Pedagogische doelen en middelen in de thematische buitenschoolse opvang. Hoofdstuk 20

Transcriptie

1 Hoofdstuk

2 Pedagogische doelen en middelen in de thematische buitenschoolse opvang Alexander (5) vindt het wel leuk op de Groene Ontdek-bso, maar hij heeft geen zin om altijd maar weer samen met de groep voor plantjes en dieren te zorgen. Soms wil hij gewoon lekker puzzelen. Gelukkig zijn er vorige week vier nieuwe puzzels gekocht. Op de puzzels staan ook veel dieren. Maar daar hoef je tenminste niet voor te zorgen! Hoofdstuk Ook centra voor buitenschoolse opvang met een specifieke invalshoek voeren hun pedagogisch beleid uit vanuit de vier pedagogische doelen uit de Wet kinderopvang. Zie hoofdstuk 7 Vier pedagogische basisdoelen. Deze vier doelen worden als het ware ingekleurd door het specifieke aanbod. Vooral de doelen bijdragen aan persoonlijke competentie en bijdragen aan sociale competentie krijgen vaak een extra lading dankzij de activiteiten die in zo n thematische buitenschoolse opvang worden georganiseerd. Ook in de thematische buitenschoolse opvang is er plek voor verschillende soorten kinderen. De kleine Alexander kan zijn vrije tijd besteden op een manier die aansluit bij zijn behoeften op verschillende momenten. Hoewel hij voorop staat als er in de moestuin moet worden gespit, heeft hij als starter op de basisschool en jongste van de groep ook de behoefte om af en toe eventjes iets rustig en alleen te doen. Om het ook op die momenten prettig te maken, zullen pedagogisch medewerkers soms op zoek moeten; wat kan er binnen dit thema, en wat moet er extra bij om het voor alle kinderen tot verantwoorde kinderopvang te maken? Dezelfde aanpak maar binnen het thema Vier pedagogische basisdoelen De invulling van de vier pedagogische basisdoelen blijft de leidraad voor het programma. Oftewel de buitenschoolse opvang blijft, ongeacht het thema, in de eerste plaats bedoeld voor het verzorgen van kinderopvang. Een tennisvereniging heeft een andere opdracht dan de buitenschoolse opvang die voor zijn sport-bso gebruikmaakt van de tennisvelden. Voor de tennisvereniging is in de eerste plaats leren tennissen het doel; voor de sport-bso is tennissen in de eerste plaats een middel om aan persoonlijke of sociale competentie te werken.

3 266 De pedagogische praktijk rondom de basisregels op natuur-bso De Kameleon In het pedagogisch beleid is in de vorm van pedagogische basisregels voor de hele organisatie vastgelegd wat we doen. In ons pedagogisch profiel staat per basisregel beschreven hoe wij dit doen op De Kameleon. De basisregels zijn onderverdeeld naar de vier opvoedingsdoelen van de Wet kinderopvang. KENNIS Bron: Pedagogisch profiel natuur-bso De Kameleon, Kinderopvang Wageningen. Verplicht De buitenschoolse opvang stelt vier brede pedagogische doelen voor zijn werk met de kinderen. ( ) De pedagogische doelen zijn zo breed dat ze als kader voor een gezamenlijke pedagogische benadering en een doorgaande pedagogische lijn kunnen worden gebruikt. Bij de opstelling ervan heeft professor Riksen- Walraven destijds al aangegeven dat ze niet alleen voor de kinderopvang, maar ook voor het onderwijs een geschikt kader vormen. Scholen kunnen ze overnemen en uitwerken tot pedagogische regels voor de omgang met kinderen. De buitenschoolse opvang is wettelijk verplicht tot het opstellen van een pedagogisch beleidsplan waarbij de pedagogische doelen de basis vormen. Bron: Schreuder, Valkestijn & Mewissen (2010). De buitenschoolse opvang met een thematisch aanbod legt in het pedagogisch beleid uit: waarom gekozen is voor dit specifieke profiel en wat dit betekent voor de invulling van de vier pedagogische basisdoelen; wat de meerwaarde is van de inzet van specialistische kennis om bepaalde aspecten van de vier basisdoelen te realiseren. In een thematisch aanbod ligt het accent vaak op specifieke competentiegebieden. Zie hoofdstuk 7, Vier pedagogische basisdoelen. Zo zal een natuur-bso extra nadruk leggen op de ontwikkeling van morele en cognitieve competenties; er zijn specifieke mogelijkheden om na te denken en iets te leren over de natuur of het milieu. In een creatieve buitenschoolse opvang staat juist de verrijking van creatief-beeldende competentie en communicatieve competentie centraal. Toch komen in een gevarieerd en uitdagend aanbod vanzelf alle competenties aan bod. In een pedagogisch rijk aanbod: blijven de vier opvoedingsdoelen altijd in gezamenlijkheid het vertrekpunt voor het pedagogisch beleid; worden altijd alle competentiegebieden van een kind aangesproken. Als een buitenschoolse opvang kiest voor een profielaanbod betekent dit dat alle pedagogische middelen met nieuwe ogen bekeken worden. Voor een leuke en professionele aanpak is een keuze nodig op twee gebieden. In welke vorm gaan we het aanbieden? Het kiezen van een vorm voor de manier waarop de buitenschoolse opvang het thematisch aanbod gaat doen is de eerste stap. Er moet duidelijkheid zijn over de opzet van het thematisch aanbod: hoe stellen we ons dit voor in de praktijk? Het is een schets van de nieuwe werksituatie die de pedagogisch medewerker te wachten staat. Als de vorm duidelijk is, is duidelijk wat het profiel precies gaat inhouden. Welke pedagogische middelen kunnen we voor het thematisch aanbod inzetten? De tweede stap is de schets in te kleuren met een werkplan en werkafspraken. Dat is het moment om de juiste pedagogische middelen te kiezen. De pedagogisch medewerker weet dan hoe het werk er precies gaat uitzien. Bij het kiezen van een vorm voor een thematisch aanbod komen de vragen aan de orde: Welke plaats neemt het thema in binnen het totale aanbod? Welke locatie (ruimte en inrichting) is nodig voor dit thema?

4 267 Centrum voor Onderwijs en Ontmoeting: opvoedingsdoelen centraal ( ) Wij hebben veel gedaan aan de visieontwikkeling bij de medewerkers. Alle participanten in het Centrum voor Onderwijs en Ontmoeting (COO) hebben we scholing gegeven en ik als coördinator wist goed wat er speelt in onderwijs en kinderopvang. Daarbij hebben de vier opvoedingsdoelen centraal gestaan, want er is nog een wereld te winnen op het punt van emotionele veiligheid van kinderen en medewerkers. Ik heb er voor gewaakt dat die opvoedingsdoelen ook werkelijk in de praktijk gebracht werden, voor de medewerkers, in het gebouw en voor de kinderen, en dat steeds in wisselende volgorde. Bron: interview Dicky Pronk in BBMP (2010) Pedagogische doelen Ontdek & Doe-bso Polderpret Bieden van emotionele veiligheid: ieder kind mag zichzelf zijn en in zijn eigen tempo zijn eigen grenzen verleggen en ontdekken; niets is raar en niemand wordt gedwongen om aan een bepaalde activiteit mee te doen. Stimuleren van sociale competentie: veel samenwerken, het eigen functioneren afstemmen op het groepsgebeuren; zien dat anderen andere grenzen hebben. Ruimte voor persoonlijke competentie: kinderen kunnen hun eigen belangstelling volgen en kennis uitbouwen; mogelijkheid om grenzen te leren kennen en verleggen in eigen tempo. Versterken van waarden en normen: elkaar leren helpen en leren samenwerken; respect voor elkaar en de natuur. (waar liggen grenzen: kikkervisjes worden wel eens te hard geknepen tijdens onderzoek, mag je vlinders vangen?)

5 268 KENNIS Waarom een natuurbuitenschoolse opvang? Belang van het kind Door regelmatig een tijd in de natuur te zijn, worden kinderen zich meer bewust van hun omgeving, scherpen ze hun zintuigen en leren ze hun eigen mogelijkheden en grenzen kennen. Ze ervaren het weer en weersveranderingen, de jaarlijkse cyclus van zomer, herfst, winter en lente en kunnen zich verwonderen over groei en bloei. Door zand, planten, bomen, beestjes en alle andere dingen in de natuur te onderzoeken, doen ze spelenderwijs uiteenlopende leerervaringen op en leren ze ook omgaan met de onvoorspelbaarheid van de natuur. Als de bso een moestuin heeft of als er fruit groeit, ervaren kinderen ook waar eten vandaan komt. Maatschappelijk belang Het is een maatschappelijk belang dat kinderen opgroeien tot zelfstandige, sociale volwassenen die verantwoordelijkheid nemen en zorg dragen voor hun omgeving. In een natuurlijke omgeving ontwikkelen kinderen vaak respect voor de natuur en raken ze gemotiveerd voor het beschermen van de natuur. In een natuurlijke omgeving hebben kinderen meer gelegenheid om zonder direct toezicht te spelen dan in een bebouwde omgeving of binnen. Zo leren ze zelf oplossingen vinden zonder hulp of inmenging van volwassenen. Uit Scandinavische onderzoeken is bekend dat spelen in een natuurlijke omgeving helpgedrag stimuleert, dat conflicten weinig voorkomen en dat jongens en meisjes van verschillende leeftijden meer met elkaar spelen dan in een bebouwde omgeving of binnen. Bron: Drewes (2010). Buiten-bso Meppel De nadruk ligt op de zintuiglijke en motorische ontwikkeling: nieuwe ervaringen opdoen; gevaren ervaren; keuzes durven maken; fantasie prikkelen. Het aanbod is volledig ingevuld door het thema. Kinderen die gebruikmaken van deze buitenschoolse opvang hebben altijd te maken met sportactiviteiten of altijd met een kunstzinnig aanbod, gaan altijd naar de buitenschoolse opvang-plus of naar de tienerinloop. Er is geen keuze voor andere activiteiten. Het aanbod bestaat deels uit thematische activiteiten en deels uit andere activiteiten, waarbij kinderen:»» zelf kunnen kiezen aan welke activiteiten ze willen deelnemen;»» worden ingedeeld naar leeftijd en bijvoorbeeld pas vanaf 8 jaar gebruik mogen maken van de tienersoos;»» kunnen intekenen op het profielaanbod naar behoefte;»» worden ingedeeld in een carrouselsysteem waardoor ze op vaste momenten gebruik kunnen maken van het profielaanbod.»» Het aanbod wordt per afgesproken tijd thematisch ingevuld. Bijvoorbeeld afwisselend één maand sportactiviteiten, dan weer één maand gevarieerd aanbod, dan één maand artistieke activiteiten enzovoort. Passende locatie Bij een gespecialiseerd aanbod hoort ook een gespecialiseerde omgeving. Dit kan betekenen: een gespecialiseerde fysieke omgeving, ruimte of locatie; een gewone ruimte met gespecialiseerde inrichting of materiaal. Thema in het totaalaanbod Kiezen voor een thema betekent niet automatisch dat er sprake is van een volledig gespecialiseerde buitenschoolse opvang. In de praktijk zijn er grote verschillen. De buitenschoolse opvang kan grofweg kiezen uit twee mogelijkheden. De locatie van de buitenschoolse opvang wordt helemaal of deels aangepast aan de thematische activiteiten. Dit kan verbouwen betekenen of herinrichten.

6 Sport-bso Polderpret Bso Polderpret wilde de oudere kinderen (6+) iets nieuws aanbieden en wij kwamen met onze locatie in een nieuw scholencomplex met 2 gymzalen. Er was genoeg ruimte om te sporten en zo is de sport-bso ontstaan. De buitenschoolse opvang maakt gebruik van een ruimte van een samenwerkingspartner en brengt wel/ niet zijn eigen materiaal mee. Inzet van pedagogische middelen In deel III zijn acht pedagogische middelen beschreven die de pedagogisch medewerker inzet om een activiteit op de juiste manier te organiseren en te begeleiden: interactie; organisatie van de groep; dagritme; kinderparticipatie; Buiten-bso Meppel We gebruiken keuzekaarten. Daarop staat wat het kind heeft gekozen die dag. Kinderen kunnen kiezen voor de natuur-bso op de vaste locatie, of voor de buiten-bso in het buitenstedelijk gebied. Zo weten we welke kinderen er op welke dag hebben gekozen voor de buiten-bso. Op vaste tijden en op een vaste plaats halen en brengen we de kinderen; ze kunnen dus niet later komen of eerder weg. We werken samen met Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer. De twee medewerkers hebben pabo. De buiten-bso draait op proef tot oktober in verband met het licht; daarna kijken we hoe we het kunnen voortzetten. spelen activiteitenbegeleiding; binnen- en buitenruimte; observeren en volgen; samenwerken met de omgeving. Hoofdstuk

7 270 Bij het uitvoeren van een thematisch aanbod zijn al deze pedagogische middelen te gebruiken, al dan niet ingekleurd door het thema. Het is weinig zinvol om hier allerlei scenario s met verschillende pedagogische middelen te beschrijven. Nergens is zoveel inspiratie en zijn zoveel goede ideeën te vinden als op internet. Het Kinderinspraak Sport-bso Polderpret Kinderen bepalen per keer het programma mee. Een jarig kind mag een spelvorm kiezen. 2x per jaar kindvergadering om de grote lijn van het aanbod te bespreken (bv. de wens om 1x per kwartaal een toernooi te organiseren) en de afspraken na te lopen. d.d , NJi Utrecht. loont de moeite om regelmatig websites te bezoeken van collega s die al ervaring hebben opgedaan met een thematisch aanbod. Ook de rol van de pedagogisch medewerker hangt erg af van de gekozen aanpak. Soms betekent dit vooral aanwezigheid bij de activiteit, als bewaker van het pedagogisch klimaat en de omgangsafspraken. In andere situaties zet de pedagogisch medewerker gespecialiseerde kennis en deskundigheid in, naast de pedagogische blik die altijd alert en aandachtig aanwezig blijft. Zie hoofdstuk 21, De pedagogisch medewerker in de thematische buitenschoolse opvang. Extra aanbod maar buiten het thema Niet alle kinderen hebben altijd zin in de specifieke activiteiten die bij een thema horen. Daarom houden pedagogisch medewerkers ook in een thematisch aanbod het vrijetijdsprincipe hoog; kinderen krijgen tot op grote hoogte de keuze voor het soort activiteiten die zij willen doen.

8 271 Het kan een vast agendapunt zijn op de bespreking met de kinderen op welke manier het voor iedereen leuk kan blijven. Welke thematische activiteiten vinden de kinderen wel en niet leuk? Zijn er binnen het thema goede aanvullingen of verbeteringen te realiseren? En welke activiteiten of spelmaterialen zouden de kinderen graag ook op de buitenschoolse opvang hebben, ook al vallen ze eigenlijk buiten het thema? Ook een ideeënbus voor suggesties van kinderen en ouders werkt goed. Met enige regelmaat komt in het team ter sprake: Wat is de juiste balans tussen het thematisch aanbod en het reguliere aanbod? Hoe staat het met de vier basisdoelen: komen ze nog alle vier voldoende aan bod in de thematische activiteiten of moeten we toch bepaalde extra activiteiten toevoegen? Welke pedagogische middelen kunnen we inzetten voor een goed en plezierig verloop van het thematische aanbod en/of het reguliere aanbod? Noodzakelijke materialen op Ontdek & Doe-bso Polderpret Reservekleding: zowel onder- als bovenkleding, zowel zomer- als winterversie, zowel groot als klein. Laarzen en overall voor alle kinderen. Werkmateriaal zoals tuingereedschap en klusgereedschap. Verrekijkers, loep, insectenpotjes, fototoestellen, bloemenpers. Boeken over de natuur, dieren, planten. Op de pc allerlei websites met informatie over de natuur bij Favorieten plaatsen. Fietsen, skelters, buitenautootjes. EHBO-spullen altijd bij de hand (ook als je op expeditie gaat) en eventueel zwemvesten. En:»» Goede afspraken over het gebruik, omgaan en opbergen van de materialen.»» Goede afspraken over het gebruik van de ruimte (wie mag bij de sloot, tot waar het park in?).»» Goede contacten met IVN, Natuurmonumenten, scouting, kinderboerderij.

9 272 Onverwachte feedback op sportaanbod Nadat wij een halfjaar de sport-bso hadden gedraaid hebben we een tevredenheidsonderzoek gedaan onder de kinderen en ouders. Daar kregen we naast complimenten ook negatieve reacties. De belangrijkste waren: Ouders vonden dat hun kind vaak te moe thuiskwam. Na een hele dag school en de drukte op de sport-bso waren ze thuis uitgeteld of door het dolle heen. Een aantal kinderen vond het saai bij ons. Het nieuwtje was er wel vanaf. En als ze geen zin hadden in het sporten spelaanbod was er niets anders om te doen. Ze moesten ook altijd buiten zijn bij gebrek aan binnenruimte (behalve een ballenhok waar we even kunnen schuilen bij héél slecht weer), en dat vond ook niet ieder kind prettig. We vonden dat de kritiek in beide gevallen terecht was. We hebben de opbouw van het programma aangepast, met rustige activiteiten tegen het einde. We gaan ook uitproberen of we een paar workshops Tai Chi of kinderyoga kunnen doen. Naar aanleiding van de kritiek van de kinderen zijn we met de sportparkbeheerder gaan praten over het bijhuren van binnenruimte, inclusief een materiaalkast. Hoewel de kantineruimte niet echt heel gezellig is, hebben we nu toch een rustige ruimte met eigen spelmaterialen, zoals puzzels en gezelschapspellen en tekenmateriaal. Overigens hadden wij zelf ook nog wel een andere verklaring waarom sommige kinderen het niet leuk vinden bij ons. Omdat ze eigenlijk niet van sport houden, en soms ook net iets te dik zijn, kiezen de ouders welbewust voor een sportaanbod. Het is duidelijk de behoefte van de ouders, en niet van het kind zelf.

10 Tot slot Hoofdstuk De pedagogische basisdoelen blijven ook in de thematische buitenschoolse opvang leidend. Het gaat in een sport-bso niet primair om het sporten, maar om het bereiken van pedagogische doelen door middel van sport. Om aan alle doelen te werken kan de thematische buitenschoolse opvang daarom naast sport, natuur of kunst ook nog andere activiteiten aanbieden. Voor kinderen is het belangrijk dat hun keuzevrijheid blijft bestaan; ook in een thematisch aanbod gaat het immers om hun vrije tijd. Keuzemogelijkheid kan een belangrijke reden zijn om het thematisch aanbod incidenteel te verbreden met andere activiteiten. Kinderparticipatie is ook binnen de thematische buitenschoolse opvang van belang om goed in de gaten te houden of het aanbod gewaardeerd wordt. In het pedagogisch beleidsplan hoort een uitleg te staan over de wijze waarop binnen een specifiek thema aan alle basisdoelen gewerkt wordt.