve ondersteuningsbehoeften (wensen, ambities, doelen, 110 NTZ

2 M.A. Herps, W.H.E. Buntinx en L.M.G. Curfs verwachtingen van de persoon) als naar objectieve ondersteuningsbehoeften (wat door professionals nodig wordt geacht). Bij het opstellen van het ondersteuningsplan kijkt men dan naar de beste strategie (welke doelen, activiteiten, welke intensiteit, welke hulpbronnen) voor het geven van een antwoord op de ondersteuningsbehoeften van de persoon. Met het oog op inclusie en participatie is het zaak bij het zoeken naar de beste strategie zoveel als mogelijk reguliere vormen van ondersteuning te kiezen, zoals geboden door informele ondersteuningsbronnen (zoals het sociale netwerk van familie, vrienden, medeleerlingen, collega s) en generieke hulpbronnen (bijvoorbeeld huisartsen, paramedici, scholen, bedrijven en verenigingen). Deze hulpbronnen kunnen, waar nodig, gecombineerd worden met gespecialiseerde ondersteuning. De gespecialiseerde zorgorganisatie is dan één van de hulpbronnen, maar logischerwijs niet altijd de enige of de belangrijkste leverancier. Een andere manier om naar het begrip individuele ondersteuningsplannen te kijken is door het te plaatsen in de context van de praktijk. Schippers, Van Boheemen & Wielenga (2007) omschrijven het individuele ondersteuningsplan als Een schriftelijke weergave van het geheel van afspraken over en doelen in de ondersteuning tussen een cliënt en een zorgaanbieder dat gebaseerd is op de gewenste levensinvulling van de cliënt en de professionele mogelijkheden van de zorgaanbieder (Schippers, Van Boheemen & Wielenga, 2007, p.4; Besluit Zorgplanbespreking AWBZ, 2009). In deze definitie staat het ondersteuningsplan voor de afspraken tussen een zorgorganisatie en cliënt. In de definitie van het begrip ondersteuning zagen we echter dat ondersteuning ook door andere actoren kan worden geleverd. In de praktijk is dat ook vaak het geval (denk ondermeer aan ouders, familieleden, informele ondersteuners op school, werk, vrije tijd club). Wanneer een ondersteuningsplan wordt verengd tot diensten die één zorgorganisatie levert, heeft dat consequenties voor de reikwijdte van het perspectief op ondersteuning en op inzet van hulpbronnen. 2 Het ondersteuningsplan en zorgorganisaties Zorg voor mensen met een verstandelijke beperking wordt steeds meer een ketenzorg, nu cliënten steeds vaker diensten afnemen bij verschillende (soorten) organisaties. Mensen met een verstandelijke beperking wonen in de wijk en maken gebruik van reguliere voorzieningen. Zij hebben meer zeggenschap over hoe zij PGB-hulpbronnen inzetten. Zij zijn daarbij niet afhankelijk van de diensten van één zorgaanbieder. Gebrekkige onderlinge afstemming en communicatie tussen verschillende hulpbronnen zorgen voor onduidelijkheden. Vooral met het oog op de toekomst, zal de zorgorganisatie steeds meer slechts één van de hulpbronnen zijn, naast reguliere voorzieningen, gemeente en andere partijen. Uit het rapport van de IGZ over de zorg aan mensen met een lichte verstandelijke beperking (2010) blijkt bijvoorbeeld dat er gemiddeld 15 organisaties betrokken zijn rond een LVG-cliënt. Het is noodzakelijk dat deze goed met elkaar communiceren en afstemmen. De NTZ

3 Ondersteuningsplannen in de gehandicaptenzorg: beschouwingen en perspectief IGZ adviseert hiertoe om per cliënt één ondersteuningsplan op te stellen. Ook rond mensen met een ernstige verstandelijke beperking zijn steeds vaker verschillende organisaties betrokken. Bijvoorbeeld wanneer iemand ondersteuning bij wonen afneemt bij organisatie X, en naar dagbesteding van organisatie Y gaat. Juist dan zijn onderlinge afstemming en communicatie wezenlijk. De vraag dringt zich op hoe het zit met de coördinatie tussen die ondersteuners vanuit verschillende zorgorganisaties. 3 Het ondersteuningsplan en begeleiders Voor begeleiders is het is niet eenvoudig om een ondersteuningsplan te maken. De over het algemeen schriftelijke documenten moeten voldoen aan verschillende voorwaarden. Bijvoorbeeld over wat er in moet staan en hoe het tot stand moet komen. Een knelpunt bij het schrijven van ondersteuningsplannen is het SMART formuleren van doelen (IGZ, 2009; Mansell & Beadle-Brown, 2004) en het koppelen van doelen aan dagrapportages (IGZ, 2009; Mansell & Beadle-Brown, 2004; Radcliffe & Hegarty, 2001). Opvallend is dat medewerkers het ondersteuningsplan zien als een formeel document; iets dat moet maar in de praktijk geen duidelijke functie heeft (o.a. Mansell & Beadle-Brown, 2004). In de doelmiddelrelatie is volgens de begeleiders sprake van scheefgroei. Steeds meer zorgorganisaties stellen medewerkers aan die zich expliciet bezighouden met het opstellen van ondersteuningsplannen. Een cliënt is dan in mindere mate afhankelijk van deze persoon dan wanneer een medewerker van de eigen woning of dagbesteding het ondersteuningsplan opstelt. 4 Het ondersteuningsplan en cliënten Om een ondersteuningsplan goed in te kunnen vullen, is een dialoog tussen cliënt en zorgorganisatie nodig. Uit onderzoek blijkt echter dat mensen met een verstandelijke beperking niet altijd goed weten wat een ondersteuningsplan is en wat het werken hiermee inhoudt (o.a. Dumas, De la Garza, Seay & Becker, 2002; Williams & Robinson, 2000; Carnaby, 1997). Williams & Robinson (2000) vonden bijvoorbeeld dat sommige cliënten denken dat hun eigen functioneren tijdens het bespreken van het ondersteuningsplan centraal staat, in plaats van de geleverde zorg en ondersteuning. Het proces is voor cliënten vaak abstract, waardoor het moeilijk te begrijpen is wat nu precies het doel is en wat de stappen daarin zijn (Crocker, 1990). Het feit dat het ondersteuningsplan meestal besproken wordt met personen waar de cliënt een afhankelijkheidsrelatie mee heeft, maakt het voor de meeste cliënten niet gemakkelijker (Greasley, 1995). De noodzaak van trainingen en producten gericht op het hoe en wat van het ondersteuningsplan illustreert dat het met name een instrument is voor professionals, waarbij de cliënt pas volwaardig mee kan doen als hij op het niveau van deze professionals mee kan praten. Dit creëert bij voorbaat een ongelijke uitgangspositie en sluit een grote groep cliënten uit van actieve betrokkenheid bij het eigen ondersteuningsplan. 112 NTZ

4 M.A. Herps, W.H.E. Buntinx en L.M.G. Curfs 5 Effectiviteit van ondersteuningsplannen Onderzoek naar de effectiviteit van ondersteuningsplannen ontbreekt vrijwel geheel. De schaars beschikbare onderzoeken zijn veelal binnen één zorgorganisatie uitgevoerd, wat het lastig maakt de resultaten te generaliseren. Het onderzoek is veelal kwalitatief van aard, onderling slecht te vergelijken en kent methodologische tekortkomingen. Ook richt het onderzoek zich op één of enkele factoren gerelateerd aan het planningsproces, in plaats van op uitkomsten (Rudkin & Rowe, 1999). Uit een systematische review van Claes et al. (2010) blijkt dat het werken met person-centered planning methoden (zoals Persoonlijke Toekomstplanning) een positieve impact heeft op de persoonlijke uitkomsten van mensen met verstandelijke beperkingen. Deze impact is echter erg klein en afhankelijk van een veelheid aan factoren. Het is opvallend dat, in een tijd waarin evidence-based werken steeds meer de norm wordt, er zoveel nadruk ligt op individuele ondersteuningsplannen zonder dat daar voldoende bewijs voor lijkt te zijn. In de eisen die verschillende partijen in Nederland aan het ondersteuningsplan stellen, zijn geen eisen opgenomen over de (aantoonbare) effectiviteit van het ondersteuningsplan. De Inspectie voor de Gezondheidszorg stelt bijvoorbeeld dat het van belang is dat zorgorganisaties eerst voldoen aan procedurele voorwaarden, alvorens de uitkomsten van zorg en ondersteuning zichtbaar te maken (IGZ, 2009). Men kan zich afvragen of dit punt ooit bereikt wordt, omdat verwachtingen met betrekking tot het werken met ondersteuningsplannen in de gehandicaptenzorg continu in ontwikkeling lijken te zijn. 6 De gehandicaptenzorg in ontwikkeling De inrichting van zorg en ondersteuning voor mensen met een verstandelijke beperking verandert. Belangrijke ontwikkelingen doen zich nu voor op het gebied van participatie en inclusie, versterken van de regie van de cliënt, marktwerking in de zorg, en de bekostiging van zorg (Herps, Buntinx & Curfs, 2010). Een praktijktrend is de opmars van het digitale werken. Steeds vaker stappen zorgorganisaties over naar digitale dossiervorming en digitale ondersteuningsplannen. Het werken met een Elektronisch Cliëntendossier (ECD) waaraan het ondersteuningsplan wordt gekoppeld, wint terrein. Dit heeft een aantal voordelen. Ten eerste is het efficiënter om digitaal te werken, vooral wanneer verschillende professionals binnen de zorgorganisatie in hetzelfde dossier kunnen werken. Een ander voordeel is dat alleen die informatie ingevuld hoeft te worden, die voor die individuele c liënt van toepassing is. Verder bestaat de mogelijkheid om veelvoorkomende doelen binnen de zorgorganisatie alvast voor te formuleren. De medewerker hoeft dan alleen nog maar aan te vinken of dat doel voor die persoon ook van toepassing is. Het werken met digitale plannen kan ook voordelen bieden voor de cliënt zelf. Zo zijn er toepassingen waarin de cliënt aan kan geven wie hij of zij is, wat hij leuk vindt, waar hij aan wil werken, etcetera. Meestal bevatten deze applicaties ook de mogelijkheid om gemakkelijk foto s, NTZ

5 Ondersteuningsplannen in de gehandicaptenzorg: beschouwingen en perspectief pictogrammen of geluiden toe te voegen. Op deze manier kan het ondersteuningsplan van een cliënt dus echt gaan over de wensen en behoeften van de cliënt. 7 Ondersteuning als professioneel proces In het ondersteuningsmodel van Thompson et al. (2009) volgt de planning van ondersteuning na een fase van verduidelijking van de ondersteuningsbehoeften. Ondersteuningsbehoeften hangen echter samen met beperkingen in het functioneren. Het onderzoeken van deze functioneringsbeperkingen (diagnostiek en assessment) gaat derhalve nog vooraf aan het onderzoek van ondersteuningsbehoeften. Na de fase van planning volgt de fase van uitvoering: het daadwerkelijk geven van ondersteuning. Dat gebeurt binnen een cyclus waarin men regelmatig met elkaar de uitvoering volgt en evalueert. Los van de vraag of het plan goed is uitgevoerd staat de vraag wat het effect van de gegeven ondersteuning op de kwaliteit van bestaan van de persoon is. Dit is de laatste fase van het ondersteuningsproces: evaluatie van uitkomsten. In figuur 1 staan deze fasen van het professionele ondersteuningsproces schematisch weergegeven. Opvallend is dat in de huidige situatie één en dezelfde organisatie vaak alle fasen in dit proces uitvoert, namelijk de zorgaanbieder. Dit roept de vraag op of diagnostiek en onderzoek van ondersteuningsbehoeften (samen: vraagverduidelijking) en het opstellen van het individuele ondersteuningsplan niet (beter) zouden kunnen gebeuren door een partij die zich alleen op het belang van de individuele cliënt richt en geen band met of belang bij de zorgaanbieder heeft. Vanuit een onafhankelijke positie kan samen met de cliënt worden bekeken (1) wat de problemen zijn; (2) wat de ondersteuningsbehoeften zijn; (3) hoe een zo goed mogelijk bij de persoonlijke situatie passende ondersteuningsstrategie kan worden gepland en op welke zorgorganisatie(s) eventueel beroep wordt gedaan. Een dergelijke partij kan ook zorg en ondersteuning vanuit verschillende hulpbronnen coördineren en is goed geplaatst om bijvoorbeeld zorgindicaties aan te vragen. Ook kan deze partij een rol spelen bij het evalueren van de uitkomsten van het ondersteuningsplan. De persoon met een verstandelijke beperking krijgt hierdoor een sterkere positie. 8 Discussie De voorgaande beschouwingen leiden tot enkele tentatieve conclusies. Ondersteuning dient gericht te zijn op het bevorderen van de kwaliteit van het bestaan. Het ondersteuningsplan is daarbij een hulpmiddel. Mensen met verstandelijke beperkingen zijn erbij gebaat dat zo veel als mogelijk gebruik wordt gemaakt van alle relevante hulpbronnen voor hun ondersteuning. Uiteraard is hierbij aandacht voor de financiële context vereist. Ook dienen mensen met verstandelijke beperkingen zo veel als mogelijk in staat te worden gesteld de regie te voeren over hun eigen bestaan en de manier waarop zij worden ondersteund. Het individueel ondersteuningsplan is daarbij een hulpmiddel, een strategisch instrument, dat rekening moet houden met mogelijkheden, 114 NTZ

6 M.A. Herps, W.H.E. Buntinx en L.M.G. Curfs Figuur 1: Ondersteuningsproces (naar Buntinx & Schalock, 2010) maar ook met beperkingen, met belemmeringen, maar ook met kansen in de omgeving. De horizon van het individuele ondersteuningsplan is in de huidige praktijk teveel beperkt tot de zorgleverancier, de zorgaanbieder. Daarmee verdwijnen andere mogelijkheden uit het gezichtsveld. Soms is men van mening dat een individueel ondersteuningsplan de invulling of de uitwerking is van een zorgzwaartepakket. De vraag is of dit niet een te beperkte visie is en of dit niet de toegang tot voor de persoon relevante hulpbronnen en het houden van de regie over eigen leven inperkt. Kijkend naar de onderdelen in het professionele ondersteuningsproces is een andere werkwijze voorstelbaar met een andere taakverdeling van betrokkenen. Dit laat onverlet dat afspraken tussen cliënt en een bepaalde zorgleverancier duidelijk worden vastgelegd, maar de vraag is of dit hetzelfde is als het ontwikkelen, plannen en coördineren van ondersteuning in de volle breedte van de ondersteuningsbehoeften en kansen voor de betreffende persoon. Het opperen van een andere werkwijze rond individuele ondersteuningsplannen roept uiteraard ook vragen op. Een eerste vraag is waarom iets veranderen wat nu helder lijkt? Immers een ondersteuningsplan is een schriftelijke weergave van de afspraken die tussen een zorgorganisatie en een cliënt zijn gemaakt. Uit het eerder genoemde onderzoek (Herps et al., 2010) en uit de voorafgaande beschouwingen blijkt echter dat het maar de vraag is of het huidige werken met ondersteuningsplannen helder is. Een tweede vraag die het oproept is of de voorgestelde manier van werken niet leidt tot nog meer administratie en bureaucratie. Voor zorgleveranciers kan het echter betekenen dat er minder druk ligt wanneer vraagverduidelijking, opstellen en evalueren van het ondersteuningsplan een taak zou zijn voor een neutrale organisatie. Een derde vraag die gesteld kan worden is of de voorgestelde manier van werken geschikt is voor de brede doelgroep mensen met een verstandelijke beperking. Er zijn cliënten die nagenoeg volledige zorg en ondersteuning NTZ

7 Ondersteuningsplannen in de gehandicaptenzorg: beschouwingen en perspectief ontvangen van één zorgorganisatie en voor wie het niet goed anders mogelijk of wenselijk zou zijn. Ook voor deze groep cliënten kan het waardevol zijn om de planning van ondersteuning buiten de zorgleverancier te leggen. Het voordeel zou zijn dat hun belangen door een onafhankelijke instantie behartigd worden. Ook is het voor deze groep niet uitgesloten dat er in de toekomst meer gebruik gemaakt gaat worden van andere hulpbronnen dan de professionele zorgorganisatie. In het eerder genoemde rapport van de IGZ (2010) wordt voorgesteld om voor mensen met een lichte verstandelijke beperking één ondersteuningsplan te ontwikkelen, waarin alle partijen bij elkaar komen en met elkaar afstemmen. De IGZ laat daarbij in het midden welke partij hierin de regie moet nemen. Het is de moeite waard om een dergelijke manier van werken nader te onderzoeken en te testen, en niet alleen bij mensen met een lichte verstandelijke beperking. Auteurs: Drs. M.A. Herps is als promovendus verbonden aan het Gouverneur Kremers Centrum en werkzaam bij Vilans. Dr. W.H.E. Buntinx is senior onderzoeker bij Maastricht University - Gouverneur Kremers Centrum. Prof. Dr. L.M.G. Curfs is hoogleraar Verstandelijke Handicap, Maastricht University en directeur van het Gouverneur Kremers Centrum. Correspondentie-adres: Marjolein Herps, Vilans, postbus 8228, 3503 RE Utrecht. T elefoon : m.herps@vilans.nl Literatuur Buntinx, W.H.E. & Schalock, R.L. (2010). Models of disability, quality of life, and individualized supports. Journal of Policy and Practice in Intellectual Disabilities, 7(4), pp Carnaby, S. (1997). What do you think? : a qualitative approach to evaluating individual planning services. Journal of Intellectual Disability Research, 41(3), pp Claes, C., Van Hove, G., Vandevelde, S., Van Loon, J., & Schalock, R.L. (2010). Person-centered planning: analysis of research and effectiveness. Intellectual and Developmental Disabilities, 48(6), pp Crocker, T.M. (1990). Assessing client participation in mental handicap services: a pilot study. The British Journal of Mental Subnormality, 36(2), pp Dowling, S., Manthorpe, J., & Cowley, S. (2007). Working on person-centered planning: from amber to green light? Journal of Intellectual Disabilities, 11, pp Dumas, S., De La Garza, D., Seay, P., & Becker, H. (2002). I don t know how they made it happen, but they did. Efficacy perceptions in using a person-centered planning process. In: Holburn, S. & Vietze, P.M. (Eds.), Person-Centered Planning. Research, practice and future directions. Baltimore: Paul Brookes Publishing. Herps, M.A., Buntinx, W.H.E., & Curfs, L.M.G. (2010). Ontwikkelingen in het ondersteuningsplan in Nederland. NTZ, 36(2), p Inspectie voor de Gezondheidszorg (2007). Verantwoorde zorg voor gehandicapten onder druk. Toets op risico s in de 24-uurszorg voor mensen met een verstandelijke beperking Den Haag: IGZ. Inspectie voor de Gezondheidszorg (2009). Verbeterkracht gehandicaptenzorg in beeld. Eindrapport van de follow-up van het geïntensiveerde toezicht in de 24-uurszorg aan mensen met een verstandelijke beperking. Den Haag: IGZ. Inspectie voor de Gezondheidszorg (2010). Gebrekkige indicatiestelling en samenwerking bedreiging voor kwaliteit van zorg voor licht verstandelijk gehandicapten. Den Haag: IGZ. 116 NTZ

8 M.A. Herps, W.H.E. Buntinx en L.M.G. Curfs Mansell, J. & Beadle-Brown, J. (2004). Person-centered planning or person-centered action? Policy and practice in intellectual disability services. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 17, pp Radcliffe, R. & Hegarty, J.R. (2001). An audit approach to evaluating individual planning. British Journal of Developmental Disabilities, 47(93), pp Rudkin, A. & Rowe, D. (1999). A systematic review of the evidence base for lifestyle planning in adults with learning disabilities: implications for other disabled populations. Clinical Rehabilitation, 13, pp Schalock, R.L., Borthwick-Duffy, S.A., Bradley, V.J., Buntinx, W.H.E., Coulter, D.L., Craig, E.M., Gomez, S.C., Lachapelle, Y., Luckasson, R., Reeve, A., Shogren, K.A., Snell, M.E., Spreat, S., Tassé, M.J., Thompson, J.R., Verdugo-Alonso, M.A., Wehmeyer, M.L., & Yeager, M.H. (2010). Intellectual Disability: Definition, Classification, and Systems of Supports (Eleventh edition).washington, D.C.: AAIDD. Stancliffe, R.J., Hayden, M.F., & Lakin, K.C. (1999). Effectiveness and quality of individual planning in residential settings: an analysis of outcomes. Mental Retardation, 37(2), pp Thompson, J.R., Bradley, V.J., Buntinx, W.E., Schalock, R.L., Shogren, K.A., Snell, M.E. et al.(2009). Conceptualizing supports and the support needs of people with intellectual disability. Intellectual and developmental disabilities, 47, Williams, V. & Robinson, C. (2000). Tick this, tick that : the views of people with learning disabilities on their assessments. Journal of Intellectual Disabilities, 4, NTZ

9 Ondersteuningsplannen in de gehandicaptenzorg: beschouwingen en perspectief Samenvatting Naar aanleiding van een artikel in het NTZ (juni 2010) over ondersteuningsplannen, formuleren de auteurs in dit artikel enkele verdere gedachten over het concept ondersteuningsplannen. Vanuit een wetenschappelijk kader (AAIDD model) zou het ondersteuningsplan over meer moeten gaan dan de diensten van een zorgaanbieder. De definitie die in Nederland gebruikt wordt, verengt het ondersteuningsplan echter tot de afspraken tussen een cliënt en een zorgaanbieder. Door de huidige manier van werken met ondersteuningsplannen kunnen moeilijkheden ontstaan. De zorgaanbieder wordt steeds meer onderdeel van een keten, waardoor behoefte aan coördinatie toeneemt. Daarnaast wordt het werken met ondersteuningsplannen steeds ingewikkelder waardoor de doel-middel relatie onder druk komt te staan. In sommige organisaties worden medewerkers ingezet die zich vooral of vrijwel uitsluitend bezig houden met het opstellen van ondersteuningsplannen. Uit onderzoek blijkt dat cliënten niet altijd goed weten wat een ondersteuningsplan inhoudt en wat het voor hen betekent. Verder ontbreekt het aan empirisch bewijs voor de effectiviteit van ondersteuningsplannen. Het ondersteuningsplan kan een andere rol kan krijgen door verschuivingen in de gestelde eisen en verwachtingen aan de gehandicaptenzorg. Indien het gaat om ondersteuning in brede zin, is het de vraag of de ontwikkeling, het beheer en de evaluatie dient te gebeuren bij een zorgaanbieder. Summary The current paper presents some thoughts about Individual Support Plans (ISP s), following a previous article in this journal. From a professional perspective, the ISP should encompass more than just the services of a particular support organisation. However, the definition as used in The Netherlands narrows the ISP to the agreements between a client and a specific support organisation. The current use of ISP s in The Netherlands raises some issues of concern. The service provider becomes more and more part of a more elaborate chain of support services, both professional and non-professional. This raises the question of an appropriate coordination. Furthermore, working with ISP s becomes more complex, resulting in the appointment of specialised workers who are responsible for writing ISP s. Research shows that people with intellectual disabilities (ID) have seldom a clear understanding as to the meaning of the ISP. Another issue of concern is that there seems to be hardly any empirical evidence supporting the effectiveness of ISP s. Current and future developments place new demands and expectations on the care for people with ID. This implies another function for the ISP. Since the ISP should encompass more than professional services, it can be argued that a service provider organisation may not be a sufficiently independent agent to integrate the development, management and evaluation of the ISP. 118 NTZ