Verkenning opleidingen voor loopbaanprofessionals december 2015

Transcriptie

1 december 2015 Inleiding Euroguidance heeft in opdracht van het ministerie van OCW in 2014 een start gemaakt met een verkenning naar opleidingen voor (toekomstig) loopbaanprofessionals in onderwijs en arbeidsmarkt(toeleiding). In 2015 is aan deze opdracht vervolg gegeven en zijn een aantal opleiders in Nederland bevraagd over het aandeel loopbaanbegeleiding 1 binnen hun opleiding(en). Doel van deze verkenning is om in beeld te brengen welke opleidingen er zijn op hbo- en wo-niveau met een loopbaancomponent. Ofwel de onderliggende vraag hieraan is op welke manier worden loopbaanprofessionals toegerust om rollen en taken rondom loopbaanbegeleiding uit te voeren. Voor de verkenning in 2015 is enkel gefocust op door de overheid bekostigde instellingen voor hoger onderwijs (hbo en wo). Het gaat om het aanbod van initiële opleidingen, het aanbod van post-hbo of post-master opleidingen is niet meegenomen. In dit verslag worden de resultaten kort gedeeld. Vragen die in de verkenning centraal staan: Wat is het huidige aanbod aan opleidingen met een loopbaancomponent? Hoe ziet het component loopbaanbegeleiding eruit binnen de opleidingen? Aan welke competenties wordt gewerkt? Op welke manier maakt loopbaanbegeleiding deel uit van de stage? Welke visie hanteren de opleidingen op loopbaanbegeleiding? Op welke theorieën, kaders en competentieprofielen baseren de opleidingen zich? In hoeverre vindt er samenwerking plaats tussen opleidingen met een loopbaancomponent? Aanpak verkenning Er is op basis van informatie uit brochures en via de Keuzegids een selectie gemaakt van opleidingen met een loopbaancomponent. Informatie uit brochures en de Keuzegids is tevens verwerkt in de verkenning. Binnen de groep relevante opleidingen is een selectie gemaakt van instellingen die vervolgens zijn bevraagd via telefoon of indien dat niet mogelijk was, via e- mail. Alle telefonisch geraadpleegde personen hebben een gespreksverslag via de mail ontvangen en zijn op de hoogte dat de verstrekte informatie is meegenomen in deze verkenning. Van belang is dat de informatie in deze verkenning niet volledig is of van toepassing is op álle instellingen met opleidingen met een loopbaancomponent: het gaat hier om een steekproef op basis waarvan voorzichtige conclusies kunnen worden getrokken. In 2016 staan een aantal vervolgstappen gepland om de verkenning verder te verbreden en verdiepen. 1 In dit verslag wordt gesproken over loopbaanbegeleiding, daar waar het gaat om het brede spectrum van loopbaanleren, loopbaanoriëntatie, loopbaanontwikkeling en loopbaanbegeleiding. In verschillende sectoren worden verschillende termen gebruikt, voor de helderheid en leesbaarheid is in dit verslag gekozen voor één term: loopbaanbegeleiding. 1/8

2 Geraadpleegde instellingen Bij hbo- en wo-opleidingen met een loopbaancomponent zijn een of meerdere personen geraadpleegd van de volgende opleidingen: Fontys Hogeschool HRM Fontys Hogeschool Toegepaste psychologie Windesheim HRM Saxion HRM Hogeschool Arnhem en Nijmegen Toegepaste psychologie Hogeschool Arnhem en Nijmegen - HRM 2/8

3 1. Overzicht opleidingen hbo- en wo-opleidingen met een loopbaancomponent Opleiding hbo of Uitstroomrichtingen Loopbaancomponent Loopbaancomponent Uitstroom naar wo in opleiding in stage HRM hbo Verschilt per instelling. Saxion: Human Talent Ja Ja Studieloopbaanbegeleider, decaan, HR-adviseur, UWV-consultent. Development en Human Resource & Business Management Toegepaste psychologie hbo Voor bevraagde opleidingen nvt. Per instelling verschillend. Ja Ja HR-functies, begeleider bij reintegratie trajecten, coach/begeleider bij teamontwikkeling, loopbaancoach, studentpsycholoog, studieloopbaanbegeleider en decaan. Opleidingskunde hbo Nvt Nee Nee Nvt Special Educational Needs hbo master Domeinen (specialisaties): gedrag, leren en begeleiden Ja, in het domein begeleiden Nee, de opleiding veronderstelt wel dat men al werkzaam is in het veld. Opleiding met specialisatie is geschikt voor mensen die werkzaam zijn in po, vo, mbo, hbo en zich bezighouden met begeleiden van leerlingen, collega s en/of veranderingsprocessen binnen de school. Begeleidingskunde hbo master Nvt Nee, opleiding is gericht op begeleiden van Nee Nvt 3/8

4 hbo- en wo-opleidingen met een loopbaancomponent Opleiding hbo of Uitstroomrichtingen Loopbaancomponent Loopbaancomponent Uitstroom naar wo in opleiding in stage veranderkundige processen Pedagogiek wo Nvt Nee Nee Nvt Psychologie, arbeidsen organisatiepsychologie wo (bachelor en master) specialisaties: personeelsselectie en - ontwikkeling, sociale processen in organisaties, arbeid en gezondheid Ja Ja Organisatieadviseur/consultant bij een organisatieadviesbureau; hoofd opleiding, training & development; hoofd of medewerker van een afdeling P&O; selectiepsycholoog bij een psychologisch adviesbureau; medewerker bij een arbodienst. Loopbaanmanagement Womaster Nvt Ja, voornamelijk op strategisch niveau. Nee, de opleiding vereist wel dat men al werkzaam is in het veld. Opleiding is geschikt voor HRMmedewerkers, loopbaancoördinatoren, decanen: mensen die op strategisch niveau meedenken in de organisatie waar zij werkzaam zijn. 4/8

5 Wat is het huidige aanbod aan hbo- en wo-opleidingen met een loopbaancomponent? Er is een breed aanbod aan initiële opleidingen op bachelor en master niveau welke toekomstige loopbaanprofessionals kunnen volgen. De mate waarin binnen deze verschillende opleidingen gericht gewerkt wordt aan competenties die voor loopbaanprofessionals in onderwijs en arbeidsmarkt(toeleiding) relevant zijn verschilt. Maar ook binnen eenzelfde opleiding welke door verschillende instellingen wordt aangeboden, verschilt de mate waarin wordt gefocust op loopbaanbegeleiding. Hieronder worden de opleidingen met een loopbaancomponent toegelicht. hbo-opleiding HRM Er zijn ongeveer zeventien instellingen (inclusief NCOI en NTI) die HRM-opleidingen aanbieden op 21 locaties. Twee HRM-opleidingen (Saxion & Fontys) focussen van oudsher op de mensgerichte kant van HRM. Loopbaanbegeleiding is een behoorlijke component in deze opleidingen. Windesheim heeft recent het aandeel loopbaanbegeleiding in de opleiding vergroot. De meeste andere HRM-opleidingen richten zich meer op de bedrijfskundige kant van het HRMvakgebied. hbo-opleiding Toegepaste Psychologie Er zijn tien hbo-instellingen die de opleiding Toegepaste Psychologie aanbieden (inclusief NTI, NCOI en LOI). Loopbaanbegeleiding komt in alle opleidingen in meer of mindere mate aan bod, iedere opleiding heeft een eigen focus afhankelijk van ontwikkelingen in de regio en de geschiedenis van het instituut. Bij de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen ligt de focus op begeleiden van mensen, loopbaanbegeleiding heeft hierin een behoorlijk aandeel. De opleiding Toegepaste Psychologie is een relatief nieuwe opleiding, voor het werkveld is niet altijd bekend welke achtergrond studenten hebben. hbo-master Special Education Needs (Master SEN) Ongeveer zes instellingen bieden de hbo-master SEN aan. In deze verkenning is enkel de Master SEN van Fontys Hogeschool onderzocht, welke op acht locaties in zuid- en midden-nederland wordt aangeboden. Deze master heeft drie specialismen; gedrag, leren en begeleiden. Het specialisme begeleiden heeft een behoorlijke loopbaancomponent waar loopbaanprofessionals in het onderwijs met regelmaat gebruik van maken. Deze master is bedoeld vooral bedoeld voor mensen die reeds in het onderwijs werkzaam zijn. wo-master arbeids- en organisatiepsychologie De Master arbeids- en organisatiepsychologie op universitair niveau wordt door ongeveer vier instellingen aangeboden na afronding van de opleiding psychologie. NCOI en LOI bieden de opleiding arbeids- en organisatiepsychologie op hbo-niveau aan. Arbeids- en organisatiepsychologen houden zich bezig met personeelsselectie, loopbaanontwikkeling, training, coaching, management, werkstress, ziekteverzuim, counseling, sociale werkvoorziening en beroepskeuze; kortom met alles wat met arbeid te maken heeft. Zij zijn deskundigen op het gebied van mens, werk en organisatie. Na een tweejarig postuniversitaire studie kunnen afgestuurde psychologen zich laten inschrijven als registerpsycholoog. Deze opleiding is niet de meest voor de hand liggende opleiding door loopbaanprofessionals zoals decanen en LOB-coördinatoren in het onderwijs of bij leerwerkloketten, maar de opleiding heeft wel een loopbaancomponent waardoor de opleiding thuishoort in deze verkenning. 5/8

6 wo-master Loopbaanmanagement Deze driejarige deeltijdopleiding wordt aangeboden door de Open Universiteit i.s.m. NOLOC en is vooral gericht op professionals die op strategisch niveau met (implementatie van) loopbaanmanagement en loopbaanbegeleiding bezig willen zijn. Dat maakt de opleiding vooral geschikt voor mensen in het bedrijfsleven. Daarnaast kan de opleiding ook geschikt zijn voor beleidsmakers met LOB in portefeuille of LOB-coördinatoren in het mbo of hbo die strategisch invloed hebben. Hoe ziet het component loopbaanbegeleiding eruit binnen de opleidingen? Aan welke competenties wordt gewerkt? Op welke manier maakt loopbaanbegeleiding deel uit van de stage? HRM & Toegepaste Psychologie De opleidingen die geraadpleegd zijn geven aan dat loopbaanbegeleiding onderdeel is van de opleiding. De geraadpleegde HRM-opleidingen geven aan dat de volgende onderwerpen deel uitmaken van de opleiding: loopbaantheorieën, loopbaanbegeleiding, coaching/gespreksvoering, re-integratie, training (preventie) en diagnostiek; gebruik maken van assessments en psychologische testen. Hierbij is er tevens aandacht voor arbeidsmarktontwikkelingen en arbeidsmarktcommunicatie. Veelal worden deze onderwerpen aangeboden middels vakken of modules. Een enkele opleiding heeft Loopbaanbegeleiding structureel in het curriculum ingebed. Studenten van de HRM-opleidingen lopen op allerlei plaatsen stage, waaronder binnen scholen bij decanen en/of LOB-coördinatoren. Loopbaanreflectiegesprekken voeren maakt deel uit van de stageopdrachten. Binnen de geraadpleegde opleidingen toegepaste psychologie komen de volgende vaardigheden aan bod: coachen en begeleiden (hieronder vallen vaardigheden als oplossingsgericht coachen en empoweren), psychodiagnostiek (competentie: assessments afnemen en resultaten interpreteren). Studenten wordt geleerd een onderzoekende houding aan te nemen. Met behulp van bovengenoemde vaardigheden worden zij in staat geacht loopbaangesprekken te voeren. Tevens zijn studenten bekend met bijvoorbeeld beroepskeuzetests en persoonlijkheidsvragenlijsten. Er is ook aandacht voor preventie, voorkomen van uitval en het maken van keuzes. Afhankelijk van de stage en het afstudeeronderwerp dat studenten kiezen is er in de laatste fase van de opleiding meer of minder focus op specifiek loopbaanbegeleiding. Studenten Toegepaste Psychologie kunnen stage lopen bij een decaan en/of binnen leerwerkloketten. Master SEN De hbo-master SEN, specialisatie begeleiden, biedt via een modulair systeem vakken aan. Vakken op het gebied van loopbaanbegeleiding zijn: communicatie en coaching bij begeleidingstrajecten, visie en basisbegrippen arbeidsmarkttoeleiding/loopbaanbegeleiding, faciliteren van talentontwikkeling, werkvormen en methodieken, coördinatie en afstemming van begeleiding op school en werk, toeleiding arbeidsmarkt, arbeidsmarktmakelaar en job coaching. Deze vakken zijn tevens los te volgen door geïnteresseerden uit het veld. De verbinding met de dagelijkse praktijk van cursisten staat centraal. 6/8

7 Master Arbeids- en Organisatiepsychologie Binnen de bachelor psychologie is er in het derde jaar de mogelijkheid een keuze voor de richting arbeids- en organisatiepsychologie te maken, wat de instroomeis vormt voor het masterprogramma arbeids- en organisatiepsychologie. Vakken en onderwerpen die in de bachelorfase aan bod komen binnen deze uitstroomrichting zijn: recruitment, selectie en werkhouding, leiderschap, motivatie en werkhouding, arbeid, gezondheid en werkstress, MODA methodologie (Operationaliseren, ontwerpen, analyseren). Competenties waaraan gewerkt wordt binnen de master fase zijn: 1. Kennis van specialistische onderwerpen uit de A&O-psychologie; 2. Toepassen van geavanceerde methoden en technieken die in de A&O-psychologie worden gebruikt; 3. Vaardigheid in het onderkennen en analyseren van complexe en specialistische A&Opsychologische problemen in de praktijk, en in het formuleren en (mede) uitvoeren van wetenschappelijk gefundeerde oplossingen; 4. Vaardigheid als onderzoeker van theoretische en praktische problemen op het terrein van de A&O-psychologie; 5. Professionele vaardigheden (zoals samenwerken, overtuigen, argumenteren, presenteren, adviseren) van belang voor A&O-psychologen in de praktijk. Master loopbaanmanagement De Master loopbaanmanagement richt zich op kennis en expertise op vlak van begeleiden van mensen, organiseren van loopbaanbegeleiding, loopbaanbeleid ontwikkelen, toegepast onderzoek doen binnen de organisatie. Programma s zijn gericht op context van veranderingen, en over werkelijk strategisch advies met betrekking tot loopbaanmanagement, voorafgaand aan thesis-fase. Welke visie hanteren de opleidingen op loopbaanbegeleiding? Op welke theorieën, kaders en competentieprofielen baseren de opleidingen zich? Zowel de opleidingen Toegepaste Psychologie als de HRM opleidingen nemen deel aan het Landelijk Overleg Opleidingen (LOO). Binnen dit overleg specifiek gericht op de eigen opleiding worden trends en ontwikkelingen gedeeld. Momenteel wordt voor beide opleidingen een competentieprofiel ontwikkeld. Hierin wordt voor beide opleidingen een loopbaancomponent opgenomen. Opleidingen baseren de ontwikkeling van hun curriculum op dit competentieprofiel met als gevolgd dat opleidingen qua inhoud naar elkaar toegroeien. Een aantal HRM-opleidingen geeft aan het curriculum tevens te baseren op het competentieprofiel van NOLOC. Het Kwalificatiedossier van de docent MBO en de publicatie van de VO-raad LOB en professionaliseren in verschillende vormen en maten is niet bekend bij de ondervraagde opleidingen. Er komt geen eenduidig antwoord van instellingen op de vraag welke visie zij hanteren op loopbaanbegeleiding. Instellingen die hier wel een antwoord op hebben geven aan dat zij sturen op zelfredzaamheid bij loopbaanbegeleiding. Tevens geven verschillende opleidingen aan dat het onderwijs vooral gericht is op het bieden van loopbaanbegeleiding aan volwassenen (achttien plus) en minder op jongeren. 7/8

8 De theoretische basis binnen opleidingen verschilt per instelling. Marinka Kuijpers en Frans Meijers worden genoemd, echter niet door alle opleidingen. Andere theorieën die genoemd worden zijn: het gedachtegoed van Dave Ulrich (toegespitst op Human Talent Development werkveld), Holland, Arnold, Inkson (Understanding Careers) en het boek Dynamische Loopbanen van Van Vianen worden genoemd. Annelies van Vianen is per 2 september 2005 bijzonder hoogleraar Loopbaancompetenties in arbeids- en leerloopbaan aan de Faculteit der Maatschappij- en Gedragswetenschappen binnen de UvA. In hoeverre vindt er samenwerking plaats tussen opleidingen met een loopbaancomponent? Via het LOO zien we dat er samenwerking plaatsvind tussen dezelfde opleidingen, opleiders die hieraan deelnemen zijn erg positief over de samenwerking binnen het LOO. Samenwerking tussen verschillende opleidingen binnen eenzelfde instelling lijkt nog minimaal voor te komen. Men is vaak op hoofdlijnen op de hoogte van het curriculum van een verwante opleiding. De opleiding Toegepaste Psychologie en de mensgerichte opleiding HRM vist deels in dezelfde vijver studenten. Studenten kunnen in dezelfde functies terecht komen. Tussen opleidingen HRM en/of Toegepaste Psychologie en lerarenopleidingen is nauwelijks samenwerking op het gebied van loopbaanbegeleiding. Wel bieden enkele HRM-opleidingen modules aan aan loopbaanbegeleiders binnen de instelling. De opleiding Loopbaanmanagement van de Open Universiteit is in samenwerking met NOLOC opgezet, tevens zijn de Fontys Hogeschool en Saxion betrokken bij deze opleiding. Conclusies Er zijn verschillende opleidingen op hbo- en wo-niveau die in meer of mindere mate gericht zijn op competenties die loopbaanprofessionals nodig hebben in hun functie in onderwijs of arbeidsmarkt(toeleiding). Opvallend lijkt het te zijn dat geen enkele initiële opleiding een gericht en compleet pakket biedt voor loopbaanprofessionals in het onderwijs en arbeidsmarkttoeleiding, maar dat veel verschillende opleidingen componenten aanbieden die voor loopbaanprofessionals relevant zijn. De hbo-opleidingen (zowel bachelor als master) bieden vakken of modules aan gericht op het aanleren van vaardigheden als coachen, begeleiden, psychodiagnostiek en inzicht in de arbeidsmarkt. Veelal zijn dit algemene vaardigheden gericht op het begeleiden van volwassenen welke ook ingezet kunnen worden bij het begeleiden van jongeren. Er zijn bij alle relevante hbo opleidingen mogelijkheden om stage te lopen op scholen of bij arbeidsmarkttoeleiders, ofwel men wordt geacht werkzaam te zijn binnen dit werkveld (bij de hbo-master SEN). De universitaire Masters arbeids- en organisatiewetenschappen en loopbaanmanagement richten zich op meer specialistisch en/of strategisch niveau. Een voorzichtige conclusie is dat opleidingen met componenten van loopbaanbegeleiding niet erg herkenbaar naar voren komen in het initieel onderwijs, dat het aanbod wat modulair van aard lijkt te zijn en dat het aanbod zich vooral richt op loopbaanbegeleiding van volwassenen en minder op de loopbaanbegeleiding van jongeren. Uitzondering hierop zijn bepaalde modules van de Master SEN die volledig gericht zijn op het bieden van loopbaanbegeleiding aan jongeren. Binnen het LOO werken de hbo-opleidingen samen en wordt momenteel een competentieprofiel ontwikkeld voor de komende vier jaar. De ontwikkeling hiervan is interessant in het kader van dit onderzoek. 8/8