Basiscursus NME - Natuurbeleving

Transcriptie

1 Sofie Regniers 1 Basiscursus NME - Natuurbeleving Natuur- en Milieu-educatie: meer dan kennisoverdracht alleen. Bij Natuur- en Milieu-Educatie (NME) gaat het niet alleen om kennis over fauna, flora en ecologie. Het is belangrijk rekening te houden met de verschillende types van recreanten en te weten hoe je hetgene je wil meegeven, kan afstemmen op de doelgroep. Natuureducatie en bescherming hebben reeds lang ingezet op informatiepanelen, bezoekerscentra, De gedachte hierachter is dat naarmate meer mensen van de natuur weten en haar begrijpen, ze er ook meer respect voor zullen hebben. Maar dit zal slechts voor een deel van de bevolking werken. Voor veel mensen is de beleving met alle zintuigen een onmisbaar gegeven in hun natuurervaring. Waarom zoeken mensen natuur op? Met de verstedelijking van Vlaanderen en de toename van industrie, krijgt de natuur een grotere aantrekkingskracht op een zeer ruime bevolkingsgroep. Het beleven van natuur betekent echter niet voor iedereen hetzelfde. Ruben Abma (2003) ondervroeg een aantal recreanten in een Nederlands natuurgebied. Hieruit bleek dat van alle ondervraagde recreanten 6% hongerde naar kennis van de natuur, 14% zocht vooral naar rust, schoonheid en harmonie in de natuur en 12% had zijn hart verloren aan de wilde natuur. Het merendeel van de recreanten was niet in één van deze categorieën onder te brengen, maar eerder in een combinatie ervan. Ze wilden het één en ander over de natuur weten, maar haar ook zintuiglijk ervaren. In dit laatste bleken zowel gevoelens van spanning en verrassing als van rust en schoonheid een rol te spelen. De ene recreant kan pas van de natuur genieten als hij van de paden af mag gaan, de andere krijgt al kriebels bij de gedachte dat hij verloren zou kunnen lopen. Misschien heeft de ene recreant wel graag veel informatie tijdens de wandeling, bij de andere staat net dat het beleven van de natuur in de weg. En misschien heb je in de groep wel iemand die natuur op televisie al een geweldige natuurbeleving vindt. De laatste jaren is het ook een modeverschijnsel om die natuur te gaan beleven die opraakt, zoals de enorme gletsjers in Patagonië, de koraalriffen op de zeebodem of het bezoeken van ongerepte stukjes in de Amazone. Gelukkig moet je niet zo ver gaan om de natuur te beleven. Denk maar aan het voorbijvliegen van een koninginnenpage tijdens het barbecueën in je eigen tuin of het park. Beleving versus belevenis Mensen zijn op zoek naar allerlei manieren om hun vrije tijd in te vullen. De behoefte aan attracties en georganiseerde vrijetijdsbesteding is enorm toegenomen. En succes is helemaal

2 Sofie Regniers 2 verzekerd als het iets heel spectaculairs blijkt te zijn. Ook de natuur wordt meer en meer het decor van dergelijke activiteiten. Denk maar aan mountainbiketochten, canyoning, Filosoof Gerard Visser omschreef belevenis ooit met deze woorden : Wat ik doe, wat ik meemaak, wat ik tegenkom, moet me bevallen. Het moet leuk zijn, Maar in de grond wordt er in de beleving binding gezocht, een woord dat ons raakt, een gebeurtenis die ons buiten onszelf verplaatst en voet geeft, al is het maar even, in het raadsel van herkomst en bestemming. Tegelijkertijd zie je dat in het massale najagen van de beleving een dergelijke ervaring juist uitblijft. Dat is de ambiguïteit die in de beleving heerst. Er schuilt iets in de beleving dat haar van binnenuit uitholt. Om nog steeds het gevoel te hebben dat je iets beleeft, moet de attractie echter voor velen steeds spectaculairder zijn. Wilde kanotochten door een laagveengebied, mountainbiken in de duinen gaat het hier om natuurbeleving of een belevenis in de natuur? Door het constante zoeken naar meer belevenis, is er nog weinig ruimte voor de pure natuurbeleving. De biologische waarde van de natuur zelf is hier niet meer zo relevant, het is slechts een speelgrond. Je kan het bijna vergelijken met een pretpark. Maar je kan het ook anders bekijken: Als de belevenis in de natuur voor iemand maar pas een belevenis is als die in de natuur plaatsvindt, is die natuur toch wel meer dan een decor of speelgrond? De invloed van natuurbeelden op natuurbeleving Natuurbeleving heeft een sterke emotionele kant. Daarnaast heeft beleving ook te maken met betekenisverlening en waardetoekenning. Deze laatsten zijn onmogelijk zonder gevoelens te verwerken. Het gevoel, de betekenis en waarde die mensen aan een beleving hechten, is afhankelijk van hun kennis en ervaringen omtrent die natuur. Het complexe geheel van opvattingen, kennis, functies, belangen, gevoelens, belevingen en waarden van, over en bij natuur noemen we natuurbeelden. Het natuurbeeld van elk individu wordt bepaald door de woonomgeving, het gezin, de vrienden, culturele achtergrond, de persoonlijke interesses, de gemoedstoestand Een natuurbeeld is geen vast gegeven. Een natuurbeeld verandert met de leeftijd, door nieuwe ervaringen, door nieuwe vrienden, Mensen gaan dus verschillende betekenissen verbinden aan natuur. Begrip van en respect voor die verschillende betekenissen en voor de veelvormigheid van natuur is fundamenteel. Respect voor verschillen is immers een essentieel onderdeel van een duurzame samenleving. Op die manier kunnen we allemaal samen streven naar een meer democratische, leefbare en duurzame samenleving. Enkel als je rekening houdt met deze verschillende natuurbeelden, ga je ook meer mensen betrekken bij het verhaal dat je wil brengen. Kennis van deze natuurbeelden is daarom essentieel om een ruim draagvlak te creëren voor natuur, om op een efficiënte wijze te communiceren en te overleggen, om samen doeltreffend naar oplossingen te zoeken van milieuproblemen,

3 Sofie Regniers 3 Hoe kader je natuurbeleving binnen Educatie voor Duurzame ontwikkeling? Als één van de weinige (misschien wel de enige) diersoorten op aarde zijn wij als mens in staat om tijdens ons leven een reflectie te maken op verleden en toekomst. We kunnen ook stilstaan bij de impact die we hebben op ons eigen bestaan. Alleen beseffen we niet altijd dat we deel uit maken van een groter geheel, van een ecosysteem. Eén van de taken van NME is dan ook mensen te begeleiden in dit leerproces. Natuurbeleving is voor veel mensen de eerste stap in dit leerproces. Door iets te beleven in de natuur, hecht je ook een bepaalde waarde aan deze natuur. Ook emoties spelen een belangrijke rol bij natuurbeleving. Door zelf te ervaren en door de verwondering die voortkomt uit natuurbeleving, zal het leerproces ook vlotter gaan. Als bovendien ook nieuwe kennis wordt aangereikt, ben je al aardig op weg naar EDO. Eén van de peilers van EDO die daarop aansluit is het systeemdenken. Als je wil komen tot een duurzame levenswijze, zal je bij natuureducatie de verschillende principes van EDO moeten toepassen. Natuurbeleving zal ook niet voor iedereen de eerste stap in dit leerproces zijn. Voor mensen die niet open staan voor zintuiglijke ervaringen, maar die bijvoorbeeld veel meer geïnteresseerd zijn in het determineren van planten en dieren, zal nieuwe kennis een veel grotere impact hebben in het leerproces. Natuurbeleving Natuurbeleving is iets heel persoonlijks. Je kan dit niet forceren, maar je kan er wel voor zorgen dat er ruimte is voor natuurbeleving tijdens je wandeling of natuuractiviteit. Je kan iemand wijzen op een bepaald natuurfenomeen of de tijd geven om even stil te staan en te ervaren. Je kan moeilijk tegen iemand zeggen dit beleef je verkeerd, want iedereen beleeft natuur op een andere manier. Er is geen speciale plaats waar je naartoe moet gaan om de natuur te beleven. Wel kan je naar een bepaalde plek gaan om de kans op een ontmoeting met een bepaalde diersoort te vergroten, maar dan nog moet het geluk mee zitten. Misschien regent het wel en vliegen de vlinders helemaal niet rond, of laten die dassen zich net die avond niet zien. Wellicht ben je zelf, en de groep die alle hoop op jou gesteld heeft, wel teleurgesteld. Dit verkrijg je juist omdat je met je natuurwandeling een heel specifieke vorm van natuurbeleving nastreeft. Als je doel is het geluid te laten horen van een nachtzwaluw en je hoort die niet. Een sterk pleidooi om dan ook andere natuurbelevingsmomenten te voorzien tijdens je wandeling. De meest fantastische natuurbelevingsmomenten zijn de meest onverwachte, diegene die je zomaar overkomen. Zoals een ree die plots je pad kruist, of een prachtige regenboog na een stevige regenbui, Deze belevingsmomenten kan je natuurlijk niet plannen, maar de tijd nemen om er even bij stil te staan, vergroot de kans op een unieke ervaring. Werkvormen bij natuurbeleving

4 Sofie Regniers 4 Voor natuurbeleving bestaan een groot aantal werkvormen. Maar een werkvorm komt pas tot zijn recht als hij goed wordt toegepast. Dat alles hangt af van de vaardigheden en de houding van de begeleider. Bovendien is het ook een kunst om op het juiste tijdstip de juiste werkvorm te gebruiken. Enkel met theorie over natuurbeleving zal je niet ver geraken. Ervaring verwerven door het toepassen van verschillende werkvormen voor natuurbeleving, is de beste manier om de theorie om te zetten in de praktijk. Dit kan zowel door het passief meevolgen van een gids of door zelf de werkvormen actief te beleven. Tijdens een natuurbelevingsactiviteit is vooral het zelf ervaren en zelf beleven zeer geschikt om deelnemers actief te laten deelnemen. Zo kan je de opdracht geven om iets te zoeken dat je heel mooi vindt. Hierdoor laat je de omgeving inwerken op de deelnemer zelf zonder veel bemiddeling van anderen en creëer je ruimte voor natuurbeleving. Maar je kan de natuurbeleving ook sturen en intenser maken door bijvoorbeeld een opdracht te geven waarin gericht waargenomen wordt met een bepaald zintuig, bv. een stilte-oefening met gesloten ogen. Je kan er ook een spelelement aan koppelen: iets raden, iets uitbeelden, Door veel werkvormen af te wisselen zal het publiek ook veel gemotiveerder zijn. De keuze van een bepaalde werkvorm hangt af van het doel dat je wil bereiken, maar ook van de doelgroep, de situatie en het aanvoelen van de gids. In een groep waar men elkaar niet kent, zal misschien niet iedereen een speelse opdracht willen meedoen, terwijl de stilte-oefening wel een groot succes blijkt te zijn. Enkele voorbeelden van natuurbeleving Beeld je even in dat je een geleide wandeling volgt en je volgende activiteit beleeft. Je wordt geblinddoekt en door een partner in een park naar een boom geleid. Daar krijg je de opdracht om die boom te betasten en eraan te ruiken. Jouw partner doet ook suggesties om de boom verder te verkennen, zoals: met je wang over de schors gaan; kan je hem met je armen omspannen? Voel eens lager of hoger; groeit er iets op de boom? Als je aangeeft klaar te zijn leidt jouw partner je nog steeds geblinddoekt langs een andere route weer naar het uitgangspunt. Daar wordt de blinddoek afgedaan en moet je proberen de boom die je zojuist verkende jouw knuffelboom met open ogen terug te vinden. Voor de meeste mensen geldt dat zij nog nooit zo met bomen bezig waren. Deze activiteit is afkomstig uit het programma Sharing nature. Ruim veertig jaar geleden werd dit ontwikkeld door Joseph Bharat Cornell. Hij beschreef deze activiteiten in boeken en verzorgde trainingen in het begeleiden van deze speelse vormen van natuurbeleving (zie In eerste instantie ging het om activiteiten met kinderen, maar verschillende daarvan zijn ook geschikt voor volwassenen. De spelvormen van Cornell vonden ook hun weg naar ons land en worden nog steeds veel gebruikt. In 1979 verscheen in ons land een vertaling van zijn boek onder de titel Beleef de natuur met kinderen, maar dat is al heel lang uitverkocht. In 2009 bracht Anne Mijke van Harten een set kaarten uit, met twintig spelvormen uit Sharing nature. Centraal doel van de activiteiten is het ervaren

5 Sofie Regniers 5 van verbondenheid met de natuur. De didactiek die eraan ten grondslag ligt, noemt men flow learning. Bij deze vorm van leren onderscheidt men volgende fasen: enthousiasme opwekken ( opwarmen ), aandacht concentreren, directe natuurervaringen (opgaan in de flow van de natuur) en reflectie door het delen van ervaringen. Bij elk spel in het boek staat aangegeven voor welke fase van het flow-leren dit vooral geschikt is, welke materialen nodig zijn, waar het gespeeld kan worden, het aantal spelers en voor welke leeftijdsgroep het geschikt is (zowel 3+ spelen als 10+). Tijdens een optimale belevingsactiviteit worden spelen aan elkaar gekoppeld voor de verschillende opeenvolgende fasen van flow -leren. Enkele voorbeelden van deze spelen: zoeken van een lievelingsplek, het interviewen van een steen, plant, boom of dier in de omgeving, lopen op blote voeten, roofdier en prooi (op geluid prooi proberen te pakken), een spel om de namen van bomen of andere levende wezens te leren,. Belevings TOP 10 Organiseer je zelf een natuurbelevingsactiviteit, check dan eens of jouw activiteit beantwoordt aan de belevings-top 10. Succes verzekerd! - Activeer alle zintuigen. - Link het onderwerp aan de eigen leefomgeving: persoonlijk-praktisch-passioneel. - Bouw wauw -momenten in. - Maak dingen uitdagend (prikkelmaterialen ) / zoek spektakel / durf! - Laat iedereen zelf doen en ontdekken. - Grijp spontane en onvoorziene kansen. - Geef emoties een plaats naast exacte wetenschap. - Voorzie diverse ervaringsmomenten: individueel + groepsbeleving. - Speel (spelletjes, toneel, wedstrijdje ). - En dan als resultaat van de vorige punten: Zorg voor de drang naar meer! Publicaties Recent verschenen verschillende publicaties waarin jarenlange ervaringen met vormen van natuurbeleving zijn neergeschreven en toegankelijk gemaakt zijn. Opdrachten die je met kinderen kunt doen in de 'echte' natuur, zijn vaak ook voor volwassenen nog leuk! Alles samen worden in de verschillende publicaties honderden ideeën voor activiteiten gegeven. Een recensie van deze werken vind je onder: - Boogmans, J. (2010), Rupsen horen poepen: praktijkgids natuurbeleving. Zeist: KNNV Uitgeverij, paperback, 210 pagina s. ISBN Prijs 29,50 - Danks, F. & J. Schofield (2010), Ga buiten spelen: op avontuur in de natuur. Haarlem: Gottmer, gebonden, 143 pagina s, ISBN Prijs 17,90

6 Sofie Regniers 6 - Harten, A.. van (2009), Kaartenset Sharing nature : 20 spelvormen voor topervaringen in de natuur. Loenen (Gld.): Earthgames. Prijs 26,50. Bestellen via - Lommers, T. (2009), Schrikdraad! Ideeën voor een actieve, avontuurlijke natuurverkenning. 179 pagina s. Leiden: DKV IVN Zuid-Holland. Prijs 14 (inclusief verzendkosten). Bestellen bij tonlommers@casema.nl - Lommers, T. (2009), Dat prikt! Stukjes verwondering aan wilde planten. 114 pagina s. Leiden: DKV IVN Zuid-Holland. Prijs 16,- (incl. verzendkosten) bij hetzelfde adres. Beide titels samen 27,75 (incl. verzenden) - Meijs, J. (2010), Het oergevoel: over vuur maken, sporen zoeken, sluipen en nog veel meer. Zwolle: A3-boeken. 144 pagina s. ISBN Prijs 24,50 Bronnen Abma, R. (2003), De recreant als subject. Over de natuurbeleving als basis voor de beeldvorming van natuur, Staatsbosbeheer, Driebergen. Both, K. (2011), Natuurbeleving een verzamelrecensie, Mensen-kinderen Cornell, J. (1979), Beleef de natuur met kinderen, Elmar, Rijswijk. Matthijs Schouten, M. (2007), Natuurbeleving in de 21e eeuw, Huig, jg.4 Visser, G. (1998), "Hoe wilt Gij zijn ontmoet" in het tijdperk van de beleving', Wapenveld, jg.48, nr.3, "In alle mogelijke experimenten gaan we op zoek naar iets dat ons nog treft of raakt" - Van Gelderen, J. (2004), Handleiding voor natuur- en milieueducatieve activiteiten. IVN- Werkvormenboek, IVN, Amsterdam.