Hoe werken bedrijven samen in. projecten?

Transcriptie

1 Hoe werken bedrijven samen in projecten? Verschillende facetten van projectmatige samenwerking tussen bedrijven in de bouw en kennisintensieve zakelijke dienstverlening drs. M.J.F. Tom dr. J.M.P. de Kok drs. J.P. Vendrig prof. dr. L.A.G. Oerlemans Zoetermeer, april 2012

2 ISBN: Bestelnummer: A Prijs: 35,- Dit onderzoek is mede gefinancierd door het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap ( Voor alle informatie over MKB en Ondernemerschap: De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij EIM. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van EIM. EIM aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden. The responsibility for the contents of this report lies with EIM. Quoting numbers or text in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of EIM. EIM does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections.

3 Inhoudsopgave Samenvatting 5 1 Inleiding Wat is projectmatige samenwerking? Aanleiding voor onderzoek Leeswijzer 11 2 Structuurkenmerken van projecten Hoe vaak komt projectmatige samenwerking voor? Een overzicht van enkele kenmerken van de projecten Met welke organisaties wordt er samengewerkt? 16 3 De organisatie van projectmatige samenwerking Door wie worden de projecten aangestuurd? Welke managementstijl wordt toegepast? 22 4 Kennisontwikkeling door projectmatige samenwerking In welke mate wordt er nieuwe kennis ontwikkeld? Hoe komt nieuwe kennis tot stand bij projectmatige samenwerking? Kennisontwikkeling en innovatiegedrag 27 5 Hoe tevreden zijn bedrijven over de prestaties van de projectmatige samenwerking Procesevaluatie van projectmatige samenwerking Effectevaluatie: Prestatie en nut van projectmatige samenwerking 31 Bijlage I Onderzoeksverantwoording 33 3

4

5 Samenvatting Wat is projectmatige samenwerking? Bedrijven kunnen ervoor kiezen om gericht met andere bedrijven of organisaties samen te werken, bijvoorbeeld door samen een specifiek project uit te voeren. We spreken dan van projectmatige samenwerking tussen organisaties. Dit houdt in dat twee of meer zelfstandige organisaties samenwerken aan het uitvoeren van een bepaalde taak of het realiseren van een bepaald doel, waarbij vooraf wordt afgesproken wanneer deze samenwerking zal aflopen. Samenwerking en kennisontwikkeling bij projectmatige samenwerking Projectmatige samenwerking is al zo oud als de weg naar Rome, maar het onderzoek naar deze vorm van samenwerking tussen bedrijven staat nog in de kinderschoenen. Sinds 2006 hebben Panteia/EIM en het departement Organisatiewetenschappen van de Universiteit van Tilburg een reeks van onderzoeken aan dit onderwerp gewijd, waarin steeds verschillende aspecten van projectmatige samenwerking nader zijn bekeken. Dit onderzoek richt zich vooral op de manier waarop organisaties samenwerken en kennis ontwikkelen. Uit eerder onderzoek is onder andere gebleken dat bedrijven verschillende redenen hebben om projectmatig samen te werken: om de omzet te verhogen; om hun netwerk uit te breiden; om toegang tot nieuwe markten te krijgen; om nieuwe kennis op te doen; om te innoveren. Innoveren blijkt een van de belangrijkste redenen om op een projectmatige wijze samen te werken. Dit roept allerlei vragen op. Bijvoorbeeld, leidt projectmatige samenwerking ook inderdaad tot nieuwe kennis, en hoe komt die nieuwe kennis dan tot stand? En op welke wijze werken deze bedrijven met elkaar samen? In dit onderzoek zijn de volgende vragen over projectmatige samenwerking onderzocht: 1 Wat zijn de structuurkenmerken van projectmatige samenwerking? 2 Hoe wordt projectmatige samenwerking tussen bedrijven georganiseerd? 3 In welke mate en hoe wordt er nieuwe kennis ontwikkeld? 4 Hoe tevreden zijn bedrijven over projectmatig samenwerken, en in welke mate hangt dit af van de wijze van samenwerking en kennisontwikkeling? Deze vragen hebben we onderzocht aan de hand van een uitgebreide telefonische enquête onder 1500 kleine en middelgrote bedrijven uit de bouw en de kennisintensieve zakelijke dienstverlening. Dit zijn twee sectoren waarin relatief vaak projectmatig wordt samengewerkt, maar die behoorlijk verschillen qua organisatie en uitvoering van het productieproces. Door de resultaten voor deze sectoren te vergelijken, leren we tevens meer over de mate waarin de sector bepalend is voor de wijze waarop bedrijven projectmatig samenwerken. Structuurkenmerken van projectmatige samenwerking Iets meer dan de helft van de bedrijven werkt wel eens samen met andere organisaties. Naar verhouding komt samenwerking meer voor in de kennisintensieve zakelijke dienstverlening dan in de bouwsector (bijna 56% versus 47%). 5

6 Zoomen we in op alleen de projectmatige samenwerking, dan is dat het geval in ruim 28% van alle bedrijven. In de kennisintensieve zakelijke dienstverlening is dat circa eenderde van de bedrijven; in de bouw circa een kwart. Projectmatige samenwerking komt in alle soorten en maten voor, zowel qua doorlooptijd als qua omvang. Qua doorlooptijd variëren dit soort projecten van 1 maand tot ruim 10 jaar, met een gemiddelde duur van een jaar. De grootte kan op verschillende manieren worden bepaald, aan de hand van het aantal betrokken organisaties, het aantal personen en het budget. Het doorsneeproject bestaat uit een samenwerking tussen drie organisaties met een totaal budget van , maar ook hier is de variatie groot. Aan de ene kant zijn er projecten waar maar 2 organisaties bij betrokken zijn, met maar 1 of 2 personen per bedrijf, met een budget van hooguit duizend euro. Het andere uiterste bestaat uit projecten met tientallen organisaties, honderden personen en budgetten van vele tientallen miljoenen euro's. Het type organisatie dat betrokken is bij het projectmatige samenwerkingsverband is divers. Bedrijven uit de bouw werken het meest samen met concurrenten en/of collega's in de bouw (55%). Deels is dat verklaarbaar, doordat in de bouw onderaanneming veel voorkomt. In de kennisintensieve zakelijke dienstverlening wordt juist het meest samengewerkt met klanten (43%). De organisatie van projectmatige samenwerking Een belangrijk kenmerk van de organisatie van projectmatige samenwerking is hoe de aansturing eruitziet: welke managementstijl wordt gehanteerd? Voor dit onderzoek onderscheiden we drie dimensies: de mate waarin organisaties zich coöperatief opstellen, de mate waarin verantwoordelijkheden worden gedeeld, en de mate waarin organisaties zich flexibel opstellen. De scores voor deze dimensies verschillen niet veel van elkaar. Ook is er maar weinig verschil tussen de sectoren en grootteklassen (de scores variëren van 7,1 tot 7,8 op een schaal van 1 tot 10). Deze drie dimensies hangen positief met elkaar samen: naarmate de betrokken organisaties zich meer coöperatief opstellen, delen ze ook vaker verantwoordelijkheden en stellen ze zich flexibeler op ten opzichte van elkaar. Wijze waarop kennis wordt ontwikkeld Voor een deel van de bedrijven die projectmatig samenwerken is innoveren een belangrijke reden om aan een project mee te werken. Van deze projecten mag je verwachten dat ze ook daadwerkelijk nieuwe kennis opleveren. Dit kan kennis zijn die enkel nieuw is voor het bedrijf, maar ook kennis die nieuw is voor de wereld. Bedrijven kunnen echter ook heel andere motieven hebben om aan projectmatige samenwerking te doen, bijvoorbeeld om de omzet te verhogen (zoals via opdrachten uit onderaanneming), om het netwerk uit te breiden of om toegang tot nieuwe markten te krijgen. Als we kijken naar de in kaart gebrachte projecten, dan blijkt dat in 62% van de gevallen de betrokken bedrijven nieuwe kennis hebben opgedaan. In de kennisintensieve zakelijke dienstverlening is dit percentage hoger dan in de bouw (69% ten opzichte van 54%). Voor het grootste deel is de nieuwe kennis enkel nieuw voor het desbetreffende bedrijf, maar vooral in de kennisintensieve zakelijke dienstverlening wordt ook relatief vaak vermeld dat de kennis nieuw is voor de sector. 6

7 Er zijn twee aspecten van kennisontwikkeling onderscheiden: planmatig leren en ad hoc leren. Kennis wordt iets vaker via ad-hocprocessen opgedaan dan op een planmatige manier, maar de verschillen zijn niet groot (de gemiddelde scores zijn 6,3 respectievelijk 5,5 op een schaal van 1 tot 10). De mate waarin bedrijven op een planmatige dan wel ad-hocmanier leren, verschilt niet tussen de twee onderzochte sectoren. Ook de twee onderzochte grootteklassen laten geen verschil zien. De mate waarin bedrijven op een planmatige manier kennis opdoen blijkt onafhankelijk te zijn van de mate waarin ze ad hoc leren. Voor bedrijven die projectmatig samenwerken lijkt het opdoen van nieuwe kennis positief samen te hangen met het innovatieve gedrag van die bedrijven. De samenhang is echter niet al te sterk, en het is niet duidelijk wat de oorzaak van deze samenhang is: verhoogt de nieuwe kennis het innovatiegedrag, of gaan met name bedrijven die willen innoveren op zoek naar nieuwe kennis? Hoe tevreden zijn bedrijven over de prestaties van tijdelijk e sa menwerkingsverbanden? Ruwweg kan worden gesteld dat de projecten in de bouw procesmatig gezien beter verlopen dan die in de kennisintensieve zakelijke dienstverlening. De belangrijkste taken waren vaker op tijd afgerond, de deadline werd minder (vaak) overschreden, men bleef vaker binnen het gestelde budget en als het budget werd overschreden was het gemiddeld percentage van de overschrijding lager. Bij wijze van effectevaluatie hebben we gekeken naar de antwoorden op de volgende twee vragen die we aan de respondenten van het onderzoek hebben voorgelegd: het overall-rapportcijfer voor het project, wat de algemene prestatie van het project tot uiting brengt, en de mate waarin het project aan de bedrijfsdoelen heeft bijgedragen. Zowel de algemene prestatie als de bijdrage aan de bedrijfsdoelen door het project krijgt met een gemiddelde score van 7,5 een ruime voldoende. Bij deze scores speelt de sector of grootteklasse nagenoeg geen rol. Projecten variëren behoorlijk qua grootte. Hiermee moet rekening gehouden worden als de effecten ervan beoordeeld worden. Het blijkt dat zowel looptijd als omvang van invloed zijn, maar deze invloed is wel verschillend: Projecten die langer duren zijn minder effectief, maar tegelijkertijd zijn projecten die groter zijn (meer organisaties of meer personen) wel effectiever. De wijze van samenwerking en kennisontwikkeling lijkt minder invloed te hebben op het uiteindelijke effect. We hebben enkel een relatie gevonden tussen de wijze van samenwerking en het rapportcijfer voor het samenwerkingsverband: de deelnemende bedrijven geven een hoger rapportcijfer naarmate de samenwerking meer flexibel en coöperatief is. Dit heeft echter geen aantoonbare invloed op de mate waarin het project aan de bedrijfsdoelen heeft bijgedragen. Innovatie heeft daar wel een aantoonbare invloed op: projectmatige samenwerking heeft met name positieve effecten voor bedrijven die aan productinnovaties doen. 7

8 Over verschillen tussen de bouw en k ennisintensieve zakelijk e dienstverlening Nu de vier onderzoeksvragen beantwoord zijn, is het mogelijk om de overeenkomsten en verschillen tussen de twee onderzochte sectoren in kaart te brengen. Er bestaan diverse verschillen tussen beide sectoren. We hebben voor dit onderzoek meer projectmatige samenwerking in de kennisintensieve zakelijke dienstverlening gevonden dan in de bouw. Als we ons vervolgens concentreren op de afgeronde projecten, dan zien we dat de aard van de betrokken partijen varieert tussen beide sectoren. Bij projecten in de kennisintensieve zakelijke dienstverlening wordt vaker nieuwe kennis gegenereerd en de deelnemende organisaties lijken gemiddeld genomen iets innovatiever dan in de bouw. Dit suggereert dat projectmatige samenwerking in beide sectoren om verschillende redenen plaatsvindt: in de kennisintensieve zakelijke dienstverlening lijkt innovatie en het ontwikkelen van nieuwe kennis vaker een rol te spelen dan binnen de bouw. Als we naar het verloop van het proces kijken, dan scoren de afgeronde projecten in de bouw beter dan in de kennisintensieve zakelijke dienstverlening. Gegeven deze verschillen is het des te opmerkelijker dat er ook veel overeenkomsten zijn. Zowel voor de onderzochte aspecten van samenwerking als van kennisontwikkeling zijn er vrijwel geen verschillen tussen de twee sectoren gevonden. Dit geldt ook voor de effecten van de projecten. Wellicht zijn deze aspecten van projectmatige samenwerking niet afhankelijk van sectorspecifieke kenmerken, zoals de aard van het productieproces en de inrichting van de productieketen. 8

9 1 Inleiding 1.1 Wat is projectmatige samenwerking? Vrijwel alle bedrijven maken onderdeel uit van een lange waardeketen, die loopt van het verzamelen van grondstoffen tot het aanbieden van een eindproduct aan de eindgebruiker. Bedrijven zijn onderdeel van een uitgebreid netwerk van toeleveranciers, concurrenten, opdrachtgevers en eindgebruikers. Om dit netwerk in stand te houden, onderhouden bedrijven allerlei contacten met elkaar en met andere partijen. Deze contacten kunnen variëren van korte, informele adhocafspraken tot intensieve, langdurige relaties. Om de contacten te vergemakkelijken kunnen bedrijven lid worden van diverse netwerken zoals brancheorganisaties of lokale ondernemersverenigingen. Bedrijven kunnen er echter ook voor kiezen om tijdelijk met elkaar samen te werken, bijvoorbeeld door samen met enkele andere organisaties een specifiek project uit te voeren. Dergelijke vormen van tijdelijke samenwerking zijn al zo oud als de weg naar Rome, maar het onderzoek naar deze vorm van samenwerking tussen bedrijven staat nog in de kinderschoenen. Met deze publicatie willen we hier verandering in brengen. Voordat we de opzet en inhoud van dit rapport verder gaan bespreken, staan we eerst nog even stil bij projectmatige samenwerking: wat bedoelen we hier precies mee? Van projectmatige samenwerking is sprake wanneer twee of meer zelfstandige organisaties samen aan een project werken. Hiermee bedoelen we dat deze organisaties samenwerken aan het uitvoeren van een bepaalde taak of het realiseren van een bepaald doel, waarbij vooraf wordt afgesproken wanneer deze samenwerking zal aflopen. Dergelijke projectmatige samenwerking komt van oudsher veel voor in de bouw, in de vorm van bouwprojecten. Enkele aansprekende voorbeelden uit deze sector zijn de bouw van de Kanaaltunnel en de realisatie van de Deltawerken. Een meer recent voorbeeld is de toevoeging van de Noord- Zuidlijn aan het Amsterdamse metrostelsel, waar overigens een boortechniek is toegepast die eerder in een ander tijdelijk samenwerkingsverband is ontwikkeld. Ook binnen de zakelijke dienstverlening komt projectmatige samenwerking regelmatig voor. Vaak betreft het strategische allianties waarbij specialistische kennis van verschillende bedrijven wordt gecombineerd, om zo concurrentievoordeel te behalen. Andere voorbeelden van sectoren waarin relatief vaak op deze wijze tussen bedrijven wordt samengewerkt, zijn film- en theaterproducties, de toeristische sector en de academische sector. Motieven en voordelen van projectmatig samenwerken Bedrijven hebben verschillende redenen om projectmatig samen te werken: het verhogen van de omzet; het uitbreiden van het netwerk; het toegang krijgen tot nieuwe markten; het opdoen van nieuwe kennis; innovatie. De tevredenheid over projectmatige samenwerking lijkt groot. Uit eerder onderzoek is gebleken dat het grootste deel van de onderzochte bedrijven tevreden (57%) tot zeer tevreden (39%) is over wat de deelname aan dergelijke projecten hen tot dan toe had opgeleverd. 9

10 1.2 Aanleiding voor onderzoek Sinds 2006 lopen Panteia/EIM en het departement Organisatiewetenschappen van de Universiteit van Tilburg in Nederland voorop in onderzoek naar het hoe en waarom van projectmatig samenwerken 1. Dit onderzoek heeft tot nu toe geresulteerd in een aantal wetenschappelijke publicaties en twee gezamenlijke publieksrapportages 2. Deze publieksrapportages geven basisinformatie over projectmatige samenwerking (hoeveel bedrijven doen aan projectmatig samenwerken, hoe zien deze projecten eruit, hoe tevreden zijn de bedrijven hierover). Een belangrijke conclusie van dit eerdere onderzoek is dat bedrijven vaak projectmatig samenwerken om te innoveren of om nieuwe kennis op te doen. Bedrijven werken bijvoorbeeld samen aan een project om een nieuw procedé te ontwikkelen of om specifieke kennis van bedrijven op een flexibele wijze te combineren. Dat innovatie een belangrijke rol speelt, blijkt ook uit het feit dat bedrijven met een innovatieve bedrijfsstrategie vaker kiezen voor projectmatige samenwerking dan minder op innovatie gerichte bedrijven. Dit roept allerlei vragen op. Bijvoorbeeld, leidt projectmatige samenwerking ook inderdaad tot nieuwe kennis, en hoe komt die nieuwe kennis dan tot stand? En op welke wijze werken deze bedrijven met elkaar samen? Dit rapport geeft antwoord op deze vragen. Onderzoeksvragen In het onderzoek zullen de volgende deelvragen over projectmatige samenwerking worden beantwoord 3 : 1 Wat zijn de structuurkenmerken van projectmatige samenwerking (hoe vaak komt het voor, looptijd en omvang van de projecten, betrokken organisaties)? 2 Hoe wordt projectmatige samenwerking tussen bedrijven georganiseerd? 3 In welke mate en hoe wordt er nieuwe kennis ontwikkeld? 4 Hoe tevreden zijn bedrijven over projectmatig samenwerken, en in welke mate hangt dit af van de wijze van samenwerking en kennisontwikkeling? Wij denken dat de antwoorden op deze vragen niet alleen relevant zijn voor de deelnemers aan dergelijke projecten, maar ook voor branche- en belangenorganisaties, geïnteresseerde ondernemers, adviseurs van het MKB, de media, beleidsmakers en andere geïnteresseerden. 1 Voor deze eerste onderzoeken werd nog gesproken over tijdelijke samenwerkingsverbanden. Om te voorkomen dat de term 'tijdelijk' (de duur van de samenwerking is vooraf afgesproken) verward wordt met 'kort' (de samenwerking duurt maar kort) spreken we tegenwoordig over 'interorganisational projects' ofwel projectmatig samenwerken. 2 Kok, J.M.P. de, A. Ruis, L.A.G. Oerlemans (2008), Tijdelijke samenwerkingsverbanden in het Nederlandse MKB, EIM Publieksrapportage A200814, Zoetermeer: EIM; Brummelkamp, G.W. (2008), Succes met samenwerking, EIM Publieksrapportage A200815, Zoetermeer: EIM. 3 We gaan deze vragen beantwoorden voor zelfstandige bedrijven. Projectmatige samenwerking door/met dochterbedrijven en nevenvestigingen blijft buiten beschouwing. 10

11 Bouw en kennisintensieve zakelijke dienstverlening Uit eerder onderzoek weten we dat de mate waarin bedrijven projectmatig samenwerken behoorlijk varieert tussen de sectoren. Maar hoe zit het met de manier waarop zulke projecten aangestuurd worden? Verschilt dat ook tussen sectoren? Hierover is nog veel minder bekend. Voor dit onderzoek richten we ons op twee sectoren waarin relatief vaak projectmatig wordt samengewerkt, maar die behoorlijk verschillen qua organisatie en uitvoering van het productieproces, namelijk: de bouwsector de kennisintensieve zakelijke dienstverlening 1 Door de resultaten voor deze sectoren te vergelijken, leren we meer over de verschillen tussen sectoren wat betreft de wijze waarop bedrijven projectmatig samenwerken. 1.3 Leeswijzer De vier onderzoeksvragen worden in de volgende vier hoofdstukken beantwoord. In hoofdstuk twee wordt ingegaan op de belangrijkste structuurkenmerken van projectmatige samenwerking. In hoofdstuk drie wordt de organisatie van de projectmatige samenwerkingsverbanden besproken. De mate en de manier waarop projectmatige samenwerking tot nieuwe kennis leiden is het onderwerp van hoofdstuk vier. Hierin wordt ook de samenhang met de innovativiteit van het bedrijf onder de loep genomen. In hoofdstuk vijf wordt nagegaan of bedrijven tevreden zijn over de prestaties van de tijdelijke samenwerkingsverbanden. Dit onderzoek is gebaseerd op een telefonische enquête onder bedrijven die in het najaar van 2010 en het voorjaar van 2011 is gehouden. Voor deze enquête hebben we zelfstandige bedrijven met werknemers in dienst uit de bouw en de kennisintensieve zakelijke dienstverlening geïnterviewd. Met de indeling werknemers sluiten we aan bij de Europese grootteklasse-indeling van bedrijven, waarbij 'klein' wordt gedefinieerd als bedrijven met 10 tot 50 werknemers en 'middelgroot' als bedrijven met 50 tot 250 werknemers in dienst 2. Een uitgebreide verantwoording van de onderzoeksmethodologie is in de bijlage opgenomen. 1 In de bijlage staat beschreven hoe deze sector precies is afgebakend. 2 De kleinste bedrijven (met minder dan 10 werknemers) worden bij deze indeling microbedrijven genoemd. 11

12

13 2 Structuurkenmerken van projecten In dit hoofdstuk worden enkele structuurkenmerken van projecten besproken waarin meerdere bedrijven samenwerken: hoe vaak komen ze voor, wat is de looptijd en omvang van de projecten en het type organisaties dat hierbij betrokken is. 2.1 Hoe vaak komt projectmatige samenwerking voor? Bedrijven kunnen verschillende motieven hebben om samen aan projecten te werken. Bedrijven kunnen in projectverband samenwerken met andere for-profit bedrijven, maar ook met gemeenten, scholen, universiteiten of brancheorganisaties. Wat bedoelen we nu precies met een project? Iedereen kan zich hier wel iets bij voorstellen. We hebben voor dit onderzoek dan ook geen definitie van 'project' gebruikt. Om toch vast te stellen of er sprake is van projectmatige samenwerking, hebben we gekeken of er aan drie randvoorwaarden voldaan is. Er is sprake van projectmatige samenwerking als: een zelfstandig bedrijf met andere organisaties samenwerkt; taken gezamenlijk en in onderling overleg tussen de betrokken organisaties worden uitgevoerd; vooraf is afgesproken wanneer de samenwerking tussen de organisaties zal ophouden. Dit kan op een bepaalde datum zijn, of als een bepaald project is afgerond. We spreken van projectmatige samenwerking, als bij het begin van de samenwerking tussen de betrokken organisaties is afgesproken wanneer de samenwerking zal ophouden en als taken gezamenlijk en in onderling overleg tussen de partijen worden uitgevoerd. Als we kijken naar 'gewone' samenwerking tussen bedrijven, dan blijkt dat iets meer dan de helft van de bedrijven in de onderzochte populatie onlangs met andere organisaties samenwerkte. Naar verhouding komt 'gewone' samenwerking in de kennisintensieve zakelijke dienstverlening meer voor dan in de bouwsector (bijna 56% versus 47%). Zoomen we echter in op alleen de projectmatige samenwerking, dan blijkt dat ruim 28% van de bedrijven in de onderzochte populatie hier onlangs bij betrokken was. In de kennisintensieve zakelijke dienstverlening is dat circa een derde van de bedrijven; in de bouw circa een kwart (zie tabel 1). De grootte van een bedrijf lijkt relevanter dan de sector waarin het bedrijf actief is. Het zijn vooral de middelgrote bedrijven die projectmatig samenwerken (40%, tegenover 26% voor de kleine bedrijven; zie tabel 2). Opvallend genoeg geldt zowel voor de sectoren als voor de grootteklassen dat de verschillen in de aard van samenwerking vooral samenhangen met verschillen in de mate waarin bedrijven projectmatig samenwerken. Overige vormen van samenwerking variëren nauwelijks met sector of grootteklasse. 13

14 Tabel 1 Aard van samenwerking, naar sector sector* Bedrijf betrokken bij enige vorm van kennisintensieve zakelijke samenwerking bouw dienstverlening totaal Nee 52,7% 43,7% 48,0% Wel samenwerking, maar afgelopen half jaar geen projectmatige samenwerking 22,6% 23,6% 23,1% Afgelopen half jaar betrokken bij projectmatige samenwerking 24,4% 32,1% 28,4% Weet niet/wil niet zeggen 0,4% 0,6% 0,5% 100% 100% 100% * Gewogen naar de populatie van alle bedrijven uit de onderzochte sectoren en grootteklassen, gebaseerd op waarnemingen. Bron: Datasets on interorganizational projects, Panteia/EIM en UvT-OW. Tabel 2 Aard van samenwerking, naar grootteklasse grootteklasse* Bedrijf betrokken bij enige vorm van samenwerking klein middelgroot totaal Nee 50,2% 35,0% 48,0% Wel samenwerking, maar afgelopen half jaar geen projectmatige samenwerking 22,9% 24,5% 23,1% Afgelopen half jaar betrokken bij projectmatige samenwerking 26,4% 40,3% 28,4% Weet niet/wil niet zeggen 0,5% 0,2% 0,5% 100% 100% 100% * Gewogen naar de populatie van alle bedrijven uit de onderzochte sectoren en grootteklassen, gebaseerd op waarnemingen. Bron: Datasets on interorganizational projects, Panteia/EIM en UvT-OW. 2.2 Een overzicht van enkele kenmerken van de projecten In deze paragraaf brengen we de volgende kenmerken van de onderzochte projecten in beeld: de (gerealiseerde) looptijd; de omvang (het aantal betrokken organisaties, personen en budget); de aard van de taken: eenmalig/uniek of regelmatig. De helft van de projecten duurt maximaal een halfjaar 1. Als we naar de omvang van de projecten kijken, dan blijkt dat bij de helft van de projecten maximaal drie bedrijven en/of organisaties betrokken waren; dat bij de helft van de projecten maximaal vier personen van het eigen bedrijf betrokken waren (overeenko- 1 Dit is de mediane waarde. Omdat de onderzochte structuurkenmerken scheef verdeeld zijn, gebruiken we de mediaan in plaats van het gemiddelde. 14

15 mend met 17% van het personeelsbestand); en dat bij de helft van de projecten het budget niet meer dan ,- bedroeg (zie tabel 3). Tabel 3 Projectmatige samenwerking: looptijd en omvang van projecten* Kenmerken projecten mediaan minimum maximum Duur van het project (maanden) Aantal bij het project betrokken organisaties (inclusief de eigen) Aantal mensen van het geïnterviewde bedrijf die bij de projectmatige samenwerking waren betrokken (mensen) Deel personeelsbestand van het geïnterviewde bedrijf dat bij de projectmatige samenwerking was betrokken (%) Projectbudget ( ) mln. * Gewogen naar de populatie van bedrijven met onlangs afgeronde projectmatige samenwerking, gebaseerd op waarnemingen. De mediaan van een variabele geeft de middelste waarde weer. Hiervoor geldt dat 50% van de projecten onder deze waarde ligt en 50% erboven. Bron: Datasets on interorganizational projects, Panteia/EIM en UvT-OW. Een ander structuurkenmerk is de aard van de taken die de betrokken organisaties uitvoeren voor het desbetreffende project. Dit kunnen taken zijn die een organisatie normaal gesproken niet uitvoert; dit zijn eenmalige of unieke taken. Het kunnen echter ook taken zijn die de organisatie ook buiten dit project om regelmatig uitvoert; dit zijn regelmatige, terugkerende taken. De aard van de taken die de ondervraagde bedrijven hebben uitgevoerd, blijkt nagenoeg gelijk verdeeld te zijn over eenmalige/unieke en regelmatige/terugkerende taken. Dit geldt voor beide onderzochte sectoren (zie tabel 4). Overigens zegt dit criterium uitsluitend iets over projectmatige samenwerking in het meest recente afgeronde project. Dat een bedrijf voor dit project een eenmalige, unieke taak moest uitvoeren wil niet zeggen dat dit bedrijf maar bij één project betrokken was. Tabel 4 Aard van de taken in de projectmatige samenwerking, naar sector sector* kennisintensieve zakelijke Aard van de uit te voeren taken bouw dienstverlening totaal Eenmalige, unieke taak 50% 51% 51% Regelmatige, terugkerende taak 50% 49% 49% 100% 100% 100% * Gewogen naar de populatie van bedrijven met onlangs afgeronde projectmatige samenwerking, gebaseerd op 514 waarnemingen, waarvan 223 in de bouw en 291 in de kennisintensieve zakelijke dienstverlening. Bron: Datasets on interorganizational projects, Panteia/EIM en UvT-OW. 15

16 De aard van de taken die in projectmatige samenwerking wordt uitgevoerd hangt wel met de bedrijfsgrootte samen. Middelgrote bedrijven voeren in een projectmatig samenwerkingsverband relatief vaak taken uit die voor hen eenmalig of uniek zijn (63%). Bij kleine bedrijven zijn eenmalige en regelmatig terugkerende taken evenredig verdeeld (48% ten opzichte van 52%) (zie tabel 5). Dit is een opmerkelijk verschil. Het suggereert dat grotere bedrijven een andere strategie hanteren dan kleine bedrijven als het gaat om het selecteren van projecten. Tabel 5 Aard van taken in de projectmatige samenwerking, naar grootteklasse grootteklasse* Aard van de uit te voeren taken klein middelgroot totaal Eenmalige, unieke taak 48% 63% 51% Regelmatige, terugkerende taak 52% 37% 49% 100% 100% 100% * Gewogen naar de populatie van bedrijven met onlangs afgeronde projectmatige samenwerking, gebaseerd op 514 waarnemingen, waarvan 426 kleine en 87 middelgrote bedrijven. Bron: Datasets on interorganizational projects, Panteia/EIM en UvT-OW. 2.3 Met welke organisaties wordt er samengewerkt? Type betrokken partijen Bij samenwerking op projectmatige basis blijken veel verschillende soorten organisaties betrokken te zijn (zie tabel 6 en tabel 7). Bedrijven uit de bouw werken het meest samen met concurrenten en/of collega's (55%) en toeleveranciers (49%). Deels is dat verklaarbaar doordat in de bouw onderaanneming veel voorkomt. Bedrijven uit de kennisintensieve zakelijke dienstverlening werken het meest samen met klanten (43%) en met concurrenten en/of collega's (37%). Dit duidt op de in die sector veel voorkomende opdrachtgever-opdrachtnemer-relatie en het aanbieden van diensten in afstemming met anderen. Opvallend is dat in de sfeer van research & development projectmatige samenwerking met een hogeschool of universiteit relatief weinig voorkomt (gemiddeld 6%). Met name binnen de kennisintensieve zakelijke dienstverlening zou je een hoger aandeel kunnen verwachten. 16

17 Tabel 6 Type organisaties betrokken bij projectmatige samenwerking, naar sector sector* kennisintensieve zakelijke Betrokken partijen bouw dienstverlening totaal Klanten 26% 43% 35% Toeleveranciers 49% 34% 40% Concurrenten of collega's 55% 37% 45% Consultants 18% 29% 24% Onderzoeksbureaus 13% 8% 11% Hogescholen/universiteiten 3% 8% 6% Brancheverenigingen 5% 4% 5% Anders 29% 27% 28% Weet niet/w.n.z. 0% 1% 0% * Gewogen naar de populatie van bedrijven met onlangs afgeronde projectmatige samenwerking, gebaseerd op 514 waarnemingen, waarvan 223 in de bouw en 291 in de kennisintensieve zakelijke dienstverlening. Meerdere antwoorden mogelijk, dus totalen tellen niet op tot 100%. De sector verwijst naar de sector waarin het geïnterviewde bedrijf actief is. Bron: Datasets on interorganizational projects, Panteia/EIM en UvT-OW. In vergelijking met kleine bedrijven werken middelgrote bedrijven relatief vaak samen met consultants, onderzoeksbureaus en het hoger onderwijs. Zoals we eerder hebben gezien, kiezen middelgrote bedrijven ook vaker voor eenmalige (unieke) projecten. Dit wijst erop dat middelgrote bedrijven - vaker dan kleine bedrijven - voor projecten kiezen waarbij een bredere scope aan partners en kennis nodig is. Tot slot valt het hoge percentage antwoorden op dat als 'Anders' is geclassificeerd (28%). We hebben dit verder onderzocht, maar de antwoorden waren niet eenduidig genoeg om ze nader te typeren. 17

18 Tabel 7 Type organisaties betrokken bij projectmatige samenwerking, naar grootteklasse grootteklasse* Betrokken partijen klein middelgroot totaal Klanten 35% 37% 35% Toeleveranciers 39% 48% 40% Concurrenten of collega's 45% 48% 45% Consultants 23% 31% 24% Onderzoeksbureaus 9% 17% 11% Hogescholen/universiteiten 5% 12% 6% Brancheverenigingen 4% 7% 5% Anders 28% 25% 28% Weet niet/w.n.z. 0% 0% 0% * Gewogen naar de populatie van bedrijven met onlangs afgeronde projectmatige samenwerking, gebaseerd op 513 waarnemingen, waarvan 426 kleine en 87 middelgrote bedrijven. Meerdere antwoorden mogelijk, dus totalen tellen niet op tot 100%. De sector verwijst naar de sector waarin het geïnterviewde bedrijf actief is. Bron: Datasets on interorganizational projects, Panteia/EIM en UvT-OW. Eerdere ervaring met projectmatige samenwerking Bedrijven die kiezen voor projectmatig samenwerken, doen dit vaker. Hierbij werken ze vaak samen met (deels) dezelfde partners. Dit blijkt uit de cijfers in tabel 8. Hierin staat beschreven welk deel van de bedrijven uit de relevante populatie 1 in de afgelopen drie jaar al eerder heeft samengewerkt met één of meer van de huidige partners. Dit blijkt ruim 80% te zijn. In de bouwsector komt dit nog vaker voor dan in de kennisintensieve zakelijke dienstverlening: 87% respectievelijk 79% (zie tabel 8). Tabel 8 Eerdere samenwerking met de huidige partners, naar sector sector* Eerder samengewerkt met een of meer van de organisaties die ook bij het on- kennisintensieve zakelijke langs afgeronde project zijn betrokken bouw dienstverlening totaal Ja 87% 79% 83% Nee 13% 21% 17% Totaal 100% 100% 100% * Gewogen naar de populatie van bedrijven met onlangs afgeronde projectmatige samenwerking, gebaseerd op 512 waarnemingen, waarvan 222 in de bouw en 290 in de kennisintensieve zakelijke dienstverlening. Bron: Datasets on interorganizational projects, Panteia/EIM en UvT-OW. 1 Dit zijn alle bedrijven uit de onderzochte sectoren en grootteklassen, die betrokken waren bij een projectmatige samenwerking die onlangs is afgerond. 18

19 Binnen de grootteklassen blijken vooral middelgrote bedrijven de afgelopen drie jaar al eerder met één of meer van de betrokken partners te hebben samengewerkt. De verschillen tussen de grootteklassen zijn deze keer iets kleiner dan de verschillen tussen de sectoren (zie tabel 9). Tabel 9 Eerdere samenwerking met de huidige partners, naar grootteklasse grootteklasse* Eerder samengewerkt met een of meer van de organisaties die ook bij het onlangs afgeronde project zijn betrokken klein middelgroot totaal Ja 82% 87% 83% Nee 18% 13% 17% Totaal 100% 100% 100% * Gewogen naar de populatie van bedrijven met onlangs afgeronde projectmatige samenwerking, gebaseerd op 513 waarnemingen, waarvan 426 kleine en 87 middelgrote bedrijven. Bron: Datasets on interorganizational projects, Panteia/EIM en UvT-OW. 19

20