Protocol voor beweegprogramma

Transcriptie

1 Protocol voor beweegprogramma Voor patiënten met een Totale Heup Prothese (THP) en/of Totale Knie Prothese (TKP) Werktitel project: Opdrachtgever: Projectuitvoerders: Senioronderzoeker: Onderwijseenheid: Datum: Het ontwikkelen van groepstrainingen voor orthopedische postoperatieve patiënten Maikel Korbmacher Sophia Beckmann Marcella van den Brink Sarah Terhart Dieuwertje de Vree Joost de Beer Toegepast Onderzoek, Kwaliteitszorg en Ondernemen (TOKO)

2 HOOFDDOEL 1. De patiënt heeft voldaan aan de voorwaarden voor gedragsverandering waarbij de patiënt zelfstandig overwegingen kan maken tussen belasting en belastbaarheid en zodoende een actieve bijdrage kan leveren aan zijn/haar gezondheid. De patiënt weet hierbij de juiste leefregels in acht te nemen en kan deze toepassen in zijn/haar ADL. Subdoelen Middel Criteria Strategie 1. De patiënt is zich er van bewust dat zijn/haar gedrag invloed uitoefent op zijn/haar revalidatieproces. Hiervoor heeft hij/zij inzicht in het verloop van het beweegprogramma en aandoening, specifieke kennis over zijn of haar prothese, herstelfase en leefregels. 2. De patiënt is gemotiveerd en in staat zijn/haar gedrag te veranderen tot gezondheidsbevorderend/ adequaat gedrag. 3. De patiënt voert de theoretische kennis over gezondheidsbevorderende activiteiten bewust uit in zijn/haar ADL- vaardigheden. 4. De patiënt voert de theoretische Voorlichting De patiënt staat open voor verandering Voorlichting en aanmoedigen van de patiënt tijdens het beweegprogr amma Voorlichting, oefentherapie en training Voorlichting, oefen- De patiënt begrijpt het voorlichtingsbericht De patiënt wil veranderen De patiënt is in staat om het gewenste gedrag uit te voeren De patiënt heeft besloten zijn/haar gedrag te veranderen De patiënt is in staat om gewenste activiteiten/ vaardigheden uit te voeren. Voorafgaande fases zijn afgerond: de patiënt wil De patiënt moet zich bewust zijn dat zijn/haar gedrag invloed heeft op zijn/haar gezondheid/ herstel. De therapeut zal door middel van een PowerPoint presentatie voorlichting geven aan de groep. Onderwerpen in deze presentatie zijn: Doelen en opbouw van het beweegprogramma Informatieverstrekking over artrose, soorten protheses, operatie methodes van ziekenhuizen in de regio Berghem Leefregels o Belasting-belastbaarheid m.b.t. bewegen o Risicobewegingen en transfers o Huishouden De patiënt moet binnen deze fase afwegen of hij/zij het gedrag daadwerkelijk wil veranderen. De therapeut zal de patiënt communicatief begeleiden en aanmoedigen en overtuigen zijn/haar gedrag te veranderen. Trainen van fysieke en cognitieve vaardigheden. De cognitieve vaardigheden traint de therapeut door te motiveren en door ondersteuning te bieden. Echter, de centrale taak vormt het trainen van ADLvaardigheden, zodat de patiënt ook in staat is de gevraagde gezondheidsbevorderende activiteiten op een bewuste manier uit te voeren. Deze vaardigheden worden binnen het beweegprogramma in doel 2 tot en met 5 getraind. Binnen deze fase wordt getracht de vaardigheden die de patiënt in de voorafgaande fase heeft geleerd te automatiseren, zodat de patiënt deze onbewust kan uitvoeren.

3 kennis over gezondheidsbevorderende activiteiten onbewust uit in zijn/haar ADL- vaardigheden. 5. De patiënt kan de geleerde vaardigheden en theoretische kennis blijven toepassen in zijn/haar ADL en sport. therapie en training de patiënt wil veranderen, weet wat hij/zij moet veranderen en hoe hij/zij dit kan veranderen. Voorlichting De patiënt heeft geleerd de gezondheidsbevorderende vaardigheden uit te voeren. onbewust kan uitvoeren. Positieve feedback verstrekken is een belangrijk middel om het gedrag van de patiënt te helpen veranderen. Samen met de patiënt werkt de therapeut hier aan het verminderen of elimineren van eventuele barrières of het leren omgaan met deze. Aan het eind van het beweegprogramma wordt er gewerkt aan gedragsbehoud. Om het risico tot terugval op oud gedrag te verminderen zal de fysiotherapeut samen met de patiënt risicofactoren in diens omgeving opsporen en analyseren, door bijvoorbeeld gemaakte fouten te bespreken. Daarnaast kan de patiënt worden aangeraden om een logboek bij te houden. Het is belangrijk dat de patiënt zelf moet blijven bewegen. Hiervoor zal de therapeut de patiënt motiveren om te gaan sporten. Geadviseerd wordt: Niet aan te raden zijn: Fietsen Contact sport (basketbal, voetbal, Wandelen handbal, hockey) Croquet Honkbal Dansen Squash en single tennis Golf High impact aerobics Zwemmen Gymnastic Double tennis Lacrosse Roeien (alleen TKP) Joggen Low impact aerobics Bowling Paardrijden Opmerkingen/toelichtingen De subdoelen zijn gekoppeld aan de fases van gedragsverandering volgens Gerards 1997: 1. Bewustwording 2. Afweging en besluitvorming 3. Vaardigheidstraining 4. Gedragsverandering 5. Gedragbehoud en omgaan met terugval Er wordt geadviseerd om gebruik te maken van de General Self-Efficacy Scale (GSE). Dit meetinstrument wordt gebruikt als hulpmiddel om te inventariseren of voldaan is aan de criteria die horen bij hoofddoel 1. Voor een specifieke opbouw, verdere onderbouwing en criteria, zie het document Onderbouwing van en toelichting op het beweegprogramma

4 HOOFDDOEL 2. De patiënt kan binnen 10 weken zonder hulpmiddel veilig en zelfstandig de voor de patiënt benodigde transfers binnen- en buitenshuis uitvoeren. Middel Criteria Strategie Oefentherapie en training Functioneel oefenen van de volgende transfers Bukken, iets oprapen van de grond In/uit bed Toiletgang Zitten- staan Autorijden Fiets op- en afstappen Opstaan vanaf de grond Eventueel nog individuele transfers De patiënt kan de transfer veilig en zonder riscicobewegingen uitvoeren De patiënt heeft voldoende kracht (minimaal MRC 4), mobiliteit en coördinatie om de transfer veilig uit te kunnen voeren Functioneel oefenen: De fysiotherapeut geeft uitleg over de uitvoering, doet het voor en laat de patiënt de transfer uitvoeren De fysiotherapeut geeft feedback op de uitvoering en corrigeert indien nodig Het trainen van de transfers is afhankelijk van het niveau van de patiënt Er moet gekeken worden wat de patiënt wel en niet kan en er moet rekening worden gehouden met bevorderende en belemmerende factoren De oefeningen kunnen makkelijker gemaakt worden indien een patiënt over minder kracht beschikt Door de patiënt af te laten zetten met de armen scheelt dit in de kracht die de patiënt moet leveren vanuit de benen De belasting kan ook verlaagd worden door gebruik te maken van een hogere zitting van een stoel. Dit vergemakkelijkt de vorlage tijdens het gaan staan. Trainen van de grondmotorische eigenschappen: Intensieve oefeningen die maximaal 10 seconden duren Oefeningen waarin concentrische en excentrische contracties worden getraind o Gecombineerde oefeningen o Fast twitch spiervezels aanspreken bij trainen van volgende spiergroepen: heup- en knieextensoren, rompmusculatuur. Ter ondersteuning kan ook de armmusculatuur getraind worden. Bewegingen met lage snelheid uitvoeren. De heup en knie maken een hoek van ongeveer 90 Stap voor stap coördinatietechnieken trainen Door bepaalde onderdelen de nadruk te geven en eventueel geïsoleerd (makkelijk- moeilijk) te oefenen wordt overload gegeven. Dit kan als volgt gedaan worden: Voor kracht: o Spieren trainen die de patiënt nodig heeft om de transfer te kunnen uitvoeren o Lichaamsgewicht zwaarder te maken o Zithoogte aan te passen (lager maken)

5 o Ondersteuning van de armen te verminderen Coördinatie: nadruk leggen op de technische handelingen. De handelingen worden verdeeld in subhandelingen en deze worden stap voor stap geoefend. Als de subhandelingen vloeiend en veilig worden uitgevoerd, dan worden de subhandelingen achter elkaar geoefend. Alle subhandelingen bij elkaar vormen de uiteindelijke transfer. Opmerkingen/toelichtingen Voor een specifieke opbouw, verdere onderbouwing en criteria voor het funcioneel trainen van transfers en het trainen van kracht, coördinatie en mobiliteit, zie het document Onderbouwing van en toelichting op het beweegprogramma

6 HOOFDDOEL 3. De patiënt kan na minimaal 3 maanden meer dan 30,5 meter veilig en zelfstandig lopen zonder hulpmiddel binnen- en buitenshuis onder invloed van externe omstandigheden. Er wordt gestreefd naar de maximale afstand voor de patiënt die binnen de norm valt van de 6 minuten wandeltest. Subdoelen Middel Criteria Strategie 1. De patiënt kan na 8 weken veilig en zelfstandig binnen- en buitenshuis 30,5 meter lopen zonder hulpmiddel in een rustige omgeving. Voorlichting, looptraining, training grondmotorische eigenschappen De patiënt doorloopt de stappen voor gedragsverandering (voorlichting) De patiënt kent de leefregels die belangrijk zijn tijdens het lopen De patiënt heeft voldoende armkracht om te lopen met hulpmiddel De volgende grondmotorische eigenschappen zijn geoptimaliseerd: o Mobiliteit o Kracht o Coördinatie Leefregels en adviezen Aandachtspunten lopen met krukken Looptraining met krukken Looppatroon patiënt bekijken (wat heeft de patiënt geleerd vanuit het ziekenhuis) Let op aandachtspunten Afhankelijk van soort prothese en belastbaarheid de belasting van de patiënt gedurende acht weken langzaam opbouwen door looppatroon te wijzigen: o 2 krukken 3- puntsgang zonder doorstappen, lage belasting 2- puntsgang meer dynamisch, met doorstappen, hogere belasting 4- puntsgang nog dynamischer, meeste belasting met 2 krukken o 1 kruk 3- puntsgang zonder doorstappen 2- puntsgang meer dynamisch, met doorstappen Training grondmotorische eigenschappen Kracht, mobiliteit, coördinatie en uithoudingsvermogen voor heup en knie. De volgende bewegingen worden getraind: Knie: trainen flexie en extensie Heup: trainen anteflexie, retroflexie, abductie Kracht: o Armkracht Minimaal MRC 4 Indien onvoldoende armkracht kan dit getraind worden middels een arm- ergometer

7 2. Optimaliseren looppatroon binnen 3 maanden zonder hulpmiddel. Voorlichting, looptraining, functionele oefenvormen en training De patiënt loopt veilig en zelfstandig zonder loophulpmiddel De patiënt kent de leefregels die belangrijk zijn tijdens het lopen De patiënt mag het geopereerde been na 8 weken volledig belasten De volgende grondmotorische eigenschappen moeten getraind worden om het looppatroon zonder hulpmiddel te optimaliseren: o Mobiliteit o Kracht Criteria: 3 keer per week 30 minuten, 6x5 minuten Indeling 5 minuten: eerste 4 minuten lage weerstand, laatste minuut hoge weerstand o Beenkracht M.n. quadricepstraining Mobiliteit o Actief mobiliseren Coördinatie o Tijdens looptraining o Aparte oefeningen Uithoudingsvermogen Leefregels Instructies en adviezen lopen zonder hulpmiddel Idem als subdoel 1. De fysiotherapeut attendeert de patiënt op eerder genoemde leefregels en adviezen. Indien de patiënt dreigt deze regels te vergeten of niet weet toe te passen tijdens het lopen zonder krukken. Looptraining Aandachtspunten voor heup en knie: Belasting en belastbaarheid Compensaties vanuit heupextensoren en knieflexiemomenten Looptempo Nadruk afwikkeling voet: heel strike, foot flat, mid stance, heel off, toe off. Tijdens de volgende fases aandacht voor: o Standfase Is er sprake van knieflexie aan het begin van deze fase? Is er sprake van een verkorte standfase? o Afzetfase Afzetten hak, laterale voetrand, voorvoet, tenen o Zwaaifase Zwaait het contralaterale been op de juiste manier voorbij het standbeen? Let op paslengte en pasbreedte

8 o Coördinatie Verschil links/rechts? Valangst (zie hoofddoel 5) Houding Functionele oefenvormen Grote passen maken Snel lopen Op de tenen lopen Op de hakken lopen Training grondmotorische eigenschappen Idem subdoel 1+ uitbreiding, vergroten belasting, afstemmen op belastbaarheid en prothese patiënt. 3. De patiënt kan binnen 3 maanden veilig en zelfstandig zonder hulpmiddel lopen onder invloed van verschillende externe omstandigheden. Voorlichting, looptraining, functionele oefenvormen, training grondmotorische eigenschappen De patiënt loopt veilig en zelfstandig zonder loophulpmiddel De patiënt kent de leefregels die belangrijk zijn tijdens het lopen De patiënt mag het geopereerde been volledig belasten De volgende grondmotorische eigenschappen moeten getraind worden om het looppatroon zonder hulpmiddel Valpreventie Zie hoofddoel 5. Idem vanuit subdoel 2, maar er worden meer externe omstandigheden worden aangebracht. Leefregels Idem subdoel 2 Looptraining Binnen- en buitenshuis Er kan geoefend worden met de verschillende externe omstandigheden: o Op verschillende ondergronden o Tijdens verschillende verkeerssituaties o Wisselende weersomstandigheden Functionele oefenvormen Idem subdoel 2, met uitbreiding in moeilijkheidsgraad. Trainen grondmotorische eigenschappen Idem subdoel 2, met uitbreiding in moeilijkheidsgraad.

9 4. De loopafstand van de patiënt is binnen 3 maanden buitenshuis uitgebreid. De afstand valt binnen de norm van de 6 minuten wandeltest. Voorlichting, looptraining, functionele oefenvormen en training grondmotorische eigenschappen te optimaliseren o Mobiliteit vergroten o Kracht o Coördinatie De patiënt loopt veilig en zelfstandig zonder loophulpmiddel De patiënt kent de leefregels die belangrijk zijn tijdens het lopen De volgende grondmotorische eigenschappen moeten getraind worden om het looppatroon zonder hulpmiddel te optimaliseren o Mobiliteit vergroten o Kracht o Coördinatie Idem subdoel 2 Leefregels Idem subdoel 2 Looptraining Idem subdoel 3 met uitbreiding van externe omstandigheden. Meerdere (onverwachte) externe omstandigheden toevoegen Grenzen opzoeken, hoogst haalbare niveau patiënt bereiken. Functionele oefenvormen Idem subdoel 2, mogelijk met uitbreiding in moeilijkheidsgraad, hoogst haalbare niveau proberen te bereiken. Trainen grondmotorische eigenschappen Idem subdoel 2, hoogst haalbare niveau proberen te bereiken. Opmerkingen/toelichtingen Met name subdoel 1 en 2 geven de rode draad aan voor het trainen van het lopen. Vanaf subdoel 3 wordt er veelal doorgegaan met dezelfde interventies, echter deze worden verder uitgebreid door gebruik te maken van externe omstandigheden. De grenzen van de patiënt worden opgezocht. Er wordt gestreefd naar het hoogst haalbare niveau voor de patiënt. Voor een specifieke opbouw, verdere onderbouwing en criteria, zie het document Onderbouwing van en toelichting op het beweegprogramma

10 HOOFDDOEL 4. De patiënt kan binnen 3 maanden veilig en zelfstandig aan één stuk de trap op en af zonder loophulpmiddel met een minimaal aantal treden van 25. Subdoelen Middel Criteria Strategie 1. De patiënt kan na 8 weken veilig en zelfstandig 12 treden de trap op en af met loophulpmiddel. 2. De patiënt kan binnen 3 maanden veilig en zelfstandig aan één stuk 25 treden op en af lopen zonder Oefentherapie en training Oefentherapie en training Voldoende mobiliteit van de gewrichten in de onderste extremiteit Voldoende uithoudingsvermogen om 12 treden met loophulpmiddel gelijk op of af te kunnen Voldoende kracht in de bovenste extremiteit voor het gebruik van het loophulpmiddel Voldoende kracht in de onderste extremiteit Voldoende coördinatie in de onderste extremiteit Voldoende stabiliteit in de onderste extremiteit Voldoende mobiliteit van de gewrichten in de onderste Functioneel oefenen: Gelijk op normale manier de trap op en af, waarbij er steeds één voet op een trede staat. De voeten en de elleboogkruk worden volledig op de traptrede gezet. Trainen van grondmotorische eigenschappen: Trainen van mobiliteit in de onderste extremiteit o Maximale dorsaalflexie van de enkel o Maximale plantairflexie van de enkel o Flexie knie minimaal 100 o Extensie knie minimaal 0 o Anteflexie heup minimaal 75 o Retroflexie heup minimaal 0 Trainen van totaal uithoudingsvermogen o Aeroob uithoudingsvermogen Trainen van kracht in de bovenste extremiteit o Minimaal MRC 4 nodig voor het gebruik van een loophulpmiddel op de trap. Trainen van kracht in de onderste extremiteit o Krachtuithoudingsvermogen o Concentrisch o Excentrisch Verbeteren van de coördinatie Verbeteren van de stabiliteit Functioneel oefenen: Steeds één voet per traptrede. Bij onzekerheid patiënt, gebruik trapleuning.

11 25 treden op en af lopen zonder loophulpmiddel. extremiteit Voldoende uithoudingsvermogen om, zonder loophulpmiddel, 25 treden achtereen op en/of af te kunnen Voldoende kracht in de onderste extremiteit Voldoende coördinatie in de onderste extremiteit Voldoende stabiliteit in de onderste extremiteit Het gebruik van de trapleuning afbouwen. Trainen van de grondmotorische eigenschappen: Verbeteren van de mobiliteit o Zie voor benodigde mobiliteit subdoel 1. Verbeteren van de kracht in de onderste extremiteit. o Krachtuithoudingsvermogen o Concentrisch o Excentrisch Verbeteren van het aeroob uithoudingsvermogen naar 25 treden. Verbeteren van de coördinatie Verbeteren van de stabiliteit Opmerkingen/toelichtingen Voor een specifieke opbouw, verdere onderbouwing en criteria, zie het document Onderbouwing van en toelichting op het beweegprogramma

12 HOOFDDOEL 5. Binnen 3 maanden heeft de patiënt een score van minder dan 20 seconden op de Timed- up and Go test om te kunnen spreken van een verminderd valrisico. Subdoelen Middel Criteria Strategie 1. De patiënt is zich bewust van zijn/haar eigen vermogen met betrekking tot belasting en belastbaarheid. De patiënt kent de risicofactoren voor het vallen en past indien nodig zijn/haar handelen en/of omgeving daarop aan. 2. De grondmotorische eigenschappen van de patiënt zijn geoptimaliseerd om het valrisico zowel binnen- en buitenshuis te verminderen. Voorlichting Voorwaarden voor gedragsverandering zijn aanwezig De patiënt kan geleerde kennis bewust in het ADL toepassen Training De patiënt heeft subdoel 1 bereikt De patiënt heeft een score van minder dan 20 seconden op de Timed- up and Go test De patiënt heeft voldoende balans/ evenwicht, kracht en uithoudingsvermogen om het vallen te vermijden (MRC: 4) Aan de patiënt wordt de relatie tussen belasting en belastbaarheid uitgelegd. Ook wordt inzicht gegeven in mogelijke riscofactoren voor het vallen. Tenslotte worden adviezen gegeven om risicofactoren te herkennen en uit te schakelen. Om het vallen effectief te verminderen wordt aangeraden om de grondmotorische eigenschappen minimaal drie maanden te trainen, drie keer per week. Trainen grondmotorische eigenschappen: Kracht: Het is aan te raden om de krachttraining op beperkingen in spierfuncties te richten. Hiervoor kan gebruik gemaakt worden van ankle cuff weights, dynabands en isokinetische oefeningen. Balans/ evenwicht: Voor de volgende oefeningen is het essentieel om het belastbaarheidsniveau met betrekking tot evenwicht van de patiënt te kunnen inschatten om de oefeningen hierop aan te passen. Het wordt aangeraden om met de volgende oefeningen makkelijk te beginnen en dan langzamerhand naar moeilijk te gaan. o Gewichtsverplaatsing o Zit- naar stand oefeningen o Tandem-walking (een voet meteen voor de andere voet zetten) o Zijwaarts lopen o Achterwaarts lopen o Op een been staan o Op de tenen lopen

13 o Op de hakken lopen Uithoudingsvermogen (met betrekking tot lopen en fietsen): > 30 minuten, 3 keer per week Treadmill walking (loopbandtraining) Fietsergometer Opmerkingen/toelichtingen Voor een specifieke opbouw, verdere onderbouwing en criteria voor het trainen van kracht, coördinatie en uithoudingsvermogen, zie het document Onderbouwing van en toelichting op het beweegprogramma

14 HOOFDDOEL 6. Na 3 maanden heeft de individuele patiënt voldoende zelfmanagement en vaardigheden ontwikkeld om zijn/haar gezondheidsgedrag te bevorderen en verdere persoonlijke doelen te bereiken op het gebied van sport, hobby s en andere vormen van recreatie. Middel Criteria Strategie Voorlichting en advies Voorwaarden voor gedragsverandering zijn aanwezig Patiënt heeft voldoende vaardigheden ontwikkeld om veilig en zelfstandig binnen zijn/haar ADL te kunnen functioneren De patiënt wordt geadviseerd om te blijven bewegen en eventueel te gaan sporten om zo de balans tussen belasting en belastbaarheid te behouden. Zodoende zal de levenskwaliteit van de patiënt geoptimaliseerd worden. Het is van belang dat de patiënt weet dat hij/zij moet blijven bewegen om de geleerde vaardigheiden niet te verleren en de resultaten van de grondmotorische eigenschappen te behouden. De behandelend fysiotherapeut kan in overleg met de patiënt bepalen of fysiotherapie na drie maanden beweegprogramma geïndiceerd is om te werken aan specifiekere persoonlijke doelen. Geadviseerd Fietsen Wandelen Croquet Dansen Golf Zwemmen Double tennis Roeien (alleen TKP) Low impact aerobics Bowling Paardrijden Opmerkingen/toelichtingen Voor verdere onderbouwing, zie het document Onderbouwing van en toelichting op het beweegprogramma Niet aan te raden Contact sport (basketbal, voetbal, handbal, hockey) Honkbal Squash en single tennis High impact aerobics Gymnastic Lacrosse Joggen

15 Bijlage 1. Informed Consent Ondergetekenden gaan akkoord dat de studenten: Sarah Terhart, Sophia Beckmann, Marcella van den Brink en Dieuwertje de Vree, vierdejaars studenten fysiotherapie van de HAN te Nijmegen, informatie gebruiken van de deelnemer aan de beweeggroep voor mensen met een nieuwe knie of heup voor hun afstudeerproject. In de documentatie voor het afstudeerproject worden geen persoonsgegevens van de deelnemer gebruikt om zo de anonimiteit te waarborgen. Datum: Handtekening deelnemer beweeggroep. Handtekening Sarah Terhart. Handtekening Sophia Beckmann. Handtekening Marcella van den Brink. Handtekening Dieuwertje de Vree.

16 Bijlage 2. Intakeformulier Beweegprogramma THP en TKP Datum: Persoonsgegevens Naam: Geboortedatum: Telefoonnummer: Verzekering: Algemene gegevens Soort prothese + zijde: Datum operatie: Datum ontslag ziekenhuis: Functies en anatomische eigenschappen Activiteiten Participatie Externe factoren Interne factoren

17 Bijlage 3. Evaluatieformulier Beweegprogramma THP en TKP Persoonlijke doelen vanuit Patient Specific Functional Scale (PSFS): Doel 1: Doel 2: Doel 3: Doel 4: Doel 5: Evaluatie meetinstrumenten Meetinstrument Patient Specific Functional Scale (PSFS) Doel 1 Doel 2 Doel 3 Doel 4 Doel 5 Western Ontario and McMaster Universities (WOMAC) 6- minuten- wandeltest (6 MWT) Timed- up- and- go- test (TUG) Score Datum: Datum: Datum: Opmerkingen/bijzonderheden/conclusie