REKENKAMERCOMMISSIE GEMEENTE DRECHTERLAND

Transcriptie

1 REKENKAMERCOMMISSIE GEMEENTE DRECHTERLAND Hoe effectief is het minimabeleid? Een onderzoek naar instrumenten, bereik en effecten van het minimabeleid in Andijk, Drechterland, Enkhuizen en Wervershoof

2 Hoe effectief is het minimabeleid Een onderzoek naar instrumenten, bereik en effecten van het minimabeleid in Andijk, Drechterland, Enkhuizen en Wervershoof september 2008

3 COLOFON Samenstelling Nico Brinkman, SGBO René van Griensven, SGBO Carla Vianen, SGBO Astrid Huisman, rekenkamercommissie SGBO Onderzoek > Advies > Implementatie Postbus GK Den Haag SGBO Niets uit deze publicatie mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie of op welke andere wijze dan ook, zonder de voorafgaande schriftelijke toestemming van SGBO. Aan de totstandkoming van deze publicatie is de grootst mogelijke zorg besteed. SGBO kan echter niet aansprakelijk worden gesteld voor eventuele onjuistheden, noch kunnen aan de inhoud rechten worden ontleend.

4 INHOUDSOPGAVE 1 Inleiding Aanleiding en doel van het onderzoek Methode van onderzoek Leeswijzer 2 2 Omvang en samenstelling en doelgroep Inleiding Omvang en samenstelling doelgroep in Andijk Omvang en samenstelling doelgroep in Drechterland Omvang en samenstelling doelgroep in Enkhuizen Omvang en samenstelling doelgroep in Wervershoof Conclusies 7 3 Het minimabeleid in de vier gemeenten Inleiding Minimabeleid in Andijk Beleid Organisatie Resultaten Evaluatie Belangrijkste bevindingen uit de interviews Minimabeleid in Drechterland Beleid Organisatie Resultaten Evaluatie Belangrijkste bevindingen uit de interviews Minimabeleid in Enkhuizen Beleid Organisatie Resultaten Evaluatie Belangrijkste bevindingen uit de interviews Minimabeleid in Wervershoof Beleid Organisatie 26

5 3.5.3 Resultaten Evaluatie Belangrijkste bevindingen uit de interviews 30 4 Vergelijking resultaten en bereik in de vier gemeenten Inleiding Vergelijking vier gemeenten Vergelijking met andere gemeenten 32 5 Resultaten doelgroeponderzoek Inleiding Achtergrondgegevens Gebruik minimaregelingen Informatie en dienstverlening 37 6 Conclusies en aanbevelingen Conclusies Aanbevelingen 43 A. Bevolkingssamenstelling in Andijk 65 B. Bevolkingssamenstelling in Drechterland 66 C. Bevolkingssamenstelling in Enkhuizen 67 D. Bevolkingssamenstelling in Wervershoof 68 A. Uitvoering armoedebeleid in Andijk 70 B. Uitvoering armoedebeleid in Drechterland 72 C. Uitvoering armoedebeleid in Enkhuizen 74 D. Uitvoering armoedebeleid in Wervershoof 78

6 1 Inleiding 1.1 Aanleiding en doel van het onderzoek Armoede is een complex verschijnsel met samenhangende dimensies zoals inkomen, maatschappelijke participatie, opleidingsniveau, gezondheid, zelfredzaamheid, wonen en leefomgeving. Hierin is het toekomstperspectief een belangrijk onderscheidend kenmerk, vooral in situaties waarin niet of nauwelijks uitzicht is op werk of verandering van de leefsituatie. Armoede in deze brede betekenis is sociale uitsluiting. Armoede in enge zin wordt beschouwd als een tekort aan financiële middelen. 1 In onze onderzoeken hanteert SGBO een brede definitie van armoedebeleid waarbij zowel aandacht voor inkomensondersteunende regelingen als participatiebevorderende activiteiten en begeleiding van burgers een rol spelen. In het vervolg van dit rapport spreken we overigens van minimabeleid 2. In 2006 hebben de gemeenten Andijk, Drechterland, Enkhuizen en Wervershoof een gezamenlijke rekenkamer ingesteld. De rekenkamer is de vier gemeenteraden behulpzaam bij het toetsen en verbeteren van de effectiviteit van het beleid. Op het gebied van sociale zekerheid voeren de gemeenten elk een autonoom beleid en ondersteunen huishoudens met een laag inkomen, onder andere door het verlenen van kwijtschelding voor gemeentelijke belastingen, het verstrekken van langdurigheidstoeslag en bijzondere bijstand. Ook zijn er specifiekere minimaregelingen zoals het minimafonds in Andijk, de regeling maatschappelijke participatie in Wervershoof, de collectieve ziektekostenverzekering in Enkhuizen en een pluspremie voor 65-plussers in Drechterland. In veel gemeenten in Nederland wordt kritisch gekeken naar de effectiviteit van het minimabeleid. Het bereik van de regelingen en de verhouding regelingskosten uitvoeringskosten is daarbij een actueel aandachtspunt. Ook wordt nagedacht over de besteding van de extra gelden die aan het gemeentefonds worden toegevoegd om met name het aantal kinderen dat in armoede opgroeit te verminderen. Vanuit zijn onafhankelijke positie verwacht de rekenkamer met dit onderzoek een extra bijdrage te kunnen leveren aan een beter functionerend minimabeleid in de vier gemeenten. Voor dit onderzoek is de volgende centrale onderzoeksvraag geformuleerd: In hoeverre worden de minima met het minimabeleid in de gemeenten Andijk, Drechterland, Enkhuizen en Wevershoof bereikt, met welke instrumenten gebeurt dit en wat zijn de resultaten? Om op deze vraag antwoord te geven zijn drie facetten van de minimaproblematiek in de gemeenten onderzocht.: 1 Nationaal Actieplan ter bestrijding van armoede en sociale uitsluiting 2003, Ministerie van SZW, Zie verder bijlage 5 waarin ingegaan wordt op definities, koopkracht en landelijke ontwikkelingen.

7 1. De kenmerken van de doelgroep: grootte, samenstelling, het bereik van de regelingen; 2. De doeltreffendheid en doelmatigheid van het minimabeleid in de gemeenten gedurende de periode ; 3. De behoeften van de doelgroep in relatie tot het aanbod aan regelingen. Per onderdeel hebben wij een aantal onderzoeksvragen geformuleerd die aan het begin van het betreffende hoofdstuk gegeven worden. 1.2 Methode van onderzoek Dit rapport is de weerslag van het onderzoek dat SGBO heeft uitgevoerd in de periode september 2007 april Het geeft invulling aan de onderzoeksvragen die in het kader van de in de vorige paragraaf genoemde facetten van de armoedeproblematiek zijn opgesteld. De aftrap van het onderzoek vond plaats met een startbijeenkomst op 24 september waarbij vertegenwoordigers van de rekenkamer, de onderzoekers van SGBO en drie van de vier gemeenten aanwezig waren (fase 1). Naast uitwisseling van informatie over het onderzoek zijn op deze dag het normenkader vastgesteld en afspraken gemaakt over het verloop en de planning van het onderzoek. Vervolgens is een raming gemaakt van de doelgroep voor het minimabeleid in de vier gemeenten (fase 2). Hiervoor is onder andere informatie van het Centraal Bureau voor Statistiek (CBS) gebruikt. Het minimabeleid is geanalyseerd, waarbij de beleidscyclus onze leidraad voor het onderzoek was (fase 3). Hiervoor zijn relevante documenten geraadpleegd en is aan de gemeenten gevraagd een matrix in te vullen van kerngetallen met betrekking tot het minimabeleid. Een lijst van de geraadpleegde documenten in de gemeenten is opgenomen in bijlage 1. Als volgende stap binnen de tweede fase hebben we een aantal sleutelfiguren die bij het minimabeleid zijn betrokken geïnterviewd. Aan de hand van een vooraf opgestelde checklist zijn semi-gestructureerde (groeps)gesprekken gevoerd met vakwethouders, ambtenaren, enkele raadscommissievoorzitters en vertegenwoordigers van externe organisaties. Een lijst van geïnterviewde personen is opgenomen in bijlage 2 en de gebruikte vragenlijsten zijn opgenomen in bijlage 3. In fase 4 is een doelgroeponderzoek uitgevoerd. Hiervoor hebben we bij een aantal burgers van de gemeenten een telefonisch interview afgenomen. Voor de selectie van namen is gebruik gemaakt van door de afdelingen Sociale Zaken verzamelde bestanden van aanvragers van kwijtschelding gemeentelijke heffingen en cliënten en aanvragers van een uitkering in het kader van de Wet Werk en Bijstand (WWB) of bijzondere bijstand. Uit deze bestanden hebben wij een aselecte steekproef van 200 personen getrokken, naar ratio van de grootte van de gemeenten. De rekenkamer heeft deze groep een brief ter SGBO MINIMABELEID IN ANDIJK, DRECHTERLAND, ENKHUIZEN EN WERVERSHOOF 1

8 aankondiging van het onderzoek gestuurd. Vervolgens zijn wij gaan bellen met het doel tot 60 interviews te komen. Uiteindelijk hebben wij ruim 60 mensen gesproken. Hiervan zijn 50 interviews bruikbaar voor het onderzoek. Helaas bevatte een deel van de aangeleverde lijsten geen telefoonnummers. Wij hebben de ontbrekende nummers voor een deel via internet kunnen achterhalen, maar bij een deel is dit niet gelukt. Ook bleek een deel van de opgegeven telefoonnummers niet juist te zijn. De selectie van 200 namen bleek juist genoeg om tot de 50 bruikbare interviews te komen. In een aantal gevallen was er wel sprake van een geslaagd gesprek maar was de informatie die de gesprekspartner kon leveren te miniem om op te nemen. Een aantal mensen had geen idee over het onderwerp, in enkele andere gevallen was de Nederlandse (of Engelse) taal een te grote barrière. Hoewel we niet de beoogde 60 bruikbare interviews hebben gehaald is besloten niet nogmaals een mailing naar een selectie van de doelgroep te laten uitgaan. Dit is ingegeven door de beperking in tijd en het feit dat de gesprekken herhalingen van informatie vertoonden. Met de gevoerde gesprekken menen we dat alle aspecten voldoende aan de orde zijn gekomen. De instructie en vragenlijst ten behoeve van het doelgroepenonderzoek zijn opgenomen in bijlage 4. De geraadpleegde documenten en de gevoerde gesprekken met gemeente, instellingen en leden van de doelgroep leveren voldoende informatie op om betrouwbare uitspraken ten aanzien van de onderzoeksvragen te kunnen doen. Er zou mogelijk getwijfeld kunnen worden aan de representativiteit van de telefonische interviews (daarvoor is het aantal interviews laag te noemen). Wij achten de indicaties echter betrouwbaar, de ervaring leert dat bij een dergelijk aantal respondenten de meest belangrijke aspecten wel aan de orde zijn geweest. 1.3 Leeswijzer Dit rapport is als volgt opgebouwd. In het volgende hoofdstuk wordt de doelgroep voor het minimabeleid bepaald. Hoofdstuk 3 behandelt de verschillende onderdelen van het minimabeleid in de vier gemeenten aan de hand van de beleidscyclus. In hoofdstuk 4 vergelijken we de vier gemeenten met elkaar met betrekking tot de resultaten en het bereik van het beleid. In hoofdstuk 5 komt het doelgroeponderzoek aan de orde. In hoofdstuk 6 ten slotte worden de belangrijkste conclusies getrokken en geven we een aantal aanbevelingen voor verbetering van het minimabeleid in de vier gemeenten. Als bijlagen zijn opgenomen een lijst van geraadpleegde documenten (bijlage 1), de geïnterviewde vertegenwoordigers van gemeente en instellingen (bijlage 2), de gebruikte vragenlijsten voor de interviews (bijlage 3) en het doelgroeponderzoek (bijlage 4), enkele ontwikkelingen en aspecten van het minimabeleid en de problematiek van het nietgebruik van voorzieningen in Nederland (bijlage 5), overzicht van de bevolkingssamenstelling in de vier gemeenten (bijlage 6), een beschrijving van de uitvoering van het armoedebeleid per gemeente (bijlage 7) en overzicht van het fictieve budget bijzondere bijstand en de extra beschikbare gelden per gemeente (bijlage 8). SGBO MINIMABELEID IN ANDIJK, DRECHTERLAND, ENKHUIZEN EN WERVERSHOOF 2

9 2 Omvang en samenstelling en doelgroep 2.1 Inleiding In dit hoofdstuk maken we een raming van de doelgroep voor het minimabeleid in de vier gemeenten. Hierbij maken we onder andere gebruik van gegevens over de bevolkingssamenstelling in de vier gemeenten. In bijlage 6 wordt een overzicht gegeven van de bevolkingssamenstelling van de gemeenten Andijk, Drechterland, Enkhuizen en Wevershoof. Voor dit onderdeel van het onderzoek zijn de volgende onderzoeksvragen geformuleerd: 1. Hoe groot is de beoogde doelgroep van het minimabeleid in de gemeenten Andijk, Drechterland, Enkhuizen en Wevershoof? 2. In hoeverre wijken de doelgroepen af van het landelijk gemiddelde. Landelijk is bekend hoeveel huishoudens van een minimuminkomen moeten rondkomen. Op gemeenteniveau is dit anders. Gemeenten kunnen onderling sterk verschillen en de situatie in een bepaalde gemeente kan sterk afwijken van het gemiddelde landelijke beeld. Daarom kunnen landelijke cijfers niet direct worden vertaald naar gemeenteniveau. Het CBS publiceert gegevens over het aantal huishoudens met een 'laag inkomen' per gemeente. Op basis van deze gegevens kan het aantal minimumhuishoudens worden geschat. De berekeningen worden uitgevoerd per sociaal-economische doelgroep (pensioenontvangers, werklozen e.d.). In de praktijk van het gemeentelijk beleid worden deze groepen veelvuldig gehanteerd. De bepaling van het aantal minima in de gemeente gebeurt in drie stappen: 1. Er wordt uitgegaan van zo recent mogelijke gegevens van CBS over het aantal huishoudens met een laag inkomen in de gemeente. In 2003 had 9% van de Nederlandse huishoudens een laag inkomen. In Andijk was dat 7%, in Drechterland 4%. In Enkhuizen 9% en in Wervershoof 8%. Het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) heeft voorspeld dat het landelijke percentage lage inkomens in 2006 zal zijn gestegen tot 9,7%. 2. Op basis van gegevens van CBS weten we hoe landelijk de verhouding is tussen het aantal huishoudens met een (% van het) minimuminkomen en het aantal huishoudens met een laag inkomen. Ook weten we hoe de doelgroep is samengesteld (naar sociaal-economische doelgroepen). Dit landelijke kengetal wordt toegepast op de gemeentelijke gegevens over deze sociaal-economische doelgroepen. 3. Op basis van de meest recente gegevens (ultimo 2006) over de ontwikkeling van sociaal-economische groepen landelijk en gemeentelijk maken we een raming voor Als bijvoorbeeld blijkt dat in de gemeente Andijk het aantal bijstandsgerechtigden in de periode % sterker is gegroeid dan landelijk, dan gaan we ervan uit dat het aantal bijstandsgerechtigden in de doelgroep SGBO MINIMABELEID IN ANDIJK, DRECHTERLAND, ENKHUIZEN EN WERVERSHOOF 3

10 ook 10% groter is. In onderstaande berekeningen hebben we geen correctie hoeven toepassen. De ramingen van de gemeenten worden met elkaar vergeleken, ook zal gekeken worden in hoeverre de geraamde doelgroepen afwijken van het landelijk gemiddelde. De prognoses kunnen een hulpmiddel zijn voor het minimabeleid in de gemeenten. Zij geven aan voor welke doelgroepen de gemeenten in de toekomst specifieke maatregelen zouden kunnen treffen. Uiteraard blijven deze keuzes aan de politiek voorbehouden. 2.2 Omvang en samenstelling doelgroep in Andijk We hebben voor de doelgroep van het minimabeleid de volgende raming voor Andijk gemaakt. Tabel 1 Raming omvang en samenstelling doelgroep Andijk, cumulatief Huishoudens met inkomen tot % Voornaamste inkomstenbron van het sociaal minimum Laag inkomen 1 Inkomen uit arbeid Inkomen uit eigen onderneming Uitkering i.v.m. werkloosheid Uitk. i.v.m. ziekte en arb.ongesch Uitk. i.v.m. ouderdom en nabest Uitk. algemene bijstandswet Sociale voorzieningen, overig Overig overdrachtsinkomen TOTAAL Percentage van huishoudens met 52 weken inkomen 5,6 7,3 9,0 10,6 12,2 13,7 15,2 7,5 In deze raming gaat het om aantallen huishoudens tot een bepaald percentage van het sociaal minimum. In Andijk zijn er op basis van deze schatting 254 huishoudens met een inkomen tot 115%. Dit betekent niet dat alle aangegeven huishoudens een inkomen van 115% van het sociaal minimum hebben, maar slechts een deel. De anderen hebben een lager inkomen. De cijfers in deze tabel cumuleren. Bijvoorbeeld: van de 175 huishoudens met een inkomen tot 105% van het sociaal minimum hebben er 54 huishoudens (vetgedrukt in de tabel) een bijstandsuitkering als voornaamste inkomstenbron. 7 van deze huishoudens (54 minus 47) hebben een inkomen tussen 100% en 105% van het sociaal minimum. SGBO MINIMABELEID IN ANDIJK, DRECHTERLAND, ENKHUIZEN EN WERVERSHOOF 4

11 Hoe groot de doelgroep voor het minimabeleid is, is een lokale politieke keuze en hangt samen met de vastgestelde inkomensgrens om voor regelingen in aanmerking te komen. De gemeente Andijk hanteert voor de meeste inkomensondersteunende regelingen een grens van 115%. Volgens een opgave van CBS ontvingen in cliënten levensonderhoud WWB en 10 cliënten een IOAW of IOAZ uitkering. Dat het aantal mensen met een uitkering levensonderhoud WWB afwijkt van de doelgroepraming heeft verschillende redenen. Het komt onder andere doordat CBS alleen mensen met een uitkering gedurende 52 weken meetelt. Indien bijvoorbeeld alleen in de laatste maanden van 2006 een uitkering is ontvangen, telt deze persoon mee in een andere categorie. 2.3 Omvang en samenstelling doelgroep in Drechterland De raming van de doelgroep minimabeleid in Drechterland ziet er als volgt uit. Tabel 2 Raming omvang en samenstelling doelgroep Drechterland, cumulatief Huishoudens met inkomen tot % Voornaamste inkomstenbron Laag van het sociaal minimum inkomen Inkomen uit arbeid Inkomen uit eigen onderneming Uitkering i.v.m. werkloosheid Uitk. i.v.m. ziekte en arb.ongesch Uitk. i.v.m. ouderdom en nabest Uitk. algemene bijstandswet Sociale voorzieningen, overig Overig overdrachtsinkomen TOTAAL Percentage van huishoudens met 52 weken inkomen 3,2 4,2 5,2 6,0 6,9 7,8 8,7 4,3 Zoals bij Andijk al is aangegeven gaat het om aantallen huishoudens tot een bepaald % van het sociaal minimum. In Drechterland zijn er bijvoorbeeld totaal 212 huishoudens met een inkomen tot 100%. Zoals eerder is toegelicht cumuleren de cijfers in de tabel. De gemeente Drechterland hanteert voor de meeste inkomensondersteunende regelingen een inkomensgrens van 100%. SGBO MINIMABELEID IN ANDIJK, DRECHTERLAND, ENKHUIZEN EN WERVERSHOOF 5

12 Volgens een opgave van CBS ontvingen in cliënten levensonderhoud WWB en 10 cliënten een IOAW of IOAZ uitkering. Dat het aantal mensen met een uitkering levensonderhoud WWB afwijkt van de doelgroepraming heeft verschillende redenen. Het komt onder andere doordat CBS alleen mensen met een uitkering gedurende 52 weken meetelt. Indien bijvoorbeeld alleen in de laatste maanden van 2006 een uitkering is ontvangen, telt deze persoon mee in een andere categorie. 2.4 Omvang en samenstelling doelgroep in Enkhuizen Tabel 3 geeft de raming van de doelgroep minimabeleid in Enkhuizen. Tabel 3 Raming omvang en samenstelling doelgroep Enkhuizen, cumulatief Huishoudens met inkomen tot % Voornaamste inkomstenbron Laag van het sociaal minimum inkomen Inkomen uit arbeid Inkomen uit eigen onderneming Uitkering i.v.m. werkloosheid Uitk. i.v.m. ziekte en arb.ongesch Uitk. i.v.m. ouderdom en nabest Uitk. algemene bijstandswet Sociale voorzieningen, overig Overig overdrachtsinkomen TOTAAL Percentage van huishoudens met 52 weken inkomen 7,2 9,4 11,6 13,6 15,6 17,6 19,5 9,7 Zoals bij de andere gemeenten al aangegeven gaat het ook hier om aantallen huishoudens tot een bepaald % van het sociaal minimum. In Enkhuizen zijn er bijvoorbeeld totaal 967 huishoudens met een inkomen tot 115%. Zoals eerder is toegelicht cumuleren de cijfers in de tabel. De gemeente Enkhuizen hanteert voor de inkomensondersteunende regelingen verschillende inkomensgrenen. Voor het Sociaal Cultureel Bijdragenfonds (SCB) bijvoorbeeld 115%. Volgens een opgave van CBS ontvingen in cliënten levensonderhoud WWB en 10 cliënten een IOAW of IOAZ uitkering. Dat het aantal mensen met een uitkering levensonderhoud WWB afwijkt van de doelgroepraming heeft verschillende redenen. Het komt onder andere doordat CBS alleen mensen met een uitkering gedurende 52 weken meetelt. Indien bijvoorbeeld alleen in de laatste maanden van 2006 een uitkering is ontvangen, telt deze persoon mee in een andere categorie. SGBO MINIMABELEID IN ANDIJK, DRECHTERLAND, ENKHUIZEN EN WERVERSHOOF 6

13 2.5 Omvang en samenstelling doelgroep in Wervershoof De raming van de doelgroep minimabeleid in Wervershoof ziet er als volgt uit. Tabel 4 Raming omvang en samenstelling doelgroep Wervershoof, cumulatief Huishoudens met inkomen tot % Voornaamste inkomstenbron Laag van het sociaal minimum inkomen Inkomen uit arbeid Inkomen uit eigen onderneming Uitkering i.v.m. werkloosheid Uitk. i.v.m. ziekte en arb.ongesch Uitk. i.v.m. ouderdom en nabest Uitk. algemene bijstandswet Sociale voorzieningen, overig Overig overdrachtsinkomen TOTAAL Percentage van huishoudens met 52 weken inkomen 6,5 8,3 10,3 12,1 13,9 15,6 17,3 8,6 Ook hier gaat het om aantallen huishoudens tot een bepaald % van het sociaal minimum. In Wervershoof zijn er totaal 431 huishoudens met een inkomen tot 120%. Zoals eerder is toegelicht cumuleren de cijfers in de tabel. De gemeente Wervershoof hanteert voor de inkomensondersteunende regelingen een inkomensgrens van 120% (de gemeenteraad heeft in 2006 de grens verhoogd van 115% naar 120%). Volgens een opgave van CBS ontvingen in cliënten levensonderhoud WWB en 5 cliënten een IOAW of IOAZ uitkering. Dat het aantal mensen met een uitkering levensonderhoud WWB afwijkt van de doelgroepraming heeft verschillende redenen. Het komt onder andere doordat CBS alleen mensen met een uitkering gedurende 52 weken meetelt. Indien bijvoorbeeld alleen in de laatste maanden van 2006 een uitkering is ontvangen, telt deze persoon mee in een andere categorie. 2.6 Conclusies In dit hoofdstuk is voor elk van de vier gemeenten een onderbouwde schatting van de doelgroep gegeven, op basis van CBS gegevens en een vertaling van deze gegevens naar gemeenteniveau. Deze schatting is gemaakt voor huishoudens met inkomens die variëren van 100% tot 130% van het sociaal minimum. Uit de analyse van de vier gemeenten wordt duidelijk dat de doelgroepen qua opbouw van elkaar verschillen. Zo heeft Drechterland van de vier gemeenten het laagste percentage huishoudens met een laag inkomen (4,3%). In Andijk is dat 7,5%, in Enkhuizen 9,7% en in Wervershoof 8,6%. Hebben met name Andijk, Drechterland en Enkhuizen een relatief hoog percentage SGBO MINIMABELEID IN ANDIJK, DRECHTERLAND, ENKHUIZEN EN WERVERSHOOF 7

14 inwoners in de leeftijdscategorie jaar. Het aandeel jeugd tot 25 jaar is in Wervershoof met 33,1% het hoogst van de vier gemeenten. Dit ligt boven het landelijk gemiddelde van 30%. In Wervershoof komt ook het grootste percentage huishoudens met kinderen voor (44,1%). In Enkhuizen is dit het laagst (35,3%). Het percentage nietwesterse allochtonen ligt in de gemeente Andijk, Drechterland en Wervershoof iets boven de 2%. In Enkhuizen is dit 6,4%. Dit kunnen reden zijn om voor de gemeenten verschillende vormen van het minimabeleid te hanteren. De vraag is echter of het huidige minimabeleid van de vier gemeenten inspeelt op de aard van de doelgroep. Dit komt in het volgende hoofdstuk aan de orde. Het is van belang op te merken dat het bepalen van de doelgroep geen rekenexercitie is maar een politieke keuze. In deze politieke keuze omtrent het bepalen van de precieze doelgroep kunnen de volgende elementen een rol spelen: Inkomen: voor de definiëring van de doelgroep kan worden gekozen voor een percentage van de bijstandsnorm of het minimumloon. Daarnaast kan worden afgesproken dat de regeling geen huishoudens met een specifieke inkomstenbron (bijv. WW, WAO of AOW) mag uitsluiten. De vier gemeenten hanteren verschillende inkomensgrenzen: Wervershoof is het meest ruimhartig met 120%. Gevolgd door Andijk met 115%. Drechterland daarentegen hanteert het minimum van 100%. Enkhuizen hanteert verschillende percentages maar bijvoorbeeld 115% voor het SCB. Vermogen: de gemeente kan ervoor kiezen om het vermogen wel of niet in de beoordeling mee te nemen. Leeftijd: de regeling kan worden gericht op kinderen, jongeren, ouderen of andere leeftijdsgroepen. Het aanbod kan aantrekkelijker worden gemaakt voor bepaalde leeftijdsgroepen en er kunnen leeftijdsgroepen worden uitgesloten.. SGBO MINIMABELEID IN ANDIJK, DRECHTERLAND, ENKHUIZEN EN WERVERSHOOF 8

15 3 Het minimabeleid in de vier gemeenten 3.1 Inleiding Gemeenten zijn verantwoordelijk voor het uitvoeren van de in 2004 ingevoerde WWB en ook voor het uitvoeren van lokaal minimabeleid. Dit minimabeleid wordt in elke gemeente op een andere wijze vormgegeven. In bijlage 5 wordt een kort overzicht gegeven van verschillende ontwikkelingen op landelijk en lokaal niveau ten aanzien van het minimabeleid en niet/gebruik van regelingen. In deze bijlage worden definities gegeven van armoede en gaan we in op een aantal actuele ontwikkelingen op het gebied van minimabeleid vanuit zowel een landelijk als gemeentelijk perspectief. Ten slotte wordt ingegaan op redenen van niet gebruik van regelingen en voorzieningen en wordt een aantal instrumenten om het gebruik te bevorderen gegeven. Hoe ziet het minimabeleid er in de vier gemeenten uit? In de gemeenten lijkt te worden uitgegaan van de bredere definitie en aanpak van armoede, dat wil zeggen met zowel aandacht voor inkomensondersteuning als maatschappelijke participatie. We zijn echter wel vooral inkomensondersteunende maatregelen tegengekomen, de regelingen gericht op participatie komen veel minder vaak voor. We beschrijven de doeltreffendheid en doelmatigheid van beleid en uitvoering aan de hand van het model van de beleidscyclus. We onderscheiden daarin de volgende vijf aspecten: Beleid Organisatie Uitvoering Resultaten Evaluatie Voor de leesbaarheid van dit rapport maken we een splitsing. In dit hoofdstuk gaan we per gemeente in op beleid, organisatie en evaluatie. De resultaten voor zover deze bekend zijn geven we weer in hoofdstuk 4. Een meer gedetailleerde beschrijving van de uitvoering van het minimabeleid per gemeente wordt niet in het rapport zelf opgenomen maar in bijlage 7. Per aspect wordt een feitelijke beschrijving gegeven van de situatie. Daarbij gaat het onder andere om de beleidsuitgangspunten op het gebied van het minimabeleid, de wijze van samenwerking en afstemming met andere partners, de organisatie en de resultaten in termen van bereik van de doelgroep en het uitputten van budgetten. We hebben gebruik gemaakt van de beschikbare (beleids)documenten, programmabegrotingen, afdelingsplannen en managementrapportages. Vervolgens is het beeld dat wij daaruit hebben verkregen getoetst, genuanceerd en aangevuld met de kennis en ideeën van sleutelfiguren binnen en buiten de gemeente. Het hoofdstuk wordt afgesloten met de beantwoording van de vragen uit de beleidscyclus die voor de verschillende onderdelen van de beleidscyclus voor het minimabeleid zijn geformuleerd. SGBO MINIMABELEID IN ANDIJK, DRECHTERLAND, ENKHUIZEN EN WERVERSHOOF 9

16 Voor dit hoofdstuk zijn de volgende onderzoeksvragen relevant: 1. Hoe is het beleid gedefinieerd? 2. Welke doelstellingen zijn hierbij geformuleerd? 3. Welke instrumenten worden gebruikt om de doelstellingen te behalen? 4. Wat is het beschikbare budget voor elk van de instrumenten? 5. Hoe wordt het minimabeleid ambtelijk georganiseerd en uitgevoerd? 6. Op welke wijze worden de raden geïnformeerd omtrent het minimabeleid? 7. In hoeverre vervullen de raden hun kaderstellende en sturende rol wat betreft het minimabeleid. 3.2 Minimabeleid in Andijk Beleid Doelstellingen In 1999 is de laatste nota minimabeleid vastgesteld waarin het doel van het minimabeleid als volgt is geformuleerd: bestrijding van de armoede waarbij het brede spectrum (cumulatie van problemen als geen werk, laag inkomen, schulden, tegenslag in de privésfeer) wordt erkend, bestrijding van sociaal isolement of het bevorderen van deelname aan sport- en andere verenigingen, bestrijding van het niet-gebruik van inkomensondersteunende voorzieningen. De programmabegroting 2006 spreekt van een tijdige, rechtmatige en klantgerichte uitvoering van het lokaal sociaal beleid. Voor 2008 zijn de speerpunten het toeleiden naar de arbeidsmarkt of participatie en het voorkomen en verminderen van armoede. Aanwijzingen hoe deze doelstellingen bereikt gaan worden en op basis van welke criteria vervolgens van een eventueel geslaagd of niet geslaagd beleid gesproken kan worden, zijn wij niet tegengekomen. Een duidelijke actuele visie op het minimabeleid ontbreekt, daarbij kan ook gedacht worden aan afstemming van het beleid op specifieke doelgroepen. In het collegeprogramma van CDA en VVD komt het onderwerp minimabeleid niet voor. Om te bepalen of een belanghebbende over een inkomen beschikt welke niet toereikend is om bijzondere noodzakelijke kosten te kunnen voldoen, dient de aanwezige eigen financiële draagkracht te worden vastgesteld. Als draagkracht wordt aangemerkt het deel van het inkomen boven de bijstandsnorm. Gemeenten zijn vrij om zelf het percentage van de draagkracht waar rekening mee gehouden wordt, te bepalen. In Andijk geldt bij incidentele bijzondere bijstand een bijdrage van de aanvrager van 35% van de draagkracht (= verschil tussen netto maandinkomen en de bijstandsnorm). Voor periodieke verstrekkingen is deze bijdrage 100% van de draagkracht. Naast een inkomenstoets vindt ook een vermogenstoets plaats, waarbij 100% van het vermogen SGBO MINIMABELEID IN ANDIJK, DRECHTERLAND, ENKHUIZEN EN WERVERSHOOF 10

17 boven de in de WWB genoemde vermogensgrens als draagkracht wordt aangemerkt. De gemeente past geen (administratief) drempelbedrag toe. Integraal beleid De interne samenwerking tussen Sociale Zaken en andere afdelingen beperkt zich tot noodzakelijke wettelijk bepaalde onderwerpen. Het minimabeleid in de gemeente beperkt zich vooral tot inkomensondersteuning, van een integrale aanpak van bijvoorbeeld maatschappelijke isolatie is geen sprake. Extern zijn verschillende organisaties bij het minimabeleid betrokken. De gemeente besteedt de schuldhulpverlening uit aan Plangroep in Hoorn. De gemeente zoekt voor verschillende beleidsvelden samenwerking met andere regiogemeenten. Bijvoorbeeld met Wervershoof t.a.v. huisbezoeken aan 65plussers. Dit wordt samen met de Stichting Welzijn Ouderen West Friesland uitgevoerd, waarbij professionals worden ingezet. Een andere organisatie waar mee samengewerkt wordt is Wonen Plus, deze organisatie zet vooral vrijwilligers in voor allerlei activiteiten voor ouderen zoals een boodschappendienst en het invullen van belastingformulieren. In 2004 heeft de gemeente de Verordening cliëntenparticipatie vastgesteld. Ondanks verschillende pogingen is de participatie van bijstandsgerechtigden bij het minimabeleid niet goed gelukt. Een cliëntenraad of platform is door gebrek aan animo niet ingesteld. Ook een jaarlijks terugkerend Cliëntenoverleg met als doel belanghebbenden te informeren en te raadplegen over wet- en regelgeving, kwaliteit van uitvoering en dienstverlening heeft weinig mensen getrokken. In 2005 was het eerste overleg waarvoor 47 uitnodigingen zijn verstuurd. Er waren vijf cliënten aanwezig. Overwogen wordt nu een insteek via de recent ingestelde Wmo-raad te kiezen Organisatie Budgetten en uitgaven Tabel 5 geeft een overzicht van de budgetten en gerealiseerde uitgaven voor de periode SGBO MINIMABELEID IN ANDIJK, DRECHTERLAND, ENKHUIZEN EN WERVERSHOOF 11

18 Tabel 5 Budget en uitgaven minimabeleid gemeente Andijk in Kengetallen Bijzondere bijstand LDT 3 Minima fonds KGH 4 SHV 5 CAZ 6 Totaal 2004 Budget verstrekkingen Budget uitvoeringskosten Totaal budget Realisatie verstrekkingen Realisatie uitvoeringskosten Totaal realisatie Budget verstrekkingen Budget uitvoeringskosten Totaal budget * Realisatie verstrekkingen Realisatie uitvoeringskosten Totaal realisatie Budget verstrekkingen Budget uitvoeringskosten Totaal budget * Realisatie verstrekkingen Realisatie uitvoeringskosten Totaal realisatie *inclusief CAZ De meerjaren Programmabegroting 2008 geeft vanaf 2008 een jaarlijks budget van aan. In de begrotingen worden ook inkomsten aangegeven, onduidelijk wat de bron hiervan is (rijksgeld, inkomsten van cliënten e.d.). 3 LDT= Langdurigheidstoeslag 4 KGH=Kwijtschelding gemeentelijke heffingen 5 SHV=Schuldhulpverlening 6 CAZ=Collectieve aanvullende ziektekostenverzekering SGBO MINIMABELEID IN ANDIJK, DRECHTERLAND, ENKHUIZEN EN WERVERSHOOF 12

19 Gesteld kan worden dat in 2005 en 2006 een onderbesteding van het beschikbare budget heeft plaatsgevonden. Deze onderbesteding is waarschijnlijk veroorzaakt door gebrek aan voldoende menskracht waardoor in het ambtelijk apparaat weinig is gedaan aan het intensiveren van het beleid. Voor beleid en uitvoering van de WWB en het minimabeleid zijn 2 fte s beschikbaar. De inzet van de uren is gekoppeld aan de wettelijk meest noodzakelijke werkzaamheden, waardoor bij een toename van WWB aanvragen of bezwaarschriften er geen of weinig tijd meer is voor het minimabeleid Resultaten In tabel 5, paragraaf hebben we al de uitgaven van het minimabeleid weergegeven. We hebben toen een forse onderbesteding geconstateerd. De volgende tabel geeft het gebruik van de verschillende regelingen weer. Tabel 6 Gebruik minimabeleid gemeente Andijk Kengetallen Bijzondere bijstand LDT 7 Minima fonds KGH 8 SHV 9 CAZ 10 Totaal 2004 Aantal aanvragen 98 Aantal aanvragen bijstandscliënten Aantal afwijzingen 28 Aantal toekenningen Aantal aanvragen Aantal aanvragen bijstandscliënten Aantal afwijzingen 33 Aantal toekenningen Doelgroe p 100% 135 onbeke nd Doelgroe p 115% = % = 135 Aantal aanvragen Aantal aanvragen bijstandscliënten Aantal afwijzingen 23 Aantal toekenningen Totaal aantal toekenningen als % van de doelgroep 32% onbeke nd 12% 52% 7 LDT= Langdurigheidstoeslag 8 KGH=Kwijtschelding gemeentelijke heffingen 9 SHV=Schuldhulpverlening 10 CAZ=Collectieve aanvullende ziektekostenverzekering SGBO MINIMABELEID IN ANDIJK, DRECHTERLAND, ENKHUIZEN EN WERVERSHOOF 13

20 Door de toegekende aanvragen af te zetten tegen het aantal huishoudens in de doelgroep ontstaat een beeld van het bereik. Er is wel sprake van verschillende doelgroepen. Om in aanmerking te komen voor KGH mag men niet meer dan 100% van het sociaal minimum aan inkomen hebben (volgens tabel 3 zijn dit 135 huishoudens). Het bereik van de LDT is slechts te berekenen indien het aantal huishoudens dat daar in principe aanspraak op kan maken gezien de entree eisen. Dit aantal is echter niet bekend. In 2006 was het bereik van de kwijtschelding gemeentelijke heffingen met 52% het hoogste en nog redelijk te noemen. Ook de bijzondere bijstand met 32% is nog redelijk, laag is echter het Minimafonds met 12%. Een cijfer voor het totaalbereik geven is moeilijk en heeft ook weinig zin. De aantallen in de kolom totaal zegt iets over het gebruik van de regelingen samen, maar niets over het bereik van het minimabeleid onder unieke huishoudens. Alleen de kolomen over de regelingen geven een beeld van het bereik onder huishoudens. Het totaal aantal aanvragen overstijgt het aantal huishoudens: een huishouden kan meerdere aanvragen indienen Evaluatie De gemeente heeft in 2002 voor het laatst een cliëntenonderzoek gehouden. Het is onbekend wat de uitkomsten hiervan waren. De informatievoorziening aan de gemeenteraad is middels de programmabegroting summier te noemen. Er worden wel bedragen genoemd op het subniveau van de productindeling. Hierdoor is het budget voor het minimabeleid zichtbaar. Dit geldt echter niet voor de afzonderlijke regelingen. Voorstellen voor beleidswijzigingen zijn we in deze rapportages niet tegengekomen. De gemeenteraad maakt amper gebruik van haar mogelijkheden om een kadergevende rol ten aanzien van het minimabeleid te spelen Belangrijkste bevindingen uit de interviews We hebben gesproken met de wethouder, de beleidsmedewerker en (in groepsverband) met een raadscommissievoorzitter. De gesprekspartners zijn unaniem in hun opvatting dat minimabeleid in de gemeente niet een heel hoge prioriteit heeft. Dat zou wel beter moeten. Problemen met de ambtelijke bezetting hebben gezorgd dat er weinig nieuwe impulsen zijn gekomen. Men hoopt in de toekomst op een inhaalslag. Daarbij zou meer aandacht aan maatschappelijke participatie gegeven moeten worden. De gemeente zou daarin volgens de wethouder als regisseur moeten optreden samen met welzijnsorganisaties en de kerken (die erg actief zijn in Andijk). Op dit moment is er weinig onderling contact tussen gemeente en organisaties. In de gemeente is een goede basis voor een goed sociaal beleid aanwezig, er is een rijk verenigingsleven en een flink kader aan vrijwilligers en mensen die aan burenhulp doen. Gêne lijkt volgens de geïnterviewden de belangrijkste reden van het hoge niet-gebruik. Meer huisbezoeken kan een oplossing bieden. SGBO MINIMABELEID IN ANDIJK, DRECHTERLAND, ENKHUIZEN EN WERVERSHOOF 14