Definitieve versie, 26 mei 2009

Transcriptie

1

2 1

3 Inhoudsopgave 2 Voorwoord 4 Lijst van afkortingen 6 De indeling in clusters 6 1. Inleiding Aanleiding Probleemstelling Doelstellingen Randvoorwaarden en beperkingen Werkwijze Procedure Leeswijzer Huidige situatie Inleiding (Voortgezet) Speciaal Onderwijs De leerlingen De schoolgebouwen Onderwijs en zorg Knelpunten Ontwikkelingen (voortgezet) speciaal onderwijs Te verwachten veranderingen Passend onderwijs Leerlinggebonden financiering en ambulante begeleiding Leerlingprognose Samenwerking schoolbesturen Eén gezamenlijke VSO-school voor autistische leerlingen op VMBO-t/HAVO/VWO-niveau Gezamenlijke huisvesting VSO cluster 3 en 4 onderwijs op maat Buro 023 gezamenlijk onderwijszorgloket Regionale ontwikkelingen Overige ontwikkelingen Combinatie onderwijs en zorg Viataal Gezamenlijke huisvesting De Stijgbeugel en De Marwindt Gezamenlijke huisvesting Aleida Gezina en SO Scholengemeenschap Mariëndael Haalbaarheidsonderzoek SO-nevenvestiging cluster 3 in gebied Arnhem-Nijmegen Beleidskader Gemeentelijk beleid onderwijs Arnhems onderwijs- en jeugdbeleid Maatschappelijke ontwikkelingen Relatie tussen onderwijsbeleid en huisvesting: 'in een goed gebouw is leren een feest' Het Arnhems Model Conclusies en toekomstperspectief Inleiding Conclusies Nieuwe huisvesting voor het speciaal en voortgezet speciaal onderwijs (en ambulant begeleide leerlingen in het regulier onderwijs) Toekomstige huisvesting ruimte en locaties Inleiding Ruimtebehoefte Locatiestudie Conclusie Toekomstige huisvesting financiën en fasering Inleiding Investeringen Fasering Financiering Conclusie De Koers 46 Bronnen 48 Bijlagen 50

4 3

5 Voorwoord 4 Goede onderwijshuisvesting is één van de instrumenten om de ontwikkelingskansen voor kinderen en jongeren te verbeteren, de kwaliteit van de samenleving te verhogen en de stad gezond te houden. Arnhem heeft op dit gebied in de afgelopen jaren al grote stappen gezet. Er is fors geïnvesteerd in de bouw van brede scholen en multifunctionele centra, in ver- en nieuwbouw van scholen voor voortgezet onderwijs en in het wegwerken van achterstallig onderhoud. Ook voor de komende jaren staan nog meerdere projecten op het programma. De resultaten van alle inspanningen worden steeds meer zichtbaar in de stad. In vervolg op de projecten die zijn gerealiseerd, streeft Arnhem naar een professionele, gestructureerde benadering van de toekomstige onderwijshuisvesting in de stad in de vorm van toekomstvisies en integrale huisvestingsplannen. Allereerst voor het (voortgezet) speciaal onderwijs en het primair onderwijs (verschijnt in 2009). Voor u ligt nu: Passend onderwijs, passende huisvesting, een toekomstvisie voor de huisvesting van het speciaal en voortgezet speciaal onderwijs in Arnhem. De visie is in de afgelopen twee jaar samen met de betrokken schoolbesturen opgesteld. Ze geeft voor de lange termijn de koers aan die we zouden moeten varen om de onderwijshuisvesting in Arnhem voor kinderen en jongeren met een beperking te verbeteren. En dat is, heb ik aan het begin van de huidige bestuursperiode geconstateerd, ook echt nodig omdat meerdere schoolgebouwen in slechte staat verkeren, niet de voorzieningen bieden die nodig zijn vanwege de specifieke behoeften van de leerlingen of niet aansluiten op de veranderde onderwijsinzichten. Het rapport schetst een beeld van de huidige situatie, (toekomstige) ontwikkelingen en beleidskaders, en vertaalt dat in hoofdlijnen voor gewenste veranderingen in de onderwijshuisvesting. Tevens biedt het inzicht in de kansen om die veranderingen te realiseren en in de financiële consequenties en de prioriteiten. Al deze elementen komen aan het eind samen in 'De Koers': waar staan we nu, waar willen we naar toe, wat gaat het kosten en wanneer zouden we het moeten uitvoeren. Geen blauwdruk maar een richtinggevende conclusie als basis voor verdere uitwerking van plannen. De vernieuwing van de huisvesting van het speciaal en voortgezet speciaal onderwijs in Arnhem vergt naar de huidige inzichten in komende bestuursperioden een investering tussen 70 en 92 miljoen euro. Hoeveel precies zal afhangen van de planuitwerking. Arnhem zal dit niet alleen kunnen dragen. Vanwege het regionale karakter van het onderwijs (gemiddeld 70% van de leerlingen komt uit andere gemeenten) is het ook reëel dat andere partijen een bijdrage in de financiering leveren. De financieringsmogelijkheden zullen uiteindelijk bepalen wat gerealiseerd zal kunnen worden en wanneer. De toekomstvisie is een eerste stap op een lange weg. Samen met de schoolbesturen zullen wij ons inzetten om de ambities werkelijkheid te laten worden. W.J.C. Hoeffnagel wethouder onderwijs

6 5

7 Lijst van afkortingen 6 In de Toekomstvisie voor de huisvesting van het speciaal en voortgezet speciaal onderwijs in Arnhem staan veel afkortingen. Onderstaand vindt u een overzicht van hun betekenissen. ABS Arnhemse Buitenschool Bao Basisonderwijs CvI Commissie voor Indicatiestelling ESM Ernstige taal- en spraakmoeilijkheden IB Intern Begeleider IHP Integraal Huisvestingsplan ILT Integrale leerlingtelling LG Lichamelijk gehandicapten LGF Leerling Gebonden Financiering LOM Leer- en opvoedingsmoeilijkheden LWOO Leerweg Ondersteunend Onderwijs LZK Langdurig zieke kinderen MBO Middelbaar Beroepsonderwijs MG Meervoudig gehandicapten MFC Multifunctioneel Centrum (centrum op wijkniveau met scholen, kinderopvang, voor- en naschoolse opvang, wijkvoorzieningen, enz.) MJPB Meerjarenprogrammabegroting MLK Moeilijk lerende kinderen OCW Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap PO Primair Onderwijs REC Regionaal Expertise Centrum ROC Regionaal Opleidingen Centrum SBao Speciaal Basisonderwijs Sg. Scholengemeenschap SO Speciaal Onderwijs VO Voortgezet Onderwijs VBO Voorbereidend Beroepsonderwijs VMBO Voorbereidend Middelbaar Beroeps Onderwijs VNG Vereniging van Nederlandse Gemeenten VSO Voortgezet Speciaal Onderwijs WEC Wet op de Expertise Centra ZMLK Zeer Moeilijk Lerende Kinderen ZMOK Zeer Moeilijk Opvoedbare Kinderen De indeling in clusters De leerlingen worden op grond van hun indicatie ingedeeld in één van de volgende clusters. cluster 1 cluster 2 cluster 3 cluster 4 leerlingen met een visuele beperking leerlingen met een auditieve en/of communicatieve beperking (doven, slechthorenden, kinderen met ernstige taal-/spraakmoeilijkheden) leerlingen met een lichamelijke, meervoudige of verstandelijke beperkingen, langdurig zieke kinderen met een fysieke stoornis en kinderen met epilepsie leerlingen met ernstige gedragsproblemen en psychiatrische stoornissen en langdurig zieke leerlingen met gedragsstoornissen

8 7

9 1. Inleiding Aanleiding De gemeente Arnhem en de schoolbesturen voor regulier en (voortgezet) speciaal onderwijs zijn sinds 2000 met elkaar in gesprek over de ontwikkeling van het onderwijs voor zorgleerlingen in zowel het regulier als het speciaal en voortgezet speciaal onderwijs en de daarbij passende onderwijshuisvesting. Aanleiding vormde de herziening van de wettelijke structuur van het (voortgezet) speciaal onderwijs, de onverwacht sterke groei van het aantal leerlingen in deze onderwijssoort, de daardoor noodzakelijke uitbreiding van schoolgebouwen of noodgedwongen spreiding over meerdere locaties en de (toen nog) voorgenomen invoering van de leerlinggebonden financiering (de 'rugzak'). Meerdere schoolgebouwen sloten bovendien niet aan op de specifieke behoeften van de doelgroepen en op veranderingen in de visie op de inhoud van het speciaal onderwijs. In werkconferenties, expertmeetings en gestructureerde overleggen zijn ideeën en meningen uitgewisseld, plannen van aanpak ontwikkeld en voornemens gedeeld om te komen tot een gezamenlijke aanpak. Alle inspanningen hebben geleid tot overeenstemming over algemene uitgangspunten zoals het gemengde model ( regulier waar het kan, speciaal waar het moet ) en thuisnabij onderwijs, en aanzetten voor inhoudelijke samenwerking in bijvoorbeeld het opzetten van een onderwijszorgloket. Deze algemene uitgangspunten zullen door de onderwijsorganisaties nog verder worden uitgewerkt, maar bieden in samenhang met de ontwikkelingen al voldoende bouwstenen voor het formuleren van een visie op de toekomstige huisvesting van deze onderwijssoort. Het opstellen van een Toekomstvisie voor de huisvesting van het SO en VSO vloeit, behalve uit wettelijke en onderwijsinhoudelijke ontwikkelingen, ook voort uit het streven om het beleid ten aanzien van de onderwijshuisvesting in Arnhem te professionaliseren. Er zijn al meerdere plannen opgesteld en in uitvoering. In de meerjarenbegrotingen worden al vanaf 1998 substantiële bedragen opgenomen om de onderwijsgebouwen op niveau te brengen. Voor het voortgezet onderwijs is een integraal huisvestingsplan voor 10 jaar ( ) opgesteld. In dit plan is in totaal een bedrag van ongeveer 100 mln. opgenomen voor investeringen. Het achterstallig groot onderhoud van de basisscholen en de scholen voor speciaal en voortgezet speciaal onderwijs wordt in een vierjarenplan ( ) ingelopen, waarvoor een extra investering van 10 mln. is uitgetrokken. In het kader van de brede scholen zijn en worden multifunctionele centra (MFC 1 ) gebouwd op een tiental locaties. Voor het primair onderwijs is een integraal huisvestingsplan in ontwikkeling, dat in 2009 gepresenteerd zal worden. Het verbeteren van de huisvesting van de scholen voor (voortgezet) speciaal onderwijs vormt, na de vernieuwingen in de huisvesting van het voortgezet onderwijs, de inhaalslag in het onderhoud van schoolgebouwen en de ontwikkeling van brede scholen in diverse wijken in de stad, één van de speerpunten in de bestuursperiode De gemeente heeft daarom het initiatief genomen om een toekomstvisie op te stellen voor de huisvesting van het speciaal en voortgezet speciaal onderwijs in Arnhem (Toekomstvisie huisvesting SO en VSO) Probleemstelling De Toekomstvisie huisvesting SO en VSO geeft een antwoord op de vraag "Hoe bereiken we voor de zorgleerlingen in Arnhem met een indicatie voor het speciaal en voortgezet speciaal onderwijs dat de onderwijshuisvesting aansluit op de specifieke behoeften van deze doelgroep en de ontwikkelingen in het onderwijs, ruimte biedt voor toekomstige veranderingen én op een zo beperkt mogelijke afstand bereikbaar is". 1 Onder multifunctionele centra wordt in dit verband verstaan de de combinatie onderwijsvoorzieningen (brede scholen), kinderopvang, peuterspeelzalen, sportvoorzieningen en andere maatschappelijke voorzieningen in één gebouw, waarbij de partners gebruik maken van gezamenlijke faciliteiten.

10 Doelstellingen De probleemstelling voor de Toekomstvisie huisvesting SO en VSO is vertaald in drie doelstellingen: 1. Schoolgebouwen voor SO en VSO in Arnhem die geschikt zijn voor het onderwijs aan zorgleerlingen en een goede randvoorwaarde vormen voor de ontwikkeling van het onderwijs 2. Aangepaste voorzieningen bij enkele scholen voor Bao en VO in Arnhem, waardoor meer zorgleerlingen in het regulier onderwijs kunnen blijven of terugkeren 3. Zo mogelijk spreiding van scholen voor SO over de stad en de regio, waardoor zorgleerlingen dichter bij huis naar school kunnen en reistijden worden beperkt 1.4. Randvoorwaarden en beperkingen Bij het opstellen van de Toekomstvisie huisvesting SO en VSO zijn de volgende randvoorwaarden gehanteerd: Arnhem heeft een breed aanbod van scholen voor (voortgezet) speciaal onderwijs en wil dat in stand houden; de plannen voor toekomstige huisvesting moeten, voor zover van toepassing, aansluiten op de bouwstenen van het Arnhems model voor de huisvesting van het onderwijs die zijn vermeld in het Visiedocument huisvesting primair onderwijs. de visie moet begin 2009 zover zijn uitgewerkt dat een eerste financiële vertaling kan worden gemaakt en politieke partijen de gelegenheid hebben de resultaten te betrekken bij het opstellen van hun programma s voor de gemeenteraadsverkiezingen in 2010 en de coalitiebesprekingen in De visie beperkt zich tot de toekomstige huisvesting op het niveau van de stad. De uitwerking in concrete bouwprojecten is een traject dat na besluitvorming over de Toekomstvisie huisvesting SO en VSO zal worden ingezet Werkwijze De gemeente heeft in 2006 aan de besturen van de Stichting Educatie in Communicatie (thans Viataal), Stichting De Onderwijsspecialisten en De Radar/Arnhemse Buitenschool gevraagd hun visie op de ontwikkeling van het onderwijs te formuleren en een eerste aanzet te geven voor de gevolgen daarvan voor de huisvesting van hun scholen. De Stichting Educatie in Communicatie heeft in februari 2007, samen met Viataal, haar masterplan voor het SO en VSO gepresenteerd. Stichting De Onderwijsspecialisten (Scholengemeenschap Mariëndael) en De Radar/Arnhemse Buitenschool hebben een gezamenlijke huisvestingsaanvraag ingediend voor het VSO, onderbouwd met een visie op hun onderwijs en samenwerking. De visies zijn met de schoolbesturen besproken en gecompleteerd. Vervolgens heeft de gemeente in oktober en november 2007 haar bevindingen en conclusies op hoofdlijnen gepresenteerd, onder andere in het Bestuurlijk Overleg Onderwijs van 8 november Het opstellen, uitwerken en implementeren van de Toekomstvisie huisvesting SO en VSO vindt plaats in samenspraak tussen de gemeente Arnhem en de schoolbesturen voor primair, voortgezet en (voortgezet) speciaal onderwijs. Er is een stuurgroep ingesteld die bestaat uit: Gemeente Arnhem W. Hoeffnagel, wethouder, voorzitter B. Lauriks, hoofd sector Welzijn, Educatie en Sport, gedelegeerd opdrachtgever 2 F. Langeveld, senior beleidsadviseur onderwijs H. Bosvelt, programmamanager I. de Theije, programma-assistent, secretariaat Schoolbesturen: Viataal T. Groot Zwaaftink, algemeen directeur onderwijs / T. Jansen, adjunct directeur onderwijs W. Noppers, projectdirecteur 2 Zodra de Toekomstvisie huisvesting SO en VSO op hoofdlijnen is vastgesteld, wordt zijn plaats ingenomen door G. Bonte, hoofd sector Voorzieningen en projecten.

11 De Onderwijsspecialisten 3 W. Ludeke, voorzitter college van bestuur H. Loeffen, lid college van bestuur 10 De Radar/Arnhemse Buitenschool G. Goorhuis, voorzitter centrale directie B. Gorseling, lid centrale directie Vertegenwoordigers Primair Onderwijs (agendaleden) Vertegenwoordiger Voortgezet Onderwijs (agendalid) bestuurders De Basis, Fluvius en Delta L. van Beek, voorzitter college van bestuur Quadraam De Stuurgroep is op vrijdag 14 december 2007 voor de eerste keer bij elkaar gekomen voor het bespreken van een conceptversie en een plan van aanpak. Vervolgens heeft de stuurgroep drie maal vergaderd over voortgang en tussenresultaten. De eindversie is inhoudelijk vastgesteld in de vergadering van 12 december Procedure De voorgenomen besluitvorming over de Toekomstvisie huisvesting SO en VSO is als volgt: 26 mei 2009 vaststelling in het college van burgemeester en wethouders 15 juni 2009 informatieve behandeling in de raadscommissie Cultuur, Economie, Educatie, Sport en Sociale Zaken 22 juni 2009 meningsvormende behandeling in de raadscommissie CEEES Na de besluitvorming over de koers door college en raad wordt het proces voortgezet met het uitwerken van de visie in afzonderlijke deelplannen Leeswijzer Hoofdstuk 2 geeft een beschrijving van de huidige situatie: betrokken schoolbesturen, aantal leerlingen totaal en per onderwijssoort, herkomst van leerlingen, huisvestingsituatie, knelpunten. In hoofdstuk 3 wordt ingegaan op de ontwikkelingen in het (voortgezet) speciaal onderwijs die van invloed zijn op de toekomstige huisvestingssituatie, zoals beleidsontwikkelingen (landelijk, regionaal, lokaal en op schoolniveau), leerlingprognose en regionale ontwikkelingen. Hoofdstuk 4 geeft inzicht in de relatie met het Integraal Huisvestingsplan Primair Onderwijs en in het bijzonder in de onderdelen van het Arnhems model die relevant zijn voor de toekomstige huisvesting van het (voortgezet) speciaal onderwijs. De gegevens over de huidige situatie, de beschreven ontwikkelingen en het beleidskader voor de onderwijshuisvesting in Arnhem leiden in hoofdstuk 5 tot een visie op de toekomstige huisvestingssituatie voor het speciaal en voortgezet speciaal onderwijs in Arnhem: het wensbeeld. Dit wordt in hoofdstuk 6 uitgewerkt in concrete huisvestingsopties of in scenario s ingeval nog meerdere wegen denkbaar zijn. In hoofdstuk 7 vindt u de berekening van de investeringen die nodig zullen zijn om de gewenste toekomstige huisvesting van de scholen te realiseren en de prioritering. De Toekomstvisie huisvesting SO en VSO sluit in hoofdstuk 8 met De Koers, het voorstel voor de toekomstige huisvesting en de vervolgstappen. In de tekst wordt op verschillende plaatsen verwezen naar achterliggende informatie die als bijlage is opgenomen. 3 Het schoolbestuur van Stichting De Onderwijsspecialisten vertegenwoordigt in de stuurgroep tevens de Stichting Schreuderschool, het schoolbestuur van de Aleida Gezinaschool

12 11

13 2. Huidige situatie Inleiding In het gehele onderwijs in Nederland komen we leerlingen tegen die meer dan normale zorg vragen. Dat kan te maken hebben met hun sociale achtergrond waardoor ze bijvoorbeeld taalachterstand hebben, met fysieke en/of verstandelijke beperkingen of psychiatrische stoornissen. De onderwijswetgeving voorziet in verschillende wegen om het onderwijs zo goed mogelijk af te stemmen op de verschillende behoeften van deze zorgleerlingen. In bijlage 1 vindt u een overzicht van de huidige structuur. De Toekomstvisie voor de huisvesting van het speciaal en voortgezet speciaal Onderwijs concentreert zich op de huisvesting van de zorgleerlingen die zijn aangewezen op deze onderwijsvormen. De huisvestingsvragen voor zorgleerlingen in het reguliere basisonderwijs en voortgezet onderwijs komen aan de orde in het Integraal Huisvestingsplan Primair Onderwijs, dat in 2009 zal verschijnen, respectievelijk zijn verwerkt in het Integraal Huisvestingsplan Voortgezet Onderwijs (Voortgezet) Speciaal Onderwijs Het (voortgezet) speciaal onderwijs is er voor kinderen en jongeren met specifieke handicaps en/of leer- of gedragsproblemen. Ze zijn blind, doof of slechthorend, communicatief beperkt door ernstige taal-/spraakmoeilijkheden, lichamelijk, verstandelijk of meervoudig gehandicapt, autistisch of ze zijn door allerlei oorzaken zeer moeilijk opvoedbaar. Met een indicatie kunnen zij worden geplaatst op scholen voor (voortgezet) speciaal onderwijs, die sinds de invoering van de Wet op de Expertise Centra in 2003 zijn ingedeeld in vier clusters: cluster 1 cluster 2 cluster 3 cluster 4 leerlingen met een visuele beperking leerlingen met een auditieve en/of communicatieve beperking (doven, slechthorenden en kinderen met ernstige taal-/spraakmoeilijkheden) leerlingen met een lichamelijke, meervoudige of verstandelijke beperking, langdurig zieke leerlingen met een fysieke beperking en leerlingen met epilepsie leerlingen met ernstige gedragsproblemen en langdurig zieke leerlingen met een psychiatrische stoornis Niet alle leerlingen met een indicatie gaan naar het speciaal onderwijs. Om er voor te zorgen dat kinderen zo lang mogelijk in het reguliere onderwijs terecht kunnen is, eveneens in 2003, de wettelijke regeling van de Leerling Gebonden Financiering (LGF) in werking getreden. Ouders kunnen daardoor zelf kiezen of ze hun kind met een beperking naar het reguliere of het speciaal onderwijs laten gaan. Als ze kiezen voor het reguliere onderwijs gaat het geld van de LGF (de 'rugzak') met de leerling mee en worden het kind en de school begeleid door een leerkracht vanuit het speciaal onderwijs (de ambulante begeleider). De scholen voor (voortgezet) speciaal onderwijs binnen een cluster werken samen in Regionale Expertise Centra (REC), die verantwoordelijk zijn voor de spreiding van de scholen, de indicatiestelling en het organiseren van ambulante begeleiding aan leerlingen met een rugzak. De werkgebieden van de REC s verschillen per cluster. Het onderwijs aan cluster 1-leerlingen is op landelijk niveau georganiseerd vanwege de beperkte omvang van de populatie. Bijlage 2 geeft een overzicht van de REC s met hun regio s. Arnhem kent scholen voor speciaal en voortgezet speciaal onderwijs ( 4 13 jaar respectievelijk jaar) voor de clusters 2, 3 en 4, te weten: cluster 2 Viataal Dr. P.C.M. Bosschool (SO, doven, slechthorenden, leerlingen met ernstige taal-/ spraakmoeilijkheden) De Stijgbeugel (VSO, doven, slechthorenden, leerlingen met ernstige taal-/spraakmoeilijkheden) cluster 3 Stichting De Schreuderschool Aleida Gezina (SO, zeer moeilijk lerende kinderen)

14 De Onderwijsspecialisten SO Scholengemeenschap Mariëndael (lichamelijke en meervoudige beperking, langdurig zieke kinderen met een fysieke stoornis) VSO Scholengemeenschap Mariëndael (lichamelijke en meervoudige beperking, zeer moeilijk lerende kinderen, langdurig zieke kinderen met een fysieke stoornis) 13 cluster 4 Stichting Orthopedagogische Instellingen Arnhem e.o. SO De Radar/Arnhemse Buitenschool (kinderen met een psychiatrische stoornis, zeer moeilijk opvoedbare kinderen) VSO De Radar/Arnhemse Buitenschool (kinderen met een psychiatrische stoornis, zeer moeilijk opvoedbare kinderen) In alle clusters komen leerlingen voor met een autistisch spectrum stoornis. De schoolbesturen van het Voortgezet Speciaal Onderwijs in Arnhem bieden voor een deel van deze groep een gezamenlijk onderwijsprogramma aan op VMBO-t/HAVO/VWO-niveau. Naast het (voortgezet) speciaal onderwijs kent het reguliere onderwijs speciale scholen en leertrajecten voor leerlingen die moeite hebben om mee te komen: het speciaal basisonderwijs, het Praktijkonderwijs en Leerwegondersteunend onderwijs in het VMBO en trajectklassen in het MBO (zie bijlage 1) De leerlingen De scholen voor (voortgezet) speciaal onderwijs in Arnhem bieden onderwijs aan ongeveer 1800 leerlingen uit Arnhem en wijde omgeving (peildatum 1 oktober 2006). Dat is 8% van het totale aantal leerlingen in Arnhem. Aantal leerlingen verdeling in per percentage primair onderwijs (inclusief speciaal basisonderwijs) % voortgezet onderwijs (inclusief LWOO en Praktijkonderwijs) % (voortgezet) speciaal onderwijs *) % totaal % *) aantallen per cluster cluster cluster cluster In het primair onderwijs in Arnhem zitten ongeveer 150 leerlingen met een 'rugzak'. Leerlingen die dus geïndiceerd zijn voor het speciaal onderwijs maar met extra begeleiding in het reguliere onderwijs kunnen blijven. Het aantal in het voortgezet onderwijs is niet bekend. Het aantal leerlingen in het speciaal onderwijs in Arnhem is de laatste 10 jaar nogal aan wisselingen onderhevig. Tot 2003/2004 was er sprake van sterke groei met name in cluster 2 en 4 in de leeftijdgroep van 4 tot 12 jaar (SO); daarna is er sprake van stabilisering en lichte afname, vooral doordat er in de regio meer nevenvestigingen SO zijn gekomen. De groei tot 2003/2004 in de jonge leeftijdsgroep leidt nu ten gevolge van de uitstroom naar het voortgezet onderwijs tot een groei van het VSO. In hoofdstuk 3 wordt hierop teruggekomen. Kenmerkend voor het speciaal onderwijs is het feit dat veel leerlingen afkomstig zijn uit de regio. Ze komen uit een gebied dat loopt van Tiel tot Winterwijk en van Nijmegen tot Oldebroek en in enkele gevallen uit plaatsen ver buiten Gelderland. In Arnhem is de verhouding tussen Arnhemse en niet-arnhemse leerlingen gemiddeld 30:70. Deze verhouding verschilt per cluster en is afhankelijk van de doelgroep en de aanwezigheid van andere scholen voor speciaal onderwijs in de regio. In bijlage 3 is de herkomst van de leerlingen op de scholen voor (voortgezet) speciaal onderwijs in Arnhem in beeld gebracht.

15 De schoolgebouwen Arnhem telt in totaal zeven scholen voor (voortgezet) speciaal onderwijs, verspreid over dertien locaties in Arnhem Noord en 1 locatie in Velp 4. Onderstaand kaartje geeft daarvan een overzicht. SG Mariëndael SO cluster 3 Aleida Gezina SO cluster 3 Dr. Bosschool SO cluster 2 De Radar/ABS VSO cluster 4 SG Mariëndael VSO cluster 3 De Radar/ABS VSO cluster 4 De Radar/Arnhemse Buitenschool SO cluster 4 De Stijgbeugel VSO cluster 2 In veel gevallen betreft het schoolgebouwen die oorspronkelijk zijn gebouwd voor het traditionele basisonderwijs en bij ingebruikname slechts beperkt zijn aangepast aan de eisen van het speciaal onderwijs. Alleen de gebouwen van de Scholengemeenschap Mariëndael en het gebouw van de P.C.M. Bosschool aan de Hommelseweg zijn afgestemd op de doelgroepen. Om het groeiende aantal leerlingen te kunnen huisvesten zijn op meerdere plaatsen noodlokalen geplaatst. Bedoeld als tijdelijke oplossing, staan sommige al jaren op de wachtlijst voor vervanging door permanente bouw. Een beslissing is steeds opgeschort in afwachting van een integrale visie op de toekomstige huisvesting. In 2007 is een tijdelijke derde vestiging van het VSO De Radar/Arnhemse Buitenschool gerealiseerd in een voormalig kantoorgebouw in Velp. Bij vrijwel alle noodlokalen en de tijdelijke vestiging in Velp geldt een vrijstelling van het bestemmingsplan voor een periode van maximaal vijf jaar. Door het in gebruik nemen van leeggekomen voormalige basisscholen en het langdurig gebruik van noodlokalen laat de bouwkundige kwaliteit van meerdere schoolgebouwen voor (voortgezet) speciaal onderwijs te wensen over. In het kader van het programma van aanpak voor het achterstallig groot onderhoud worden herstelwerkzaamheden uitgevoerd, rekening houdend met toekomstige ontwikkelingen ten aanzien van het gebouw of de locatie. 4 In 2007 en 2008 is het aantal vestigingen met twee verminderd t.w. de locatie Gravenstraat (per verlaten door De Radar in het kader van haar fusie met de Arnhemse Buitenschool) en de locatie Kemperbergerweg (per verlaten door Aleida Gezina in verband met verhuizing naar leegstaande lokalen van de Scholengemeenschap Mariëndael aan de Wekeromseweg).

16 Onderstaand overzicht geeft een samenvatting van de huidige huisvestingssituatie voor het SO en VSO. 15 school huidige locatie bouwjaar aantal lokalen gymzaal bouwkundige totaal waarvan: kwaliteit permanent noodlokalen Viataal (cluster 2) Dr. P.C.M. Bosschool Bonte Wetering / Hommelseweg 403a 1994 / De Stijgbeugel Spiekmanlaan /- Hommelseweg 403 ca / / / 1978 St. Schreuderschool (cluster 3) Aleida Gezina Wekeromseweg / Sg. Mariëndael (cluster 3) SO-locatie Wekeromseweg / VSO-locatie Heijenooordseweg 5a /- Heijenooordseweg /- De Radar/Arnhemse Buitenschool (cluster 4) SO-locatie Bosweg / /- Julianalaan /- Doorwerthlaan /- Reigerstraat VSO-locatie Bakenbergseweg /- Vijverlaan Arnhemsestraatweg te Velp *) dojo/fitness *) gehuurd voor 5 jaar tot 1 augustus 2012 Voor leerlingen met een 'rugzak' in het reguliere primair en voortgezet onderwijs zijn in Arnhem tot nu toe geen aanpassingen van de huisvesting gerealiseerd. Daar is ook geen aanleiding voor geweest. Voor leerlingen met een indicatie voor cluster 2 en 4 die met extra begeleiding in het reguliere onderwijs zitten, zijn in het algemeen geen aanpassingen in omvang of opzet van gebouwen nodig. Voor de cluster 3-leerlingen met een 'rugzak' volstaan de gebruikelijke toegankelijkheidseisen zolang het gaat om enkele leerlingen Onderwijs en zorg Inherent aan het (voortgezet) speciaal onderwijs is een nauwe verbondenheid met zorg voor een goede begeleiding van leerlingen. Intern door de aanwezigheid van onder andere psychologen, orthopedagogen en logopedisten in het schoolteam, extern door contacten met allerlei zorginstellingen. Specifieke relaties zijn er in Arnhem tussen: de cluster 2-scholen en de zorgvoorzieningen in Arnhem van Viataal (onder andere het Diagnostisch Centrum en De Winde, instelling voor onderzoek, behandeling en begeleiding aan kinderen en jongeren met beperkingen in horen en communiceren tot 20 jaar en hun ouders). Scholen en zorgvoorzieningen zijn op verschillende plaatsen in Arnhem gevestigd. de cluster 3-scholen van de Scholengemeenschap Mariëndael en Groot Klimmendaal, instelling voor revalidatie en integratie van kinderen, jongeren en volwassenen met (dreigende) ernstige beperkingen en lichamelijke of meervoudige beperkingen. Groot Klimmendaal heeft ruimten in het gebouw van de

17 Scholengemeenschap Mariëndael aan de Wekeromseweg (SO). De gebouwen van het VSO zijn gelegen op het terrein van Groot Klimmendaal aan de Heijenoordseweg. de cluster 3-scholen van de Scholengemeenschap Mariëndael en SIZA-Dorpgroep, zorginstelling voor mensen met lichamelijke, verstandelijke of meervoudige beperkingen. SIZA-Dorpgroep heeft ruimten op het terrein van Bio-Kinderrevalidatie aan de Wekeromseweg die ingezet worden voor buitenschoolse kinderopvang. Verder wordt er samengewerkt op het gebied van arbeidstoeleiding. SIZA-Dorpgroep, Groot Klimmendaal en de Onderwijsspecialisten werken samen aan een masterplan voor de herontwikkeling van hun terreinen aan de Heijenoordseweg. de cluster 4-scholen en Lindenhout, een organisatie voor jeugdzorg in Noord- en Midden-Gelderland en Overijssel. De Radar/Arnhemse Buitenschool verzorgt het onderwijs voor de kinderen die op het Orthopedagogisch Centrum Dagbehandeling Heijenoord in Arnhem (onderdeel van Lindenhout) zijn geplaatst en de overgang naar het speciaal onderwijs van uitbehandelde kinderen. Tevens biedt De Radar/Arnhemse Buitenschool plaats aan kinderen die zijn opgenomen in Unit 24 (de tijdelijke residentiële behandelunit van Lindenhout). de cluster 4-scholen en Pactum, een organisatie voor het verlenen van psychosociale en educatieve hulp aan kinderen en jongeren. Het VSO De Radar/Arnhemse Buitenschool en Pactum werken nauw met elkaar samen in het aanbieden van onderwijs, arbeidstoeleiding en hulpverlening door uitwisseling van personeel, gezamenlijke activiteiten en gezamenlijke faciliteiten Knelpunten In de huidige huisvestingssituatie van het (voortgezet) speciaal onderwijs doen zich de volgende knelpunten voor: veel gebouwen sluiten niet aan op de specifieke eisen van het speciaal onderwijs en op veranderde opvattingen over de inhoud van het onderwijs (onder andere ontbreken in het VSO veelal praktijklokalen zie ook hoofdstuk 3) veel gebouwen zijn als traditionele school gebouwd en missen daardoor de bouwkundige flexibiliteit om groei en krimp adequaat op te vangen veel gebouwen verkeren in een matige bouwkundige staat en/of zijn in de levenscyclus toe aan ingrijpend groot onderhoud op veel plaatsen staan noodlokalen die vanwege de bouwkundige staat of op grond van de verleende vergunningen dringend vervangen moeten worden door permanente lokalen; bij de scholen aan de Bonte Wetering en de Reigerstraat zijn toezeggingen gedaan aan de buurt over een maximale gebruiksperiode; bij de school aan de Arnhemsestraatweg in Velp is een dergelijke toezegging gedaan aan de gemeente Rheden en is de termijn vastgelegd in de huurovereenkomst (einddatum 1 augustus 2012) bij de Dr. P.C.M. Bosschool is sprake van een spreiding over twee locaties die onderwijskundig, organisatorisch en economisch ongewenst is bij De Stijgbeugel is sprake van een spreiding over twee locaties die onderwijskundig, organisatorisch en economisch ongewenst is het VSO De Radar/Arnhemse Buitenschool is verspreid over teveel locaties, hetgeen onderwijskundig en uit een oogpunt van efficiënt ruimtegebruik en efficiënte bedrijfsvoering ongewenst is alle scholen voor (voortgezet) speciaal onderwijs zijn gelegen in Arnhem Noord; gezien de regionale functie in combinatie met de herkomst van leerlingen is dat een aanvaardbare situatie; alleen voor het speciaal onderwijs van De Radar/Arnhemse Buitenschool is spreiding over de stad en realisering van een vestiging in Arnhem Zuid wenselijk om het leerlingenvervoer tussen de stadsdelen te beperken bewegingsonderwijs is een essentieel onderdeel van het onderwijsprogramma in het (voortgezet) speciaal onderwijs; bij enkele scholen ontbreken toereikende voorzieningen daarvoor. 16

18 17

19 3. Ontwikkelingen (voortgezet) speciaal onderwijs Te verwachten veranderingen Onderwijs is voortdurend in beweging. Veranderingen in landelijk beleid, nieuwe visies op de inhoud van het onderwijs, krimp en groei van leerlingaantallen en organisatorische veranderingen zullen in de komende jaren leiden tot aanpassingen van de huidige situatie. Voor een deel zullen deze ook van invloed zijn op de aard en omvang van de huisvesting. In dit hoofdstuk worden de ontwikkelingen beschreven waarmee de gemeente rekening moet houden bij het bepalen van haar visie op de toekomstige huisvesting van het (voortgezet) speciaal onderwijs in Arnhem Passend onderwijs In de afgelopen 10 jaar zijn er ten gevolge van landelijk beleid een aantal ingrijpende wijzigingen aangebracht in de structuur en organisatie van de onderwijszorg voor leerlingen die niet meekunnen met of binnen het reguliere onderwijs. Al deze wijzigingen hadden tot doel de zorg meer naar de leerlingen te brengen en minder leerlingen naar de zorg. Daarbij werd ook een voorbeeld genomen aan het buitenland waar een fenomeen als speciaal onderwijs nauwelijks bestaat. Leerlingen met een beperking draaien daar gewoon mee in het reguliere onderwijs. Concreet wordt onderwijszorg deels aangeboden in het regulier onderwijs (speciale scholen voor basisonderwijs, en in het voortgezet onderwijs in de vorm van praktijkonderwijs en leerwegondersteunend onderwijs) en deels in het speciaal onderwijs. In beide situaties is een indicatiestelling nodig, waarbij het speciaal onderwijs zich met name richt op kinderen met een specifieke beperking (zien, horen, communicatieve beperking, verstandelijke/lichamelijke beperking, gedragsstoornis) en het regulier onderwijs meer op leerlingen met leerproblematiek. In de praktijk zijn kinderen echter minder makkelijk op deze wijze te onderscheiden. Voor ouders kan dat betekenen dat zij meerdere malen met een indicatietraject voor hun kind geconfronteerd worden. Parallel aan en ondanks de boven genoemde ambitie om de zorg meer naar de leerlingen te brengen, is er een tegenovergestelde beweging ontstaan. Het aantal leerlingen dat in aanmerking komt voor speciaal onderwijs is met 50 % gegroeid, met name in cluster 4. Dat heeft op verschillende plaatsen in het land geleid tot wachtlijsten. In Arnhem hebben we die consequentie kunnen vermijden door in 2007 de huisvesting van het VSO cluster 4 te verdubbelen. De groei is aanleiding geweest voor nader onderzoek en beleidsmatig ingrijpen. Zo ligt er een rapport van Steven van Eijck, commissaris voor jeugd en jongerenbeleid, getiteld "Koersen op het kind: groeistuipen in het speciaal onderwijs". En het ministerie van OCW heeft op 25 juni 2007 en 5 december 2007 brieven gezonden aan de Tweede Kamer, getiteld Uitwerking passend onderwijs en "Invoeringsplan passend onderwijs". Hierin zit veel lezenswaardige informatie over de achtergronden van de groei in het speciaal onderwijs en de wijze waarop de rijksoverheid hier verandering in kan en wil brengen. Voor de visie op de toekomstige huisvesting van het SO en VSO zijn de volgende items van belang: 1. centraal staat de invoering van de (onderwijs-)zorgplicht. Tot nu toe is een ouder er voor verantwoordelijk dat haar/zijn kind op de juiste/passende school wordt geplaatst. Dit blijkt voor een deel van de ouders het begin te zijn van een dwaaltocht door de bureaucratie van onderwijs- en jeugdzorg. Vanaf 2011 zijn de schoolbesturen in een regio ervoor verantwoordelijk dat een kind dat bij een school wordt aangemeld het juiste onderwijs(-zorg-) arrangement krijgt aangeboden op de juiste school. 2. Het is aan de schoolbesturen om in regionale netwerken op basis van de bestaande samenwerkingsverbanden en regionale expertisecentra, invulling te geven aan de onderwijszorgstructuur. De bekostiging wordt daartoe gewijzigd en gebudgetteerd, waarvan een deel op regioniveau. Er blijft wel onderscheid tussen speciaal en regulier onderwijs, maar de grens wordt op regionaal niveau ingevuld. 3. De groei van het aantal leerlingen in het speciaal onderwijs valt te onderscheiden in meerdere componenten: a. Groei ten gevolge van verdwijnen van een specifieke voorziening voor moeilijk lerende kinderen. b. Groei ten gevolge van verbeterde diagnosestelling. c. Groei ten gevolge van erkenning van autisme en aan autisme verwante stoornissen als indicatie voor speciaal onderwijs d. Groei ten gevolge van de ontstane mogelijkheid om een 'rugzak' te krijgen. Hiermee kan een leerling die toegelaten is tot het speciaal onderwijs toch in het reguliere onderwijs blijven of komen met inzet

20 van extra (zorg-)middelen. Het lijkt erop dat leerlingen die eerder niet voor indicatie naar het speciaal onderwijs werden verwezen en dus in het reguliere onderwijs bleven (vaak op wens van de ouders) nu van deze mogelijkheid gebruik maken. 4. Voor een deel van de leerlingen in het VSO is het mogelijk om later werkzaamheden te vervullen in een (beschermde) arbeidssituatie. Tot nu toe zijn de scholen voor het VSO daar niet of onvoldoende op ingericht. Dat betekent dat praktijklokalen of geleend moeten worden bij het reguliere VO c.q. ROC of dat daarin voorzien moet worden in de huisvesting van het VSO. 5. Voor cluster 1 wordt uitgegaan van een landelijke invulling gezien het beperkt aantal kinderen wat geïndiceerd is voor dit cluster. Voor cluster 2 wordt een soortgelijke beweging overwogen. In ieder geval voor het onderwijs aan dove kinderen lijkt dit realiteit te worden (beperkt aantal scholen in Nederland, gespreid over het land). De landelijke ontwikkelingen waren ook in Arnhem terug te vinden en al vanaf 2001 wordt er afstemming gezocht en gevonden tussen het reguliere en het speciaal onderwijs. De gemeente was hierbij een actieve partner vanwege de relatie tot de huisvestingsbehoefte. In 2005 heeft dat geleid tot de vaststelling van het gemengde model na te streven: speciaal waar het moet, regulier waar het kan. In dit model was ook nadrukkelijk sprake van varianten, waarin speciaal onderwijs in combinatie met een regulier basisschool wordt aangeboden of van een aparte speciale onderwijsvoorziening op stadsdeelniveau. Tot nu toe heeft dat niet geleid tot concrete uitwerkingen voor wat betreft huisvesting. Er zijn wel allerlei inhoudelijke samenwerkingsvormen ontstaan, bijvoorbeeld in de vorm van zorgadviesteams, waarin het speciaal onderwijs kan participeren. Ook worden er pilots uitgevoerd waarbij de ambulante begeleiding niet vanuit verschillende clusters afzonderlijk wordt geleverd, maar er sprake is van een gecombineerde inzet vanuit de clusters. Recentelijk is door basisscholen in de wijk De Laar samen met scholen voor speciaal onderwijs het initiatief genomen om aan de reguliere school een onderwijszorgunit te koppelen, waardoor aan zorgleerlingen uit dit stadsdeel thuisnabij(er) onderwijs kan worden aangeboden Leerlinggebonden financiering en ambulante begeleiding In het kader van groei van het aantal leerlingen vraagt met name de groei van het aantal kinderen met een 'rugzakje' (extra zorgmiddelen) aandacht. Normaliter zou je mogen verwachten dat leerlingengroei leidt tot extra lokalenbehoefte. Dat is dus niet aan de orde bij kinderen met een 'rugzak' omdat zij namelijk in het regulier onderwijs zitten en daar meetellen. Het speciaal onderwijs blijft wel betrokken bij deze kinderen. Vanuit het speciaal onderwijs wordt ambulante begeleiding geboden aan het kind en de school. Door de sterke groei van het aantal 'rugzak'-kinderen zijn er ook veel ambulante begeleiders gekomen, voor wie wel werkplekken zullen moeten worden gerealiseerd. De REC's en de betrokken scholen zijn zelf (financieel) verantwoordelijk voor de huisvesting van de ambulante diensten, maar de ruimtebehoefte is wel een element om in de Toekomstvisie huisvesting SO en VSO mee te nemen Leerlingprognose Voor het (voortgezet) speciaal onderwijs is geen betrouwbare prognose op te stellen volgens de gangbare uitgangspunten. Enerzijds omdat het aantal leerlingen wordt bepaald door de verwijzing van zorgleerlingen vanuit het reguliere onderwijs en de toetsing door de Commissies voor Indicatiestelling van de REC's. Anderzijds omdat ouders van leerlingen met een indicatie zelf kunnen bepalen of zij hun kind aanmelden voor een school voor (voortgezet) speciaal onderwijs danwel voor plaatsing in het reguliere onderwijs met ambulante begeleiding van de REC's. Om toch een uitgangspunt te kunnen bepalen voor de toekomstige huisvestingsbehoefte zijn twee benaderingen gevolgd: 1. een prognose op basis van het huidige aantal leerlingen (peildatum: 1 oktober 2005) en de bevolkingsprognose voor de herkomstgemeenten 2. een terugblik op de ontwikkeling van het aantal leerlingen in de afgelopen jaren en een inschatting van de effecten van voorzienbare ontwikkelingen die van invloed kunnen zijn op de omvang van de leerlingpopulatie. Hierbij moet worden gedacht aan de invoering van de zorgplicht ("Passend Onderwijs", zie boven), verwachte doorstroom van speciaal naar voortgezet speciaal onderwijs, de landelijke concentratie van het dovenonderwijs, landelijke trends zoals de groei van cluster 4 en nieuwe scholen voor SO en VSO in de regio.

21 Het resultaat is weergegeven in onderstaande tabellen. Een uitgebreide toelichting vindt u in bijlage 5. De betrouwbaarheid van de cijfers is voldoende om als uitgangspunt te nemen voor het bepalen van de toekomstige huisvestingsbehoefte Speciaal Onderwijs Voortgezet Speciaal Onderwijs Totaal Leerlingprognose op basis van de bevolkingsontwikkeling Bron: Leerlingprognose Speciaal Onderwijs 2006 (peildatum 1 oktober 2005) Speciaal Onderwijs Voortgezet Speciaal Onderwijs Totaal Werkelijk aantal leerlingen volgens de ILT Bron: Cfi Leerlingprognose voor de Toekomstvisie huisvesting SO en VSO School werkelijk aantal leerlingen prognose 2016 aanname Toekomstvisie huisvesting SO en VSO Speciaal Onderwijs Dr. P.C.M. Bosschool Aleida Gezina Sg. Mariëndael De Radar/Arnhemse Buitenschool Totaal Voortgezet Speciaal Onderwijs De Stijgbeugel Sg. Mariëndael De Radar/Arnhemse Buitenschool Totaal De Scholengemeenschap Mariëndael geeft naast voortgezet speciaal onderwijs ook regulier voorbereidend beroepsonderwijs aan ongeveer 90 leerlingen. Beide onderwijsvormen zijn gehuisvest in hetzelfde schoolgebouw. Bij het bepalen van de toekomstige ruimtebehoefte wordt daarom uitgegaan van 463 leerlingen (aanname Toekomstvisie = 375 VSO-leerlingen en 88 VO-leerlingen; zie ook bijlage 5)

22 3.5. Samenwerking schoolbesturen De schoolbesturen voor (voortgezet) speciaal onderwijs in Arnhem werken op een aantal gebieden al met elkaar samen en hebben aangegeven, de samenwerking in de toekomst te willen voortzetten en versterken. Voor de toekomstige huisvesting zijn de volgende ontwikkelingen van belang Eén gezamenlijke VSO-school voor autistische leerlingen op VMBO-t/HAVO/VWO-niveau. Leerlingen worden in het (voortgezet) speciaal onderwijs geplaatst in cluster 1, 2, 3 of 4 op basis van hun primaire beperking of stoornis. Bij een groeiend aantal van hen is ook sprake van autisme. In Arnhem kunnen autistische VSO-leerlingen op VMBO-t/HAVO/VWO-niveau die daarvoor in aanmerking komen op dit moment gezamenlijk onderwijs volgen bij De Stijgbeugel en de Scholengemeenschap Mariëndael. Het is de bedoeling dit initiatief in de toekomst verder uit te bouwen tot één volwaardige school voor VMBO-t/HAVO/VWO bij de Scholengemeenschap Mariëndael voor VSO-leerlingen met verschillende beperkingen en stoornissen in het autistisch spectrum Gezamenlijke huisvesting VSO cluster 3 en 4 onderwijs op maat De schoolbesturen van de Scholengemeenschap Mariëndael en De Radar/Arnhemse Buitenschool hebben zich in hun visienotitie uitgesproken voor het bieden van voortgezet speciaal onderwijs vanuit één gezamenlijke visie en een gezamenlijke huisvesting. Vanuit de ambities "zorg en onderwijs op maat, samen waar het kan en apart waar het moet" streven zij er naar het onderwijs te organiseren vanuit de onderwijs- en zorgvraag van de leerling in plaats van zoals nu het aanbod in verschillende clusters. Een onderwijsconcept dat uitgaat van de individuele maat en niet meer van de maat van het gemiddelde van de groep of klas, met bundeling van kennis en expertise en betere mogelijkheden om in te spelen op onderwijskundige ontwikkelingen. Directe meerwaarde is met name te behalen in de begeleiding van leerlingen met overlappende problematiek (zoals zeer moeilijk opvoedbare en lerende kinderen), een betere arbeidstoeleiding en het realiseren van onderwijs op HAVO-niveau voor leerlingen met naar buiten gericht gedrag. Aan de ambities hebben de schoolbesturen de vraag verbonden van nieuwe gezamenlijke huisvesting in een campusachtige setting met kleinschalige schoolgebouwen, gezamenlijke praktijk- en sportfaciliteiten en gezamenlijke ondersteunende faciliteiten. In een haalbaarheidsonderzoek zouden ook elementen als zorgfuncties en gespecialiseerde buitenschoolse opvang (naschoolse opvang, weekend opvang) meegenomen kunnen worden. Voor een deel van de cluster 4-leerlingen met sterk externaliserende gedragsproblematiek zal ook in de nieuwe opzet een afzonderlijke school nodig blijven. Die kan gevestigd worden op het campusterrein, maar ook elders. Viataal, schoolbestuur van cluster 2-scholen, wil participeren in een VSO-campus indien deze in Arnhem Zuid wordt gevestigd. Bij vestiging in Arnhem Noord zal zij alleen participeren in de gezamenlijke VSO-school voor autistische leerlingen op VMBO-t/HAVO/VWO-niveau. De Buro 023 gezamenlijk onderwijszorgloket De schoolbesturen in Arnhem voor regulier onderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs werken onder de titel "Buro 023" aan het realiseren van een gezamenlijk onderwijszorgloket in Arnhem. Doel is een betere dienstverlening aan ouders van zorgkinderen van 0 tot 23 jaar. Door het centraal aanbieden van informatie, gecoördineerde dossiervorming over zorgkinderen ten behoeve van de (toekomstige) indicatiestelling voor het (voortgezet) speciaal onderwijs en de hulpverlening van instellingen buiten het onderwijs (zoals Jeugdzorg) en bundeling van kennis en expertise vanuit de verschillende clusters en externe instellingen. De leeftijdsgroep waarop de initiatiefnemers zich richten impliceert een nauwe samenwerking in de toekomst met de Bureau's voor jeugd en gezin, die momenteel worden ontwikkeld. De huisvesting van Buro 023 zou gekoppeld kunnen worden aan een school voor (voortgezet) speciaal onderwijs, maar er zijn ook argumenten om naar een gezamenlijke huisvesting buiten het onderwijs te kijken. Dit is in ieder geval één van de elementen waarmee in de Toekomstvisie huisvesting SO en VSO rekening moet worden gehouden Regionale ontwikkelingen Scholen voor (voortgezet)speciaal onderwijs hebben een regionale functie. Alleen door een ruim werkgebied zijn zij in staat om voldoende schaal te ontwikkelen voor het aanbieden van de gespecialiseerde begeleiding. Met alleen Arnhemse leerlingen zouden de scholen voor (voortgezet) speciaal onderwijs in Arnhem geen bestaansrecht hebben. De consequentie van de regiofunctie is dat sommige leerlingen ver moeten reizen. Voor een aantal vormen van speciaal onderwijs (leerlingen van 4 tot 12 jaar) zijn in de afgelopen jaren nieuwe

23 scholen of nevenvestigingen in de regio gerealiseerd. De Scholengemeenschap Mariëndael heeft onder andere nevenvestigingen geopend in Apeldoorn en Doetinchem. De Radar/Arnhemse Buitenschool kent sinds 2006 ook een SO-vestiging in Ede. Daardoor kunnen meer leerlingen dichter bij huis naar school. Alleen voor de cluster 2-scholen, die werkzaam zijn voor een landelijk gezien beperkte groep leerlingen, is een ruim werkgebied blijvend noodzakelijk. De tendens tot deconcentratie treedt niet of nauwelijks op in het voortgezet speciaal onderwijs. Het streven om leerlingen beter voor te bereiden op hun toekomstige (beschermde) arbeidssituatie leidt eerder tot een behoefte tot schaalvergroting om een divers pakket aan praktijkgerichte opleidingen en arbeidstraining te kunnen aanbieden. Ontwikkelingen in de regio die van belang zijn voor de toekomstige huisvesting van het (voortgezet) speciaal onderwijs in Arnhem zijn: - het tot stand komen van het SO/VSO Isselborgh in Doetinchem (cluster 4). Op dit moment zitten er op de SO- en VSO-scholen van De Radar/Arnhemse Buitenschool nog een beperkt aantal leerlingen uit het verzorgingsgebied van de cluster 4-school in Doetinchem. Naar verwachting zullen ouders van nieuwe leerlingen kiezen voor een school dichter bij huis, waardoor de toestroom naar Arnhem iets zal verminderen. - het tot stand komen van een VSO cluster 4-school in Ede. In vervolg op de in 2006 gestarte SO-vestiging van De Radar/Arnhemse Buitenschool in Ede, werkt het schoolbestuur samen met de gemeente aan het realiseren van VSO cluster 4-school waar de leerlingen vanaf 2009 hun opleiding kunnen vervolgen. Dit zal naar verwachting leiden tot een vermindering van het toekomstig aantal VSO cluster 4-leerlingen in Arnhem. - het realiseren door Viataal van een SO cluster 2 school voor met name leerlingen met ernstige taal- en spraakmoeilijkheden in Silvolde. Deze vestiging zal in 2009 starten, waardoor de toetroom van leerlingen vanuit de Achterhoek zal dalen. - het onderzoek door De Radar/Arnhemse Buitenschool en De Brouwerij (cluster 4 school in Zetten) naar de mogelijkheden van een SO cluster 4 school in Overbetuwe ten behoeve van leerlingen die wonen in het gebied tussen Arnhem en Nijmegen. - het onderzoek door De Onderwijsspecialisten naar de mogelijkheden van een SO cluster 3 dependance in het gebied tussen Arnhem en Nijmegen, als onderdeel van een brede school voor regulier basisonderwijs en speciaal onderwijs. Het gaat hierbij om leerlingen met een lichte lichamelijke beperking die wel specialistische zorg nodig hebben (zie hieronder bij punt 3.7.4). - de bevolkingsontwikkeling in het gebied tussen Rijn en Waal. Het aantal inwoners in Arnhem zal in de komende jaren 7 à 10% toenemen, met name door de uitbreiding in Arnhem Zuid. Eenzelfde ontwikkeling zien we in Elst (Westeraam, 2350 woningen) en in Nijmegen (De Waalsprong, woningen). Uit verschillende rapportages over de bevolkingsontwikkeling kan worden afgeleid dat de gemeenten rondom het KAN-gebied de landelijke tendens zullen volgen, c.q. een krimp van 10%. Per saldo zal de bevolkingsontwikkeling geen substantiële invloed hebben op het totale aantal leerlingen in het (voortgezet) speciaal onderwijs in Arnhem, maar er zal wel sprake zijn van een verschuiving in de herkomst. Bij het bepalen van nieuwe locaties is dat een factor om mee te nemen in de afweging Overige ontwikkelingen Combinatie onderwijs en zorg Viataal Viataal biedt diagnostiek, onderwijs en zorg aan mensen met een zintuiglijke en /of communicatieve beperking. Zij heeft de ambitie om vanuit de verschillende werksoorten een integraal aanbod te realiseren in de vorm van "1 kind 1 plan". Naast organisatorische samenwerking is gezamenlijke huisvesting in onderwijszorglocaties een belangrijke voorwaarde om dit te effectueren. In Arnhem werken de scholen (dr. P.C.M. Bosschool en De Stijgbeugel) al samen met De Winde (zorg) en het Diagnostisch Centrum (diagnostiek), maar de diensten zijn op verschillende locaties gevestigd. Voor de optimalisering van de dienstverlening aan ouders en kinderen is het gewenst dat voor De Dr. P.C.M. Bosschool (SO), De Winde, het Diagnostisch Centrum gezamenlijke huisvesting tot stand komt (onderwijszorglocatie) Gezamenlijke huisvesting De Stijgbeugel en De Marwindt Viataal, schoolbestuur voor de cluster 2-scholen in Arnhem, heeft aangegeven haar VSO-vestigingen in Arnhem en Nijmegen (De Stijgbeugel respectievelijk De Marwindt) in de toekomst te willen samenvoegen om voldoende schaal te creëren voor het bieden van onderwijs, dat beter is afgestemd op de eisen van deze tijd. Het zijn beide kleine scholen met 115 respectievelijk 95 leerlingen. De nieuwe school zal vanwege de herkomst van de leerlingen bij voorkeur gevestigd moeten worden in het gebied tussen Rijn en Waal op een locatie die

24 goed bereikbaar is met openbaar vervoer. Dat kan Arnhem Zuid zijn, maar ook Nijmegen De Waalsprong of één van de gemeenten tussen Rijn en Waal zijn Gezamenlijke huisvesting Aleida Gezina en SO Scholengemeenschap Mariëndael De schoolbesturen van Aleida Gezina (SO cluster 3, ZMLK) en de Scholengemeenschap Mariëndael (SO cluster 3, LG en MG) hebben besloten om per 1 augustus 2008 te gaan samenwonen. Aleida Gezina is inmiddels verhuisd van de Kemperbergerweg naar de SO-vestiging van de Scholengemeenschap Mariëndael aan de Wekeromseweg, waar de afgelopen jaren ruimte is vrijgekomen. Door het tot stand komen van SO-scholen in de regio konden leerlingen dichter bij hun huis naar school. Voor Aleida Gezina leidt de verhuizing in meerdere opzichten tot een verbetering van de randvoorwaarden voor haar onderwijs: betere kwaliteit van haar huisvesting, betere mogelijkheden voor uitwisseling van kennis en expertise, betere mogelijkheden voor het bieden van buitenschoolse opvang. Deze factoren en het feit dat op deze wijze een perfecte invulling wordt gegeven aan de leegstand bij Scholengemeenschap Mariëndael, zijn voor de gemeente aanleiding geweest om deze ontwikkeling (ook financieel) te ondersteunen. Het besluit om samen te gaan wonen betekent, dat voor de huisvesting van het SO cluster 3 in Arnhem afgezien van onverwachte ontwikkelingen ook voor de lange termijn een stabiele situatie is gecreëerd Haalbaarheidsonderzoek SO-nevenvestiging cluster 3 in gebied Arnhem-Nijmegen De huisvestingssituatie van de SO cluster 3-scholen in Arnhem is vanaf 2008 stabiel. Maar het schoolbestuur van de Scholengemeenschap Mariëndael vindt het, vanwege de bevolkingsontwikkeling in het gebied tussen Rijn en Waal en in het kader van Passend Onderwijs, wel interessant om de haalbaarheid te onderzoeken van een nevenvestiging bij voorkeur in combinatie met een school voor regulier primair onderwijs. Het gaat dan om een brede school-concept waar leerlingen met een lichamelijke beperking die gespecialiseerde zorg nodig hebben (en dus niet in aanmerking komen voor ambulante begeleiding), onderwijs krijgen in een sociale context van leerlingen met en zonder beperking en gebruik kunnen maken van aangepaste voorzieningen voor buitenschoolse opvang. Als er gekozen wordt voor een locatie in een nieuwbouwwijk als Schuytgraaf, Westeraam in Elst of De Waalsprong in Nijmegen waar voor ouders ruime mogelijkheden zijn om in de nabijheid van de school te gaan wonen, voorziet een nevenvestiging tevens in thuisnabijer onderwijs dan de SO-school van Scholengemeenschap Mariëndael aan de Wekeromseweg in Arnhem of de St. Maartenschool in Nijmegen. Een eerste inschatting is dat een dergelijke school voor ongeveer 30 cluster 3-leerlingen in een behoefte zou kunnen voorzien. Dat zijn door het beperkte aantal leerlingen per klas ruim 4 klassen, hetgeen voldoende is om de benodigde zorg te bieden. De school zou ruimtelijk wel volledig toegesneden moeten zijn op de zorgbehoefte van de leerlingen (bijvoorbeeld naast klaslokalen ook rust-, therapie- en begeleidingsruimten, een therapiebad en voldoende buitenruimte). Scholengroep Mariëndael werkt in Apeldoorn samen met de gemeente, reguliere scholen, een kinderdagcentrum en een revalidatiecentrum aan een onderwijszorglocatie in de nieuwbouwwijk Zuidbroek, die als voorbeeld kan dienen.

25 4. Beleidskader Gemeentelijk beleid onderwijs De visie op de huisvesting van het onderwijs wordt voor een groot deel ingegeven door het onderwijs- en jeugdbeleid van de gemeente Arnhem. Daarnaast hebben trends en maatschappelijke ontwikkelingen, zoals veranderende wetgeving, grote invloed. In dit hoofdstuk worden de hoofdpunten uit het onderwijs- en jeugdbeleid en de trends en maatschappelijke ontwikkelingen die van invloed zijn op de huisvesting van het onderwijs, toegelicht. 4.2 Arnhems onderwijs- en jeugdbeleid Binnen de wereld van onderwijs, welzijn, sport en cultuur, gezondheidszorg, hulpverlening, politie en justitie bestaat het besef dat vroegtijdig, breed investeren in de jeugd een must is om de kwaliteit van de samenleving te verbeteren en de stad gezond te houden. Het bestuursakkoord onderstreept het belang van (de toekomst van) de jeugd en investeert in activiteiten en projecten die voor kinderen, tieners en jongeren van belang zijn. De Toekomstvisie huisvesting SO en VSO tracht de onderwijs- en ontwikkelingskansen van kinderen en jongeren te verbeteren door: het ontwikkelen van scholen die aansluiten op de specifieke eisen van het (voortgezet) speciaal onderwijs, de verandering in onderwijsvisie en de behoefte aan aansluitende voorzieningen voor zorg en aangepaste buitenschoolse opvang; aanpassing van scholen voor primair en voortgezet onderwijs ten behoeve van leerlingen met een 'rugzak' te ondersteunen, zodat meer leerlingen met een beperking of stoornis thuisnabij onderwijs kunnen krijgen; bij de schoolontwikkeling rekening te houden met het creëren van ruimte voor voorzieningen die zich richten op een betere begeleiding van ouders en zorgleerlingen in het gehele onderwijsveld, aansluitend aan de ontwikkelingen rondom de centra voor jeugd en gezin, het WMO-loket, enz Maatschappelijke ontwikkelingen In de afgelopen jaren hebben allerlei maatschappelijke ontwikkelingen hun stempel gedrukt op de schoolpraktijk. Een deel van deze ontwikkelingen kan worden verklaard vanuit wijzigingen in de visie op het onderwijs en onderwijsregelgeving. Andere komen voort uit veranderingen en ontwikkelingen in de samenleving. Een deel van deze ontwikkelingen is reeds in het vorige hoofdstuk benoemd. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de overige relevante ontwikkelingen. Hierbij is aangegeven of de ontwikkelingen van directe of indirecte invloed zijn op het huisvestingsbeleid voor het (voortgezet) speciaal onderwijs. Directe invloed houdt in dat uitbreidingen of aanpassingen aan de huisvesting nodig zijn als gevolg van de genoemde ontwikkeling. Indirecte invloed op huisvesting betekent dat op termijn met andere indelingen en concepten rekening moet worden gehouden. Maatschappelijke trends en ontwikkelingen Het verbeteren van de leerprestaties in de basisvaardigheden is de afgelopen jaren speerpunt nummer één van het landelijke beleid op het gebied van vernieuwing in het onderwijs. Naast het klassieke klassikaal vormgegeven onderwijs zijn er allerlei ontwikkelingen /varianten ontstaan met als kenmerk adaptief, individueel op de leerlingen afgestemd en gericht onderwijs. Invloed op huisvesting direct indirect Sinds enkele jaren is er een versterkt beleid voor het jonge kind ingezet op het voorkomen van achterstanden in een zo vroeg mogelijk stadium: taalprogramma s voor kleuters, kwaliteitszorg peuterspeelzalen en samenwerkingsprojecten peuterspeelzaalbasisschool. In het onderwijsvoorrangsbeleid van de gemeente Arnhem zijn de doelstellingen voor de voor- en vroegschoolse educatie opgenomen.

26 Scholen worden steeds meer geconfronteerd met problemen, die kinderen mee de school innemen en die het onderwijsleerproces nadelig beïnvloeden. Dat vraagt om zorg op maat. 25 Naar aanleiding van de motie van Van Aartsen en Bos zijn de scholen met ingang van 1 augustus 2007 verantwoordelijk voor het zorgen voor voor- en naschoolse opvang. Mede door economische ontwikkelingen heeft dit geleid tot een groeiende behoefte aan deze vormen van opvang. In de praktijk betekent dit dat schoolbesturen private kinderopvanginstellingen inschakelen. Dit vraagt om extra vierkante meters en aangepaste voorzieningen voor kinderen met een beperking of stoornis. De wettelijke verantwoordelijkheid geldt nog niet voor scholen voor speciaal (basis) onderwijs. In het invoeringsplan Passend Onderwijs van 5 december 2007 heeft het ministerie een nader inventariseren onderzoek aangekondigd naar de mogelijkheden van de scholen en de wensen van de ouders wat betreft de opvang in de eigen buurt of bij de speciale (basis)school. De personeelsomvang in het onderwijs neemt toe als gevolg van de toename van parttimers. Daarnaast zijn er in het (voortgezet) speciaal onderwijs veel gespecialiseerde begeleiders en komen er nieuwe functies bij zoals intern begeleider, conciërge of administratief medewerker. Met name individueel onderwijs vraagt ook om aparte werkruimtes. De ICT heeft zich het afgelopen decennia zeer snel en sterk ontwikkeld. ICT is daarom door de overheid tot één van de speerpunten van de vernieuwing in het onderwijs gemaakt. Zo krijgen scholen in het primair onderwijs de beschikking over financiële middelen voor aanschaf van computers en datanetwerken en de inrichting van ruimten voor ICT. De doordecentralisatie van verantwoordelijkheden naar schoolbesturen is een landelijke trend die is ingezet om verantwoordelijkheden voor de huisvesting integraal te zien en in één hand (die van de schoolbesturen) te leggen. 4.4 Relatie tussen onderwijsbeleid en huisvesting: 'in een goed gebouw is leren een feest' Het vergroten van de toekomstmogelijkheden voor de jeugd vindt voor een belangrijk deel plaats op school, zeker als op deze plek ook buitenschoolse activiteiten worden aangeboden. Het schoolgebouw dient passende ruimte te bieden voor de diverse (onderwijs)functies die er een plaats in hebben. Dit betekent dat ruimtes zijn afgestemd op of kunnen worden ingericht naar de vorm van onderwijs die wordt gegeven. Voor de toekomst van het onderwijs in Arnhem zal bijvoorbeeld rekening moet worden gehouden met ruimte voor buitenschoolse opvang. Ook ontwikkelingen op het gebied van ICT vragen om gebouwgebonden voorzieningen, zoals een netwerk of een serverruimte. Bij samenwoning in één gebouw kan er efficiënter met het oppervlak worden omgegaan door clustering van ruimtes die door meerdere partijen te gebruiken zijn bijvoorbeeld een personeelskamer, spreekkamers, vergaderruimtes, aula, enz.. Bij nieuwbouw- en renovatieprojecten zal met dergelijke ontwikkelingen in het programma van eisen rekening moeten worden gehouden. Onderwijshuisvesting kan op deze manier ondersteunend zijn aan de doelstellingen die met het onderwijs- en jeugdbeleid worden nagestreefd. Een aangename leeromgeving is één van de randvoorwaarden voor gedegen onderwijs. De gemeente Arnhem hanteert het uitgangspunt: 'in een goed gebouw is leren een feest'. 4.5 Het Arnhems Model De ambities van gemeente Arnhem ten aanzien van de huisvesting van het onderwijs zijn samengevat in het Arnhems model. Het Arnhems model geeft invulling aan de ideale huisvesting, waarin de gemeente haar onderwijs gehuisvest ziet (lange termijn streefbeeld). Hiermee vormt het een referentiekader waaraan alle huisvestingssituaties in het onderwijs kunnen worden getoetst.

27 Het model is ontwikkeld in het kader van het Integraal Huisvestingsplan Primair Onderwijs, maar in aangepaste vorm ook toepasbaar voor andere vormen van onderwijs. De kernpunten van het 'Arnhems Model', toegesneden op het (voortgezet) speciaal onderwijs, zijn: 26 De vastgoedportefeuille bestaat enkel uit permanente gebouwen. De gemeente streeft ernaar om geen noodvoorzieningen in de vorm van tijdelijke huisvesting aan te bieden. De gemeente wil de reistijd tussen thuis, de school en onderwijsondersteunende voorzieningen (kinderdagverblijf, buitenschoolse opvang, etc.) zo klein mogelijk maken door: scholen te realiseren in combinatie met zorgvoorzieningen en aangepaste onderwijsondersteunende voorzieningen; thuisnabij onderwijs te stimuleren door aanpassing van reguliere scholen voor leerlingen met een 'rugzak' te ondersteunen. Schoolgebouwen moeten voldoende ruim zijn en bouwkundig zodanig zijn ingedeeld dat kan worden geanticipeerd op groei en krimp van het aantal leerlingen, de vraag naar speciale leerbehoeften, veranderingen in onderwijskundige visie (waaronder meer aandacht voor arbeidstoeleiding en daaruit voortvloeiende behoefte aan praktijklokalen in het voortgezet speciaal onderwijs) en zorgvoorzieningen voor leerlingen en de veranderingen op het vlak van ICT. De gemeente Arnhem wil de jeugd tot blijvende sportdeelname stimuleren. Om dit te bereiken worden gymnastiekvoorzieningen ruimer ingericht dan het vastgestelde wettelijke minimum. De gemeente wil de kosten voor de huisvesting gedurende de gehele levenscyclus beperken en het vastgoed zo efficiënt mogelijk inzetten. Dit wil zij bereiken door: te investeren in duurzame materialen en installaties waarmee op de lange termijn kan worden bespaard op de exploitatie- en onderhoudskosten; het bouwen van toekomstbestendige schoolgebouwen; het verhuren van leegstaande ruimte aan derden. Goede leerprestaties en goed functioneren wordt mede gefaciliteerd door kwalitatief goede huisvesting. Alle huisvesting voor het onderwijs dient daarom in goede technische staat te verkeren. Daarnaast dient er bij nieuwe schoolgebouwen extra aandacht te worden besteed aan de uitstraling van het pand en de stedenbouwkundige invulling van het terrein. De benoemde kernpunten uit het 'Arnhems Model' leiden tot uitgangspunten op het gebied van kosten en kwaliteit van de huisvesting. In de onderstaande tabel is aangegeven welk ambitieniveau met het model wordt nagestreefd. De varianten betreffen niet alleen een aantal inhoudelijke keuzes op de gebieden kwaliteit, functionaliteit, flexibiliteit en duurzaamheid, ook sluiten ze aan bij een bepaalde financiële bandbreedte. De uitgangspunten die in de tabel worden genoemd, zijn voor de komende jaren maatgevend voor het huisvestingsbeleid en worden gebruikt als referentiekader voor de toetsing van huisvestingssituaties in het onderwijs. Varianten VNG-modelverordening Arnhems Model Extra opties Kwaliteit Voldoet aan de wettelijke vereisten Comfortabele en aantrekkelijke leeromgeving. Extra aandacht voor architectuur, duurzaamheid en fysieke ruimte voor ondersteunende functies Kwalitatief zeer hoogwaardig pand, veel aandacht voor architectuur en duurzame aspecten, ruim opgezette lokalen en ruimte voor ondersteunende functies Flexibiliteit Primaire onderwijsfuncties (eventueel in combinatie met brede school) Aanpasbaar, flexibel en toekomstbestendig bouwen. Mogelijkheid tot multifunctioneel gebruik Toevoegen extra functies, bijvoorbeeld: zorgvoorzieningen of commerciële voorzieningen Kosten Investeringen op basis van de norm van de VNG, geen extra bijdrage door de gemeente Gemeentelijke bijdrage extra kwaliteit en flexibiliteit Bijdrage schoolbesturen en/of partners. Inkomsten uit verhuur aan derden en/of toevoeging commerciële functies.

28 27 De gemeentelijke uitgangspunten ten aanzien van de kwaliteit, functionaliteit, flexibiliteit en duurzaamheid van de huisvesting, zijn samengevat in het Arnhems Model. Alle huisvestingssituaties in het onderwijs kunnen aan dit model worden getoetst. Als de gemeente bouwt volgens de VNG-modelverordening, realiseert de gemeente huisvesting die voldoet aan de wettelijke kaders, maar er wordt niet investeert in extra kwaliteit en flexibiliteit. Met het "Arnhems Model" laat de gemeente zien dat zij streeft naar kwalitatief hoogwaardige en flexibele huisvesting. Bouwen op een niveau dat uitgaat boven het "Arnhems Model" is mogelijk als door een bijdrage van partner-instellingen extra middelen beschikbaar zijn. Het Arnhems model is nader uitgewerkt in bouwstenen die, voor zover relevant voor de huisvesting van het (voortgezet) speciaal onderwijs, in bijlage 6 zijn vermeld.

29 5. Conclusies en toekomstperspectief Inleiding In hoofdstuk 1 is als probleemstelling geformuleerd dat de toekomstvisie een antwoord moet geven op de vraag "Hoe bereiken we voor de zorgleerlingen in Arnhem met een indicatie voor het speciaal en voortgezet speciaal onderwijs dat de onderwijshuisvesting aansluit op de specifieke behoeften van deze doelgroep en de ontwikkelingen in het onderwijs, ruimte biedt voor toekomstige veranderingen én op een zo beperkt mogelijke afstand bereikbaar is". In de voorgaande hoofdstukken zijn de knelpunten in de huidige huisvestingssituatie, de verwachte ontwikkelingen en het beleidskader van de gemeente weergegeven. Zij vormen samen het fundament onder de visie op de toekomstige huisvestingsituatie van het (voortgezet) speciaal onderwijs, die in dit hoofdstuk wordt beschreven. Een ideaalbeeld op hoofdlijnen dat het kader aangeeft voor de uitwerking van concrete plannen voor nieuwbouw of verbouw en aanpassing van bestaande schoolgebouwen in de komende jaren Conclusies ALGEMEEN Arnhem heeft een compleet aanbod van scholen voor speciaal en voortgezet speciaal onderwijs voor kinderen met een auditieve of communicatieve beperking, een lichamelijke, meervoudige of verstandelijke beperking, langdurig zieke kinderen en kinderen met gedragsproblemen of psychiatrische stoornissen. Samen met de scholen voor primair en voortgezet onderwijs en de instellingen voor middelbaar en hoger beroepsonderwijs vormen ze een drager voor de kwaliteit en aantrekkelijkheid van de stad. De scholen in Arnhem bieden onderwijs aan leerlingen uit deze stad en uit de omgeving. (Voortgezet) speciaal onderwijs is regionaal georganiseerd. Gemeente en schoolbesturen streven er naar om kinderen zoveel mogelijk thuisnabij onderwijs aan te bieden. Eén van de wegen is het creëren van mogelijkheden voor ambulante begeleiding van leerlingen in het regulier onderwijs en aanpassen van de huisvesting. Vanwege de relatief beperkte omvang van de doelgroep en de specifieke zorg en voorzieningen en een minimaal noodzakelijke schaalgrootte voor het bieden van een kwalitatief en interessant onderwijsaanbod, is regionalisering echter niet altijd te vermijden. Door het oprichten van nieuwe scholen voor speciaal onderwijs in de regio is de spreiding in de herkomst van de leerlingen in de afgelopen jaren al beperkt. Substantiële veranderingen zijn niet meer te verwachten. In het voortgezet speciaal onderwijs is het creëren van een minimale schaalgrootte een voorwaarde om leerlingen te kunnen opleiden voor een beroepskwalificatie, arbeidstrainingsfaciliteiten te kunnen realiseren of onderwijs op VMBO-t/HAVO/VWO-niveau te kunnen aanbieden. Dat vereist het handhaven van de huidige spreiding over de regio en in een enkel geval (cluster 2) schaalvergroting. AANTAL LEERLINGEN De scholen voor (voortgezet) speciaal onderwijs in Arnhem bieden onderwijs aan ongeveer 1800 leerlingen uit Arnhem en wijde omgeving. Dat is 8% van het totale leerlingen in Arnhem. Daarnaast volgen in Arnhem ongeveer 150 leerlingen met ambulante begeleiding onderwijs in het reguliere basisonderwijs ('rugzak'). Het aantal in het voortgezet onderwijs is niet bekend. De bevolkingsontwikkeling geeft geen aanleiding om te veronderstellen dat deze aantallen in de komende jaren sterk zullen toe- of afnemen. Die conclusie kan ook worden getrokken uit de ontwikkeling van de leerlingaantallen in de afgelopen jaren. Van invloed op groei en krimp zijn vooral maatschappelijke ontwikkelingen en wijzigingen in de wettelijke regelgeving. Zet de groei van cluster 4 door en wat zullen de gevolgen zijn van de invoering van de zorgplicht voor reguliere scholen, het "Passend Onderwijs"? Op beide vragen is op dit moment nog geen eenduidig antwoord te geven. Voor cluster 4 is een specifieke prognose gemaakt op basis van ervaringsgegevens. Daaruit komt naar voren dat het aantal SO-leerlingen in Arnhem in de komende jaren sterk zal verminderen. Het aantal VSO-leerlingen zal de komende jaren nog toenemen door de doorstroom van grote groepen vanuit het SO, maar vanaf 2012 weer iets afnemen en daarna stabiliseren. Het invoeren van Passend Onderwijs vanaf 2011 leidt mogelijkerwijs tot groei van het aantal ambulant begeleide "rugzak"-leerlingen in het primair en voortgezet onderwijs en een vermindering van het aantal kinderen in het (voortgezet) speciaal onderwijs. Vanuit de visie 'regulier waar het kan, speciaal waar het moet'

30 en het streven naar thuisnabij onderwijs zal de gemeente deze ontwikkeling ook ondersteunen. Maar het effect op het aantal leerlingen in het (voortgezet) speciaal onderwijs in Arnhem zal redelijk marginaal zijn, mede gezien de regionale functie van de scholen (70% van de leerlingen komt uit de regio ). Indien leerlingen nu al relatief lang moeten reizen naar een speciale school in Arnhem dan komt dat, omdat er in hun regio geen soortgelijke voorzieningen zijn en het totale aantal leerlingen in hun plaats van herkomst te gering is om een SO- of VSO-school te starten. Wat er in de regio gerealiseerd kon worden is inmiddels vrijwel uitgekristalliseerd. De leerlingontwikkeling in de afgelopen jaren geeft geen aanleiding tot de veronderstelling dat het aantal leerlingen dat aangewezen zal zijn op gespecialiseerd onderwijs in de toekomst substantieel zal veranderen. Vooralsnog gaat de gemeente er daarom ook van uit dat er geen wezenlijke verschuiving richting regulier onderwijs zal plaatsvinden en de behoefte bestaat aan aanpassingen van schoolgebouwen voor basisonderwijs en voortgezet onderwijs minimaal zal zijn. De beperkte voorspelbaarheid van het aantal leerlingen in het (voortgezet) speciaal onderwijs is wel een factor waarmee bij de toekomstige huisvesting rekening moet worden gehouden. Het vereist schoolgebouwen die functioneel en bouwkundig gemakkelijk mee kunnen bewegen met groei en krimp. BELEIDSONTWIKKELINGEN Beleidsontwikkelingen en trends in de verschillende clusters die met zekerheid van invloed zullen zijn op het aantal (V)SO-leerlingen in Arnhem zijn: cluster 2 de landelijke concentratie van het dovenonderwijs, waardoor het aantal SO-leerlingen in Arnhem met ongeveer 2 groepen (12 leerlingen) zal toenemen. de realisering van een SO-vestiging in Silvolde voor ESM-leerlingen, waardoor het aantal leerlingen in Arnhem met ongeveer 4 groepen (50 leerlingen) zal dalen. de beslissing van Viataal om het VSO van De Stijgbeugel in Arnhem en De Marwindt in Nijmegen samen te voegen. Of dit leidt tot een toe- of afname in Arnhem is afhankelijk van de nieuwe vestigingsplaats. cluster 4 de landelijke groei van het aantal leerlingen in cluster 4 de toename van het aantal VSO-leerlingen als gevolg van de doorstroom van SO naar VSO; de groei van het aantal SO-leerlingen in de afgelopen jaren werkt in de komende jaren door in het VSO én steeds minder SO-kinderen gaan naar het reguliere voortgezet onderwijs de afname van het aantal VSO-leerlingen door nieuwe scholen in de regio (Ede, Doetinchem). 29 HUISVESTING Het speciaal onderwijs voor kinderen van 4 t/m 12 jaar is gebaat bij kleinschaligheid en herkenbaarheid. De schoolbesturen hebben daarom uitgesproken, geen voorstander te zijn van gezamenlijke huisvesting van de verschillende clusters. Voor cluster 4 is zelfs een spreiding over meerdere locaties met een grootte van maximaal 150 leerlingen in twee units van elk 75 leerlingen een randvoorwaarde. Ten opzichte van de huidige situatie zijn wel veranderingen wenselijk. Voor cluster 2 concentratie op één speciaal onderwijs-locatie in Arnhem Noord, voor cluster 4 een spreiding van de vestigingen over Arnhem Noord en Arnhem Zuid. De cluster 3-scholen Scholengemeenschap Mariëndael en Aleida Gezina wonen sinds 1 augustus 2008 samen. Voor het voortgezet speciaal onderwijs met jongeren vanaf 12 jaar ligt de situatie geheel anders. Daar is om een aantal redenen samenwerking en gezamenlijke huisvesting juist wel aan de orde: het aanbieden van onderwijs dat leidt tot een beroepskwalificatie in verschillende sectoren op niveau van praktijkonderwijs of VMBO vereist het realiseren van (dure) praktijklokalen, arbeidstrainingsfaciliteiten of intensieve samenwerking met scholen voor regulier onderwijs en medegebruik van hun voorzieningen. Dit laatste is alleen mogelijk als regulier onderwijs en voortgezet speciaal onderwijs dicht bij elkaar zijn gehuisvest. In Arnhem is dat niet realiseerbaar. Door meerdere scholen voor voortgezet speciaal onderwijs op één locatie te vestigen met gezamenlijke praktijklokalen is wel een optimaal gebruik te bereiken. in alle clusters komen autistische leerlingen voor die in staat zijn om onderwijs op VMBO-t-, HAVO- of VWO-niveau te volgen. Dit kan vanwege de noodzakelijke schaalgrootte alleen clusteroverstijgend worden aangeboden. De schoolbesturen in Arnhem bieden aan deze groep van ongeveer 120 leerlingen nu al een gezamenlijk onderwijsaanbod. De schoolbesturen van de Scholengemeenschap Mariëndael en De Radar/Arnhemse Buitenschool hebben zich daarom uitgesproken voor een gezamenlijke VSO-huisvesting in een campusachtige opzet met gezamenlijke praktijkgebouwen, gescheiden theoriegebouwen en een afzonderlijk schoolgebouw voor cluster 4-leerlingen met sterk externaliserend gedrag. Het schoolbestuur van De Stijgbeugel/De Marwindt wil zich hierbij aansluiten indien gekozen wordt voor een vestiging in Arnhem Zuid. Bij vestiging in Arnhem Noord zal zij

31 alleen participeren in een school voor autistische leerlingen op VMBO-t/HAVO/VWO-niveau en streeft zij voor de overige leerlingen naar een vestiging in het gebied tussen Rijn en Waal. 30 De gemeente Arnhem streeft bij de toekomstige huisvesting van het onderwijs in de stad naar schoolgebouwen die een bredere functie vervullen en toekomstbestendig zijn. Voor het primair onderwijs vertaalt zich dat in de ontwikkeling van het brede school-concept en de realisering van multifunctionele centra in de wijken. Voor het (voortgezet) speciaal onderwijs zal de verbreding gestalte kunnen krijgen in: de uitbouw van scholen tot onderwijs- en zorgvoorzieningen die zich richten op de specifieke doelgroep. Combinaties van onderwijs en voorzieningen voor diagnostiek, begeleiding en behandeling op één locatie met toevoeging van aangepaste voorzieningen voor buitenschoolse opvang. In die opzet past ook het eventueel toevoegen van ruimten voor een onderwijszorgloket (Buro 023) en de ambulante diensten. De verbreding sluit aan op ideeën die door de schoolbesturen naar voren zijn gebracht. het medegebruik van voorzieningen in de scholen door derden, bijvoorbeeld buitenschools gebruik van gymnastiekaccommodaties door de wijk of sportverenigingen. toevoegen van voorzieningen die de flexibiliteit van de gebouwen kan vergroten. Het toekomstige aantal leerlingen in het (voortgezet) speciaal onderwijs is moeilijk voorspelbaar. Om enerzijds leegstand en anderzijds de noodzaak van tijdelijke huisvestingsvoorzieningen te voorkomen zal bij het ontwerp rekening moeten worden gehouden met ruimten die voor meerdere functies te gebruiken zijn. Ook een campusachtige opzet voor de nieuwbouw van het voortgezet speciaal onderwijs past in het beeld van efficiënte benutting van ruimte en verbreding van functionaliteit. Een interessante ontwikkeling in het streven naar thuisnabij onderwijs en het verbinden van speciaal en regulier onderwijs is het idee van de Scholengemeenschap Mariëndael om deel te nemen in een brede school met een nevenvoorziening. Leerlingen met een lichtere beperking die wel gespecialiseerde zorg nodig hebben kunnen dan onderwijs krijgen in een sociale context met leerlingen zonder beperking in een thuisnabijere omgeving. Een onderzoek zal moeten uitwijzen of dit haalbaar is Nieuwe huisvesting voor het speciaal en voortgezet speciaal onderwijs (en ambulant begeleide leerlingen in het regulier onderwijs) Hoe ziet op grond van deze conclusies de toekomstige huisvesting van het speciaal en voortgezet speciaal onderwijs in Arnhem er uit? Een wat betekenen de conclusies voor de huisvesting van de ambulant begeleide leerlingen in het regulier onderwijs? SPECIAAL ONDERWIJS Huidige huisvesting school locatie Toekomstige huisvesting school locatie (optie) Dr. P.C.M. Bosschool (cluster 2) Hommelseweg 403a Bonte Wetering 89 Dr. P.C.M. Bosschool + De Winde en Diagnostisch Centrum 1 locatie in Arnhem Noord Aleida Gezinaschool (cluster 3) Kemperbergerweg 3a Sg. Mariëndael Wekeromseweg 6 Aleida Gezinaschool (cluster 3) Sg. Mariëndael (cluster 3) Wekeromseweg 6 (Aleida Gezinaschool is verhuisd per ) Sg. Mariëndael nevenvestiging tussen Rijn en Waal De Radar / Arnhemse Buitenschool (cluster 4) Bosweg 1 Julianalaan 1 Doorwerthlaan 2 Reigerstraat 11 Gravenstraat 9a (verlaten per ) De Radar / Arnhemse Buitenschool (cluster 4) 2 locaties Arnhem Noord 1 locatie Arnhem Zuid

32 Toelichting Dr. P.C.M. Bosschool (cluster2) van 2 naar 1 onderwijs- en zorglocatie voor 240 leerlingen in Arnhem Noord met voorzieningen van Viataal Zorg, zoals De Winde (onderzoek, diagnostiek, behandeling, begeleiding) en het Diagnostisch Centrum. Scholengemeenschap Mariëndael en Aleida Gezina (cluster 3) geen verandering in bestaande huisvesting (na de verhuizing van Aleida Gezina naar Scholengemeenschap Mariëndael per 1 augustus 2008); wel onderzoeken van de haalbaarheid van een SO-nevenvoorziening voor cluster 3-leerlingen in een brede school, samen met regulier primair onderwijs en aangepaste buitenschoolse opvang in Schuytgraaf Noord, De Waalsprong of elders in het gebied tussen Arnhem en Nijmegen. De Radar/Arnhemse Buitenschool (cluster 4) van 4 naar 3 locaties in Arnhem voor in totaal 400 leerlingen, gespreid over 2 vestigingen in Arnhem Noord en 1 vestiging in Arnhem Zuid met ieder maximaal 150 leerlingen. VOORTGEZET SPECIAAL ONDERWIJS Huidige huisvesting school locatie Scenario 1 De Stijgbeugel (cluster 2) Hommelseweg 403 Spiekmanlaan 16 Toekomstige huisvesting school locatie (optie) 31 Sg. Mariëndael (cluster 3) Heijenoordseweg 5a en 9 De Radar / Arnhemse Buitenschool (cluster 4) Bakenbergseweg Vijverlaan Arnhemsestraatweg Velp De Stijgbeugel + De Marwindt (cluster 2) Sg. Mariëndael (cluster 3) De Radar / Arnhemse Buitenschool (cluster 4) 1 locatie in Arnhem Zuid Scenario 2 De Stijgbeugel (cluster 2) Hommelseweg 403 Spiekmanlaan 16 De Stijgbeugel + De Marwindt (cluster 2) 1 locatie in Arnhem Zuid, Regiogemeente of Nijmegen Waalsprong Sg. Mariëndael (cluster 3) Heijenoordseweg 5a en 9 De Radar / Arnhemse Buitenschool (cluster 4) Bakenbergseweg Vijverlaan Arnhemsestraatweg Velp Sg. Mariëndael (cluster 3) De Radar / Arnhemse Buitenschool (cluster 4) 1 locatie in Arnhem Noord Toelichting Scenario 1 De Stijgbeugel + De Marwindt, Scholengemeenschap Mariëndael en De Radar/Arnhemse Buitenschool (Cluster 2, 3 en 4 ) van 6 locaties in Arnhem/Velp en 1 in Nijmegen naar 1 VSO Campus voor 1040 leerlingen in Arnhem Zuid met - afzonderlijke gebouwen per (deel) van een cluster, gezamenlijke praktijklokalen voor beroepsvoorbereiding en een gezamenlijke school voor VMBO-t/HAVO/VWO - een afgescheiden schoolgebouw voor cluster 4-leerlingen met sterk externaliserende gedragproblematiek - gezamenlijke sportvoorzieningen - gezamenlijk facilitair centrum, frontoffice speciaal onderwijs met onder andere het onderwijszorgloket Buro 023 en een backoffice voor onder andere de diensten ambulante begeleiding

33 Scenario 2 De Stijgbeugel + De Marwindt (cluster 2) van 2 locaties in Arnhem en 1 in Nijmegen naar 1 locatie voor 200 leerlingen in Arnhem Zuid, Nijmegen Waalsprong of regio + participatie in een gezamenlijke VSO campus met cluster 3 en 4 in Arnhem Noord voor wat betreft een school voor autistische leerlingen op VMBO-t/HAVO/VWO-niveau, een frontoffice speciaal onderwijs met onder andere het onderwijszorgloket Buro 023 en een backoffice voor onder andere de diensten ambulante begeleiding én Scholengemeenschap Mariëndael en De Radar/Arnhemse Buitenschool (Cluster 3 en 4) van 4 locaties naar 1 locatie (VSO-campus) voor 840 leerlingen in Arnhem Noord met - afzonderlijke gebouwen per (deel) van een cluster, gezamenlijke praktijklokalen voor beroepsvoorbereiding en een gezamenlijke school voor VMBO/HAVO/VWO voor autisten - een afgescheiden schoolgebouw voor cluster 4-leerlingen met sterk externaliserende gedragproblematiek - gezamenlijke sportvoorzieningen - gezamenlijk facilitair centrum, frontoffice speciaal onderwijs met onder andere het onderwijszorgloket Buro 023 en een backoffice voor onder andere de ambulante diensten PRIMAIR ONDERWIJS De conclusies leiden vooralsnog niet tot plannen voor het aanpassen van schoolgebouwen voor regulier primair onderwijs in Arnhem. Voor thuisnabij onderwijs van beperkte aantallen ambulant begeleide leerlingen per school zijn in het algemeen geen of slechts beperkte specifieke bouwkundige of technische aanpassingen van gebouwen nodig. Anders wordt het als schoolbesturen besluiten bepaalde scholen in de stad aan te passen voor grotere aantallen leerlingen met een indicatie voor het speciaal onderwijs in een bepaald stadsdeel. Dan zullen de gevolgen voor de huisvesting aan de hand van een concrete planuitwerking beoordeeld moeten worden (om hoeveel leerlingen gaat het en wat zijn hun beperkingen, hoeveel extra ruimte is nodig en welke specifieke voorzieningen). Eventuele ontwikkelingen op dit gebied worden meegenomen in het Integraal Huisvestingsplan Primair Onderwijs. 32 VOORTGEZET ONDERWIJS De conclusies leiden vooralsnog niet tot plannen voor aanpassing van scholen voor regulier voortgezet onderwijs in Arnhem.

34 33

35 6. Toekomstige huisvesting ruimte en locaties Inleiding In het vorige hoofdstuk is het wensbeeld geschetst van de toekomstige huisvesting van het speciaal en voortgezet speciaal onderwijs in Arnhem vanuit de geschetste ontwikkelingen en beleidskaders. Hoe haalbaar is dat? Om daar zicht op te krijgen is allereerst gezocht naar een zo concreet mogelijke vertaling van de ideeën, in de vorm van (normatieve) ruimtebehoeften en denkbare vestigingslocaties in Arnhem. Dit hoofdstuk geeft inzicht in de resultaten van de ruimteberekeningen en de locatiestudies en in de richting waarin de huisvesting zich zou kunnen ontwikkelen. Specificaties en een beschrijving van de locatiestudie treft u aan in de bijlagen 7 en Ruimtebehoefte De ruimtebehoefte voor de scholen is bepaald aan de hand van het verwachte aantal leerlingen op lange termijn en de nieuwe VNG-normen, die vanaf 2009 in de modelverordening onderwijshuisvesting zullen worden opgenomen. Naast berekeningen die aansluiten op het wensbeeld zijn ten behoeve van het locatieonderzoek varianten uitgewerkt. De resultaten van de ruimtebehoefteberekeningen zijn samengevat in onderstaande tabellen. Voor aanvullende voorzieningen is waar mogelijk een schatting gemaakt. Eventuele effecten van het Arnhems Model zijn nog niet verwerkt en zullen per project moeten worden bepaald. Dat geldt ook voor een eventuele extra ruimtebehoefte in verband met praktijklokalen en arbeidstrainingsfaciliteiten voor een betere arbeidstoeleiding van leerlingen in het voortgezet speciaal onderwijs. Een toelichting op de gehanteerde normen en een specificatie van de berekeningen vindt u in bijlage 7. Het aantal leerlingen per groep in het (voortgezet) speciaal onderwijs is vanwege de beperkingen of stoornissen beperkt. Voor het speciaal onderwijs is het aantal vastgesteld op gemiddeld 12 leerlingen (voor doven 6 leerlingen per groep en voor meervoudig gehandicapten 7 leerlingen per groep) en voor het voortgezet speciaal onderwijs op gemiddeld 7 leerlingen. De ruimtebehoefte is daardoor twee tot drie maal zo hoog als in het reguliere onderwijs. Dat verdient zich niet terug in substantieel kleinere lokalen. Daarnaast hebben leerlingen meer uren lichamelijke opvoeding (en dus meer behoefte aan gymnastieklokalen) én is meer ruimte nodig voor docenten, begeleiders en verzorgers (orthopedagogen, psychologen, logopedisten, fysiotherapeuten, enz.). Voor cluster 3 is het bovendien in het algemeen niet mogelijk om schoolgebouwen in meerdere lagen te realiseren, waardoor ook grotere terreinen nodig zijn. SPECIAAL ONDERWIJS Cluster School Aantal leerlingen (prognose) Aantal gymlokalen BVO (school-) gebouw + gymlokalen in m2 Terrein in m2 Dr. P.C.M. Bosschool (cluster 2) + De Winde en Diagnostisch Centrum p.m. Sg. Mariëndael - nevenvestiging (cluster 3) 30 p.m. *) *) De Radar/Arnhemse Buitenschool (cluster4) Arnhem Noord groep 1 t/m 4 groep 5 t/m Arnhem Zuid groep 5 t/m *) bepalen in haalbaarheidsonderzoek

36 VOORTGEZET SPECIAAL ONDERWIJS 35 Cluster Aantal Aantal BVO (school)- Terrein in m2 School leerlingen gymlokalen gebouw + gym- (prognose) lokalen in m2 Scenario 1 De Stijgbeugel + De Marwindt, Sg. Mariëndael, De Radar/ Arnhemse Buitenschool + aanvullende voorzieningen (Buro 023, Dienst Ambulante Begeleiding Scenario 2 De Stijgbeugel + De Marwindt excl. autisten VMBO-t/HAVO/VWO Sg. Mariëndael, De Radar/Arnhemse Buitenschool, gezamenlijke VMBO-t/HAVO/ VWO voor autisten + aanvullende voorzieningen (Buro 023, Ambulante Begeleiding) Variant 1 Sg. Mariëndael, gezamenlijke VMBO-t/ HAVO/VWO voor autisten + aanvullende voorzieningen (Buro 023, Ambulante Begeleiding) p.m p.m p.m. + p.m p.m. + p.m. De Radar/Arnhemse Buitenschool Variant 2 Sg. Mariëndael, De Radar/Arnhemse Buitenschool - Bovenbouw, gezamenlijke VMBO-t/HAVO/VWO voor autisten + aanvullende voorzieningen (Buro 023, Ambulante Begeleiding) p.m p.m. De Radar/Arnhemse Buitenschool Onderbouw PRIMAIR EN VOORTGEZET ONDERWIJS Voor de aanpassing van reguliere scholen voor primair of voortgezet onderwijs zijn geen ruimteberekeningen gemaakt, omdat op dit moment geen enkel zicht bestaat op de behoefte. Dit wordt voor wat betreft het primair onderwijs verder uitgewerkt in het kader van het Integraal Huisvestingsplan Primair Onderwijs. In het voortgezet onderwijs worden geen aanpassingen van gebouwen voorzien Locatiestudie Aan de hand van de resultaten van de ruimtebehoefteberekening is onderzocht op welke plaatsen in Arnhem het wensbeeld van de toekomstige huisvesting van het (voortgezet) speciaal onderwijs kan worden gerealiseerd. Voor het onderzoek zijn de volgende uitgangspunten gehanteerd: op de locatie moet een schoolgebouw ter grootte van het aantal m2 BVO volgens de normatieve ruimtebehoefteberekening gerealiseerd kunnen worden; de omvang van de locatie moet in principe minimaal overeenkomen met de berekende normatieve terreinbehoefte; hierbij is enige marge aanwezig, omdat de terreinbehoefte is gebaseerd op het bouwen in één bouwlaag en enkele scholen in meerdere bouwlagen gebouwd kunnen worden; de locatie moet goed bereikbaar zijn met taxi's, busjes en openbaar vervoer; gezamenlijke openbaar vervoerstromen van grotere groepen leerlingen van regulier en (voortgezet) speciaal onderwijs dient in het bijzonder voor cluster 4 te worden vermeden; de noodzaak van bestemmingsplanprocedures dient zoveel mogelijk te worden voorkomen vanwege de gewenste realisatiesnelheid.

37 Er is allereerst onderzocht wat de mogelijkheden zijn van bestaande schoollocaties: wat zijn de consequenties van het geschetste toekomstige huisvestingsplaatje, is er genoeg ruimte, wat is de kwaliteit van bestaande gebouwen, zijn er mogelijkheden voor aanpassing en/of uitbreiding, hoe is de ontsluiting en de verkeersafwikkeling, enz.. Voor nieuwe ontwikkelingen, zoals een vestiging in Arnhem Zuid voor het SO cluster 4, een gezamenlijke VSO campus voor alle clusters of een VSO-school voor cluster 2, is gekeken naar nieuwe locaties waar binnen de ruimtelijke beleidskaders van de gemeente scholenbouw een denkbare invulling is. Tenslotte is gekeken naar specifieke locaties die door de schoolbesturen zijn voorgesteld (bijvoorbeeld de AKZO-locatie) of via andere processen in beeld kwamen (bijvoorbeeld Westeraam). Na toetsing aan de criteria en afweging van realisatiekansen bleven een beperkt aantal locaties over die in aanmerking kwamen om verder te onderzoeken. Het resultaat van de eerste oriëntatie is samengevat in onderstaande overzichten. Een uitgebreide beschrijving vindt u in bijlage 8. SPECIAAL ONDERWIJS Huidige huisvesting school locatie Dr. P.C.M. Bosschool (cluster 2) Hommelseweg 403a Bonte Wetering 89 Aleida Gezinaschool (cluster 3) Kemperbergerweg 3a Toekomstige huisvesting school locatie (optie) Dr. P.C.M. Bosschool + De Winde en Diagnostisch Centrum 1. Hommelseweg (bestaande locatie) of 2. Andere locatie in Arnhem Noord (nieuwbouw) Aleida Gezinaschool (cluster 3) Sg. Mariëndael (cluster 3) Wekeromseweg 6 36 Sg. Mariëndael (cluster 3) Wekeromseweg 6 (Aleida Gezinaschool is verhuisd per ) Sg. Mariëndael (cluster 3) nevenvestiging tussen Rijn en Waal? De Radar / Arnhemse Buitenschool (cluster 4) Bosweg 1 Julianalaan 1 Doorwerthlaan 2 Reigerstraat 11 Gravenstraat 9a (verlaten per ) De Radar / Arnhemse Buitenschool (cluster 4) Arnhem Noord: 1. Bosweg 1 handhaven (eventueel op termijn verplaatsen) én 2. Doorwerthlaan handhaven Arnhem Zuid 1. Mr. D.U. Stikkerstraat (nieuwbouw) of 2. Regiogemeente (nieuwe school voor regio Rijn/Waal)

38 VOORTGEZET SPECIAAL ONDERWIJS Huidige huisvesting school locatie Toekomstige huisvesting school locatie (optie) 37 Scenario 1 De Stijgbeugel (cluster 2) Hommelseweg 403 Spiekmanlaan 16 Sg. Mariëndael (cluster 3) Heijenoordseweg 5a en 9 De Radar / Arnhemse Buitenschool (cluster 4) Bakenbergseweg Vijverlaan Arnhemsestraatweg Velp Scenario 2 De Stijgbeugel (cluster 2) Hommelseweg 403 Spiekmanlaan 16 X De Stijgbeugel + De Marwindt (cluster 2) Sg. Mariëndael (cluster 3) De Radar / Arnhemse Buitenschool (cluster 4) 1 locatie in Arnhem Zuid De Stijgbeugel + De Marwindt (cluster 2) 1. Westeraam (nieuwbouw) of 2. Arnhem Zuid - Schuytgraaf Centrum (nieuwbouw) of 3. Nijmegen - Waalsprong (nieuwbouw) Sg. Mariëndael (cluster 3) Heijenoordseweg 5a en 9 De Radar / Arnhemse Buitenschool (cluster 4) Bakenbergseweg Vijverlaan Arnhemsestraatweg Velp Sg. Mariëndael (cluster 3) De Radar / Arnhemse Buitenschool (cluster 4) 1. Heijenoordseweg (bestaand en/of nieuw, in samenhang met herontwikkeling Het Dorp en terrein Groot Klimmendaal) óf Sg. Mariëndael (cluster 3) 1. Heijenoordseweg (bestaand en/of nieuw, in samenhang met herontwikkeling Het Dorp en terrein Groot Klimmendaal) De Radar / Arnhemse Buitenschool (cluster 4) 1. Mr. D.U. Stikkerstraat (nieuwbouw) Na de eerste oriëntatie is in een verdiepingsslag ingezoomd op: de locatie voor de toekomstige huisvesting van de Dr. Bosschool. Verschillende opties zijn verder onderzocht, wat heeft geleid tot de conclusie dat de locatie Hommelseweg op dit moment de enige reële optie is voor realisering van een onderwijszorglocatie voor cluster 2 in Arnhem Noord. Op het terrein staan nu twee schoolgebouwen voor respectievelijk de Dr. Bosschool en De Stijgbeugel, alsmede een aantal noodlokalen. De Stijgbeugel zal in de toekomst verhuizen naar een nieuwe locatie in het gebied tussen Rijn en Waal, samen met De Marwindt uit Nijmegen. Een haalbaarheidsonderzoek zal moeten uitwijzen of het functioneel programma van eisen aan de Hommelseweg ook echt te realiseren is, door aanpassing en uitbreiding van bestaande gebouwen danwel gedeeltelijke of volledige nieuwbouw. de haalbaarheid van een gezamenlijke vestiging van VSO cluster 3 en 4 aan de Heijenoordseweg, eventueel in samenhang met de herontwikkeling van Het Dorp en Groot Klimmendaal. Er is een stedenbouwkundige verkenning uitgevoerd om inzicht te krijgen in de mogelijkheid om het onderwijsprogramma ruimtelijk te realiseren binnen de stedenbouwkundige en landschappelijke visie van de gemeente voor dit gebied. Het onderzoek heeft onder andere geresulteerd in een amendering van de oorspronkelijke visie van het schoolbestuur van De Radar/Arnhemse Buitenschool die is vermeld in hoofdstuk 3. Vestiging van onderbouw én bovenbouw VSO cluster 4 op één locatie wordt bij nader inzien

39 onwenselijk geacht. Concentratie verdraagt zich niet met het creëren van een prikkelarme omgeving voor deze leerlingen. In de aangepaste visie beperken de schoolbesturen zich tot een gezamenlijke huisvesting met het VSO cluster 3 en de bovenbouw van het VSO cluster 4, omdat voor deze leerlingen de meeste meerwaarde te behalen is uit de gezamenlijkheid (uitwisseling van kennis en expertise, uitwisseling van leerkrachten voor specifieke groepen, optimale benutting van praktijkfaciliteiten ten behoeve van de arbeidstoeleiding). De onderbouw van VSO cluster 4 is juist gebaat bij een kleinschaliger setting op een andere locatie in Arnhem. De stedenbouwkundige verkenning heeft geleid tot de conclusie dat een gezamenlijke huisvesting voor het VSO cluster 3 van Scholengemeenschap Mariëndael en de bovenbouw van VSO cluster 4 van De Radar/Arnhemse Buitenschool aan de Heijenoordseweg ruimtelijk haalbaar lijkt en interessant genoeg is om verder uit te werken. Deze uitwerking zal plaatsvinden in het kader van het masterplan voor de herontwikkeling van gebied van Het Dorp, Groot Klimmendaal en De Onderwijsspecialisten. de ontwikkelingsmogelijkheden op het terrein van het vm. Elderhoeve aan de mr. D.U. Stikkerstraat tussen Elden en de kantoorlocatie Gelderse Poort. In de locatiestudie is deze locatie voor verschillende scholen als een goede vestigingsplaats aangemerkt vanwege de centrale ligging in Arnhem Zuid (beperkt het leerlingvervoer) en de goede bereikbaarheid vanuit de regio. Het vervolgonderzoek heeft zich gericht op de combineerbaarheid van de verschillende schooltypen en de combinatie van woningbouw en scholen. Eindconclusie: koersen op woningbouw en vestiging van een school voor speciaal onderwijs van cluster 4 (De Radar/Arnhemse Buitenschool) als haalbaar perspectief. Vestiging van meerdere scholen voor cluster 4 op deze locatie is vanwege de problematiek van de leerlingen ongewenst en maakt bovendien een gewenste woningbouwontwikkeling onmogelijk. De locatiestudie en de aanvullende studies hebben nog niet alle vragen over de ruimtelijke haalbaarheid van het wensbeeld voor de toekomstige huisvesting kunnen beantwoorden, maar ze geven wel de richting aan voor de verdere planontwikkeling en benoemen de onderdelen waarop verder gestudeerd moet worden. De koers is samengevat in onderstaande overzichten. 38 SPECIAAL ONDERWIJS Huidige huisvesting school locatie Toekomstige huisvesting school locatie (optie) Dr. P.C.M. Bosschool (cluster 2) Hommelseweg 403a Bonte Wetering 89 Dr. P.C.M. Bosschool + De Winde en Diagnostisch Centrum 1. Hommelseweg (aanpassen of nieuwbouw) Aleida Gezinaschool (cluster 3) Kemperbergerweg 3a Sg. Mariëndael (cluster 3) Wekeromseweg 6 Aleida Gezinaschool (cluster 3) Sg. Mariëndael (cluster 3) Wekeromseweg 6 (Aleida Gezinaschool is verhuisd per ) Sg. Mariëndael (cluster 3) nevenvestiging tussen Rijn en Waal? De Radar / Arnhemse Buitenschool (cluster 4) Bosweg 1 Julianalaan 1 Doorwerthlaan 2 Reigerstraat 11 Gravenstraat 9a (verlaten per ) De Radar / Arnhemse Buitenschool (cluster 4) Arnhem Noord: 1. Bosweg 1 handhaven (eventueel op termijn verplaatsen) én 2. Doorwerthlaan handhaven en aanpassen Arnhem Zuid 1. Mr. D.U. Stikkerstraat (nieuwbouw) Toelichting de twee locaties van de Dr. Bosschool (SO voor 242 kinderen met een auditieve en/of communicatieve beperking) samenvoegen en functioneel en ruimtelijk verbinden met Viataal zorg en diagnostiek tot één onderwijszorglocatie. Mogelijkheden van concentratie door aanpassing van de bestaande gebouwen of

40 nieuwbouw op de locatie Hommelseweg nog nader onderzoeken. Locatie Bonte Wetering (Geitenkamp) afstoten. de vier locaties van de Arnhemse Buitenschool (SO voor ca. 400 kinderen met gedragsproblemen of een psychiatrische stoornis) verminderen tot 3 locaties, waarvan één in Arnhem Zuid. De locatie Bosweg vooralsnog handhaven en slechts verplaatsen als daar vanuit de ontwikkelingsvisie Klarenbeek aanleiding en financiële dekking voor is. Mogelijkheden onderzoeken van nieuwbouw of verbouw en uitbreiding van de bestaande locatie Doorwerthlaan in Arnhem Noord en van nieuwbouw in Arnhem Zuid. Locaties Gravenstraat (Centrum), Julianalaan (Angerenstein) en Reigerstraat (Geitenkamp) afstoten. 39 VOORTGEZET SPECIAAL ONDERWIJS Huidige huisvesting school locatie De Stijgbeugel (cluster 2) Hommelseweg 403 Spiekmanlaan 16 Sg. Mariëndael (cluster 3) Heijenoordseweg 5a en 9 Toekomstige huisvesting school locatie (optie) De Stijgbeugel + De Marwindt (cluster 2) 1. Regiogemeente (nieuwbouw) of 2. Arnhem Zuid - Schuytgraaf Centrum (nieuwbouw) of 3. Nijmegen - Waalsprong (nieuwbouw) Sg. Mariëndael (cluster 3) De Radar / Arnhemse Buitenschool Bovenbouw (cluster 4) 1. Heijenoordseweg (nieuwbouw als onderdeel van herontwikkeling Het Dorp en terrein Groot Klimmendaal) De Radar / Arnhemse Buitenschool (cluster 4) Arnhemsestraatweg Velp (bovenbouw) Bakenbergseweg (onderbouw) Vijverlaan (onderbouw) De Radar / Arnhemse Buitenschool Onderbouw (cluster 4) 1. Bakenbergseweg en Vijverlaan handhaven of 2. Boulevard Heuvelink (ged.; aanpassen) of 3. Andere locatie in Arnhem (nieuwbouw) Toelichting de twee locaties van De Stijgbeugel (VSO voor kinderen met een auditieve of communicatieve beperking) samenvoegen met De Marwindt in Nijmegen (zelfde onderwijssoort, zelfde schoolbestuur) en huisvesten in een nieuwe school voor ca. 200 leerlingen in Arnhem Zuid (Schuytgraaf, Elderhoeve), Overbetuwe of Nijmegen. De locatie aan de Hommelseweg bestemmen voor de Dr. Bosschool (zie boven), de locatie Spiekmanlaan afstoten. de VSO-scholen van Scholengemeenschap Mariëndael (kinderen met lichamelijke, verstandelijke of meervoudige beperkingen) en De Radar/Arnhemse Buitenschool - Bovenbouw (kinderen met gedragsproblemen of psychiatrische stoornissen) gezamenlijk vestigen op een "campus" aan de Heijenoordseweg. Mogelijkheden voor nieuwbouw onderzoeken in samenhang met de herontwikkeling van Het Dorp en de herstructurering van Groot Klimmendaal. De VSO-Bovenbouw-locatie van De Radar/Arnhemse Buitenschool in Velp moet in 2012 worden verlaten (einde huur en vrijstelling bestemmingsplan). de huisvesting van de VSO-Onderbouw van De Radar/Arnhemse Buitenschool nader onderzoeken. Zowel het handhaven van de bestaande vestigingen aan de Bakenbergseweg en de Vijverlaan als samenvoeging zijn daarbij opties. Samenvoeging en (ver-)nieuwbouw op een nader te bepalen locatie heeft daarbij de voorkeur vanwege de matige functionele en bouwkundige kwaliteit van de huidige schoolgebouwen Conclusie Uit de locatieonderzoeken kan worden geconcludeerd dat het realiseren van het wensbeeld voor de toekomstige huisvesting van het speciaal en voortgezet speciaal onderwijs in Arnhem mogelijk lijkt. In enkele gevallen is verplaatsing naar elders in de regio in beeld of moet nog aanvullend onderzoek worden gedaan.

41 7. Toekomstige huisvesting financiën en fasering Inleiding Ruimtelijk lijkt het realiseren van het wensbeeld voor de toekomstige huisvesting van het speciaal en voortgezet speciaal onderwijs in Arnhem haalbaar. Maar hoe zit het financieel? Wat gaan verplaatsingen van scholen, verbouw en aanpassing van bestaande gebouwen of nieuwbouw allemaal kosten, wat is onvermijdelijk, in welke volgorde zouden de plannen gerealiseerd moeten worden, wat leveren af te stoten gebouwen en locaties op en welke andere financieringsbronnen zijn er denkbaar? Dit hoofdstuk geeft inzicht in de investeringen, de prioriteiten en de mogelijke financieringsbronnen Investeringen Het wensbeeld voor de toekomstige huisvesting zoals weergegeven aan het eind van het vorige hoofdstuk is vertaald in investeringslasten op basis van de volgende uitgangspunten: bouwkosten op basis van volledige nieuwbouw (ingrijpende aanpassing van bestaande gebouwen is veelal even duur) conform de verordening huisvesting onderwijs (VNG-normen en normen Arnhems Model gymzaal) en de vastgestelde uitgangspunten voor buitennormatieve kosten die onder andere voortvloeien uit gemeentelijke beleidskaders op het gebied van architectuur, stedenbouw, landschap en verkeer grondkosten op basis van de maximale terreinbehoefte en de gebruikelijke grondprijs voor maatschappelijke voorzieningen in Arnhem opslagen voor kunsttoepassing (1%-regeling) en projectkosten volgens de gebruikelijke systematiek voor onderwijshuisvesting. Zaken die voortvloeien uit het "Arnhems Model" voor onderwijshuisvesting zijn gedeeltelijk meegenomen in de opslag voor buitennormatieve kosten, maar kosten voor duurzaamheid en flexibel en toekomstgericht bouwen zullen pas echt zichtbaar worden bij een uitwerking van de projecten op ontwerpniveau. Dat geldt ook voor de effecten van bijvoorbeeld extra ruimtebehoefte ten behoeve van de realisering van praktijklokalen in het VSO waar de VNG-normen niet in voorzien. De kosten voor toevoeging van voorzieningen voor zorg, ambulante begeleiding van 'rugzak'-leerlingen, onderwijszorg-loket, buitenschoolse opvang enz. zijn als p.m.-post opgenomen. Ze zijn in dit stadium niet te ramen en zullen altijd door andere partijen gefinancierd moeten worden. In de berekening is ook nog geen rekening gehouden met kosten voor eventuele tijdelijke huisvesting omdat daar nog onvoldoende zicht op bestaat. Voorbeeldberekening investeringen Dr. P.C.M. Bosschool, Hommelseweg bedragen x 1.000,-- 1. Sloopkosten bestaande gebouwen vlgs. VNG-norm Grondkosten (bestaande locatie) 0 3. Bouwkosten 3.1 Normatieve bouwkosten Schoolgebouw vlgs. VNG-norm Gymlokalen Arnhems Model Bovennormatieve bouwkosten (architectuur, stedenbouw, 487 landschap, terreinirnrichting, parkeren) 3.3 Kunstopdracht 1%-regleing Onvoorzien 314 Totale bouwkosten Projectkosten Bouwrente e Inrichting gymlokalen 130 TOTALE INVESTERING 9.436

42 41 De resultaten van de investeringsberekeningen zijn samengevat in onderstaande overzichten en gespecificeerd in bijlage 9. SPECIAAL ONDERWIJS Huidige huisvesting Toekomstige huisvesting Investeringsraming school school (x 1,0 mln.) locatie locatie (optie) Dr. P.C.M. Bosschool (cluster 2) Hommelseweg 403a Bonte Wetering 89 Aleida Gezinaschool (cluster 3) Kemperbergerweg 3a (tot ) Sg. Mariëndael (cluster 3) Wekeromseweg 6 De Radar/Arnhemse Buitenschool (cluster 4) Bosweg 1 Julianalaan 1 Doorwerthlaan 2 Reigerstraat 11 Gravenstraat 9a (verlaten per ) Dr. P.C.M. Bosschool + De Winde en Diagnostisch Centrum 1. Hommelseweg (aanpassen of nieuwbouw) Aleida Gezinaschool (cluster 3) Sg. Mariëndael (cluster 3) Wekeromseweg 6 (Aleida Gezinaschool is verhuisd per ) Sg. Mariëndael nevenvestiging tussen Rijn en Waal? De Radar/Arnhemse Buitenschool (cluster 4) Arnhem Noord: 1. Bosweg 1 handhaven (eventueel op termijn verplaatsen) én 2. Doorwerthlaan 2 handhaven en aanpassen Arnhem Zuid 1. Mr. D.U. Stikkerstraat (nieuwbouw) 9,4 n.v.t. p.m. p.m. 5,4 6,8 Toelichting Dr. P.C.M. Bosschool + De Winde en Diagnostisch Centrum, Hommelseweg De investering van 9,4 mln. omvat de realisering van een nieuwe school voor 242 leerlingen. Wellicht is het mogelijk om bestaande gebouwen aan te passen en uit te breiden. Een haalbaarheidsonderzoek moet daar uitsluitsel over geven. De ervaring bij andere onderwijshuisvestingsoperaties heeft geleerd dat aanpassing van bestaande schoolgebouwen in de meeste gevallen een even hoge investering vergt als nieuwbouw. De kosten voor de uitbouw tot onderwijszorglocatie door toevoeging van De Winde en het Diagnostisch Centrum worden door Viataal bekostigd uit AWBZ-middelen. De Radar/Arnhemse Buitenschool, diverse locaties Bosweg Als in de toekomst gekozen wordt voor verplaatsing van de school aan de Bosweg in het kader van de ontwikkeling van het landgoed Klarenbeek tot stadspark, dan zullen de kosten volledig gedekt moeten worden uit de verkoopopbrengst. Doorwerthlaan De investering van 5,4 mln. omvat sloop en volledige nieuwbouw van de school voor 150 leerlingen. Omdat de kwaliteit van het huidige gebouw matig is en de ligging een optimaal gebruik van het terrein belemmert, is dit de meest wenselijke weg. Mr. D.U. Stikkerstraat In de raming is rekening gehouden met een nadeel in de gemeentelijke grondexploitatie omdat de grondopbrengst voor maatschappelijke voorzieningen lager is dan voor woningbouw.

43 VOORTGEZET SPECIAAL ONDERWIJS 42 Huidige huisvesting Toekomstige huisvesting Investeringsraming school school (x 1,0 mln.) locatie locatie (optie) De Stijgbeugel (cluster 2) Hommelseweg 403 Spiekmanlaan 16 Sg. Mariëndael (cluster 3) Heijenoordseweg 5a Heijenoordseweg 9 De Radar/Arnhemse Buitenschool (cluster 4) Arnhemsestraatweg 29 Velp (bovenbouw) Bakenbergseweg 76 (onderbouw) Vijverlaan 30 (onderbouw) De Stijgbeugel + De Marwindt (cluster 2) 1. Regiogemeente (nieuwbouw) of 2. Arnhem Zuid - Schuytgraaf Centrum (nieuwbouw) of 3. Nijmegen - Waalsprong (nieuwbouw) Sg. Mariëndael (cluster 3) De Radar/Arnhemse Buitenschool Bovenbouw (cluster 4) 1. Heijenoordseweg (nieuwbouw als onderdeel van herontwikkeling Het Dorp en terrein Groot Klimmendaal) De Radar/Arnhemse Buitenschool Onderbouw (cluster 4) 1. Bakenbergseweg en Vijverlaan handhaven of 2. Andere locatie in Arnhem (nieuwbouw) Toelichting De Stijgbeugel + De Marwindt, diverse locaties De investering van 13,4 mln. omvat de bouw van een nieuwe school van 205 leerlingen voor De Stijgbeugel én De Marwindt in Arnhem Zuid. Ingeval de Stijgbeugel verhuist naar Nijmegen of één van de gemeenten tussen Rijn en Waal, dan is het denkbaar dat Arnhem een nader te bepalen bijdrage in de investeringskosten verstrekt, bijvoorbeeld gebaseerd op de waarde van de te verlaten locaties. p.m. 13,4 p.m. 47,3 p.m. 9,4 Scholengemeenschap Mariëndael + De Radar/Arnhemse Buitenschool Bovenbouw, Heijenoordseweg De investering van 46,7 mln. is gebaseerd op het eindmodel van de stedenbouwkundige verkenning. Dat model omvat sloop van bestaande schoolgebouwen en realisering van twee nieuwe compacte bouwmassa's in meerdere bouwlagen met scholen voor 693 leerlingen, een arbeidstrainingscentrum en meerdere gymnastieklokalen, alsmede een ondergrondse parkeervoorziening. Op het terrein zijn voor beide scholen aangepaste buitensportaccommodaties voorzien. In de raming is rekening gehouden met verwerving van grond en gebouwen van Groot Klimmendaal, hoge kosten voor aanpassing van het terrein in verband met de verkeersveiligheid (veel leerlingen komen met taxi's en busjes) en hoge kosten voor een landschappelijk gewenste ondergrondse parkeergarage. De Radar/Arnhemse Buitenschool Onderbouw, diverse locaties De investering van 9,4 mln. betreft het realiseren van een school voor 170 leerlingen. Ingeval wordt gekozen voor het handhaven van de bestaande locaties, zal rekening moeten worden gehouden met kosten voor aanpassing. De omvang daarvan is nog niet bekend. Onderstaande tabel geeft een overzicht zijn de totale verwachte investeringen voor de realisering van de gewenste toekomstige huisvesting en de bandbreedte. Daaruit blijkt dat de totale investering voor de schoolgebouwen zich beweegt tussen 70,0 en 92,0 mln.. Dit is dus exclusief investeringen in aanvullende voorzieningen. Locatiekeuzes en de bijdragen van Arnhem bij verplaatsing naar andere gemeenten zullen het uiteindelijke niveau bepalen.

44 Project bedragen x 1.0 mln. Investeringskosten schoolgebouwen minimaal maximaal 43 Speciaal Onderwijs Dr. P.C.M. Bosschool + De Winde en Diagnostisch Centrum, Hommelseweg 9,4 9,4 De Radar/Arnhemse Buitenschool Bosweg 0 0 Doorwerthlaan 5,4 5,4 Mr. D.U Stikkerstraat 6,8 6,8 Voortgezet Speciaal Onderwijs De Stijgbeugel + De Marwindt, nader te bepalen locatie 1,4 13,4 Scholengemeenschap Mariëndael + De Radar/Arnhemse Buitenschool bovenbouw, Heijenoordseweg 47,3 47,3 De Radar/Arnhemse Buitenschool onderbouw, nader te bepalen locatie 0 9,4 Totaal 70,3 91, Fasering Het wensbeeld voor de toekomstige huisvesting van het speciaal en voortgezet speciaal onderwijs geeft de richting aan voor verder onderzoek, planuitwerking en uitvoering van projecten. De projecten hebben een verschillende urgentie, voor sommige moeten we nog verder onderzoek doen en voorbereiding en uitvoering van scholenbouwprojecten vergen minimaal vier jaar. Voorlopig ziet de prioriteitsvolgorde voor de uitwerking van projecten er schematisch als volgt uit: Project Speciaal Onderwijs Dr. P.C.M. Bosschool + De Winde en Diagnostisch Centrum, Hommelseweg tijdelijke huisvesting Prioriteit < 5 jaar 5-10 jaar > 10 jaar De Radar/Arnhemse Buitenschool Bosweg Doorwerthlaan Mr. D.U Stikkerstraat Voortgezet Speciaal Onderwijs De Stijgbeugel + De Marwindt nader te bepalen locatie De Stijgbeugel Hommelseweg - tijdelijke huisvesting Scholengemeenschap Mariëndael + De Radar/Arnhemse Buitenschool bovenbouw, Heijenoordseweg De Radar/Arnhemse Buitenschool bovenbouw, tijdelijke huisvesting De Radar/Arnhemse Buitenschool onderbouw, nader te bepalen locatie

45 De hoogste prioriteit vanuit de gemeentelijke verantwoordelijkheid om te voorzien in adequate onderwijshuisvesting hebben: 1. vervangende huisvesting voor de VSO-bovenbouw van De Radar/Arnhemse Buitenschool De VSO-bovenbouw is momenteel tijdelijk gevestigd in een voormalig kantoorpand in Velp, dat uiterlijk op 1 augustus 2012 moet worden verlaten. Voor de vervangende huisvesting is in de meerjarenbegroting een bedrag van 16,9 mln. opgenomen in de jaarschijf Vanuit hun visie op het onderwijs hebben de schoolbesturen van De Radar/Arnhemse Buitenschool en de Scholengemeenschap Mariëndael hun voorkeur uitgesproken voor een gezamenlijke toekomstige huisvesting van VSO cluster 3 en VSO cluster 4 bovenbouw. Er zijn mogelijkheden om dit te realiseren door de bouw van een nieuw scholencomplex aan de Heijenoordseweg. Daarmee kan ook de dringend noodzakelijke vervanging van tien noodlokalen van de Scholengemeenschap Mariëndael worden gerealiseerd. Een nieuw complex zal echter zeker niet in 2012 gereed zijn, omdat verder onderzoek nodig is in samenhang met de herontwikkeling van het gebied van Het Dorp, Groot Klimmendaal en De Onderwijsspecialisten. Dat maakt een nieuwe tijdelijke oplossing noodzakelijk, tenzij alsnog wordt gekozen voor een andere toekomstige huisvesting die wel tijdig te realiseren is. 2. verplaatsing van de locatie Bonte Wetering van de Dr. P.C.M. Bosschool De noodlokalen bij de locatie Bonte Wetering moeten op grond van de verleende vrijstelling van het bestemmingsplan en de toezeggingen aan de bewoners van de Geitenkamp uiterlijk in 2011 worden verwijderd. Bovendien vormt de school een belemmering voor de gewenste verbetering van de leefbaarheid van de wijk. Deze projecten hebben het predicaat 'onvermijdelijk'. Alle overige projecten kunnen worden aangemerkt als 'gewenst'. Daarbij hoort wel de kanttekening dat sommige projecten onlosmakelijk zijn verbonden met de realisering van onvermijdelijke projecten. Zo kan bijvoorbeeld de Dr. P.C.M. Bosschool alleen in zijn geheel naar de Hommelseweg als de vestiging van De Stijgbeugel op die locatie naar elders verhuist. Voor het project De Stijgbeugel + De Marwindt is daarom in het schema voor De Stijgbeugel locatie Hommelseweg tijdelijke huisvesting opgenomen. Ook voor noodlokalen zal in alle gevallen een oplossing moeten worden geboden Financiering Gemeenten zijn op grond van de wet verantwoordelijk voor het bieden van adequate onderwijshuisvesting aan scholen voor primair, voortgezet en (voortgezet) speciaal onderwijs. Zij krijgen voor deze taak geld van het rijk via de algemene uitkering uit het gemeentefonds, ook voor leerlingen die uit de regio komen. Met de bouw van vele multifunctionele centra, ver- en nieuwbouw van scholen voor voortgezet onderwijs en wegwerken van achterstallig onderhoud vult Arnhem haar verantwoordelijkheid op dit gebied in ruime mate in. Ook bij het (voortgezet) speciaal onderwijs zal de financiering van de vernieuwing primair van de gemeente moeten komen. In de meerjarenprogrammabegroting is al een bedrag van 16,9 mln. opgenomen voor vervangende huisvesting van het VSO De Radar/Arnhemse Buitenschool. Voor de vervanging van de noodlokalen bij het VSO van de Scholengemeenschap Mariëndael aan de Heijenoordseweg is in het verleden een budget van 2,1 mln. gereserveerd via het onderwijshuisvestingsplan. De gemeente heeft in het verleden eenmalig een bedrag van 0,6 mln. van het rijk ontvangen voor praktijklokalen in het voortgezet speciaal onderwijs. Deze extra inkomsten zijn niet beschikbaar gesteld aan de schoolbesturen maar toegevoegd aan de algemene middelen, in het perspectief van de gemeentelijke lasten van een integrale visie op de toekomstige ontwikkeling van de huisvesting. Het belang van goede huisvesting voor het (voortgezet) speciaal onderwijs reikt echter verder dan Arnhem, de beoogde vernieuwing reikt verder dan het begrip adequate onderwijshuisvesting en de omvang van de investering overstijgt de financiële draagkracht van de stad. Arnhem kan deze ambitie niet alleen realiseren. Ook anderen zullen moeten bijdragen om de toekomstvisie werkelijkheid te laten worden. Naast de gemeentelijke middelen zijn op dit moment de volgende financieringsbronnen in beeld: - opbrengsten vrijvallende locaties - bijdragen van schoolbesturen - bijdrage van de provincie Gelderland - bijdrage van regiogemeenten bij verplaatsing van scholen - derden (rijk, subsidiënten)

46 Toelichting Door de samenvoeging en verplaatsing van scholen komen schoolgebouwen en -locaties vrij. Het betreft: Dr. P.C.M. Bosschool, locatie Bonte Wetering De Radar/Arnhemse Buitenschool, locaties Julianalaan, Reigerstraat en Gravenstraat De Stijgbeugel, locatie Spiekmanlaan. Mogelijke opbrengsten van deze locaties zijn op basis van grondwaarde maatschappelijke doeleinden voorlopig bepaald op 2,4 mln.. Door uit te gaan van de herontwikkelingswaarde van vrijkomende locaties in plaats van de grondwaarde maatschappelijke doeleinden, kan dit bedrag wellicht hoger worden. De ervaring wijst echter uit dat enige voorzichtigheid hierbij is geboden. Evenals bij andere onderwijshuisvestingsoperaties mag ook van de schoolbesturen een bijdrage in de investeringslasten worden verlangd. Investeringen in huisvesting zijn weliswaar geen onderdeel van hun financiering door de rijksoverheid, maar door de aanpassing of nieuwbouw hebben zij gedurende langere tijd wel voordelen in de gebouwenexploitatie (minder onderhoud, lagere energielasten). Een bijdrage zal in ieder geval aan de orde zijn indien de hoogte van de investering mede wordt bepaald door beslissingen van het schoolbestuur of toevoeging van andere voorzieningen zoals bij de ontwikkeling van een onderwijszorglocatie. De mate waarin de schoolbesturen kunnen bijdragen zal nader bepaald moeten worden en kan per project verschillen. De mogelijkheden voor het verkrijgen van subsidies voor onderwijshuisvesting zijn in het algemeen beperkt. Het feit dat goede onderwijshuisvesting bijdraagt aan het creëren van betere ontwikkelingskansen voor kinderen en jongeren biedt wellicht openingen. Op die titel en omdat (voortgezet) speciaal onderwijs vooral regionaal onderwijs is en nadrukkelijk gestreefd wordt naar een betere regionale spreiding en meer thuisnabij onderwijs met minder vervoersstromen, zal aan de provincie Gelderland worden gevraagd voor enkele projecten een bijdrage te leveren. Als scholen zich vestigen in andere gemeenten in de regio (wat bijvoorbeeld een optie is bij De Stijgbeugel + De Marwindt die de mogelijkheid van vestiging in de gemeente Overbetuwe onderzoekt), dan zijn de investeringskosten in beginsel voor rekening van de betreffende gemeente. Denkbaar daarbij is wel dat Arnhem een investeringsbijdrage verleend in verband met het vrijkomen van een locatie Conclusie De verbetering van de huisvesting van de scholen voor (voortgezet) speciaal onderwijs in Arnhem vergt een bruto-investering tussen de 70,0 en 92,0 mln. De marge is groot omdat voor verschillende onderdelen nog nadere onderzoeken gepleegd en keuzes gemaakt moeten worden. De financiering is een last die in belangrijke mate op de schouders van de gemeente terecht zal komen. In beperkte mate kunnen projecten worden gefinancierd uit opbrengsten van vrijvallende locaties ( 2,0 à 3,0 mln.) en bijdragen van schoolbesturen. Op titel van verbetering van ontwikkelingskansen voor kinderen en jongeren en gezien de regionale reikwijdte van het (voortgezet) speciaal onderwijs, zal ook aan de provincie Gelderland een financiële bijdrage worden gevraagd.

47 8. De Koers 46 De Toekomstvisie huisvesting speciaal en voortgezet speciaal onderwijs in Arnhem geeft een antwoord op de vraag "Hoe bereiken we voor de zorgleerlingen in Arnhem met een indicatie voor het speciaal en voortgezet speciaal onderwijs dat de onderwijshuisvesting aansluit op de specifieke behoeften van deze doelgroep en de ontwikkelingen in het onderwijs, ruimte biedt voor toekomstige veranderingen én op een zo beperkt mogelijke afstand bereikbaar is". In de voorgaande hoofdstukken is systematisch verkend hoe de wenselijke huisvestingssituatie er uit ziet, wat we zouden moeten doen om die te bereiken, wat we (ruimtelijk) kunnen doen, wat het financieel betekent en in welke volgorde de vernieuwing gerealiseerd zou moeten worden. Het resultaat is samengevat in onderstaand overzicht. Een grotere versie vindt u in bijlage 10. Huidige huisvesting Toekomstige huisvesting Investerings- Toekomstig school school raming aantal locatie locatie (optie) (x 1,0 mln.) leerlingen < 5 jaar 5-10 jaar > 10 jaar Dr. P.C.M. Bosschool (cluster 2) Hommelseweg 403a Bonte Wetering 89 Aleida Gezinaschool (cluster 3) Kemperbergerweg 3a (tot ) Sg. Mariëndael (cluster 3) Wekeromseweg 6 De Radar/Arnhemse Buitenschool (cluster 4) Bosweg 1 Julianalaan 1 Doorwerthlaan 2 Dr. P.C.M. Bosschool + De Winde en Diagnostisch Centrum (cluster 2) 1. Hommelseweg (aanpassen of nieuwbouw) Tijdelijke huisvesting Aleida Gezinaschool (cluster 3) Sg. Mariëndael (cluster 3) Wekeromseweg 6 (Aleida Gezinaschool is verhuisd per ) Sg. Mariëndael (cluster 3) nevenvestiging tussen Rijn en Waal? De Radar/Arnhemse Buitenschool (cluster 4) Arnhem Noord: 1. Bosweg 1 handhaven (eventueel op termijn verplaatsen) én 9,4 242 n.v.t. p.m. p.m. 100 Prioriteiten Reigerstraat 11 Gravenstraat 9a (verlaten per ) 2. Doorwerthlaan 2 handhaven en aanpassen 5,4 150 Arnhem Zuid 6, Mr. D.U. Stikkerstraat (nieuwbouw) De Stijgbeugel + De Marwindt (cluster 2) De Stijgbeugel (cluster 2) Hommelseweg 403 Spiekmanlaan Regiogemeente tussen Rijn en Waal (nieuwbouw) of 2. Arnhem Zuid - Schuytgraaf Centrum (nieuwbouw) of p.m. 13, Nijmegen - Waalsprong (nieuwbouw) p.m. De Stijgbeugel locatie Hommelseweg Tijdelijke huisvesting Sg. Mariëndael (cluster 3) Heijenoordseweg 5a Heijenoordseweg 9 Sg. Mariëndael (cluster 3) De Radar/Arnhemse Buitenschool Bovenbouw (cluster 4) 1. Heijenoordseweg (nieuwbouw als onderdeel van herontwikkeling Het Dorp en terrein Groot Klimmendaal) De Radar/Arnhemse Buitenschool Bovenbouw Tijdelijke huisvesting 47,3 693 De Radar/Arnhemse Buitenschool (cluster 4) Arnhemsestraatweg 29 Velp (bovenbouw) De Radar/Arnhemse Buitenschool Onderbouw (cluster 4) 170 Bakenbergseweg 76 (onderbouw) 1. Bakenbergseweg en Vijverlaan handhaven of p.m. Vijverlaan 30 (onderbouw) 2. Andere locatie in Arnhem (nieuwbouw) 9,4 Speciaal onderwijs Voortgezet speciaal onderwijs Hiermee is de koers bepaald en het kader aangegeven voor de verdere planuitwerking en de besluitvorming over het beschikbaar stellen van budgetten voor de realisering.

48 47

49 Bronnen 48 "Koersen op het kind: groeistuipen in het speciaal onderwijs", Projectbureau Operatie Jong, juni 2007 Brieven van de staatsecretaris van OCW aan de Tweede Kamer over "Passend Onderwijs" van 25 juni 2007 en 5 december 2007 Visiedocument IHP primair onderwijs 27 november 2007 Huisvestingsaanvraag De Radar-ABS en SG Mariëndael, januari 2007 Rapport M3V "Haalbaarheidsonderzoek gezamenlijke huisvesting De Radar/ABS en Sg. Mariëndael", mei 2008 Massastudie gezamenlijke huisvesting De Radar/ABS en Sg. Mariëndael aan de Heijenoordseweg, Molster Stedenbouw, 24 oktober 2008 Aanzet voor een masterplan huisvesting voor SEC en Viataal, januari 2007 Leerlingprognose en ruimtebehoefte 2006 Speciaal Onderwijs, september 2006 (in opdracht van de gemeente Arnhem opgesteld door Pronexus BV) Onderzoeksrapport "Wijzigingen modelverordening voorzieningen huisvesting onderwijs", VNG juli 2007

50 49

51 Bijlagen Het onderwijs aan zorgleerlingen 2. Regionale Expertise Centra - indeling REC's 3. Herkomst leerlingen SO en VSO 4. Basisgegevens huidige schoolgebouwen 5. Toekomstig aantal leerlingen toelichting prognose 6. Bouwstenen van het 'Arnhems Model' 7. Berekening van de toekomstige ruimtebehoefte 8. Locatieonderzoek 9. Investeringsraming 10. Overzicht van De Koers en Kerngegevens Toekomstvisie huisvesting SO en VSO

52 51 Toekomstvisie huisvesting SO en VSO

53 Bijlage 1 52 Het onderwijs aan zorgleerlingen Sinds 1998 en 2003 kennen we in Nederland een herziene wettelijke systematiek voor leerlingen met extra onderwijsvragen. Deze leerlingen worden vaak zorgleerlingen genoemd. De verdeling van het gespecialiseerde onderwijs aan zorgleerlingen in 4 wetten (de Wet op het Primair Onderwijs, de Wet Voortgezet Onderwijs, De Wet Educatie en Beroepsonderwijs en de Wet op de Expertise Centra) wordt ook wel gekenschetst als de 4 kolommen : * 1e kolom In het primair onderwijs (PO) kennen we basisscholen met een intern begeleider (IB), deze IB er coördineert de zorg in de school en is de schakel naar de zorg buiten de school. Basisscholen participeren in samenwerkingsverbanden (SWV) Weer Samen naar School, met een speciale school voor basisonderwijs (Sbao). Om toegelaten te kunnen worden tot het Sbao moet een leerling een beschikking hebben van een permanente commissie leerlingenzorg (PCL). * 2e kolom In het speciaal en voortgezet speciaal onderwijs - (V)SO - kennen we de Regionale Expertise Centra (REC) met een Commissie voor de Indicatiestelling (CvI). Deze REC s worden gevormd door de scholen voor speciaal en voortgezet speciaal onderwijs. Er bestaan 4 clustervormen voor de REC s. De CvI van een REC kan een beschikking geven die recht geeft op een 'rugzak' of plaatsing op een (V)SO school (hoogte van de bedragen zijn afhankelijk van de schoolsoort). De criteria die men dient te gebruiken zijn landelijk vastgesteld. Toekomstvisie huisvesting SO en VSO * 3e kolom In het voortgezet onderwijs (VO) zijn samenwerkingsverbanden. In de scholen kent men een interne zorgstructuur met bijvoorbeeld mentoraat en een zorgcoördinator. Voor toelating tot de twee vormen van gespecialiseerd onderwijs, te weten het leerweg ondersteunend onderwijs (het LWOO, passend binnen de reguliere leerwegen) of het Praktijkonderwijs (in een aparte school of afdeling) is een beschikking nodig van een regionale verwijzingscommissie (RVC). Ook de RVC hanteert landelijke criteria. * 4e kolom In het middelbaar beroepsonderwijs (MBO) kennen we geen verplichte samenwerking tussen instellingen. Elk Regionaal Opleidings Centrum kent een drempelloze instroom in niveau 1 en 2, iedere leerling is welkom. Voor zorgleerlingen worden allerlei aparte stromen opgezet, bijvoorbeeld trajectklassen, vaak in samenwerking met het bedrijfsleven en de Regionale Meld- en Coördinatiepunten. Op de volgende pagina zijn de veranderingen in de wettelijke systematiek van onderwijs voor zorgleerlingen vanaf 1998 weergegeven.

54 53 Toekomstvisie huisvesting SO en VSO

55 Bijlage 2 54 Regionale Expertise Centra Regionale Expertise Centra (REC s) zijn samenwerkingsverbanden van scholen voor (voortgezet) speciaal onderwijs in een regio. De regio-indeling verschilt per cluster, afhankelijk van het aantal leerlingen en het aantal scholen. Onderstaande kaartjes geven een overzicht van de REC s voor de clusters 2, 3 en 4, waarbij telkens is vermeld binnen welk REC de Arnhemse scholen samenwerken. De Regionale Expertise Centra hebben de volgende wettelijke taken: de instandhouding van de onafhankelijke Commissie voor de Indicatiestelling (CvI); de ondersteuning van ouders bij het indienen van een verzoek om indicatiestelling en bij het vormen van een dossier voor de CvI; de ondersteuning van de ouders bij het zoeken naar een school als de leerling is geïndiceerd; de coördinatie van de inzet van de ambulante begeleiding op de reguliere scholen. REC-regio s cluster 2 Toekomstvisie huisvesting SO en VSO REC ZEON REC-regio s cluster 3 REC Groot Gelre REC-regio s cluster 4 REC Vierland

56 55 Toekomstvisie huisvesting SO en VSO

57 Bijlage 3 56 Herkomst van de leerlingen Onderstaande kaartjes en tabellen geven inzicht in de herkomst van de leerlingen op de scholen voor (voortgezet) speciaal onderwijs. Het is een momentopname van januari / februari Legenda 1-5 leerlingen 6-10 leerlingen leerlingen > 20 leerlingen SPECIAAL ONDERWIJS Dr. P.C.M. Bosschool Toekomstvisie huisvesting SO en VSO Scholengemeenschap Mariëndael De Radar/Arnhemse Buitenschool VOORTGEZET SPECIAAL ONDERWIJS

58 VOORTGEZET SPECIAAL ONDERWIJS 57 De Stijgbeugel De Stijgbeugel + De Marwindt Toekomstvisie huisvesting SO en VSO

59 VOORTGEZET SPECIAAL ONDERWIJS (vervolg) 58 Sg. Mariëndael VSO-LG Scholengemeenschap Mariëndael VSO-totaal (LG, MG, ZMLK, VBO LWOO) Sg. Mariëndael VSO-MG Toekomstvisie huisvesting SO en VSO Sg. Mariëndael VSO-ZMLK Sg. Mariëndael VBO LWOO De Radar/Arnhemse Buitenschool

60 59 Toekomstvisie huisvesting SO en VSO

61 Bijlage 4 60 Gegevens huidige schoolgebouwen SPECIAAL ONDERWIJS Dr. P.C.M. Bosschool (SO cluster 2) huidige locatie bouwjaar BVO in m2 aantal lokalen gymzaal bouwkundige totaal waarvan: kwaliteit perma- nent nood- lokalen Bonte Wetering / Hommelseweg 403a 1994 / Knelpunten Bonte Wetering 89: - gebouw verkeert bouwkundig in matige tot slechte staat en voldoet niet aan de eisen van het huidige speciaal onderwijs; noodzakelijk groot onderhoud is uitgesteld met het oog op toekomstige verhuizing - voor de vier noodlokalen is in 2006 een vrijstelling van het bestemmingsplan verleend op grond van artikel 17 WRO voor maximaal 5 jaar, c.q. tot uiterlijk in 2011; aan de bewoners van de Geitenkamp is toegezegd dat de noodlokalen uiterlijk in 2011 zullen worden verwijderd - er is veel schade aan met name de noodlokalen als gevolg van vandalisme. Toekomstvisie huisvesting SO en VSO Hommelseweg 403a: - voor de bouw van de noodlokalen is in 2002 een tijdelijke bouwvergunning voor 5 jaar verleend op grond van een negatief advies van de welstandcommissie; de termijn is middels een gedoogbeschikking verlengd. Aleida Gezinaschool (SO cluster 3 ZMLK) huidige locatie bouwjaar BVO in m2 aantal lokalen gymzaal bouwkundige totaal waarvan: kwaliteit permanent noodlokalen Wekeromseweg /

62 SPECIAAL ONDERWIJS (vervolg) 61 Scholengemeenschap Mariëndael (SO cluster 3 LG/MG) huidige locatie bouwjaar BVO in m2 aantal lokalen gymzaal bouwkundige totaal waarvan: kwaliteit permanent noodlokalen Wekeromseweg / Toekomstvisie huisvesting SO en VSO De Radar/Arnhemse Buitenschool (SO cluster 4) huidige locatie bouwjaar BVO in m2 aantal lokalen gymzaal bouwkundige totaal waarvan: kwaliteit permanent noodlokalen Bosweg / /- Julianalaan /- Doorwerthlaan /- Reigerstraat Knelpunten: Bosweg 1 - noodlokalen staan buiten de vergunningstermijn - locatie is gelegen in het landgoed Klarenbeek waarvoor de gemeente een landschapsvisie heeft opgesteld; in dat kader wordt een andere functie van gebouw en locatie die meer aansluit bij de toekomstige ontwikkeling tot stadspark, wenselijk geacht

63 VOORTGEZET SPECIAAL ONDERWIJS 62 De Stijgbeugel (cluster 2) huidige locatie bouwjaar BVO in m2 aantal lokalen gymzaal bouwkundige totaal waarvan: kwaliteit permanent noodlokalen Spiekmanlaan /- Hommelseweg 403 ca / 1967 / /- Toekomstvisie huisvesting SO en VSO Scholengemeenschap Mariëndael (cluster 3 LG/MG/ZMLK) huidige locatie bouwjaar BVO in m2 aantal lokalen gymzaal bouwkundige totaal waarvan: kwaliteit perma- nent nood- lokalen Heijenooordseweg /- 5a Heijenooordseweg /- Knelpunten: - gebouwen voldoen niet meer aan de eisen van het huidige voortgezet speciaal onderwijs; er zijn onder andere onvoldoende praktijklokalen ten behoeve van de arbeidstoeleiding - voor de noodlokalen is in 1987, 1994 en 1999 een tijdelijke vrijstelling van het bestemmingsplan op grond van artikel 17 WRO verleend voor een periode van maximaal 5 jaar, c.q. de termijn is in alle gevallen verstreken en in 2007 via een gedoogbeschikking verlengd - de in 1987 en 1994 geplaatste noodlokalen verkeren in slechte staat en moeten dringend worden vervangen; een beslissing daarover is steeds uitgesteld in afwachting van een plan voor de toekomstige huisvesting van de school.

64 De Radar/Arnhemse Buitenschool (cluster 4) 63 Toekomstvisie huisvesting SO en VSO huidige locatie bouwjaar BVO in m2 aantal lokalen gymzaal bouwkundige totaal waarvan: kwaliteit perma- nent nood- lokalen Bakenbergseweg /- Vijverlaan Arnhemsestraatweg te Velp *) dojo/fitness *) gehuurd voor 5 jaar tot Knelpunten Vijverlaan 30 - gebouw (oorspronkelijk basisschool) voldoet niet aan de huidige eisen voor het voortgezet speciaal onderwijs. Arnhemsestraatweg 29 te Velp - gebouw (vm. kantoorpand) is in 2007 gehuurd voor een periode van 5 jaar om te voorzien in de dringende uitbreidingsbehoefte van de school; de huurtermijn en de door de gemeente Rheden verleende vrijstelling van het bestemmingsplan op grond van artikel 19 WRO eindigen op 1 augustus 2012.

65 Bijlage 5 64 Toelichting prognose aantal leerlingen Voor het (voortgezet) speciaal onderwijs is geen betrouwbare prognose op te stellen volgens de gangbare uitgangspunten. Enerzijds omdat het aantal leerlingen wordt bepaald door de verwijzing van zorgleerlingen vanuit het reguliere onderwijs en de toetsing door de Commissies voor de Indicatiestelling van de REC's. Anderzijds omdat ouders van leerlingen met een indicatie zelf kunnen bepalen of zij hun kind aanmelden voor een school voor (voortgezet) speciaal onderwijs danwel op een reguliere school onderwijs laten volgen met ambulante begeleiding van de REC's. Om toch een uitgangspunt te kunnen bepalen voor de toekomstige huisvestingsbehoefte zijn drie benaderingen gevolgd: 1. een prognose op basis van het aantal leerlingen op peildatum en de bevolkingsprognose voor de herkomstgemeenten (onderzoek Pronexus, september 2006) 2. een terugblik op de ontwikkeling van het aantal leerlingen in de afgelopen jaren en een inschatting van de effecten van voorzienbare ontwikkelingen die van invloed kunnen zijn op de omvang van de leerlingpopulatie. Hierbij moet worden gedacht aan de invoering van de zorgplicht ("Passend Onderwijs"), verwachte doorstroom van speciaal naar voortgezet speciaal onderwijs, de landelijke concentratie van het dovenonderwijs, landelijke trends zoals de groei van cluster 4 en nieuwe scholenvoor (voortgezet) speciaal onderwijs in de regio. 3. gesprekken met schoolbesturen over hun verwachtingen ten aanzien het toekomstig aantal leerlingen en gegevens uit het door M3V in opdracht van de schoolbesturen van de Scholengemeenschap Mariëndael en het VSO De Radar/Arnhemse Buitenschool opgestelde rapport over de toekomstige huisvesting. Toekomstvisie huisvesting SO en VSO ad 1. Pronexus BV heeft in 2006 in opdracht van de gemeente Arnhem een prognose opgesteld van de leerlingen aantallen voor de periode 2006 tot en met In de ramingen van de leerlingenaantallen zijn twee ontwikkelingen verwerkt. Dit zijn de trends in de omvang van de basisgeneratie in de afzonderlijke gebieden van de gemeente Arnhem en de omliggende gemeenten én de schoolkeuze. Bij de opzet van de prognoses zijn cijfers verwerkt met een uitsplitsing van leerlingen naar herkomstgebied. Uitgangspunt voor de prognose zijn de teldatum-gegevens van 1 oktober Onderstaande tabellen geven een samenvatting van de belangrijkste resultaten voor het SO en VSO. In het overzicht zijn de leerlingaantallen van peildatum 1 oktober 2005 weergegeven onder De prognose omvat ook de scholen voor speciaal basisonderwijs. Deze gegevens worden in de visieontwikkeling voor de huisvesting SO en VSO niet meegenomen.

66 65 ad 2. Met het schoolbestuur van De Radar/Arnhemse Buitenschool is intensief overleg gepleegd over de leerlingaantallen in het SO en VSO vanwege de onzekere ontwikkeling in cluster 4. Aan de hand van de huidige aantallen leerlingen per leerjaar en ervaringsgegevens over doorstroom, tussentijdse instroom en uitstroom is een prognose opgesteld die op dit moment de best denkbare benadering geeft van het toekomstig aantal leerlingen. De resultaten zijn weergegeven in onderstaande tabellen. PROGNOSES SO ARNHEM versie 12 maart 2008 Toekomstvisie huisvesting SO en VSO SO schooljaar schooljaar schooljaar schooljaar schooljaar ARNHEM begin eind begin eind begin eind begin eind begin eind SO leerjaar Instroom begin schooljaar gem.13 leerlingen Tussentijdse instroom gemiddeld 3 lln SO leerjaar Doorstroom leerjaar tussentijds gemiddeld 3 lln SO leerjaar Instroom leerjaar tussentijds gemiddeld 3 lln SO leerjaar Instroom leerjaar tussentijds gemiddeld 12 lln SO leerjaar Instroom leerjaar tussentijdsgemiddeld 15 lln SO leerjaar Instroom leerjaar tussentijds gemiddeld 15 lln SO leerjaar Instroom leerjaar tussentijds gemiddeld 6 lln SO leerjaar Instroom leerjaar tussentijds gemiddeld: 2 lln SO kopklas Instroom SO tussentijds: nihil Totaal jaarinstroom 72 leerlingen