gezondheidsbeleid gemeente Beemster

Transcriptie

1 gezondheidsbeleid gemeente Beemster langer leven in gezondheid voor alle inwoners van Beemster

2 De gemeenten in de regio Zaanstreek-Waterland: Beemster, Edam-Volendam, Landsmeer, Oostzaan, Purmerend, Waterland, Wormerland, Zaanstad, Zeevang GEMEENTELIJK GEZONDHEIDSBELEID IN EEN REGIONALE CONTEXT Nr Sector Samenleving Onderwerp: Volksgezondheid en Milieu Portefeuillehouder: Ontwikkelen lokaal Volksgezondheidbeleid wethouder Benningen - Harlaar Ontwikkeling van een nota gemeentelijk volksgezondheid waarin o.a. opgenomen de integratie van de Jeugdgezondheidszorg 0-19 jarigen met onderscheid naar wettelijke taken en taken die specifiek voor Beemster zijn. Een en ander wordt gebaseerd op de uitkomsten van de gezondheidsmonitor Zaanstreek/Waterland. Kosten: reeds opgenomen in de begroting +P.M. Planning: vanaf 2003 bron: collegeprogramma Beemster

3 INHOUDSOPGAVE Voorwoord 3 1. Inleiding 4 2. Gemeentelijk gezondheidsbeleid 6 3. Kenmerken en ambities 9 4. Wet Collectieve Preventie Volksgezondheid Openbare Geestelijke Gezondheidszorg Jeugdgezondheidszorg Lokale acties van gemeente 21 Bijlagen NOTA gemeentelijk gezondheidsbeleid in regionale context (eindversie 17 september 2003) 1

4 MISSIE Langer leven in gezondheid voor alle inwoners van de gemeente Het doel van het gemeentelijke gezondheidsbeleid is de gezondheid van onze inwoners te verbeteren door : het positief beïnvloeden van gezondheid en gezondheidsbeleving; het bevorderen van een gezonde leefstijl; het werken aan een gezondere sociale en fysieke omgeving; het verbeteren van de beschikbaarheid en toegankelijkheid van de zorg. Hierbij is relatief meer aandacht voor (groepen) inwoners die nu onder het gemiddelde scoren om gezondheidsverschillen te verkleinen. NOTA gemeentelijk gezondheidsbeleid in regionale context (eindversie 17 september 2003) 2

5 Voorwoord Met gepaste trots presenteren wij u hierbij de nota gemeentelijk gezondheidsbeleid voor de negen gemeenten in de regio Zaanstreek-Waterland: Beemster, Edam-Volendam, Landsmeer, Oostzaan, Purmerend, Waterland, Wormerland, Zaanstad en Zeevang. Voor alle betrokken gemeenten is dit de eerste keer dat ze een expliciet gezondheidsbeleid formuleren. Natuurlijk besteden onze gemeenten al langer aandacht aan de gezondheid van de burgers en ook hebben wij een GGD die zich hier op richt. In dit plan wordt de openbare gezondheidszorg in brede zin bekeken. Daarbij hoort de afstemming met gezondheidszorgvoorzieningen en andere gemeentelijke beleidsterreinen zoals milieu en ruimtelijke ordening. Dit plan is ook uniek omdat het is opgesteld dóór de negen gemeenten vóór de negen gemeenten. De gemeenten hebben besloten om niet elk apart een eigen nota te ontwikkelen, maar in dit proces gezamenlijk op te trekken, in samenwerking met de GGD Zaanstreek-Waterland en het Intergemeentelijk Samenwerkingsorgaan Waterland (ISW). Deze nota gemeentelijk gezondheidsbeleid is besproken in het portefeuillehoudersoverleg Volksgezondheid Zaanstreek-Waterland. Na het vaststellen van deze nota door de gemeenteraad begint het pas echt. De nota is de start van een gemeentelijk gezondheidsbeleid dat de komende vier jaren verder vormgegeven moet worden. Door middel van evaluatie en onderzoek zal worden bewaakt of we op de goede weg zijn en de gezondheid van de burgers ook daadwerkelijk vooruit gaat. Want daar doen wij het uiteindelijk voor! Wat willen we bereiken? De missie langer leven in gezondheid voor alle inwoners van de gemeente, is een duidelijke en eenvoudige formulering. De weg daarheen zou wel eens een complexe, kostbare en soms moeilijk begaanbare route kunnen blijken. Toch menen wij dat het zeer de moeite waard is deze route te volgen. De nota formuleert negen ambities op het gebied van gezondheid. Voorts bevat de nota acties (en aanzetten daartoe) om te komen tot gezondheidsbevordering. Samengevat richten die zich op: het waarborgen van wettelijke gezondheidstaken (in optimale relatie tussen gemeenten en GGD); het geven van vorm en inhoud aan de gemeentelijke regierol op relevante terreinen; voorrang geven aan de jeugd en de groepen die de grootste gezondheidsrisico s lopen; meer aandacht voor signalering en preventie. Wij hopen dat met de uitvoering van de nota een actieve bijdrage zal worden geleverd aan de gezondheidsbevordering van onze burgers. Beemster Edam-Volendam Landsmeer Oostzaan Purmerend Waterland Wormerland Zaanstad Zeevang J.B.P. Benningen-Harlaar M.E. Smit B.J. Mewe E. Taams J.W.Butterman F.R. Holthuis P. Roos J. Schouten-Burger P.F. Walgering NOTA gemeentelijk gezondheidsbeleid in regionale context (eindversie 17 september 2003) 3

6 Hoofdstuk 1 Inleiding Gemeenten hebben van oudsher tal van taken op het terrein van openbare gezondheidszorg. Sinds 1990 hebben zij ook taken gekregen op het gebied van de collectieve preventie volksgezondheid. Vanwege grote verschillen tussen de gemeenten in het uitvoeren van de preventietaken heeft de Rijksoverheid de Wet Collectieve Preventie Volksgezondheid (WCPV) op bepaalde onderdelen aangescherpt. Gemeenten zijn op grond van deze wet verplicht om vierjaarlijks een nota gemeentelijk gezondheidsbeleid vast te stellen, waarin zij tenminste aangeven hoe zij uitvoering geven aan de taken van deze wet. Nog los van deze wettelijke verplichting zijn er meerdere redenen om het gezondheidsbeleid op gemeentelijk niveau uit te werken. Belangrijke maatschappelijke ontwikkelingen, en nieuwe beleidslijnen binnen het Rijksbeleid vragen ook om acties van de gemeentelijke overheid. Op gemeentelijk niveau moet daarom gezondheidsbeleid worden ingevuld, uitgewerkt en uitgevoerd. De gemeenten in de regio hebben veelal te maken met gelijksoortige problemen en ontwikkelingen op het vlak van de gezondheidszorg, en ook veelal met regionaal werkende partijen in de gezondheidszorg. Regionale samenwerking kan dan in principe leiden tot verhoging van efficiency en verbetering van effectiviteit. Dit was voor de Zaans-Waterlandse gemeenten aanleiding gezamenlijk een nota gemeentelijk gezondheidsbeleid te ontwikkelen. Vanzelfsprekend houden de afzonderlijke gemeenten hun eigen beleidsvrijheid, en kunnen er per gemeente keuzes worden gemaakt. Immers het door de gemeenteraad vastgestelde beleid moet zo optimaal mogelijk aansluiten bij de lokale situatie. De indeling en hoofdstukopbouw van de nota is als volgt. Elk hoofdstuk beschrijft de situatie en problemen op het betreffende terrein, van waaruit de gemeente vervolgens een ambitie formuleert. Tot slot worden de ambities uit de eerdere hoofdstukken vertaald naar concrete acties en wordt ingegaan op uitvoering, voortgang en evaluatie. H.2 Gemeentelijk gezondheidsbeleid De visie van de gemeente op het gezondheidsbeleid. H.3 Kenmerken en ambities De gezondheidssituatie in de regio, welke problemen vragen aandacht. H.4 Wet Collectieve Preventie Volksgezondheid De Wet draagt gemeenten een aantal taken op. H.5 Openbare Geestelijke Gezondheidszorg Gemeenten moeten op dit terrein regie voeren. H.6 Jeugdgezondheidszorg Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de gezondheidszorg voor de leeftijdscategorie 0 tot 19 jarigen. H.7 Gemeentelijke acties Elke gemeente bepaalt zelf wat zij het belangrijkst vindt, welke acties zij onderneemt en op welke niveaus. 1.1 Landelijke ontwikkelingen en trends in gezondheid en zorg Gezondheidsbeleid en zorgbeleid hebben landelijk steeds meer de aandacht, niet in het minst door de grote betrokkenheid van burgers bij deze thema s. Een aantal ontwikkelingen vraagt de komende jaren om extra aandacht. Gemeenten worden met de gevolgen voor hun burgers geconfronteerd en op een aantal punten kunnen ze aan oplossingen bijdragen. De gemiddelde levensverwachting van de Nederlandse bevolking stagneert. In vergelijking met vergelijkbare geïndustrialiseerde landen is Nederland gezakt van een kop- naar een middenpositie. Nederlanders worden weliswaar relatief oud (mannen gemiddeld 74 jaar en vrouwen gemiddeld 80 jaar), maar hebben vanaf het 60ste jaar een minder goede gezondheid. Uit de Volksgezondheid Toekomstverkenningen (2002) blijkt dat er nog steeds grote gezondheidsverschillen zijn tussen de verschillende sociaal-economische groepen. Mensen NOTA gemeentelijk gezondheidsbeleid in regionale context (eindversie 17 september 2003) 4

7 met een lage sociaal-economische status leven korter (gemiddeld 5 jaar) en brengen minder jaren (gemiddeld 15 jaar) in gezondheid door dan mensen met een hogere status. Gerichte acties, bijvoorbeeld ter bevordering van gezonde leefstijlen en sociale activering zijn geboden om deze verschillen te verkleinen. De toenemende individualisering maakt dat mensen meer en meer verschillende keuzen maken in de wijze waarop zij hun leven inrichten. Ook zorgvragers (ouderen, mensen met een verstandelijke of lichamelijke functiebeperking en psychiatrische patiënten) stellen hoge(re) eisen aan de kwaliteit van leven en vragen om individueler toegesneden zorg en hulp. De (dubbele) vergrijzing van de bevolking. Het aantal ouderen neemt de komende jaren fors toe. Met name het aantal ouderen op hoge leeftijd (ouder dan 75 jaar) neemt sterk toe. Met als gevolg een toenemende zorgbehoefte. Anno 2003 zijn wachtlijsten en personeelstekorten actuele problemen in de zorg. Er zijn investeringen nodig om te garanderen dat er in de toekomst voldoende zorg beschikbaar zal zijn. 1.2 Speerpunten van Rijksbeleid Enkele ontwikkelingen binnen het Rijksbeleid hebben invloed op het gemeentelijk gezondheidsbeleid. Op een aantal onderdelen heeft het Rijk de gemeenten wettelijke verplichtingen opgedragen, op andere onderdelen heeft de Rijksstimulering indirect invloed op het handelen. De middelen die ter beschikking worden gesteld voor het uitvoeren van dit beleid zijn vaak ontoereikend. De speerpunten van het Rijksbeleid zijn: Het scheiden van wonen en zorg. Verzorgingshuizen en residentiële zorg- en hulpverleningsinstellingen moeten deels plaatsmaken voor zelfstandige huisvesting met zorg op maat. Dit leidt tot vermaatschappelijking van de zorg. De zorgverlening komt de wijken en buurten in. Het vraagt een aanzienlijke intensivering van gemeentelijke welzijnstaken om het zelfstandig wonen te ondersteunen en daardoor mogelijk te maken. Vraagsturing. Zowel in de zorg als in de maatschappelijke dienstverlening verschuift het accent van aanbod- naar vraagsturing. Zorgvragers worden steeds mondiger en durven op te komen voor hun wensen, behoeften en rechten. De aanbieders van zorg en diensten stemmen de inhoud van hun aanbod steeds meer af op een diversiteit aan individuele wensen en noden, dit overigens ook om redenen van kwaliteit, effectiviteit en kostenbeheersing. Meer aandacht voor preventieve gezondheidszorg. Er is veel meer aandacht nodig om gezondheidsproblemen in een vroeg stadium te onderkennen en om verergering van problemen bij chronische ziekten en handicaps te voorkomen. Doel is om zoveel mogelijk kwaliteit van leven te behouden. NOTA gemeentelijk gezondheidsbeleid in regionale context (eindversie 17 september 2003) 5

8 Hoofdstuk 2 Gemeentelijk gezondheidsbeleid Gemeentelijk gezondheidsbeleid omvat meer dan collectieve preventie op het gebied van volksgezondheid. Het gaat om de openbare gezondheidszorg in brede zin, en daarnaast ook om aanvullend en ondersteunend beleid. Dit hoofdstuk geeft een nadere aanduiding en afbakening. 2.1 Definitie van gezondheid Voor het gemeentelijke gezondheidsbeleid sluiten de negen Zaans-Waterlandse gemeenten aan bij de definitie van gezondheid van de commissie Dunning en het Nationale Contract Openbare Gezondheidszorg: Gezondheid is het vermogen tot lichamelijk, geestelijk en sociaal normaal (dit is naar eigen kunnen) functioneren in de samenleving. Waarbij mensen in staat zijn en in staat worden gesteld om positieve keuzen te maken inzake hun eigen gedrag en invloed kunnen uitoefenen op hun sociale en fysieke omgeving en dat ze indien nodig de nodige zorg zullen ontvangen. Deze formulering bevat een zeer waardevol inzicht: gezondheid is veel meer dan niet ziek zijn. Het is dus van belang om de aandacht te richten op het traject dat voorafgaat aan ziek worden. Hoe kan (het gevoel van) gezondheid in de brede welzijnsbetekenis positief worden beïnvloed? Daarbij gaat het om vier van de vijf determinanten die de gezondheid van mensen beïnvloeden, te weten leefstijl, fysieke omgeving, sociale omgeving en gezondheidszorg. De vijfde determinant (biologische factoren) valt beleidsmatig niet te beïnvloeden door gemeenten. 2.2 Kader De gemeente heeft de hoofdlijnen van haar te voeren gezondheidsbeleid voor de periode 2003 tot en met 2007 in deze nota vastgelegd. De begrenzing van de nota ligt in het wettelijke kader van de WCPV en in de insteek van determinanten van gezondheid. Het gemeentelijk gezondheidsbeleid gaat binnen die kaders op landelijke tendensen en ontwikkelingen in. De nota gemeentelijk gezondheidsbeleid is bedoeld als een strategisch document waarin de gemeenteraad zijn visie op gezondheid bepaalt en zich doelen stelt ten aanzien van gemeentelijk gezondheidsbeleid voor alle inwoners. Dit met betrekking tot het bevorderen van de continuïteit en samenhang binnen de collectieve preventie, de afstemming tussen de preventieve en curatieve zorg en de gezondheidsbeïnvloeding vanuit de eigen gemeentelijke beleidssectoren. Met deze nota laat de gemeente weten aan belanghebbende organisaties wat zij belangrijk vindt en hoe zij denkt beleidsdoelen te bereiken (met eigen gemeentelijk beleid en in samenwerking met anderen). 2.3 Visie op gemeentelijk gezondheidsbeleid Het voorgaande leidt tot een visie op het gezondheidsbeleid dat de Zaans-Waterlandse gemeenten willen voeren. Deze visie kan worden samengevat in zes punten: 1. De burger heeft een eigen verantwoordelijkheid Gezond gedrag vergt kennis en vaardigheden bij het individu, alsmede maatregelen in de sociale en fysieke omgeving van het individu om deze te beschermen en de keuze voor gezond gedrag makkelijker te maken. De gemeente kan voorwaarden scheppen en moet soms ingrijpen. Maar ze moet altijd uitgaan van de eigen verantwoordelijkheid van de burger, en daarbij aansluiten. 2. Preventie heeft prioriteit Dit omvat uiteraard een goede uitvoering van de collectieve preventietaken volgens de WCPV. Prioriteit hebben de jeugd en andere groepen die het grootste risico lopen, waarbij signalering en preventief ingrijpen aandacht behoeven. Hiernaast moet preventie gericht zijn op het behoud van kwaliteit van leven. NOTA gemeentelijk gezondheidsbeleid in regionale context (eindversie 17 september 2003) 6

9 3. Verkleinen van gezondheidsverschillen Jongeren, ouderen, allochtonen en mensen met een lage sociaal-economische status vertonen naar verhouding meer ongezond gedrag, en hebben deels te maken met andere ongezonde omstandigheden. Nodig zijn gerichte interventies, waarbij een combinatie wordt gemaakt van verschillende methoden en activiteiten. 4. Samenwerken met het zorgveld Gezondheidsbeleid is zeker geen zaak van de gemeentelijke overheid alleen. Het is met name van belang dat partijen, die werkzaam zijn in de preventieve gezondheidszorg, hun activiteiten op elkaar gaan afstemmen, zodat samenhang in het beleid kan ontstaan. Daarnaast is aandacht nodig voor de onderlinge afstemming van de curatieve gezondheidszorg en de preventieve gezondheidszorg, waarvoor de gemeente verantwoordelijkheid draagt. 5. Integrale aanpak Gezondheidsbeleid vergt een integrale aanpak. Binnen de gemeente moet afstemming plaatsvinden met andere gemeentelijke beleidsterreinen, onder andere onderwijs, ruimtelijke ordening, volkshuisvesting, milieu en welzijn. Anderzijds moet worden samengewerkt met andere partijen in de gezondheidszorg. Dit vereist aandacht voor methodieken en instrumenten om tot integrale beleidsvorming te komen. 6. Monitoring Gezondheidsbeleid moet worden geformuleerd met ambities, waar specifieke, meetbare, acceptabele, realistische en tijdgebonden acties van worden afgeleid. Regelmatig moet worden getoetst of genomen maatregelen effect sorteren en regelmatig moet dit aanleiding zijn om beleid bij te stellen. Bij toetsing spelen de gezondheidsmonitoring en overige epidemiologische informatie een grote rol. 2.4 De rol van de gemeentelijke overheid Ondanks de toegenomen wettelijke taken, zijn de gemeentelijke beïnvloedingsmogelijkheden beperkt: gezondheid en gezond gedrag kunnen niet worden afgedwongen, de gemeentelijke middelen (en dus capaciteiten) zijn begrensd en er zijn vele andere spelers, zowel binnen als buiten de gemeenten, met hun eigen mogelijkheden, prioriteiten en belangen (bijlage 2). De gemeente moet dus keuzes maken. Die keuzes komen aan de orde in deze nota. De gemeente kiest voor: Intern: integraal beleid Gezondheidsbeleid moet binnen de eigen organisatie worden afgestemd met beleidsterreinen. Er zullen dan ook binnen de gemeentelijke organisatie voorwaarden moeten worden gecreëerd om tot integrale beleidsvorming te komen. Extern: regierol Om het beoogde gemeentelijke gezondheidsbeleid te bewerkstelligen, is afstemming en samenwerking nodig met verschillende instellingen en partijen in het zorgveld. De gemeente wil hier een bemiddelende en samenbrengende rol vervullen, met als doel de uitvoering van het door de politiek gekozen gemeentelijke gezondheidsbeleid. De gemeentelijke regierol kan als volgt worden geformuleerd: De gemeente spant zich in om de samenhang te bevorderen tussen de activiteiten van de vele instellingen die op het terrein van de gezondheidszorg actief zijn of hieraan een bijdrage leveren. 2.5 Missie van het gemeentelijk gezondheidsbeleid Het doel van het gemeentelijke gezondheidsbeleid is de gezondheid van onze inwoners te verbeteren door : het positief beïnvloeden van gezondheid en gezondheidsbeleving; het bevorderen van een gezonde leefstijl; het werken aan een gezondere sociale en fysieke omgeving; het verbeteren van de beschikbaarheid en toegankelijkheid van de zorg. NOTA gemeentelijk gezondheidsbeleid in regionale context (eindversie 17 september 2003) 7

10 Hierbij is relatief meer aandacht voor (groepen) inwoners die nu onder het gemiddelde scoren om gezondheidsverschillen te verkleinen. Dit alles kunnen we samenvatten in de volgende missie voor het gemeentelijk gezondheidsbeleid: Langer leven in gezondheid voor alle inwoners van de gemeente NOTA gemeentelijk gezondheidsbeleid in regionale context (eindversie 17 september 2003) 8

11 Hoofdstuk 3 Kenmerken en ambities Dit hoofdstuk geeft een globaal overzicht van de gezondheidssituatie van de bevolking in de regio. Vervolgens komen de knelpunten aan de orde op het terrein van de gezondheid(szorg) in de regio. Deze knelpunten worden beschreven aan de hand van vier gezondheidsdeterminanten: leefstijl fysieke omgeving sociale omgeving gezondheidszorg Voor het gemeentelijk gezondheidsbeleid zijn een of meer ambities geformuleerd. Elk van deze ambities past in de missie van het gezondheidsbeleid langer leven in gezondheid voor alle inwoners van de gemeente. Het vormgeven aan en uitvoeren van gezondheidsbeleid moet uit meerdere invalshoeken gebeuren. Waar mogelijk moet het aansluiten bij de landelijke thema s zoals vraagsturing, vermaatschappelijking, vergrijzing en individualisering. 3.1 Algemene demografische kenmerken van het gebied Zaanstreek-Waterland De regio Zaanstreek-Waterland is geografisch onderverdeeld in 2 subregio s, namelijk Zaanstreek en Waterland, die vervolgens onderverdeeld kunnen worden naar gebieden met stads- en plattelandskenmerken. Het gebied Waterland heeft een grotere oppervlakte dan de Zaanstreek, en is minder dicht bevolkt. Het gebied Zaanstreek-Waterland telt in totaal inwoners. Ruim inwoners wonen in Waterland, ruim in de Zaanstreek. Tabel 1 geeft de inwoneraantallen (peildatum ) en de indeling in stedelijk of plattelandsgebied, zoals in de enquête gehanteerd. tabel 1: Gemeente aantal inwoners kenmerk stedelijk kenmerk platteland Beemster X Edam / Volendam X Landsmeer X Oostzaan X Purmerend X Waterland X Wormerland X Zaanstad X X Zeevang 6330 X De bevolkingssamenstelling van de verschillende gemeenten in de regio komt in grote lijnen overeen. De meest opvallende demografische ontwikkeling is dat het aantal ouderen zal stijgen tot 30% van de regiobevolking. Dit is overeenkomstig het landelijk beeld. Binnen de regio zijn verschillen te zien ten aanzien van twee groepen: niet-westerse allochtonen en mensen met een laag inkomen. De groep niet-westerse allochtonen is geconcentreerd in Zaanstad en Purmerend. In de regio behoort minder dan 5% van de bevolking tot deze groep. In Zaanstad en Purmerend is dit meer dan 10%. De groep mensen met een laag inkomen treffen we relatief gezien meer aan in de Zaanstreek. Het relatief lage inkomen vertoont geen samenhang met het aantal WAO-ers, maar lijkt wel gerelateerd aan het percentage werkzoekenden (dit is in de Zaanstreek hoger). NOTA gemeentelijk gezondheidsbeleid in regionale context (eindversie 17 september 2003) 9

12 3.2 De gezondheidssituatie in de regio In 2001 heeft de GGD een gezondheidsenquête gehouden onder de inwoners van jaar in de regio. 1 In algemene zin blijkt Zaanstreek-Waterland niet te verschillen van andere vergelijkbare gebieden in Nederland. Wat betreft de gezondheid is het in deze regio niet bijzonder slechter of beter gesteld. De bewoners van onze regio waarderen hun gezondheid met een 7,7. Verschillen binnen de regio blijven feitelijk beperkt tot problematiek die meer stedelijk of meer plattelands van karakter is en die te maken kan hebben met bevolkingssamenstelling en leeftijdsopbouw. Ook kan er sprake zijn van een specifieke historische of culturele achtergrond, waardoor er in gemeenten soms een specifieke problematiek optreedt. tabel 2: Gezondheidssituatie Omschrijving kerngegevens Resultaten GGD gezondheidsenquête regio Zaanstreek-Waterland jaar (2001) Regio t.o.v. Landelijke trend Algemene waardering Meest voorkomende klachten Ervaren kwaliteit van leven; sociaal welbevinden Sociaal economische status Etniciteit Rapportcijfer dat men geeft voor gezondheid: 7,7 Bevolking in Zaanstreek-Waterland is even vaak ziek als rest van Nederland. Wel zijn er binnen de regio verschillen waar te nemen. In de plattelandsgebieden heeft men minder gezondheidsklachten. In stedelijke gebieden meer. Rugklachten, klachten aan keel, neus en oren 91% heeft het gevoel bij een groep te horen 2% voelt zich eenzaam (waarvan een gedeelte dit niet als probleem ervaart). Met het stijgen van de leeftijd neemt het sociale netwerk rondom personen af. Ouderen hebben minder het gevoel bij een groep te horen dan jongeren, maar voelen zich niet vaker eenzaam. Interpersoonlijke problemen zoals met ouders, partner, kinderen, vrienden of bij dagelijkse activiteiten of vrije tijdsbesteding. Binnen de regio zijn er verschillen te zien in het sociaal functioneren. Lager opgeleiden zijn vaker ziek en ervaren meer klachten dan hoger opgeleiden, hetgeen te wijten is aan ongezonder leefstijl van de eerste groep. Lager opgeleiden gebruiken meer geneesmiddelen dan hoger opgeleiden. Deze laatsten gebruiken weer meer vitaminepreparaten. Allochtonen zijn vaker ziek, klagen meer over lichamelijke ongemakken dan autochtonen en gebruiken meer medicijnen. Sociaal functioneren is slechter dan onder autochtonen; vaker problemen met partner en vrienden, minder het gevoel bij een groep te horen. Gelijk Gelijk Gelijk Hoger Gelijk Gelijk Ambitie 1 : Beter inzicht krijgen in de gezondheidssituatie van de bevolking. 3.3 Gezondheidsdeterminanten De resultaten van de gezondheidsenquête, die in 2001 door de GGD in de regio is uitgevoerd, zijn door de gemeenten op een regionale werkconferentie besproken met de vele partijen die zich in het brede veld van gezondheid in de regio bewegen. Belangrijke thema s werden gezamenlijk uitgediept en de meest belangrijke knelpunten in beeld gebracht. Er is aansluiting gezocht bij de indeling in gezondheidsdeterminanten om het beïnvloedingsgebied aan te duiden. Hieronder volgt een overzicht van de determinanten, de problemen en de gemeentelijke ambities ter zake. 1 De gezondheidsenquête brengt de gezondheidssituatie van de jarigen in beeld. De gezondheidssituatie van de groep 0-18 jaar en de groep 70+ wordt nog niet structureel gevolgd. Ook van specifieke groepen (zoals verslaafden) is de precieze omvang en gezondheidssituatie niet bekend. NOTA gemeentelijk gezondheidsbeleid in regionale context (eindversie 17 september 2003) 10

13 3.3.1 Leefstijl Onze manier van leven heeft veel invloed op onze gezondheid. De leefstijl biedt dan ook veel aanknopingspunten waaraan in het kader van preventie kan worden gewerkt. Ieder mens is in de eerste plaats zelf verantwoordelijk voor zijn of haar gezondheid. De meeste mensen weten wel dat gezond gedrag belangrijk is. Meer bewegen, een gezonde voeding en het vermijden van verslavende middelen als tabak en drugs dragen bij aan de gezondheid. De meeste gezondheidswinst is te behalen als al van jongs af aan gezond gedrag wordt aangeleerd. Naast het stimuleren van gedragsverandering kan de gezondheidssituatie ook verbeterd worden door de economische situatie van mensen vooruit te helpen, bijvoorbeeld door scholing en verbetering van de arbeidsmarkt. tabel 3: Leefstijl Omschrijving kerngegevens Resultaten GGD-gezondheidsenquête regio Zaanstreek-Waterland jaar (2001) Regio t.o.v. landelijke trend Roken ± 30% van de bevolking rookt. Dit percentage is iets afgenomen Lager Het meest gerookt wordt er in de wijken Zaandam-Zuid en de Rosmolenwijk. Hoe jonger men is hoe meer men rookt. Alcohol 90% drinkt wel eens;. Met name in Edam-Volendam en meer specifiek Edam is dit Gelijk een relatief groot percentage van de bevolking. In de aandachtswijken van Zaanstad wordt juist relatief minder vaak gedronken. Overmatig alcoholgebruik is de laatste 10 jaar gedaald. Drugs De laatste 10 jaar is het gebruik van cannabis afgenomen. Hoger Voeding 30% van de regionale bevolking ontbijt niet dagelijks, met name in Zaanstad is dit Hoger percentage hoog. 40% eet niet iedere dag groente, met name in Edam-Volendam is dit percentage Niet bekend hoog, terwijl op het platteland meer groente wordt gegeten. 50% eet minder dan 1 keer per week vis. Met name in Beemster, Wormerland, Oostzaan en in de Zaanse wijken Rosmolenwijk en Kogerveld ligt dit percentage hoger. Niet bekend Laag opgeleiden eten minder vis en vezelrijke producten dan hoger opgeleiden. Niet bekend Jongeren minder dan ouderen. Overgewicht 10% van de bevolking is te zwaar, dit is meer dan het landelijk gemiddelde. Hoger Bovendien groeit het percentage met overgewicht en extreem overgewicht zeer snel.in de wijk Poelenburg in Zaanstad is men gemiddeld het zwaarst van gewicht. Bewegen 61% van de bevolking is onvoldoende lichamelijk actief. Binnen de regio zijn weinig verschillen, alleen in Waterland bewegen mannen minder. Op het platteland sport men vaker in georganiseerd verband dan in de stad, vooral in Wormerland en Oostzaan. Gelijk Ambitie 2: Jong beginnen. Leefstijlprojecten ter bevordering van gezond gedrag (zoals meer bewegen, gezondere voeding, geen verslavende middelen als nicotine, alcohol of drugs gebruiken) richten zich vooral op de jeugd Fysieke omgeving Om je gezond te voelen is het belangrijk een woon- en leefomgeving te hebben waar je je goed kunt voelen. Een omgeving die niet ziekmakend is vanwege geluids- of stankoverlast of onveiligheid. Bij de leefomgeving gaat het niet alleen om de fysieke inrichting van de woonomgeving, maar ook om een goed functionerend leefklimaat met een sterke sociale cohesie. Wonen en openbare ruimten Een tekort aan geschikte huisvesting wordt als knelpunt gesignaleerd. Daarnaast wordt gesignaleerd dat er meer vormen van opvang voor dak- en thuislozen zouden moeten zijn. Voor bijzondere groepen in onze samenleving gelden nog specifiekere eisen. Gewoon wonen geldt als het uitgangspunt voor ouderen en mensen met een handicap; zo lang mogelijk zelfstandig blijven in de eigen woon- en leefomgeving, ondersteund door goede zorg en dienstverlening. De gemeente moet op dit gebied NOTA gemeentelijk gezondheidsbeleid in regionale context (eindversie 17 september 2003) 11

14 samen met betrokken organisaties nieuwe woon- en zorgconcepten ontwikkelen. De toenemende vergrijzing en de veranderingen in het Rijksbeleid (steeds meer extramuralisering ) nopen daartoe. Bewoners krijgen meer beperkingen en hebben zorg nodig. Daardoor zal het aantal woningen dat aan deze ontwikkeling beantwoordt ook moeten toenemen. Dat kan bereikt worden door aanpassingen in de woningen aan te brengen of door het bouwen van levensloopbestendige woningen. Daarbij dient rekening gehouden te worden met de wensen van de bewoners. Het gaat bij de fysieke leefomgeving niet alleen om de woningen maar ook om aspecten als voldoende voorzieningen en geschikte diensten, met name in de wijk en de (kleine) kernen. Het vormgeven van de fysieke omgeving moet zodanig zijn dat daarmee sociale contacten en veiligheid wordt bevorderd, dat wil zeggen dat deze uitnodigt tot bewegen, vrij is van hinder van verkeer en industrie etc. Ambitie 3: Gezondheidsbevordering vindt ook plaats vanuit diverse andere beleidsterreinen. Bij ingrepen in de fysieke omgeving ter versterking van sociale samenhang en leefbaarheid, moeten uitdrukkelijk de gezondheidsaspecten worden meegenomen Sociale omgeving Bij de leefomgeving gaat het niet alleen om de fysieke inrichting van de woonomgeving, maar ook om een goed functionerend leefklimaat met een sterke sociale cohesie. Fysieke en sociale omgeving zijn immers sterk met elkaar verweven. Sociale veiligheid Niet alleen heeft de sociale veiligheid betrekking op de fysieke omgeving, maar ook op de sociale omgeving. In tabel 4 onder beschrijving veiligheid dient dan ook met de sociale omgeving rekening te worden gehouden. Eenzaamheid Er blijkt een samenhang te zijn tussen eenzaamheid en de beleving van de gezondheid. Het ontbreken van een sociaal netwerk en het missen van sociale contacten wordt als een probleem gezien. Personen met een lage sociaal-economische status en allochtonen voelen zich vaker eenzaam en ook ouderen noemen dit vaak als probleem. De concentratie van deze problematiek in achterstandswijken is zorgelijk. Huiselijk geweld Huiselijk geweld is een complex maatschappelijk probleem. Onder huiselijk geweld verstaan we een aantasting van de persoonlijke integriteit van het slachtoffer door iemand uit de huiselijke kring van het slachtoffer. Daaronder vallen (ex)partners, gezins- of familieleden en huisvrienden. Er wordt aandacht gevraagd voor deze verborgen problematiek. De aanpak van huiselijk geweld vergt samenwerking met en tussen de verschillende hulpverleningsinstellingen, met aandacht voor zowel het slachtoffer als de dader. Ook moet gezorgd worden voor zorg en opvang na huiselijk geweld. Daarnaast speelt preventie van huiselijk geweld een belangrijke rol. Dak- en thuislozenproblematiek en verslavingsproblematiek De Gezondheidsraad concludeerde al in 1995 dat een stijging van het aantal daklozen te verwachten is. De laatste jaren zijn dak- en thuislozen steeds meer het straatbeeld in ons land gaan bepalen. Op het gebied van verslavingsproblematiek is ook een tendens van toenemende complexiteit zichtbaar. De verontrusting over de omvang en de ernst van de problematiek groeit. Psychosociale problematiek De eisen die onze maatschappij aan het functioneren van mensen stelt, zijn voor sommige inwoners zo belastend, dat klachten op het psychosociale vlak ontstaan. Daarbij zijn persoonlijke omstandigheden vaak mede oorzaak van gevoelens van onveiligheid, eenzaamheid en geestelijke malaise. In de meeste gevallen kan op verzoek hulp worden aangeboden. In enkele gevallen wordt hulp echter gemeden en is ingrijpen van overheidswege noodzakelijk. NOTA gemeentelijk gezondheidsbeleid in regionale context (eindversie 17 september 2003) 12

15 tabel 4: Fysieke en sociale omgeving Omschrijving kerngegevens Resultaten GGD-gezondheidsenquête regio Zaanstreek-Waterland jaar (2001) Binnenmilieu Bijna de helft van de inwoners van de regio heeft klachten over het binnenmilieu, meestal over vocht en schimmelplekken. Dit komt het meeste voor in Purmerend, en de Zaandamse wijken Zaandam Zuid en Pelders-Hoornseveld. De helft van de bevolking ventileert niet 20 minuten per dag de huiskamer. Met name in Purmerend is dit percentage opvallend hoog. De minste binnenmilieuklachten zijn er in Beemster, Edam-Volendam en Wormerland. Buurtoverlast Geluidsoverlast wordt het meest ervaren als buurtoverlast. Geluidsoverlast is in Zaanstad (uitgezonderd Kogerveld) hoger dan elders in de regio. Er is veel last van verkeerslawaai. Burengerucht komt het meest voor in Poelenburg. In Edam-Volendam, Waterland en Purmerend heeft men minder last van verkeer. Vliegtuigen zorgen vooral voor overlast in Oostzaan, Zaandam-Zuid en Poelenburg. In Rosmolenwijk en Kogerveld heeft men juist minder last van vliegtuigen. Ook vuil- en stankoverlast is er in de aandachtswijken van Zaandam meer dan in de rest van de regio. Veiligheid Onveiligheidsgevoelens komen overdag (circa 1,0%) minder vaak voor dan s avonds en s nachts (circa 4,5%). Vrouwen voelen zich vaker onveilig dan mannen. Regio t.o.v. landelijke trend Niet bekend Niet bekend Gelijk Ambitie 4: Het gezondheidspreventiebeleid voor de komende jaren is gericht op het verbeteren van de sociale leefomgeving en het versterken van de sociale cohesie Gezondheidszorg De toegankelijkheid, bereikbaarheid en beschikbaarheid van de gezondheidszorg wordt in brede zin als nijpend ervaren. Met name het tekort aan huisartsen, tandartsen, paramedici, verpleeghuis- of verzorgingshuiszorg is nu reeds een probleem, en dreigt dat de komende jaren in toenemende mate te worden. Hetzelfde geldt voor de groeiende wachtlijsten en de toenemende vraag naar zorg. Dit wordt versterkt door de toenemende vergrijzing van de bevolking. Bij het zoeken naar oplossingen geldt het Zorgkantoor als een belangrijke schakel en partner. Een optimale relatie en communicatie hiermee is vereist. Huisartsen en 1 e lijn Het (groeiend) tekort aan huis- en tandartsen is een prominent knelpunt, vooral in de steden. Maar in het belang van de leefbaarheid in de kleine kernen moet ook daar het zorgvoorzieningenniveau voldoende zijn. Het wordt moeilijker om praktijken die door pensionering vrijkomen weer in te vullen. Huisartsen willen vaker samenwerkingsverbanden aangaan en parttime kunnen werken. Bij het realiseren van meervoudige praktijken loopt men echter vaak tegen problemen aan: het verkrijgen van vergunningen, bestemmingsplanwijzigingen, de financiering. In bestemmingsplannen zijn veelal te weinig vestigingsmogelijkheden opgenomen. De gemeente heeft slechts beperkte mogelijkheden om deze problemen aan te pakken. Deze knelpunten doen zich in de gehele 1 e lijnszorg voor (ook bij oefentherapeuten, fysiotherapeuten, verloskundigen, etc). Informatie over zorg De regelgeving rond de zorg, en het aanbod van zorg veranderen veel en snel. Met name voor ouderen is de zorg onoverzichtelijk geworden. Het ontbreken van structuur in de informatie wordt als probleem ervaren, bijvoorbeeld het verschil tussen de WVG en AWBZ. De informatievoorziening kan beter. NOTA gemeentelijk gezondheidsbeleid in regionale context (eindversie 17 september 2003) 13

16 Samenwerking in de zorg Veel knelpunten die tijdens de werkbijeenkomst genoemd zijn, hebben betrekking op (het ontbreken van) samenwerking in de zorg. Het betreft dan de samenwerking tussen instanties op beleids- en managementniveau, maar ook op operationeel niveau rond de individuele patiënt. Met name in complexe situaties bestaat er onduidelijkheid over wie wat, waar en wanneer doet en wie de regie heeft. Dit is een algemeen probleem, vooral in de curatieve zorg. De gemeente kan daar weinig invloed op uitoefenen. tabel 5: Gezondheidszorg Omschrijving kerngegevens Resultaten GGD-gezondheidsenquête regio Zaanstreek-Waterland jaar (2001) Regio t.o.v. landelijke trend Gebruik van zorgverleners Medicijngebruik Huisarts, tandarts en medisch specialist worden het meest bezocht. De zorgverleners in de regio zijn goed te bezoeken. De telefonische bereikbaarheid is minder goed, m.n in Purmerend-Noord. Met het toenemen van de leeftijd nemen de gezondheidsklachten toe. Er is dan ook een hogere gezondheidszorgconsumptie onder ouderen. Het meest worden middelen tegen hoest en verkoudheid, pijn- en koortswerende middelen en versterkende middelen (vitamines) gebruikt. Het gebruik van de twee laatst genoemde medicijnen is de afgelopen jaren toegenomen, het gebruik van de overige middelen is stabiel gebleven. Ouderen gebruiken meer geneesmiddelen. Niet bekend Pijn- of koortswerende en versterkende middelen hoger Ambitie 5: De beschikbaarheid, bereikbaarheid en toegankelijkheid van de eerste lijnszorg op een voldoende niveau houden en betere informatie geven over de mogelijkheden om een beroep te doen op zorg. NOTA gemeentelijk gezondheidsbeleid in regionale context (eindversie 17 september 2003) 14

17 Hoofdstuk 4 Wet Collectieve Preventie Volksgezondheid 4.1 Taken volgens de wet De Wet collectieve preventie volksgezondheid (WCPV, 1990/2002 ) geeft gemeenten taken ten aanzien van de collectieve preventie volksgezondheid. In 2002 is de wet aangescherpt en zijn deze taken verder geconcretiseerd. Artikel 2, lid 1 van de WCPV luidt: gemeenteraden bevorderen de totstandkoming en de continuïteit van en de samenhang binnen de collectieve preventie, alsmede de afstemming tussen deze collectieve preventie en de curatieve gezondheidszorg. Dit hoofdstuk, en de twee volgende hoofdstukken bespreken alle uit deze wet voortvloeiende taken van de gemeenten ten aanzien van collectieve preventie en curatieve zorg. De letterlijke tekst van de wet is opgenomen in bijlage Op epidemiologische analyse gebaseerd inzicht verwerven in de gezondheidssituatie van de bevolking Voor het formuleren van een lokaal en regionaal gezondheidsbeleid is inzicht in de gezondheidssituatie van de regiobevolking van belang. De GGD verzamelt structureel gegevens over de gezondheidssituatie uit verschillende bronnen en analyseert deze. De epidemiologische gegevensverzameling krijgt vorm in gezondheidsmonitoring: signaleren, waarschuwen, initiëren en evalueren van beleid. 2. Bewaken van gezondheidsaspecten in bestuurlijke beslissingen Gezondheid wordt door veel factoren beïnvloed. Herstructurering van wijken, binnenstedelijke verdichting, (her)ontwikkeling van bedrijventerreinen, maar ook de herindeling van sportvelden, hebben implicaties voor de (beleefde) gezondheid van inwoners. Er is door TNO en de NSPOH een instrumentarium ontwikkeld waarmee bij dergelijke plannen de effecten op de gezondheid van betrokken burgers zichtbaar gemaakt kunnen worden. Dit is vergelijkbaar met instrumenten om effecten op het milieu te meten. Milieueffecten kunnen doorwerken op de gezondheid. De screening van milieueffecten kan worden aangescherpt of aangevuld met een screening van gezondheidseffecten. De bewuste keuze om de gezondheidseffecten van andere beleidsterreinen aan het daglicht te brengen, heet facetbeleid. 3. Bijdragen aan opzet, uitvoering en afstemming van preventieprogramma s met inbegrip van gezondheidsvoorlichting en opvoeding Het gaat hier om allerlei bevolkingsonderzoeken en om het bevorderen van gezond gedrag, dat een belangrijke bijdrage aan de volksgezondheid levert. Gezond gedrag is niet alleen een zaak van de burgers zelf. Gezond gedrag kan worden bevorderd door enerzijds kennis en vaardigheden van het individu te vergroten en anderzijds de keuze voor gezond gedrag in de sociale en fysieke omgeving van het individu gemakkelijker te maken. 4. Bevorderen van medisch-milieukundige zorg De medisch milieukundige taak van de GGD bestaat uit het signaleren en adviseren omtrent milieufactoren die van invloed kunnen zijn op de gezondheid. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen het binnenmilieu en het buitenmilieu. 5. Bevorderen van technische hygiënezorg Het bevorderen van technische hygiënezorg omvat het formuleren van eisen voor de technische hygiëne van instellingen, het adviseren van deze instellingen op het gebied van bouw, inrichting en organisatie van activiteiten en het signaleren van ongewenste situaties. Het gaat hierbij specifiek om instellingen waar gezien de aard van de doelgroep en de omstandigheden waaronder de activiteiten worden verricht, een verhoogd risico bestaat op verspreiding van micro-organismen. 6. Uitvoeren van infectieziektebestrijding De infectieziektebestrijding bestaat uit het verzamelen en analyseren van gegevens over infectieziekten en adviseren omtrent te nemen maatregelen, een actieve bron- en contactopsporing, het zonodig aanbieden van vaccinaties aan specifieke doelgroepen en het geven van voorlichting aan NOTA gemeentelijk gezondheidsbeleid in regionale context (eindversie 17 september 2003) 15

18 de bevolking. Naast de algemene infectieziektebestrijding is er specifiek aandacht voor tuberculosebestrijding en bestrijding van seksueel overdraagbare aandoeningen. 7. Een maal per vier jaar vaststellen van een nota gemeentelijk gezondheidsbeleid Volgens de wet moet de gemeenteraad in de nota gemeentelijk gezondheidsbeleid in ieder geval aangeven hoe ze uitvoering denkt te geven aan de WCPV-taken. Aan de wettelijke taken moet worden voldaan. Ten aanzien van de mate waarin bestaat enige keuzevrijheid. Dat geldt ook voor de wijze waarop de taken worden uitgevoerd en met wie. De concrete uitwerking van deze nota wordt in plannen van aanpak uiteen gezet. 8. Het instellen en instandhouden van een gezondheidsdienst (GGD) en het aan de GGD voor advies voorleggen van besluiten die belangrijke gevolgen kunnen hebben voor de collectieve preventie Volgens de wet moet de GGD worden ingesteld en in stand gehouden ter uitvoering van bij of krachtens de WCPV opgedragen taken. Maatwerk is daarbij mogelijk. Specifiek heeft de wet de hierboven beschreven adviesfunctie van de GGD vastgelegd. De GGD Zaanstreek-Waterland vervult een zeer belangrijke rol in de uitvoering van de diverse WCPVtaken. De huidige uitvoering door de GGD staat in bijlage 4. Bij de fusie van de GGD Zaanstreek-Waterland (1999) is een evaluatie toegezegd. Hiertoe is in 2003 het bureau KPMG ingeschakeld. In den lande zijn over de toekomst en schaalgrootte van gezondheidsdiensten discussies gaande, die in de regio worden afgewacht. Ambitie 6: Een goede uitvoering van de wettelijke (WCPV) taken en de mogelijkheid tot het leveren van maatwerk naast en binnen dit takenpakket. 4.2 Overleg Tussen de gemeenten en de GGD in de regio Zaanstreek-Waterland is een nauwe samenwerking vereist. Deze eis betreft het totstandkomen van de nota s gemeentelijk gezondheidsbeleid, alsmede de uitvoering van het gezondheidsbeleid, dat voor een belangrijk deel de uitvoering van de WCPVtaken betreft. Een hierop toegesneden efficiënt en effectief ambtelijk overleg kan zowel de portefeuillehouders Volksgezondheid als het GGD-bestuur voeden. De gemeenten geven hun beleidsambities aan de GGD aan. De GGD bezit de inhoudelijke expertise om te adviseren en om te wijzen op nieuwe, relevante ontwikkelingen voor het gezondheidsbeleid. De gemeentelijke gezondheidsbeleidsnota s zullen worden uitgewerkt op deelthema s. Relevante partijen, zowel binnen als buiten de gemeente, worden hierbij betrokken. Ambitie 7: Bevorderen van een integrale aanpak op het brede terrein van gezondheidsbeleid in de regio. NOTA gemeentelijk gezondheidsbeleid in regionale context (eindversie 17 september 2003) 16

19 Hoofdstuk 5 Openbare geestelijke gezondheidszorg (OGGZ) 5.1 Inleiding De WCPV draagt in art. 2, lid 2f aan de gemeenteraad op het bevorderen van de openbare geestelijke gezondheidszorg. Hieronder wordt in ieder geval verstaan: het signaleren en bestrijden van risicofactoren; het bereiken en begeleiden van risicogroepen; een meldpunt voor signalen of dreiging van crisis; de psychosociale hulpverlening bij rampen; tot stand brengen van afspraken tussen betrokken organisaties over de uitvoering van de OGGZ. Het beleidsterrein van de geestelijke gezondheidszorg staat, als onderdeel van de brede gemeentelijke verantwoordelijkheid op het gebied van de openbare gezondheidszorg, de laatste jaren al meer in de belangstelling. Oorzaak daarvoor is de overlast die in het openbare leven wordt veroorzaakt door de toename van verslavingsproblematiek, psychiatrische problematiek en dak- en thuisloosheid. De WCPV zorgt ervoor dat de gemeentelijke verantwoordelijkheid verder strekt dan alleen het bestrijden van overlast. In bijlage 5 wordt dit beleidsterrein nader omschreven. 5.2 OGGZ in de regio Zaanstreek-Waterland Openbare Geestelijke Gezondheidszorg is voor de gemeenten een nog onbekend terrein. Tot voor kort speelden de activiteiten op dit gebied zich in belangrijke mate af binnen de muren van de GGZinstellingen. Toch gebeurt er in Zaanstreek-Waterland al het nodige; bijvoorbeeld in de vorm van het Meldpunt Extreme Overlast (en Extreme Zelfverwaarlozing). Daarnaast voeren de gemeenten beleid dat raakt aan de geestelijke gezondheidszorg. Meldpunt Het Meldpunt Extreme Overlast (en Extreme Zelfverwaarlozing) is ondergebracht bij de GGD. Hier kunnen door derden mensen worden aangemeld die overlast veroorzaken door vervuiling of sociaal onaangepast gedrag. Bij deze bemoeizorg is vaak psychische of psychiatrische problematiek aan de orde, al dan niet gecombineerd met een verslavingsprobleem. Het Meldpunt richt zich in eerste instantie op schoonmaak en/of herinrichting van de woning. Desnoods wordt naar behandelaars gezocht, al laten zorgmijders zich zelden tot nooit behandelen. Openbare geestelijke gezondheidszorg houdt zich ook bezig met zaken als vereenzaming van dementerende ouderen, mishandeling van ouderen, huiselijk geweld en andere verschijnselen waarbij de personen die met de problemen kampen zelf geen hulpvraag formuleren. Het Meldpunt kan daarom uitgebouwd worden tot coördinatiepunt dat zich bezighoudt met signaleren, coördineren, doorgeleiden en kortdurend zelf handelen. Het Meldpunt kan ook een bredere beleidssignalerende functie gaan vervullen. Dak- en thuislozen- en verslavingsproblematiek Tot de openbare geestelijke gezondheidszorg behoren ook de opvang van dak- en thuislozen en de ambulante verslavingszorg. Dit laatste is het werk van Brijder Verslavingszorg. Zaanstad was tot en met 2001 centrumgemeente voor de ambulante verslavingszorg en maatschappelijke opvang (dak- en thuislozen, vrouwen) van Zaanstreek-Waterland. Vanaf 1 januari 2002 is ook Purmerend centrumgemeente. De centrumgemeenten ontvangen rijkssubsidie. De gemeenten moeten terzake beleid maken en geld beschikbaar stellen aan de uitvoeringsorganisaties. In beide subregio s wordt echter in toenemende mate duidelijk dat de vermaatschappelijking van de zorg ook leidt tot een verhoogde problematiek wat betreft verslaving, overlast in de openbare ruimte en dak- en thuisloosheid. Het huidige aanbod kan hierop onvoldoende adequaat inspelen. NOTA gemeentelijk gezondheidsbeleid in regionale context (eindversie 17 september 2003) 17

20 Binnen de groeiende groep daklozen is het aantal vrouwen en kinderen sterk toegenomen. Het aantal zwerfjongeren zou de afgelopen vier jaar zelfs verdubbeld zijn. Er is een sterke samenhang met de toenemende schuldenproblematiek. De leeftijden van dak- en thuislozen variëren van onder de twintig tot diep in de tachtig. Dak- en thuislozen zijn overwegend van het mannelijk geslacht. Slechts ongeveer 15% van hen is vrouwelijk. Naar de grootte van de groep dak- en thuislozen wordt met enige regelmaat onderzoek gedaan. De meeste schattingen van de omvang van de groep dak- en thuislozen zijn gebaseerd op registraties van instellingen voor maatschappelijke opvang, sociale pensions en dak- en thuislozenvoorzieningen. De groep niet-geregistreerde dak- en thuislozen blijft in deze schattingen buiten beeld. Landelijk gaat het om 2 promille; dit betekent in de regio Zaanstreek- Waterland naar schatting ongeveer 600 personen. 5.3 Gemeentelijke regierol in OGGZ Door de vermaatschappelijking van de geestelijke gezondheidszorgsector krijgen de gemeenten in toenemende mate een vangnetfunctie. Ze krijgen steeds meer te maken met huisvestings-, hulpverlenings- en begeleidingsvragen van mensen met psychische problemen. Daarom legt de wet bij de gemeenten de regie om tot uitvoeringsafspraken in de OGGZ te komen. Voordat de uitvoering door verschillende partijen onderling kan worden afgestemd, is het nodig dat er duidelijkheid is over kerntaken en verantwoordelijkheden van de gemeenten en de andere relevante partijen ten aanzien van de OGGZ en dat hierover afspraken worden gemaakt. Ambitie 8: - de gemeentelijke rol van regievoerder actief invullen, vormgeven en effectueren; - samen met andere partijen, de reikwijdte en diepte van de gemeentelijke taken op het gebied van de openbare geestelijke gezondheidszorg in beeld brengen; - samenwerkingsafspraken tot stand brengen tussen betrokken organisaties in de openbare geestelijke gezondheidszorg inzake beleid en uitvoering. NOTA gemeentelijk gezondheidsbeleid in regionale context (eindversie 17 september 2003) 18

21 Hoofdstuk 6 Jeugdgezondheidszorg De wettelijke taak voor de gemeenteraad (WCPV, art.3 a) luidt: het zorgdragen voor de uitvoering van de Jeugdgezondheidszorg. Sinds 1 januari 2003 zijn de gemeenten verantwoordelijk voor de uitvoering van Jeugdgezondheidszorg voor kinderen en jongeren van 0 tot 19 jaar. Voorheen was dat al het geval voor de jeugd van 4-19 jaar. Nu is daar de intensieve zorg voor de 0- tot 4-jarigen bijgekomen. De jeugdgezondheidszorg wordt in de regio van oudsher verleend door de GGD (4-19 jaar) en Evean Jeugdgezondheidszorg (de bekende consultatiebureau s voor kinderen van 0-4 jaar). Door de eenduidige regie is het mogelijk om continu de ontwikkeling in gezondheid en leefomgeving van de 0 tot 19-jarigen te volgen en daarin zo mogelijk te interveniëren. De doelstelling van de jeugdgezondheidszorg is de gezondheid van jeugdigen op een dusdanige manier bewaken, beschermen en bevorderen dat ieder individu als jeugdige en volwassene een optimaal niveau van individueel en maatschappelijk functioneren kan bereiken. De WCPV legt de gemeenten een basistakenpakket op, waarin de preventieve gezondheidszorg wordt omschreven voor alle in Nederland woonachtige kinderen. Het basistakenpakket bestaat uit zes producten: Monitoring en signalering: het systematisch volgen van ontwikkelingen in de gezondheidstoestand van een kind en/of groepen kinderen. Inschatten van de zorgbehoefte: inschatten in welke mate de ouders/verzorgers en het kind worden belast en of de ouders/verzorgers de opvoeding en verzorging van hun kind aankunnen. Screeningen en vaccinaties, bijvoorbeeld de verplichte DKTP-vaccinatie (difterie, kinkhoest, tetanus, polio). Voorlichting, advies, instructie en begeleiding: het ondersteunen van ouders en kinderen bij bijvoorbeeld het bevorderen van gezond gedrag en opvoedingsproblematiek. Beïnvloeden van gezondheidsbedreigingen: inschatten van de omgevingsfactoren, die de gezondheid van een kind kunnen bedreigen. Zorgsysteem, netwerken, overleg en samenwerking: samenwerken en afstemmen tussen zorg- en hulpverlening aan kinderen. Begin 2002 is in regionaal verband een projectgroep Integrale jeugdgezondheidszorg 0- tot 19- jarigen van start gegaan met als doel: de overgang van de zorg voor 0- tot 4-jarigen naar gemeentelijke regie soepel te laten verlopen; inhoudelijk vorm te geven aan de integratie van beide onderdelen van de jeugdgezondheidszorg; afstemming met andere partners in de ketenzorg voor jongeren te verbeteren; organisatorisch vorm te geven aan die integratie. Aan de eerste doelstelling is grotendeels in 2002 en begin 2003 voldaan. Met betrekking tot de overige drie doelstellingen komt de projectgroep in tot voorstellen waarover eind 2004 in de afzonderlijke gemeenten besluitvorming plaats zal moeten vinden. Daarna volgt een fase van implementatie van de genomen besluiten. Meer informatie staat in bijlage JGZ en sociaal economische gezondheidsverschillen Eerder werd in deze nota aandacht geschonken aan sociaal economische gezondheidsverschillen: de samenhang tussen de gezondheid van mensen en hun opleidingsniveau, hun inkomenspositie en hun woonsituatie. Dit gegeven noopt ertoe zo vroeg mogelijk in het leven van mensen te investeren in het verbeteren van hun sociaal-economische positie, bijvoorbeeld door extra aandacht te schenken aan jongeren die om allerlei redenen een verhoogd risico lopen op ontwikkelings- en gedragsproblematiek. Door systematische gegevensverzameling vanaf de geboorte komen (groepen) kinderen met verhoogde risico s in beeld en kan gericht aanbod ontwikkeld worden. Dat aanbod bestaat uit extra onderzoek en advisering, met name over opvoedingsvraagstukken. De organisaties die de taken op het gebied van jeugdgezondheidszorg uitvoeren zien zo goed als álle kinderen, en worden dan ook geacht om systematisch gegevens te verzamelen en toegankelijk te NOTA gemeentelijk gezondheidsbeleid in regionale context (eindversie 17 september 2003) 19