werkboek-i buitenland 2 havo/vwo B concept en redactie: Geert van den Berg Moniek de Boer Adwin Bosschaart Bauke Brouwer

Transcriptie

1 buitenland ak 2 havo/vwo B Moniek de Boer Adwin Bosschaart Bauke Brouwer concept en redactie: Geert van den Berg Ko Dek Harrie Mennen Daan van Noppen ICT-redactie: Hub Stohr eerste druk eerste oplage 2003 werkboek-i

2 inhoud 3 Steden, van hier tot Tokyo 4 1 Leroy, zwerfjongen in Kaapstad 4 2 De wereld van de grote stad Een netwerk van steden Steden in verandering Megasteden, megaproblemen 12 3 Lagos en Brussel Spin in het web I m from Lagos. Ik ben van Brussel Lagos en Brussel: elke dag anders 22 4 Nederland: land zonder stad Een netwerk van steden en dorpen Opbouw en functie van de stad Gedonder in de stad 32 5 Kijk, hier woon ik 35 6 Keuzestof 36 4 De draagkracht van de aarde, op = op 37 1 Zou ze het durven vragen? 37 2 De draagkracht onderzocht De aarde en de mens De groei van de wereldbevolking Watertekort Een warme deken met onduidelijke gevolgen 49 3 Het Verenigd Koninkrijk en Egypte Een winderig eiland en een land van woestijnen De draagkracht overschreden? Duurzame oplossingen 60 4 De draagkracht van Nederland Leeft Nederland op te grote voet? Water, lucht en bodem Duurzame ontwikkeling ook voor jou? 69 5 De draagkracht van jouw leefomgeving 72 6 Keuzestof 73 5 Migratie, ver weg komt dichtbij 75 1 Fang-Li en de slangenkoppen 75 2 De wereld in beweging Migratie Waarom is er migratie? Gevolgen van migratie 81 3 China en de Verenigde Staten: grootmachten in beweging De trekker overhalen Chinezen en Amerikanen: ga je mee naar de stad? Oorzaken en gevolgen van migratie 92 4 Migratie in Nederland Nederland immigratieland Waar komen de migranten in Nederland terecht? Binnenlandse migratie: de Randstad als roltrap 99 5 Migratie in je eigen omgeving Keuzestof 106 Topografie 108 Onderzoeksvaardigheden 114 legenda tekstboek verwijzing naar het tekstboek atlasopdracht verwijzing naar de methodesite verwijzing naar de cd-rom bij het werkboek verwijzing naar internetpagina GB BB Grote Bosatlas 52 e druk Basis Bosatlas 1 e druk

3 hoofdstuk 03 steden van hier tot Tokyo In 1950 waren er zeventig steden met meer dan één miljoen inwoners. Maar in 2004 zijn dat er al driehonderd. Vooral de supersteden in de ontwikkelingslanden groeien razendsnel. Toch wonen de meeste mensen op aarde in middelgrote en kleine steden. Nederland telt zelfs geen enkele stad boven de één miljoen inwoners. Je zult zien dat steden op tal van terreinen van elkaar verschillen, maar er zijn ook overeenkomsten. 1 Leroy, zwerfjongen in Kaapstad 1 Wat is waar? Voor je aan de opdrachten over steden begint, test je eerst wat je al weet over dit onderwerp. Bekijk in de tabel op de volgende bladzijde de tien uitspraken. a Kruis in de tweede kolom aan welke uitspraken volgens jou waar zijn. b Vergelijk dan jouw invulling met je buur. Probeer samen tot een oplossing te komen.

4 3 steden 5 Uitspraken Volgens Volgens mij waar ons waar 1 Van de tien grootste steden op aarde liggen er zes in rijke landen. 2 De grootste stad van Europa is Parijs. X 3 In China liggen meer miljoenensteden dan in de VS. X 4 In Nederland is er maar één stad met meer dan één miljoen inwoners. 5 De steden in de rijke landen groeien veel langzamer dan de steden in de arme landen. X 6 Er liggen in de wereld meer steden aan de kust dan in het binnenland. X 7 In steden werken de meeste mensen in de secundaire sector. 8 De oudste steden op aarde lagen in het Midden-Oosten. X 9 Hoe groter de stad, des te meer misdaden er per duizend inwoners worden gepleegd. X 10De grootste stad van een land is de hoofdstad. tabel bij vraag 1 2 In dit hoofdstuk worden begrippen gebruikt die je al eerder 6 Hier vind je de arme landen van de wereld. tegenkwam in deel 1 of in en van de vorige hoofd- stukken. Dat zijn: immigrant regionale ongelijkheid 7 Deze groep van landen heeft zich de laatste jaren goed ontwikkeld. centrumland globalisering infrastructuur periferie 8 Alles wat nodig is om verkeer mogelijk te maken. semiperiferie MNO EU vestigingsplaatsfactor kolonie allochtoon 9 Landen in Europa die economisch steeds meer een eenheid worden. a Hieronder staan omschrijvingen van deze begrippen. Vul in de puzzel van figuur 1 op de juiste plaats het begrip in. (Tip: achter in het tekstboek staat een lijst met begrippen.) 10 Deze landen horen tot de groep van rijkste landen ter wereld. 11 Hier heerste een Europees land. 12 Met dit begrip kun je verklaren waarom bedrijven 1 Hij of zijn ouders zijn hier niet geboren. op een bepaalde plaats liggen. 2 Komt van buiten. b Als je alles goed hebt ingevuld, lees je op een 3 Verschil in welvaart en welzijn tussen gebieden in een land. bepaalde lijn van boven naar onder een woord dat je doet vóór je deze puzzel hebt opgelost. Welk woord is 4 Bedrijf met vestigingen in verscheidene landen. dat? 5 Proces waarbij steeds meer gebieden op aarde met elkaar verbonden worden. Transpireren 1 A L L O C H T O O N 2 I M M I G R A N T 3 R E G I O N A L E O N G E L I J K H E I D 4 M N O 5 G L O B A L I S E R I N G 6 P E R I F E R I E 7 S E M I P E R I F E R I E 8 I N F R A S T R U C T U U R 9 E U 10 C E N T R U M L A N D E N 11 K O L O N I E 12 V E S T I G I N G S P L A A T S F A C T O R figuur 1

5 6 steden 3 3 Blader eerst door het hele hoofdstuk in het tekstboek b In de tekst worden kenmerken van grote steden 4 om erachter te komen wat er zoal aan bod komt. Vul tijdens het bladeren de volgende tekst verder in. De foto op de openingspagina vind ik wel passen bij dit hoofdstuk, omdat: eigen mening Het verhaal van Leroy gaat volgens mij over een jongen die probeert te overleven in een grote stad. In paragraaf 2 komen de volgende onderwerpen aan bod: 1 een netwerk van steden ; 2 hoe steden veranderen ; 3 problemen in megasteden. In paragraaf 3 bezoeken we twee grote steden: Brussel en Lagos. In paragraaf 4 gaat het over steden in Nederland. Bekijk de foto op het titelblad. Dit is São Paulo in Brazilië. Lees de tekst door en voer de volgende opdracht uit. a In het midden staat een gebouw met een gebogen gevel. Hoe hoog is dat gebouw, schat je? Kies uit: 50 m 100 m 200m 400 m Ongeveer 200 m 5 genoemd. Sommige daarvan zijn ook te zien op de foto. Noem er twee. Gebouwen zover je kunt kijken, verkeer diep onder je. c Belangrijke veranderingen en modernisering beginnen vaak in de stad; belangrijke instellingen of gebouwen liggen ook vaak in de stad. Welke stad past bij de volgende omschrijving? Hier begon de Franse revolutie: Parijs Een bekende voetbalclub uit een grote Europese stad: eigen antwoord Hét centrum van de filmindustrie: Hollywood De stad van de Olympische Spelen in 2008: Beijing Regeringscentrum van Nederland: Den Haag De hoofdstad van Europa: Brussel Door de val van de Muur in 1989 begon in deze stad de afbraak van het communisme in Europa: Berlijn tekstboek paragraaf 1 Lees paragraaf 1 en vul de tabel hieronder verder in. De 24 uur van Leroy Tijdsindeling Mijn 24 uur Slaapt in portiek Weggejaagd en zoekt nieuwe slaapplaats Slaapt verder in park Opstaan en etensresten van gisteren opgegeten Te voet op weg naar centrum Sjouwwerk op de markt; 1 dollar verdiend Met Kentucky rondgehangen op zoek naar toeristen Gids gespeeld voor twee Duitsers en gratis gegeten. Top! Rondgehangen rond de supermarkt Weggejaagd door een bende jongens Gebedeld bij de uitgang van de bioscoop Terug naar ons portiek, wat brood gegeten en wijn gedronken met mijn vrienden tabel bij vraag 5

6 3 steden 7 6 Bekijk de kaart van Kaapstad (bron 4) aandachtig. begrijp je: a Het centrum van de stad ligt aan de haven b Het centrum van een stad als Kaapstad is makkelijk te herkennen aan de grote gebouwen die er staan c De rijke wijk ligt gunstig. Op welke twee manieren kun je dat op het kaartje zien? Dicht bij het centrum, dicht bij een mooi gebied als de Tafelberg en een park. d De Kaapse vlakte ligt achter de Tafelberg. Waarom zijn daar de meeste mensen gaan wonen, denk je? Bijvoorbeeld: er is ruimte, er is landbouw mogelijk; het is er vlak e Leroy is geboren in de township Hannover Parc. Die ligt twintig kilometer bij Kaapstad vandaan. Hoort die township dan nog wel bij de stad? Ik denk van wel, omdat bijvoorbeeld daar de mensen wonen die in Kaapstad werken Extra opdracht op bij paragraaf 1 over de hoogste gebouwen in de wereld. 2 De wereld van de grote stad De helft van de wereldbevolking woont in een stad. Over twintig jaar zal dat zestig procent zijn. De wereld telt dan veertig megasteden. Vooral de stadsbevolking in de ontwikkelingslanden groeit razendsnel. In deze paragraaf leer je hoe je steden kunt indelen, en waar de grote steden in de wereld liggen. Als je deze paragraaf goed hebt bestudeerd, weet je: wat de volgende begrippen betekenen: megastad wereldstad stedelijk netwerk primate city site situation urbanisatie suburbanisatie urbanisatiegraad suburbs CBD ruimtelijke geleding formele sector informele sector; waar de vijfentwintig grootste steden in de wereld liggen; wat het verschil is tussen een wereldstad en een megastad; hoe de spreiding is van grote steden in de wereld; hoe een westerse stad is opgebouwd; hoe een niet-westerse stad is opgebouwd; wat de problemen zijn in een megastad. waardoor er in ontwikkelingslanden vaak een primate city-structuur voorkomt en in de rijke een stedelijk netwerk bestaat; waardoor steden in arme landen zich anders ontwikkelen dan in rijke landen; waardoor de opbouw van steden steeds weer verandert. kun je: megasteden, netwerken van steden en primate city s op een kaart herkennen; het verschil tussen site en situation toepassen; de opbouw van een stad herkennen op een kaart, foto of videofragment; een koloniale dubbelstad herkennen op een luchtfoto of een plattegrond; oplossingen noemen voor de problemen in een megastad; vanaf een kaart de werkelijke afstand bepalen. 2.1 Een netwerk van steden Er zijn steden in soorten en vooral maten. In deze les leer je wat steden zijn, en welke soorten steden we kunnen onderscheiden. Je leert waar de grote steden op aarde liggen, en hoe ze zo groot konden worden. 1 tekstboek Een netwerk van steden tot aan Hoe is de spreiding van grote steden? Stelling: hoe dunner bevolkt een land is, hoe sneller men een plaats een stad noemt. Je gaat onderzoeken of deze stelling klopt. a Gebruik gegevens uit de atlas (GB 206 en 210) en je tekstboek. Vul de tabel in. Land Bevolkings- Grens voor een dichtheid stad IJsland Portugal Japan Nederland b Klopt de stelling? Ja/nee Ja c Hoe kun je de stelling verklaren? In een dunbevolkt gebied wonen mensen ver uit elkaar; dan noem je een plaats al gauw een stad

7 8 steden 3 2 Omcirkel het Romeinse cijfer vóór het goede antwoord. Groot is deze stad wel, maar internationaal stelt ze weinig voor: M 3 4 Welke van de volgende kenmerken horen bij een stad? I Wij wonen op de vijfde verdieping. X II Veel mensen werken in de primaire sector. IIIDe bevolkingsdichtheid is niet zo hoog. IVAls je naar de havo wilt, zul je toch deze kant op moeten komen. X V Er is vooral laagbouw. VIVeel forensen komen hier s morgens naartoe. X Bekijk bron 6. Om een goed beeld van een megastad te krijgen zou je er in een helikopter overheen moeten vliegen. Dat is een dure grap. Maar... voor Parijs is er een andere mogelijkheid. Je beklimt gewoon de Eiffeltoren. a Neem GB 90C voor je en zoek de Eiffeltoren. Streep door wat fout is. De Eiffeltoren ligt aan de spoorlijn/in een park/midden in het zakencentrum/aan de rand van de stad/aan de Seine b Vanuit je hoge post kijk je telkens naar een andere hoofdwindrichting over de stad. Bereken voor elke richting hoever de bebouwde omgeving zich ongeveer uitstrekt. Naar het zuiden: 27 km; naar het westen: 18 km; naar het noorden: 18 km; naar het oosten: 27 km. c Parijs is samen met zijn voorsteden het grootste stedelijk gebied van Europa. Wat is de maximale doorsnede door de bebouwde omgeving van Parijs. Ongeveer 45 km d Om een idee te krijgen hoe uitgestrekt de stad Parijs is, leg je de oppervlakte van Parijs op de kaart van Nederland (GB 36-37/BB 32-33). Er wordt beweerd dat Parijs net zo groot is als de provincie Utrecht. Klopt dat? Ongeveer wel e Welke fout maak je echter als je Parijs overtrekt van GB 90C, en die op de provincie Utrecht legt om te kijken of de uitspraak klopt? De schaal van de kaarten verschilt We onderscheiden dus drie soorten grote steden. Hieronder staan enkele kenmerken. Schrijf achter elk kenmerk met een H(oofdstad), M(egastad) of W(ereldstad) welk soort stad bedoeld wordt. Vanuit deze stad wordt het land bestuurd: H De stad is nu al achtmaal zo groot als de volgende in het land: M Elke multinational van enige naam heeft hier wel een vestiging: W In de globalisering speelt deze stad een belangrijke rol: W Hier ontstaan vaak de nieuwe modetrends: W 5 6 tekstboek Hoe is de spreiding van grote steden? Bekijk bron 5. a Omcirkel de Romeinse cijfers vóór de twee goede antwoorden. Megasteden liggen vooral: I in de ontwikkelingslanden X II in rijke landen in het binnenland III in de semiperiferie aan de kust IV aan de kust X b Stelling: In de ontwikkelingslanden liggen grote steden vooral aan de kust. Je onderzoekt of deze stelling klopt voor Zuid-Amerika. Welke kaart kun je hiervoor het beste gebruiken? GB 167/BB 105 c Als je de legenda goed gebruikt, zie je dat Zuid- Amerika eenentwintig steden telt van meer dan één miljoen inwoners. Hoeveel liggen er binnen honderd kilometer van de kust? Veertien d Vind je dat de stelling uit vraag 5b klopt? Streep de foute woorden door. Kies uit: nauwelijks / redelijk / helemaal. e Hoe kun je de ligging van de grote steden in Zuid- Amerika verklaren? (Tip: denk aan het koloniale verleden van Zuid-Amerika.) De kolonisten stichtten vroeger vooral (haven)steden aan de kust, die als doorgeefluik voor de goederen konden dienen a Wat is een primate city? Een stad die veel groter is dan de volgende in een land b Bekijk figuur 2. Welk land heeft een primate city-structuur? Verklaar ook waarom. Octopia, want de grootste stad is veel groter dan de volgende c Omcirkel het Romeinse cijfer vóór het goede antwoord. Welk ander kenmerk van het in b bedoelde land valt samen met de primate city-structuur? I Er is een tamelijk laag BNP per hoofd. X II Het grootste deel van de beroepsbevolking werkt in de tertiaire sector. IIIDe steden vormen een stedelijk netwerk. IVDe grootste stad is een wereldstad.

8 3 steden 9 Omvang steden Octopia Atlantis > 1 miljoen miljoen Steden in verandering Je weet nu waar de grote steden in de wereld liggen. In deze paragraaf ga je op bezoek in een westerse en een niet-westerse stad. Je onderzoekt hoe ze van elkaar verschillen, en hoe ze veranderen. tekstboek Hoe verandert het stedelijk patroon? figuur 2 De verdeling van de stadsbevolking in Atlantis en Octopia 7 8 Bekijk bron 5 nog eens, en vergelijk het kaartje met figuur 7 bij vraag 24. a Hoeveel steden van meer dan tien miljoen inwoners liggen in 2015 in de westerse landen? Vier steden b Welke 4 megasteden uit bron 6 halen de grens van tien miljoen in 2015 niet meer? Parijs, Moskou, Tianjin, Bangkok c Welke 4 steden zijn nieuw in 2015? Teheran, Hyderabad, Hangzhou, Dakha, Guangzhou d Wat valt op aan de ligging van de nieuwkomers? De nieuwkomers liggen allemaal in de arme landen in Azië tekstboek Hoe kun je de spreiding van steden verklaren? Of een plaats uitgroeit tot een grote stad, heeft te maken met kenmerken van de plaats zelf (site) en kenmerken van de wijdere omgeving (situation). Hieronder staan tien kenmerken. Omcirkel het Romeinse cijfer vóór de kenmerken die met de situation te maken hebben. I Hier is het vruchtbaar; je kunt er van alles verbouwen. II De plaats ligt op 52 NB en 4 OL. III In de buurt van deze plaats liggen gebieden met een hoge bevolkingsdichtheid. X IV Het inkomen in de regio is laag. X V Mainports verbinden deze plaats met de rest van de wereld. X VI Er is een natuurlijke haven. VII Voor de veiligheid is de stad gebouwd tegen een steile berghelling. VIII Door het bevaarbaar maken van de rivier is het achterland sterk uitgebreid. X 9 10 Steden in westerse landen ontwikkelen zich anders dan in niet-westerse gebieden. Bekijk de volgende uitspraken. Schrijf een W (westers) achter de uitspraak die door een inwoner van een westerse stad is gedaan en NW (niet-westers) achter de uitspraak die door een inwoner uit een niet-westerse stad is gedaan. Volgende week betrek ik een nieuw zakenpand op twintig kilometer afstand van de drukke stad : W De meesten van mijn familieleden wonen intussen in de stad : NW Wel handig; alle belangrijke zaken en kantoren zitten in mijn stad : NW Wij zijn pas echte stadsmensen; de supporters van de club uit de tweede stad van het land noemen wij altijd boeren. En dat zijn ze ook! : NW Onze stad heeft geen universiteit, maar de buurgemeente wel : W Bekijk figuur 3. a Schat het aantal mensen (in miljarden) dat in 1950 in steden of op het platteland woonde. Doe dat ook voor het jaar Schrijf je schattingen in de tabel Steden in ontwikkelingslanden 0,3 4 Steden in ontwikkelde landen 0,4 1 Platteland 1,9 3 Extra opdracht op de bij paragraaf 2.1 over de koloniale dubbelstad Tunis. figuur 3 Groei van de wereldbevolking tussen 1950 en 2025 in miljarden

9 10 steden 3 11 b Wat is de opvallendste ontwikkeling tussen 1950 en 2025? De snelle toename van de stedelijke bevolking c Hoe heet het in b bedoelde proces? Urbanisatie d Noem twee verschillende redenen voor het in c bedoelde proces. 1 de trek van platteland naar de stad 2 de snelle natuurlijke bevolkingsgroei in de stad e Er is nog een derde reden voor de snelle toename van de stedelijke bevolking. Welke? Kies uit: de vestiging van veel immigranten de uitdijende steden slokken omringende plaatsen op de hoge urbanisatiegraad Het goede antwoord is: de uitdijende steden slokken omringende plaatsen op f Door welk proces neemt de stedelijke bevolking in de rijke landen niet verder toe? Suburbanisatie a In de tabel hieronder staan drie landen genoemd. Elk land geldt als voorbeeld voor een rijk land, een arm land of een land in ontwikkeling. Bekijk bron 6, en plaats de urbanisatiegraad bij elk land. Kies uit: 85% 29% 60% b In welk land zal de urbanisatiegraad het snelst toenemen? Licht je antwoord toe. India, omdat dit het armste land is 12 tekstboek Opbouw en verandering in de westerse stad Bekijk figuur 4 en zoek op kaart GB 159C/ BB 99C op waar deze vier steden liggen. a Welke ontwikkeling vindt er in de VS tussen 1980 en 1990 plaats? Veel mensen trekken vanuit de centrale stad naar de voorsteden rond de stad b Hoe heet dit proces? Suburbanisatie c Ellen zegt: Steden in het zuiden groeien snel, maar hun voorsteden nog sneller. Klopt de uitspraak van Ellen? Licht je keuze toe met informatie uit de tabel en GB 159C/BB 99C. Ja, want Houston en San Diego liggen in het zuiden, en groeien snel d Houston groeit snel. Welke kaart op kaartblad GB 159 geeft daar een aanwijzing voor? GB 159H of I/BB 99D Centrale stad Suburbs Chicago - 12,5% + 13,6% Cleveland - 26,2% + 1,2% Houston + 25,2% + 79% San Diego + 26,1% + 51,1% VS - 5,1% + 17,1% figuur 4 Verandering in het aantal inwoners van een aantal Amerikaanse steden tussen 1980 en 1990 (in %) Land India 29 Zuid-Korea 60 Australië 85 Urbanisatiegraad 13 Bekijk de bronnen 8 en 9. Bron 8 is een model. Dat wil zeggen: een vereenvoudiging van de werkelijkheid. a Wat is het voordeel om iets in een model weer te geven? Een model maakt iets wat ingewikkeld is duidelijker b Je gaat de reis naar de stad zoals in de tekst beschreven is nog een keer maken. Volg in bron 8 de cijfers van buiten de stad naar het centrum. Schrijf achter elk cijfer wat het belangrijkste grondgebruik in dit deel van de stad is. Kies uit: winkelcentrum suburb oud industriegebied woonwijk voor middenklasse nieuw bedrijvenpark CBD oude woonwijk platteland 1 platteland 2 suburb

10 3 steden winkelcentrum 4 oud industriegebied 5 woonwijk voor middenklasse 6 oude woonwijk 7 CBD 8 nieuw bedrijvenpark c Amerikaanse steden zijn ingericht op autoverkeer. Hoe zie je dat in bron 8 en in bron 9? Bron 8: Wegen lopen vanuit de wijde omgeving naar het centrum van de stad Bron 9: Zeer dicht netwerk van autowegen De westerse steden zijn veranderd. a Zet de volgende begrippen op de juiste plaats in de tabel: voorsteden platteland woongebied van de rijken uitgaanscentrum zakencentrum landbouw woongebied van de rijken Centrum van de westerse stad tekstboek Opbouw en verandering in de nietwesterse stad Vaardig met vaardigheden Remote sensing In deel 1 heb je kennisgemaakt met remote-sensingbeelden. Deze beelden komen tot stand doordat scanners in vliegtuigen en vooral satellieten de aarde voortdurend aftasten. Beschik je over beelden van een gebied die op verschillende tijdstippen zijn genomen, dan kun je de ontwikkeling in dat gebied mooi volgen. Zo kun je zien of de woestijn zich uitbreidt, of het tropisch bos krimpt. Maar ook is de ontwikkeling van megasteden vanuit de ruimte goed te volgen. In de atlas is op deze manier de groei van de Boliviaanse hoofdstad La Paz in beeld gebracht. Wil je meer weten over de techniek van remote sensing, ga dan naar de cd-rom die bij de Grote Bosatlas hoort, en kies in het onderdeel Remote sensing voor Oefeningen. Vroeger Woongebied van de rijken b Waarom verlaten vooral de rijkere gezinnen de stad? Buiten de stad wonen is mooier, veiliger ook voor de kinderen c Stel, je bent burgemeester van een westerse stad. Steeds meer, vooral rijkere gezinnen verlaten jouw geliefde stad. Dat moet veranderen! Overleg met je wethouder in dit geval degene die naast je zit welke twee maatregelen jullie aan de gemeenteraad gaan voorleggen om het tij te keren. Bijvoorbeeld: oude pakhuizen opknappen en verbouwen tot luxe appartementen; oude industrieën verplaatsen en de vrijgekomen ruimte benutten voor de bouw van dure huizen; de stad veiliger maken Nu Omgeving van de westerse stad Vroeger Platteland Landbouw CBD: Uitgaanscentrum Zakencentrum Nu Woongebied van de rijken Voorsteden 15 Lees Vaardig met vaardigheden. Bekijk GB E t/m H en J en het onderschrift. a De beelden GB 14E en F zijn zogeheten false-colourbeelden. Zo is op 14F rood begroeiing en blauw bebouwd gebied. Waarom heet zo n beeld false colour? De kleuren op het beeld zijn niet de echte kleuren maar kleuren die door de computer bepaald zijn b Wat betekenen de rode en wat betekenen de gele puntjes op GB 15G? (Tip: kijk ook op GB 15H.) Geel zijn nieuwe krottenwijken van na 1987; rood zijn oudere wijken van voor 1987 c Op GB 15G zie je dat de meeste krottenwijken ( villas miseras in Spaanssprekende gebieden) op de hoogvlakte dicht bij het vliegveld liggen. Waarom liggen ze daar, denk je? Er is nog veel ruimte en het is er vlak d Opvallend op GB 15G is dat nieuwe krottenwijken een vaak langgerekte vorm hebben langs een as. Hoe kun je die vorm verklaren? (Tip: gebruik GB 15H.) De wijken worden gebouwd langs hoofdwegen

11 12 steden 3 e Welke ontwikkeling in de krottenwijken is op GB 15G zichtbaar? Lemen hutten worden vervangen door stenen hutten f Zoek in bron 10 de cijfers 1, 2 en 3. Schrijf erachter welk stadsdeel hier ligt. Kies uit: krottenwijken CBD industriegebied rijkere woonwijk. 1 CBD 2 krottenwijken 3 rijkere woonwijk Extra opdracht op bij paragraaf 2.2 over een vergelijking van Rio en Chicago. 2.3 Megasteden, megaproblemen In deze les ga je na welke problemen er in grote steden in de derde wereld zijn. Je volgt daarbij een arm gezin dat van het Peruaanse platteland naar de hoofdstad trekt. Je zult ook ontdekken hoe vindingrijk deze mensen zijn om hun problemen op te lossen. 16 tekstboek paragraaf 2.3 a Lima is 17 keer groter dan de tweede stad van het land. Welk begrip kun je gebruiken om dit te omschrijven? Primate city b Met welke drie grote problemen heeft een megastad als Lima te maken? Huisvesting, werkgelegenheid en het milieu c Hoe zie je die problemen als je door Lima reist? Veel mensen wonen in krottenwijken; er is een uitgebreide informele sector; er is veel vervuiling d Wat is de oorzaak van elk van de in vraag b genoemde problemen? Huisvesting: de toestroom van heel veel arme mensen Werkgelegenheid: te weinig werk voor iedereen Milieu: veel vervuilende industrie en verkeer in de stad 17 Bekijk figuur 5. De familie Da Costa woonde eerst in een krottenwijk dicht bij het centrum (1). a Wat was een voordeel om daar te wonen? Dicht bij het centrum, waar je wat kunt verdienen in de informele sector b Wat was het nadeel? Overvol, slechte leefomstandigheden c Vervolgens trok de familie naar een krottenwijk aan de rand van de stad (2). Vul in de tabel twee voordelen en twee nadelen in voor de familie om daar te gaan wonen. Voordeel Goedkoop Dicht bij vuilnisbelt Nadeel Ver van het centrum Ver van alle voorzieningen d Een aantal jaren later werd de wijk flink opgeknapt. Wat was daar de belangrijkste reden voor? De bewoners mochten er blijven wonen van de gemeente e Ook in het centrum zijn na 1970 nog krottenwijken bijgebouwd. Wat is opvallend aan de ligging van deze wijken? Ze liggen tegen de oudere krottenwijken aan

12 3 steden 13 2 Krottenwijken voor 1970 Krottenwijken na 1970 Bebouwing Stadsgrens CBD Woonplaatsen familie da Costa 19 b Geef in figuur 5 met de cijfers 1, 2 en 3 in de hokjes aan waar de familie Da Costa achtereenvolgens woont. Bekijk bron 12. De familie Da Costa scharrelt haar inkomen bij elkaar in de informele sector. In de tabel hieronder staan kenmerken van de formele of de informele sector. Zet in de tweede kolom een F(ormeel) of een I(nformeel) achter het kenmerk. Zet in de laatste kolom een kruisje bij de kenmerken die ook voor bron 12 gelden. 0 5 km Migranten in steden in arme landen doorlopen meestal in hun nieuwe woonomgeving een aantal stappen (fasen). Ook de familie Da Costa maakte deze ontwikkeling door. Bij elke fase hoort een andere woonplek in de stad. Fase 1: De nieuwkomer moet een plekje zien te vinden. Hij komt vaak terecht in een krottenwijk dicht bij het centrum. Fase 2: De migrant krijgt vaste voet aan de grond. Hij bouwt een eigen huisje aan de rand van de stad. Fase 3: De migrant heeft zich definitief gevestigd. Hij trekt naar een betere behuizing in de stad. 18 Grote Oceaan figuur 5 De spreiding van krottenwijken in Lima 1 3 a Hieronder staan zes situaties die kenmerkend zijn voor migranten in de verschillende fasen. Zet de Romeinse cijfers in de juiste volgorde van fase 1 naar fase 3. I Ik moet dicht bij mijn werk wonen; elke dag voor de bus betalen is voor mij onmogelijk. II Nu we er zeker van zijn dat we hier mogen blijven wonen, ga ik de buitenmuren van steen maken. IIIHet kan mij niet schelen of ik hier mag wonen. Als ik voor vannacht maar een dak boven mijn hoofd heb. IVNu ik getrouwd ben en ons eerste kind eraan komt, is het toch wel handig dat we dichter bij allerlei voorzieningen wonen. V Ik heb een eigen huis; mijn kinderen gaan in de buurt naar school, en ik heb vast werk. VINu ik een beetje de weg weet in de stad, moet ik snel op zoek naar een school voor mijn kinderen. De goede volgorde is: III, I, VI, II, IV, V 20 Kenmerk F of I Bron 12 Makkelijk om werk in te vinden I X Kapitaalintensief F Hergebruik van materialen I Kleinschalige productie I X Arbeidsintensief I X Geschoolde arbeid F Er wordt belasting betaald F Productie op bestelling I X Geregeld inkomen F Overheidssteun F MNO s F Vaak kinderarbeid I X Bekijk bron 13. a Deze vrouw heeft last van de vervuiling van de rivier, maar ze draagt er zelf ook aan bij. Hoe? Ze krijgt haar was niet goed schoon in vervuild water, maar draagt ook zelf bij aan de vervuiling door in de rivier haar was te doen b Het stadsbestuur van Lima probeert de luchtvervuiling tegen te gaan door het autoverkeer te beperken. Op maandag, woensdag en vrijdag mogen auto s met even nummers de weg op; op dinsdag, donderdag en zaterdag de oneven nummers. Overleg met degene die naast je zit hoe jullie, als rijke inwoners van Lima, deze maatregel zouden ontduiken. Je koopt gewoon twee auto s: een met een even nummerbord en een met een oneven nummerbord

13 14 steden 3 21 Bekijk bron 11. De foto is genomen op Haïti, een van de armste landen in Midden-Amerika. a De foto kun je indelen in: voorgrond en achtergrond. Wat is het verband tussen deze twee delen van de foto? Bedenk met twee andere leerlingen de beste oplossing voor dit woonprobleem. a Ieder kiest voor een bepaalde aanpak en vult onder zijn keuze in de tabel hieronder aan twee voordelen van die aanpak in. b Schrijf in de derde kolom welk nadeel aan die maatregel verbonden is. De man op de voorgrond voert bouwmaterialen aan om de huisjes op de c Overleg met elkaar en kies uiteindelijk jullie favoriete aanpak. Geef met een sterretje aan welke voordelen achtergrond op te knappen. de doorslag hebben gegeven. b Hoe noem je een krottenwijk die uiteindelijk is opgeknapt? Een volksbuurt Extra opdracht op bij paragraaf 2.3 over de verbetering van een krottenwijk. 22 Ook het gezin Da Costa heeft z n huisje in de loop van de tijd flink opgeknapt. Maar eerst moesten er zeker van zijn dat ze daar mochten blijven wonen. De overheid probeert op verschillende manieren iets te doen aan het woonprobleem in de grote steden. Er zijn drie mogelijkheden: De krottenwijken staan op de grond van een andere eigenaar; de gemeente koopt die grond, zodat de bewoners mogen blijven, en de gemeente helpt bij de verbetering van de wijk (legaliseren). De gemeente bouwt woningen voor de armere stedelingen en biedt deze te huur aan (sociale woningbouw). De gemeente geeft stukjes grond uit met een paar basisvoorzieningen: bestrating, waterleiding en elektriciteit. De migranten kopen zelf een bouwperceel en bouwen er zelf hun huisjes op (bouwpercelen uitgeven). Maatregel Voordelen Nadelen Legaliseren Sociale woningbouw Bouwpercelen uitgeven tabel bij vraag 22

14 3 steden 15 Herhalingsopdracht In de puzzel zitten allerlei kenmerken van steden verborgen. Zoek de oplossing en gebruik ook je atlas. Als je alle antwoorden goed hebt, verschijnt er van boven naar beneden ergens in de puzzel een belangrijk begrip uit deze paragraaf. 23 a De banken behoren tot de... sector. b Zie GB 153H. Als je de wijken Medina en Hivernage met elkaar vergelijkt, is de wijk... de traditionele inlandse wijk. c Deze megastad ligt aan de Oost-Chinese Zee:... d Zie GB /BB Dit is de primate city van Angola:... e Zie GB 192D. Het continent met de traagste groei van de stedelijke bevolking:... f Zie GB 68-69/BB Parijs ligt op 2.5 OL en 48,5 NB. Dat is een kenmerk van de... g De opbouw van een stad in wijken heet de ruimtelijke... h Het zakencentrum van een stad heet het... i Zie GB 68-69/BB Als je Spanje, Zweden en Noorwegen met elkaar vergelijkt, is er in... het meest sprake van een stedelijk netwerk. j GB 153D. Is er in het noordwesten meer sprake van suburbanisatie of urbanisatie? 1 F O R M E L E M E D I N A S H A N G H A I L U A N D A A U S T R A L I E 6 S I T E 7 G E L E D I N G 8 C B D 9 S P A N J E 10 U R B A N I S A T I E figuur 6

15 16 steden 3 Topografie van de uitersten 24 Deze keer gaat de topografie van de uitersten natuurlijk over supersteden. Bekijk in figuur 7 de ligging van vierentwintig steden met meer dan tien miljoen inwoners in Schrijf in de tabel hieronder achter elke stad de naam van het land waar deze superstad ligt. Stad New York Los Angeles Mexico-Stad Rio de Janeiro São Paulo Buenos Aires Istanbul Cairo Lagos Teheran Karachi Bombay Land Verenigde Staten Verenigde Staten Mexico Brazilië Brazilië Argentinië Turkije Egypte Nigeria Iran Pakistan India Stad Delhi Dakha Calcutta Hyderabad Jakarta Beijing Seoul Shanghai Guangzhou Osaka Tokyo Manila Land India Bangladesh India Pakistan Indonesië China Zuid-Korea China China Japan Japan Filipijnen Los Angeles (14,2) Mexico-City (19,2) New York (17,6) Lagos (24,6) Istanbul (12,3) Cairo (14,4) Teheran (10,3) Karachi Delhi (16,9) Dakha (19,5) Beijing (15,6) (19,4) Bombay Calcutta (26,2) (17,3) Hyderabad (10,5) Seoul (13,8) Shanghai (18,0) Guangzhou (18,0) Tokyo (28,9) Osaka (10,6) Manila (14,7) Jakarta (13,9) Sao Paulo (20,3) Rio de Janeiro (11,9) Buenos Aires (13,9) figuur 7 Steden met meer dan tien miljoen inwoners in 2015

16 3 steden 17 3 Lagos en Brussel Je kunt deze paragraaf ook met de computer maken. Overleg met je docent of dat de bedoeling is. Op de leerling-cd-rom vind je de digitale paragraaf van dit hoofdstuk onder Hoofdstuk 3 Steden. Misschien ben je wel eens in Brussel geweest. Maar in Lagos vast nog nooit. In deze paragraaf maak je uitgebreid kennis met deze twee steden. Je zult merken dat ze totaal verschillend zijn. De een is een megastad in een arm land, de ander hoofdstad van de rijke EU. Toch zijn er ook wel overeenkomsten. Als je deze paragraaf goed hebt bestudeerd, weet je: de belangrijkste steden in België te vinden; dat er grote verschillen zijn in de site en situation van de twee steden; de verschillen in de opbouw van de twee steden te noemen. begrijp je: waardoor de ruimtelijke geleding van Brussel anders is dan die van Lagos; dat er overeenkomsten en verschillen zijn tussen de problemen van Brussel en Lagos; waardoor de opbouw van Brussel en Lagos voortdurend verandert. kun je: foto s gebruiken om de ruimtelijke geleding van Lagos en Brussel uit te leggen; de begrippen uit paragraaf 2 toepassen op Brussel en Lagos. 2 d Met welke twee bronnen kun je het antwoord op vraag c het beste verdedigen? Licht je keuze kort toe. Bron 16 en 18. Je ziet dat Lagos veruit de grootste stad van het land is. In België is Brussel wel de grootste stad, maar er zijn nog enkele andere middelgrote steden e Met welk begrip kun je de stedelijke opbouw van België het best omschrijven? Stedelijk netwerk f Bekijk de tabellen bij de bronnen 14 en 17. Aan welke drie kenmerken kun je zien dat België een rijk land is en Nigeria een ontwikkelingsland. BNP per hoofd, urbanisatiegraad, aandeel agrarische beroepsbevolking In de teksten onder bron 16 en 18 staan de begrippen site en situation. Als je niet meer weet wat ze precies betekenen, zoek je ze even op in de begrippenlijst achter in je tekstboek. a Je gaat nu met hulp van de atlas kenmerken van de site en situation van de twee steden opzoeken. Gebruik voor Brussel GB 86-87/BB en voor Lagos GB 148 en 151/BB 91. Bekijk de kaarten en vul de tabel op de volgende bladzijde in. b Waarom is Brussel, gelet op zijn ligging, erg geschikt om de hoofdstad van de EU te zijn? De stad ligt vrij centraal en heeft goede verbindingen met de rest van Europa 3.1 Spin in het web 1 Bekijk de bronnen van deze paragraaf. a Welke bronnen uit deze paragraaf kun je het beste gebruiken om de titel van deze paragraaf uit te leggen? 16 en 18 b Leg je keuze die je bij vraag a gemaakt hebt uit. Op deze twee kaartjes is te zien dat de twee steden het centrum van het land vormen; alle belangrijke verbindingen komen als draden in een spinnenweb in deze steden uit c Welke stad is een primate city: Brussel of Lagos? Lagos

17 18 steden 3 3 Bekijk bron 16. Zet de volgende cijfers en letters op de juiste plek in figuur 8. Steden: 1 Lagos 2 Kano 3 Ibadan 4 Abuja 5 Port- Harcourt Wateren: a Golf van Guinee b Niger c Benue Buurlanden: I Kameroen II Tsjaad III Niger IV Benin a c 2 1 d I 10 5 II III II 6 8 b 2 IV III IV 0 50 km b 4 c figuur 9 1 figuur 8 3 a km 5 I 5 Bekijk bron 14. Dit is een remote sensingbeeld van Lagos. a Neem uit bron 14 de cijfers 1 t/m 5 over schrijf erachter wat het grondgebruik van die kleur is. Kies uit: bos moeras bebouwing akkers water 1 water 2 bebouwing 3 akkers 4 bos 5 moeras 4 Bekijk bron 18. Zet de volgende cijfers en letters op de juiste plek in figuur 9. Steden: 1 Brussel 2 Antwerpen 3 Gent 4 Brugge 5 Luik 6 Charleroi 7 Kortrijk 8 Namen 9 Oostende 10 Hasselt Wateren: a Schelde b Maas c Kanaal van Willebroek d Albertkanaal Buurlanden: I Nederland II Duitsland III Luxemburg IV Frankrijk b Is dit een false colour -beeld of een true colour - beeld? true colour c Geef twee aanwijzingen uit bron 14 voor je keuze in b. bijvoorbeeld: bos is groen, water is donker, bebouwing is roodachtig Kenmerken site Kenmerken situation Brussel Ligging t.o.v. graadnet: 50.8 NB 4.5 OL Bevolkingsdichtheid regio: hoog Vlak of bergachtig? vrijwel vlak Ligging in het land: centraal Aan water gelegen? Kanaal van Willebroek Delfstoffen aanwezig? nee Goed of slecht bereikbaar? goed Lagos Ligging t.o.v. graadnet 6 NB 28 OL Bevolkingsdichtheid regio: hoog Vlak of bergachtig? vlak Ligging in het land: aan de rand Aan water gelegen? Golf van Guinee en Goed of slecht bereikbaar? goed monding van de Niger Delfstoffen aanwezig? nee tabel bij vraag 2

18 3 steden d Vergelijk bron 14 met Lagos op GB 151B. Welke aanwijzing zie je op de kaart dat dit een moerassige kust is? het is de delta van een rivier en er ligt een lagune e Bekijk nu het remote sensingbeeld van een deel van Brussel in bron 17. Bekijk op GB 86B welk deel van Brussel hier is afgebeeld. De vorm van Brussel is totaal anders dan die van Lagos. Hoe verschilt die vorm? Brussel is rond en Lagos langwerpig f Wat is de verklaring voor verschil in vorm? Brussel ligt in een vrij vlak gebied waarnaar je in alle richtingen kunt uitbreiden. Lagos ligt aan zee omgeven door moeras. Alleen uitbreiding noordwaarts is mogelijk. Bekijk bron 15. a In welke periode is de bevolking het snelst gegroeid? Vanaf 1990 tot 2000 b Noem twee oorzaken van deze snelle bevolkingsgroei. Denk hierbij aan de theorie van paragraaf 2. Veel mensen trekken naar de stad, hoog geboorteoverschot c Noem drie verschillende gevolgen van deze snelle bevolkingsgroei. Bijvoorbeeld: veel armoede, te weinig werk, overvolle stad, veel nieuwe krottenwijken, meer misdaad Vergelijk bron 15 met bron 19. Hieronder volgen enkele uitspraken over de groei van Lagos óf van Brussel. Schrijf achter elke uitspraak met een B(russel) of een L(agos) waar die het beste bij past. Het land kent een urbanisatietempo van 7% per jaar: L De sterke groei begint vooral na 1960: L De groeiende internationale functie van de stad zorgt voor een hoog vestigingsoverschot: B De stad groeit ook door het hoge geboorteoverschot: L De economische opbloei na 1970 zuigt mensen naar de stad: L Door suburbanisatie ziet de stad haar bevolking soms zelfs dalen: B 3.2 I m from Lagos. Ik ben van Brussel In deze paragraaf maak je verder kennis met Brussel en Lagos. Jouw persoonlijke gidsen zijn Pearl Ikedia uit Lagos en Mathilde De Meester uit Brussel, twee schoolkinderen die hun stad op hun duimpje kennen. Aan de hand van beelden de bronnen in het tekstboek en een korte uitleg laten zij zien hoe hun stad is opgebouwd. figuur 10 8 Hallo, ik ben Pearl. Ik woon in de wijk Ikeja. Vroeger was dat een dorpje. Nu is het vastgegroeid aan Lagos. Ik heb nog 6 broertjes en zusjes en we wonen in een groot huis met nog 6 andere families. Elk gezin heeft maar twee kamers. Elke ochtend moet ik bij de put een kilometer verderop water halen. Na school help ik mijn moeder met het huishouden. a Lees de tekst van figuur 10. Bekijk op bron 20 hoe Lagos is opgebouwd, en zoek op waar Pearl woont. b Lees de tekst van figuur 11 en bekijk bron 21. Noem drie kenmerken van de markt waaraan je kunt zien dat die in een ontwikkelingsland moet liggen. Dat kun je zien aan wat er verkocht wordt; vaak worden de goederen op de grond uitgestald; de markt loopt door tot op de spoorlijn We beginnen onze verkenningstocht vlak bij mijn huis. Hier om de hoek ligt de Ikeja-markt. Dat is de grootste markt van heel West-Afrika. Elke dag komen hier wel driehonderdduizend mensen boodschappen doen. Mensen uit de wijde omgeving komen naar de stad om allerlei spullen te verkopen. Veel kraampjes staan tot op de spoorlijn. De markt is de leukste plek in Lagos. Je kunt er eindeloos rondstruinen tussen de kraampjes. De gekste dingen kom je er tegen. figuur 11 c Waarom ligt de markt zo gunstig? Hij ligt dicht bij een grote woonwijk en dicht bij het spoor

19 20 steden 3 d Rond de markt liggen allemaal kleine winkels en werkplaatsen. Waardoor is dat een heel goede plek om daar te zitten? Er komen heel veel mensen naar de markt e Reken je deze marktactiviteiten tot de formele of de informele economie? Licht je keuze toe. Tot de informele economie, want veel van wat hier verkocht wordt, wordt niet geadministreerd, en er wordt vaak ook geen belasting over betaald f Veel mensen zeggen: De markt is de supermarkt voor de armen. Leg uit waarom dat waar is. Op de markt zijn de prijzen vaak wat lager, zeker als je goed kunt afdingen c Krottenwijken liggen vaak op plaatsen waar rijkere mensen niet willen wonen. Dat is in Lagos ook zo. Zoek daar drie aanwijzingen voor op bron 14, 20 en 22. Vlak bij het vliegveld, in en rond de moerassen, langs de spoorlijn of de snelweg Mijn familie bestaat uit een arme en een rijke tak. Ik hoor helaas tot de arme tak. Maar mijn oom Nikosha is rijk geworden in de olie-industrie, en woont nu in een prachtige villa in de wijk Victoria Island. Dat was vroeger de woonwijk van de Engelse kolonisten. Mooi is het daar, joh! Veel groen, prachtige huizen en... mijn oom heeft een eigen zwembad achter zijn huis. Heel soms mag ik daar met mijn nichtjes in zwemmen. Wat een luxe zeg. Kijk, dat is ook Lagos. figuur 13 9 Veel mensen hier wonen in krotjes zoals op bron 22 te zien is. Niet zo fraai natuurlijk, maar bedenk dat mijn stad elk jaar met achthonderdduizend mensen groeit. Het grootste deel van hen zijn arme mensen die van het platteland komen. Daarnaast wonen in Lagos veel jonge mensen die allemaal weer kinderen krijgen. Nou je begrijpt het al: de stad kan dat allemaal niet bijhouden. Ze barst zowat uit haar voegen. figuur 12 a Lees de tekst van figuur 12 en kijk op bron 20 waar deze krottenwijk ligt. Vind je de ligging gunstig of ongunstig voor de bewoners? Gunstig, dicht bij het centrum waar altijd wat te verdienen valt in de informele sector. b Noem twee kenmerken van bron 22 waaruit je kunt afleiden dat dit een krottenwijk is. Bijvoorbeeld: huisjes slecht gebouwd van bij elkaar gezocht bouwmateriaal, geen voorzieningen. 10 a Lees de tekst van figuur 13 en zoek in bron 20 op waar deze wijk ligt. b Oom Nikosha zit in de olie. Bekijk kaart GB 151. Welke kaart laat het beste zien dat olie erg belangrijk is voor Nigeria? Kaart GB 151B c Bekijk bron 20 en 24. Victoria Island was vroeger de woonwijk van de Engelse kolonisten. Noem twee kenmerken waaraan je dat kunt zien. Een kenmerk heeft met ligging te maken. Dicht bij het centrum, dicht bij de haven, dure, grote huizen met veel tuin en zwembad d Vergelijk bron 22 met bron 24. Noem drie verschillen tussen de wijken waarin deze woningen liggen. Schrijf dat op in de tabel. Het centrum noemen wij wel de etalage van Nigeria. Hier staan prachtige gebouwen en dure winkels. Wij komen daar maar zelden. En we kopen er zeker niks. Een paar klasgenootjes gaan er na school heen om te kijken of ze er wat kunnen verdienen: wat spulletjes verkopen, schoenen poetsen of voor iemand een parkeerplaats zoeken. figuur 14 Verschil in Victoria Island Krottenwijk Maroko Ligging t.o.v. het centrum Vlak bij Verder weg Woonomgeving Mooie woonomgeving, parkachtig Langs een snelweg, stoffig en vuil Woningen Villa s met zwembad Krotten Bewoners Rijke bovenlaag van Lagos Arme mensen tabel bij vraag 10

20 3 steden a Lees de tekst van figuur 14 en bekijk bron 23. Zoek in bron 20 op waar dit centrum ligt. Hoe heet het zakencentrum in een grote stad ook wel? CBD d Rond de Groote Markt liggen allerlei zaken. Welk soort b Noem drie kenmerken van bron 23 waaraan je kunt zien dat dit het belangrijkste centrum van de stad is. Bijvoorbeeld: hoogbouw, luxe gebouwen, brede wegen c Waarom gaan de klasgenoten van Pearl naar dit stadsdeel om iets te verdienen? Hier zijn veel mogelijke klanten zaken zul je er niet aantreffen? Streep de foute woorden door. restaurants cadeaushops supermarkten boekhandels kantoorboekhandels e Waardoor hebben de panden rond de Groote Markt hun woonfunctie verloren? Het is daar veel te duur om te wonen Bouw en industrie Commerciële diensten Overheid Hoi, ik ben Mathilde. Ik woon in het oude centrum vlak bij de Groote Markt met zijn prachtige huizen. Weet je wat leuk aan Brussel is? Je komt hier mensen uit heel Europa tegen. Lekker internationaal. Bij mij in de klas zitten leerlingen uit vijf andere Europese landen. Eurokids noemen wij ze. Maar nu vlug op verkenning in Brussel. De meeste mensen in Brussel verdienen hun geld in de dienstensector. Maar Brussel is ook een belangrijke industriestad. Er zijn veel bedrijven die zich bezighouden met voeding, kleding, vervoer en bouwen. Ook zijn er allerlei nieuwe bedrijven; zij zijn druk met computers, ICT en zo. Deze vind je vooral rond vliegveld Zaventem. figuur 17 f Op een wegwijzer staat onder Groote Markt ook Grand Place. Hoe verklaar je dat? Brussel is tweetalig. 12 figuur 15 a Lees de tekst van figuur 15, en zoek in bron 25 op waar Mathilde woont. Wie de Groote Markt niet kent, kent Brussel niet. Je kijkt je ogen uit op dat prachtige plein. Het lijkt op een toneeldecor. De hele geschiedenis van de stad zie je voor je als je naar de prachtige barokke huizen rond het plein kijkt. Tegenwoordig hebben al die panden hun woonfunctie verloren. Wat voor zaken daar nu in zitten? Weet ik veel, ik kom hier ook niet elke dag. Ik weet wel dat veel vroegere bewoners zijn weggetrokken naar de rand van de stad. figuur 16 b Bekijk bron 25 en 26. Zoek de Groote Markt op. Wat voor soort mensen zul je vooral tegenkomen als je op de Groote Markt loopt? Streep de foute woorden door. toeristen EU-ambtenaren fabrieksarbeiders schoolkinderen c Waarom denk je dat? Er zijn veel oude gebouwen, veel terrasjes 13 a Lees de tekst bij figuur 17, en bekijk bron 27. Zoek in bron 25 de ligging van de twee belangrijkste industriegebieden op. Wat valt op aan de ligging van de twee belangrijkste industriegebieden in Brussel? Ze liggen allebei in de buurt van goede transportmogelijkheden b De bedrijven in de buurt van het vliegveld verschillen met de bedrijven langs het kanaal. Streep de kenmerken door die niet van belang zijn voor bedrijven nabij het vliegveld Zaventem. ICT laaggeschoolde arbeid massagoederen internationaal veel grondstoffen nodig c Bekijk het cirkeldiagram van figuur 17. Hoeveel procent van de beroepsbevolking van Brussel werkt in de tertiaire of dienstensector? 85% d Welke van de drie sectoren in het diagram van figuur 17 zal de komende jaren verder dalen? Licht je antwoord toe. De industrie e Hoe blijkt dat uit bron 27? Op bron 27 zie je dat er op en langs het kanaal weinig activiteit is.

21 22 steden 3 14 In Brussel kom je de hele wereld tegen. Natuurlijk komt dat door de vele buitenlandse ambtenaren die bij de EU werken. Maar de stad krijgt ook kleur door de vele buitenlandse arbeiders. Je komt hier veel mensen tegen uit Noord-Afrika. De drie grootste groepen zijn: mensen uit de EU 60%; Marokkanen 30%; Turken 10%. figuur 18 Lees de tekst van figuur 18, en bekijk bron 28. Zoek in bron 25 op waar deze wijk ligt. a Aan welke twee dingen op de foto kun je zien dat hier veel allochtonen wonen? Naam van de winkel, gesluierde vrouw b Welke etnische minderheid woont vooral in deze wijk? Licht je antwoord toe. Marokkanen. De winkel heet Marche de Casablanca. c Welke groep allochtonen woont niet in een wijk zoals op bron 28 te zien is? De mensen die bij de EU werken d In Nederland wonen ongeveer net zo veel Turken als Marokkanen. In België, en vooral ook in Brussel, zijn de Marokkanen veruit in de meerderheid. Hoe komt dat? Marokko was een vroegere Franse kolonie. Veel Marokkanen spreken Frans als tweede taal e Bekijk figuur 19. In deel 1 heb je de regel geleerd dat de allochtonen in Nederland driemaal geconcentreerd wonen. In België is dat ook zo. Leg dat uit en maak daarbij gebruik van de tabel. De allochtonen wonen vooral in de stedelijke gebieden en daarbinnen extra in Brussel. Binnen Brussel vooral in de wijk Molenbeek België 9 Stedelijke bevolking 21 Brussel 30 Molenbeek 40 figuur 19 Aandeel allochtonen in totale bevolking (in %) f Welke groep allochtonen zal zich aan de regel uit vraag e onttrekken? De EU-ambtenaren 15 Als je bron 29 bekijkt, begrijp je dat we in een heel ander stadsdeel zijn aangekomen. Hier zijn we in de EU-wijk van Brussel. Je vindt hier gebouwen van het Europese Parlement, de Europese Commissie en de NAVO. Op straat hoor je flarden van alle talen van Europa. figuur 20 Lees de tekst van figuur 20, en bekijk in bron 25 waar vooral de gebouwen van de EU zijn geconcentreerd. a Waarom liggen deze Europese gebouwen juist in dit deel van de stad? Dit is van oudsher het rijkere deel van Brussel b Noem twee voordelen voor Brussel dat het de hoofdstad van de EU is geworden. 1 Schept veel werkgelegenheid 2 EU-ambtenaren geven veel geld uit in Brussel c In 2004 is de EU uitgebreid met een aantal landen uit Oost-Europa. Wat betekent dat voor dit deel van Brussel, denk je? Nog meer uitbreiding van kantoren en dergelijke d Bekijk bron 29. Aan de masten hangen 15 vlaggen. Is deze foto voor of na 1 mei 2004 genomen? Voor, want na 1 mei zijn er nog tien landen lid geworden van de EU. 3.3 Lagos en Brussel: elke dag anders Je kent nu al aardig de weg in Brussel en Lagos. In deze paragraaf bespreken Pearl en Mathilde welke veranderingen er in hun stad plaatsvinden. Mijn vader vertelt weleens van het Lagos uit zijn jeugd. In 1950 was het nog een rustig provinciestadje met amper driehonderdduizend inwoners. Maar in 1960 wordt het land onafhankelijk, en dan komt in de jaren zeventig de olieboom. Plattelanders trekken massaal naar de stad. Zij willen ook een graantje van de nieuwe welvaart meepikken. De stad groeit enorm, en de bevolkingsdichtheid neemt sterk toe. figuur 21