In Paradisum. bulletin voor behoud van monumentale Nijmeegse begraafplaatsen

Transcriptie

1 In Paradisum bulletin voor behoud van monumentale Nijmeegse begraafplaatsen jrg. 23, nr. 2 mei 2014

2 C o l o f o n InParadisum ishetbulletinvandegelijknamigestichting; hetverschijntminimaaldriemaalperjaar. StichtingInParadisumsteltzichtotdoeldecultuurhistorische, kunsthistorischeenlandschappelijkewaardenvandenijmeegse monumentalebegraafplaatsentebeschermenentebehouden.defocus opditfuneraireerfgoedkomttotuitdrukkingindiverseactiviteiten: hetbehartigenvandebelangenvannabestaanden,hetinventariseren endocumenterenvangrafmonumenten,hetorganiserenvan tuinierochtenden,enhetverspreidenvankennisoverde begraafplaatsendoordeuitgavevanditbulletin,viaeenwebsite,en doorhetgevenvanrondleidingenopdebegraafplaatsen. StichtingInParadisumtreedtsinds1972opalsgespreks en onderhandelingspartnermetbeheerdersendegemeente Nijmegenoverontwikkeling,verbeteringofveranderingbinnende Nijmeegsebegraafplaatsen,vooralalsditpublieke,algemene of nabestaandenbelangenbetreft. VanoudszetdestichtingzichinhetbijzonderinvoorR.K.BegraafplaatsDaalseweg.Iederjaarorganiseertdestichtinghierop22 februari,samenmetdegemeentenijmegen,eenherdenkingvoorde veleslachtoffersvanhetbombardementin1944diehierbegraven liggen.ookwildestichtingdebegraaflocatiesinnijmegendigitaal beschikbaarmaken.insamenwerkingmetdesbn(stichting BegraafplaatsenNijmegen)wordenhiertoederegistersvan begravingenen verloventotbegraving verwerkt. DejaarlijksedonatieaanStichtingInParadisum,diegeheelwerkt metvrijwilligers,isminimaal 12,50.Hetbedragkanworden overgemaaktop(iban)bankrekeningnr.nl86abna tennamevanstichtinginparadisumtenijmegen. StichtingInParadisum Daalsedwarsweg EGNijmegen t e stichtinginparadisum@kpnmail.nl i

3 VOORAF Wijzijnblijmethetverhaaloverdekorstmossendieop begraafplaatsdaalseweggroeienenbloeien;jammer natuurlijkdatwedeplaatjesnietinkleurkunnen afdrukken.zelfnogeensgaankijkenofevenopinternet opzoeken,isonsdevies.hoedanookvormendezefraaie levensvormenopeenbegraafplaatseenmooibewijsdat doodenlevendichtnaastelkaarbestaan.eenvitaal tegenwichttegendezwaartevandedood. Tegenwicht,wantachteronsliggendemaandenvan gedenken:hetfebruari bombardementopnijmegen,70 jaargeleden;wegedenkendemensendiein2013 overledenenopdaalsewegbegravenofbijgezetwerden. Enwestaaninhetbijzonderstilbijhetoverlijdenvaneen vandefoundingfathersvanstichtinginparadisum,christ Doorakkers,opzaterdag15februari2014.Christwerd75 jaaroud.zijn InMemoriam,uitgesprokendoorbestuurslid EdoFennemabijdebegrafenisvanChristopdeDaalseweg, leestuookinditmei nummervanonsbulletin. Vooruitkijkendnaardezomermeldenweunuttige informatieoverdejaarlijksezomerrondleidingeninmei, junienjuliopdebegraafplaatsenaandedaalsewegende Stenenkruisstraat.Hetistevensoptevattenalseen uitnodigingaanuomeenseenuurtjemeetelopenente kijkenmetonzegidsen. Wewensenueengoedzomerseizoen! Redactie 1

4 KorstmossenopbegraafplaatsDaalseweg Demooiebeukenlanenenoudegravenzorgenvooreen grotediversiteitaankorstmossen.vanuitdeknnv VerenigingvoorVeldbiologiegingenweals werkgroep korstmossen oppadomkorstmossentezoekenopde grafzerkenenookdebeukenbomen.eenwetenschappelijke naamvoordekorstmossenstudieislichenologieende onderzoekerswordenlichenologengenoemd.wijvallen onderdeamateurs,maarwebelevenwelveelplezieraan onzehobby.eenimpressievanonsbezoekaande Daalseweg,geschrevenopverzoekvanPetervanSchaijk. doorriavangaal Hetmeestopvallendwarendewittevlekkenopdegraven linksachterophetkerkhof.ikdachtevendatzevollagenmet vogelpoep,maardatwaszekerniethetgeval.hetbleken allemaalzogenoemde Plattedambordjes tezijn.alsjeophet kerkhofkomt,loonthetomerzelfeenseenkijkjetenemen. PLATDAMBORDJE Eenkorstmosisontstaanuiteenalgeneenschimmel.Datisde meestsimpeleuitleg.waaromeropditkerkhofzoveelvariatieis aankorstmossen,komtookdoordesoortengrafstenendie 2

5 allemaalverschillendemineralenbevattenwaardekorstmossen hetgoedopdoen.wetenschappershebbennogveelvragenover hethoe,watenwaarom. Eenheelvrolijkekorstmosdiewegevondenhebben,isde sinaasappelkorst. SINAASAPPELKORST Omkorstmossengoedtezien,hebjeweleenloepjenodigdie alles10xvergroot.dezezijnvooreenkleinbedragtekoopbij eenpostzegelhandel.jekuntmetditloepjeookbloemen,zaden, mossenenvanallesbewonderen.ergaateenheelnieuwe wereldvoorjeopen. Deprachtige beukenlaanleverde ookmooiekorstmossenopzoalsde Meligetakmos.Deze naamklinktmeerals eenmosdanalseen korstmos.veel korstmossenheten mosomdatzevroeger alsééngroepwerden gezienmetdemossen. 3

6 Eenkorstmosheeftgeenwortels,alleenhechtingsdraden (rhizinen).ookheefteenkorstmosgeenbladgroen.mossen hebbenwélwortelsenbladgroen. Aandevoetvandebeukenziejeveelgroenzitten.Alsjeergoed naarkijkt,ziejeeenstapelingvanschubblaadjesmetdaartussen bekermos:fijnbekermos. FIJNBEKERMOS Erbestaateengrotevariatieaanbekermossen.Vooralalsze sporengevormdhebben,zijnzeprachtig.rodekopjes,rode puntjesopderand,bruinekopjesofpuntjesetc.etc.geweldig omtezien.zomassaalstondenzetrouwensnietaandevoetvan debeuken,maarwelenkeleenjezultzezonderalteveelmoeite vinden. Hetroodbekermoshebikopdebegraafplaatsnietgevonden, maarwieweetbijeenvolgendebezoek.wantikkomzekernog eenkeerterug! Verdereinfo Erisheelwattevindenoverkorstmossenopinternet. KijkeensopdesitevandeBLWGmossenenkorstmossen ( zekereenbezoekwaard: 4

7 GevondenkorstmossenopbegraafplaatsDaalseweg Wezijnnietvoordevollehonderdprocentzekervanallenamen 1. Ammoniakschotelkorst Lecanorabarkaniana 2. Bleekgroeneschotelkorst Lecaneraexpallens 3. Bosschildmos Flavoparmeliacaperata 4. Donkerbruineschotelkorst Rinodunaoleae 5. Fijnbekermos Cladoniachlorophaea 6. Gestippeldschildmos Puncteliasubrudecta 7. Gewonecitroenkorst Caloplac 8. Gewonepoederkorst Leprariaincana 9. Gewonestippelkorst Verrucarianigrescens 10. Gewoonpurperschaaltje Lecidellaelaechroma 11. Gewoonschildmos Parmeliasuicata 12. Grootdooiermos Xanxthoniaparietina 13. Grootschildkorst Parmotremachinense 14. Heksenvingermos Physicatenella 15. Kalkschotelkorst Leconoraalbescens 16. Kapjesvingermos Physciaadscendens 17. Kleindooiermos Xanthariapolycarpa 18. Kopenschotelkorst Lecanoraflotowiana 19. Lichtvlekje Phlyctisargena 20. Meligtakmos Ramalinafarinacea 21. Meligeschotelkorst Leconoracarpinea 22. Muurschotelkorst Lecanoramuralis 23. Platdambordje Aspiciliacalcarea 24. Ronddambordje Aspiciliacontorta 25. Rondschaduwmos Phaeophysciaorbiculans 26. Sinaasappelkorst Caloplacaflavescens 27. Steenpurperschaaltje Lecidellastigmatea 28. Steenstrontjesmos Buelliaaethalea 29. Witteschotelkorst Leconorachlarotera 30. Korstmosalsparasietopheksenvingermos IllosporiopischristianeniiopPhysciatenella 5

8 RustplaatsopbegraafplaatsDaalsewegin2013 Wegedenkenhierdegenendiein2013zijnoverledenenop dedaalsewegbegravenofbijgezet(voorzoveronsbekend). ToinevanOoijen,steunentoeverlaatvanAnnekeGeven, overleedop13maart,65jaaroud. Iklaathetlevennietlos,hetlevenlaatmijlos. DickTasma,deBourgondiërmetgrootschilderstalent, overleedopdinsdag19maart.doorhethelelandbekend gewordenmetzijnschilderwerkvolsymboliekende warme,aardsekleuren. Op76 jarigeleeftijdoverleedop5aprilmw.e.a.m.smals Mw.A.T.Vesciaoverleedop7april.Zijwerdgeborenop 21oktober1938. JosephLoette,echtgenootvanMargaretheStoffels, overleedop6september2010enwerdgecremeerd.in april2013werdzijnurnhierbijgezet. StevenvanderBorg,64jaaroud,overleedop24april. tiszoalshetis. LuciaE.M.Reijers,geborenop3november1955,overleed op10januari2013,deurnwerdinmeihierbijgezet. ToondeGieroverleedop15januari,59jaaroud,deurn werdinmeibijgezet. IdaRuiter Roijenoverleedop9mei. 6

9 WilhelminaChristinavanHees Steur,overleedop29 juni.zijwerd98jaaroud. JosephineM.Th.vandenHeuveloverleedop4juli. Op7augustusoverleedopdegezegendeleeftijdvan84jaar JeanneJansen,weduwevanJanDragt. MienBraam,weduwevanHarrieNaber,overleedop97 jarigeleeftijdop7oktober.zijwerdbijgezetinhet familiegraf. ThomasD.Balkoverleedop14oktober. Op21novemberoverleedMariaFlorentinaHuberta Steenberghe,weduwevanKarelRateringArntz.Zijwerd bijgezetinhetgrafvanhaarman. JetHendriks Werneroverleedop22november, echtgenotevanharryhendriks.jetwasdemater Familias. PetronellaM.H.Kaspersoverleedop23november. MevrouwM.Seiler Doloverleedop8december,71jaar oudenwoonachtigindelfzijl.haarwenswasomdichtbij haarzoonbegraventeworden. InaprilhoordeWendyMevissendatzeongeneeslijkziek was.optweedekerstdagoverleedzij,43jaarjong.zijwas medewerksterjuridischezakenbijdegemeentenijmegen. PetervanSchaijk 7

10 INMEMORIAM ChristDoorakkers ( ) Wijzijnhieropeenbijzondereplaats;hierbijhetnieuwehuis aangekomen. IkspreekhiernamensStichtingInParadisumenhaar voorgangerdewerkgroep ttebehoudenkerkhof. BeidewerkgroepenzijndoorChristgeïnitieerdenopgericht.Als sociolooghadchristgeleerdomdesamenleving,degemeenteen dewijkentesturenentebeïnvloeden.endatisdanookdereden datwechristvandaagopdezebegraafplaatsmogenbegraven. ChristhadwelovereenkomstenmetWillemBarentszoonvanhet BehoudenHuijsopNovaZembla.Eenuitspraakdiehijvaak bezigdeenwathijzelfookwas,is: DeAanhouderwint,ikben deaanhouder. 8

11 Hoeweldatnunietzo nmooiwoordis,maarchristhieldvan krachtigetermen,hijwaseen vuurvreter envoortdurende inspirator.hijdachtdaaromzelf,netzoalszijnouders,nietzo oudteworden.tochishijdankzijheelgoedezorgen75jaar geworden. Christhadwelovereenkomsten metwillembarentszoon vanhetbehoudenhuijsopnovazembla. PrachtigwasdathijdeWijkprijsvandagbladDeGelderlander mochtontvangen,metdekwalificatie: Doorakkersheeftde BegraafplaatsDaalsewegvoordepoortenvandehel weggesleept. SchitterendenverdiendwasookzijnKoninklijke onderscheidingvooralzijnprestaties. HeelbijzonderdatChristenAgnesoplatereleeftijdmetelkaar kondenhuwen. HetbeklemmendeziekteprocesvanChristheeftinalle geleidelijkheidheellanggelopen.welmeerdanvijftienjaar.ook daarinwaschrist Aanhouder.DitmoetveelvoorAgnes,heelde familie,kinderen,schoondochterenkleinkinderenbetekend hebben. HetisdezeergroteverdienstevanAgnesdatChristtotzijn sterveninzijngeliefdebehoudenhuijsopdeheydenrijckstraat mochtblijvenwonen.agnesverdientvanonsgrotelofen bewondering. DeAanhouderwint! RustzachtChrist. InMemoriamuitgesprokendoorEdoFennemavanStichtingIn Paradisumopwoensdag19februari2014bijdebegrafenisvanChrist DoorakkersopBegraafplaatsDaalsewegteNijmegen. 9

12 InParadisumdoetweermeemetNLdoet ZoalselkjaarorganiseerdeStichtingInParadisumookdit jaarweerschoonmaak enopruimactiviteitentijdensde nationalevrijwilligersdagnldoet.naastbegraafplaats Daalsewegwarennuopvrijdagmorgen21maartook vrijwilligersaanhetwerkopdebegraafplaatsrondhet wittekerkjeaandedorpsstraatinneerbosch. Hoewelhetopdezeochtendaanéénstukregende,hebbennegen vrijwilligersplustweegemeentemedewerkersentweemensen vaninparadisummetveelenthousiasmeophetkerkhof gewerkt.metnamedevrijwilligers,onderwieeenhovenier,een amateurarcheoloogeneenbegraafplaatsbeheerder,hebbenveel werkverzet!ietsmeerdandehelftvandedertiggrafzerkenis vrijenzichtbaargemaakt.ookdebakstenenboogvormvaneen vandegrafkeldersisnugoedtezien.bijeentweetalgravenzijn weeringeslaagdgebarstendekplatenweernetjestegenelkaar aanteschuivennadatgras,zandenonkruiduitdebarst verwijderdwaren. Depauzeswareneenaparteervaring,geziendemooieen bijzondereruimtevandekerk;bijhetgenotvankoffiemet appeltaartkonmenevenuitrusten,bijkletseneneenbeetje opdrogenvanderegen. Verscheidenevrijwilligershebbenaangegevenbijhetvervolg betrokkentewillenzijn;hetzijnmensendieechtietsmet begraafplaatsenhebben,ofzoalsiemandhetkortmaarkrachtig stelde: Ikbenergekvan. Diehulpeninzetkunnenwezeker gebruiken,hetwerkisimmersnog(lang)nietklaar. VermeldenswaardistenslottenoghetbezoekvanPaulEijkhout, auteurvanhetinteressanteboek Deoudebegraafplaatsenin Hees,Neerbosch,Hatert (2006). Almetaleenbijzondereklusochtend.Metgrotedankaanalle betrokkenvrijwilligers!toenweerom13.00uurmeeophielden, hieldhetregenenookop WimDesserjer 10

13 Zomerrondleidingen BegraafplaatsDaalseweg (laatstezondagvandemaand) zondag25mei,29junien27juli 13.00uurRondleidingmeteenaccentopdecultuur enkunsthistorischeaspectenvandegrafmonumenten. Thema: Opreis.VerzorgddoorMarianneStraten uurRondleidingmetalsonderwerp Gravenmet eenverhaal.verzorgddoorbartjanssen. InganghoekDaalseweg/Daalsedwarsweg. BegraafplaatsStenenkruisstraat (derdezondagvandemaand) Generaals,burgemeesters,eenminister presidentenzelfs eenprinsliggenerbegraven,entochkennenslechtsweinig NijmegenarendebegraafplaatsaandeStenenkruisstraat. Tijdvooreenrondleiding! zondag18mei,22junien20juli aanvang13.00uur(ingangaanprinsbernhardstraat) Derondleidingenzijngratis. 11

14 12 Hymnologisch Dovemansoorishetgraf, dodemansmondeensteen vanzwijgenommijheen, holvaneeuwigestraf. Komdoordiedoodstofheen, hymne,komopmijaf alseenengelterbeen, wenteldekringloopaf. Offerstemdiedesteen kanverpulveren,stof doenopwaaien,dag uitroepenwaariklag, doemijdataan, datikweerlevenmag, trillendvantoptotteen inmijneigenstemstaan, laathetzwijgenvergaan. GuillaumevanderGraft Uit:Winterenlater(Baarn,1984)

15 GebroedersFransenJanVerschuur NijmeegseschoenfabriekenRobinsonenNimco BijoudereNijmegenarenzullendenamenvandeNijmeegse schoenfabriekenrobinsonennimconogaltijdbekendinde orenklinken.tientallenjarenwarendezegebouweneen vertrouwdbeeldinonzestad.fransverschuurstondaande wiegvanderobinsonschoenfabriek;opdebegraafplaats aandedaalsewegvondhijzijnlaatsterustplaats.het monumentalefamiliegrafvannoorsenatuursteenmet prachtigeornamentenheeftdelaatstejarenhelaasveelte lijdengehadvandiefstalenvandalisme. doorbartjanssen FranciscusVerschuurwerdop30augustus1885geborenals zoonvaneenschoenmakerinheeschbijoss.samenmetzijn broerjanbegonhijzijncarrièrebijschoenfabriekhoffmannin Kleef.In1916beslotendebroersiedervoorzicheen schoenfabriekinnijmegentebeginnen.fransstartteinde Vondelstraatzijnfabriek FransVerschuur,waarhijzichopde mannenschoenrichtte,enjanbegoneenschoenfabriekaande DommervanPoldersveldwegonderdenaamNimco(Nimweegse Combinatie),waarschoenenvoorvrouwenenkinderenwerden vervaardigd. 13

16 Gestagegroei BeidebroershaddeninKleefgeleerddatgedegenvakkennisniet voldoendewasomtotgroteresultatentekomen.voorde expansievaneenbedrijfwascommerciëleenfinanciëlekennis vanzakenevenonontbeerlijk.fransmaaktein1924debegaafde koopmanferdinandbiessels,zoonvaneennijmeegse kolenhandelaar,mededirecteurenmedeaandeelhouder;het bedrijfwerdverplaatstnaarst.stephanusstraat8innijmegen. Hetgroeivanhetbedrijfverliepzógoeddatin1930naarde Groesbeekseweg261werduitgeweken,waaronderdenaam N.V.SchoenfabriekRobinsonvoorheenFransVerschuur een enormnieuwpandwerdbetrokken.ferdinandbiesselskocht zichuitden.v.enpetrusscheeren,werkzaamalsbureauchefbij defabriek,namzijnplaatsin.janverschuurassocieerdezichmet debroershermanenjohanverheij,beidengewezendirecteuren vandegefailleerdehanzebank,enstarttein1920denimcoschoenfabriekaandetooropstraat. Swift enrobinsonschoenfabrieken In1967gingdeRobinsonfabriekoverinde Swift enrobinson SchoenfabriekenN.V. endebedrijfsuitvoeringwerdalvrijgauw naardeswiftfabriekaandemuntwegovergebracht. In1970werdhetfabriekspandaandeGroesbeeksewegverkocht aanstichtingwerkplaatsvalkenburg. Nadesloopvanhetmonumentalepandverreesin1986een nieuwbouwwijkmetdestraatnamenvandevijfgefusilleerde verzetsmensenwimbeerman,barthendriks,ceesdejonge, AlbertMarcusseenHermanOolbekkink.Maarbijoudere NijmegenarenzaldenaamRobinsonnogdecennialangaandeze plaatsverbondenblijven. Ditbulletinisnietdeplaatsomdevolledigehistorievande schoenfabriekentebeschrijven.daarvoorverwijsiknaardesite vannoviomagus,waaruonder RobinsonenSwift enonder Nimcoschoenfabriek uitgebreiderinformatiekuntvinden. 14

17 FransVerschuuroverleedop9juni1953.Hijwerdbijgezet indefamiliegrafkelderinvak18,rij1,graf3,waarin1939zijn 26 jarigezoonhubertusverschuurwasbegraven. Thansrusteninditgraf: HubertusJ.N.Verschuur / CornelisVerschuur / FranciscusVerschuur / E.A.H.Verschuur Lamers / Mr.Dr.M.P.J.A.Cremers / ClasinaA.J.Cremers Verschuur / JanVerschuur(oprichtervandeNimcofabriek),dieop24 augustus1959op72 jarigeleeftijdoverleed,vondzijnlaatste rustplaatsophetkerkhofvandeh.landstichting. JohanVerheij(medevennootvanNimco),dieop15september 1946(58jaaroud)overleed,ligtbegraveninvak19,rij4,graf6 opdebegraafplaatsaandedaalseweg. 15

18 Waarom? doorjoostrosendaal SpeechgehoudenindeStevenskerkop22februari2014 Eenknal,hetneersuizenvankalk,hetrinkelenvanglas,het krakenvanhout! Steedsmeerknallen!Nogmeerruiten!Nog harderkraken!wezagennietsdanstof!weatennietsdanstof! Buitenwashetpikdonkervanstofenrook.Jezaggeenhandvoor ogen.alleenopgezweeptstofenkalkvloogalseenwervelwind doordestraat. Wezagensoldatenbloedendaangezichten handen,vanéénleekdejaswelmeteenemmerbloedovergoten. Hetstationspleinenhetperronwasmetlijkenenmetstukkenen brokkenmensbezaaid. ZobeschrijftRietVeldkamp22februari1944inhaardagboek.Ze werktediedagopeenkantoorvandespoorwegenaande Spoorstraat. Aandeanderekantvanhetcentrum,indeLangeBurchtstraat, zietbrandweermanvanmamereneenhorrortafereel: Opstraat vluchtendemenschen,angstigegezichten. Lijken grijsvanstof stofvermengdmetbloed.grijs,allesisgrijs.hemelwateenstof! Eerstehulpdienst,brancards,hollendemenschen.Vertwijfelde gezichten.omdenhoekineensdevuurgloed,stukkensteen,ruïnes waaruitdevlammenloeien. Anno2014komenonsdebeeldenvan9/11voorogen,maarhet isnijmegen.hetroodvanvlammenenbloedisdeenigekleurdie zichdoorhetgrijzestofenhetzwarteroetnaarbuitenperst.het bloedvanbijnaachthonderddoden,duizendengewonden.de doodmaaktgeenonderscheid.opdekatholiekebegraafplaats aandedaalsewegliggenzo n300slachtoffers,nognietdehelft vanalledoden.ookophetprotestantserustoordofinhet massagrafaandegraafsewegvondenvelenhunlaatste rustplaats.katholiek,nederlands hervormd,luthersofzonder geloof,dedoodmaaktgeenonderscheid. 16

19 Toekomstdiegedoodwordt BijDeSchommelzullenvelendenkenaande24kinderendieop eenpaarstappendaarvandaanstiervenmetdenonnendiehen tevergeefsprobeerdentebeschermen.maardedodenzijnmeer dandespelendekinderen.wellichtishetvreemddateen weduwevaneenjuwelier,eenverzetsmandieophet politiebureauwerkte,eenzakenreizigertoevalligophetstation ofeenduitsemilitairdieernietvoorheeftgekozenomop22 februari1944innijmegentezijn,herdachtwordenmeteen schommel.kinderenwordenalshetmeestweerloosen kwetsbaargezien.zesymboliserendetoekomstdiegedood wordt. Hoemoetenwijdezeramp eenplekgeven,duiden? Waarom? Nijmegenverloornietalleenzijnverleden,maarookvoorjaren zijntoekomst.denabestaandenenookwijnublijvenmetde grotevraag:waarom? Historischfeitelijkwetenwijinmiddelsdatergeenplanbestond omnijmegentebombarderen.debommenwarenbedoeldvoor demesserschmittfabriekeningotha,maarhetslechteweervoor deengelsekustdeeddebevelhebbervandeamerikaanse2nd Divisionvande8thAirForcebesluitendeoperatievoordiedag afteblazen.devoorstevliegtuigenvlogenalbovenduitslanden decommandantdaarvangafbeveltargetsofopportunity, gelegenheidsdoelenuittekiezen.eenaantalvliegtuigenzageen fabriekswijk,anderenzageneengasfabriekenweeranderen kregeneengrootspoorwegemplacementmetdaarvoorookeen gasfabriekinhetvizier.vermoedelijkpasnahetcommando bombsaway,blekendedoeleninrespectievelijkenschede, ArnhemenNijmegenteliggen. DerampinNijmegenwerdnoggroterdoordatdebommente vroegvielenenophetstadshartterechtkwamen,hetluchtalarm telaatafgingendebrandennietgeblustkondenworden. Wewetenwatergebeurde,maardegrotevraagblijft:Waarom? 17

20 Hoemoetenwijdezerampeenplekgeven,duiden?Bijeen herdenkingsdienstkortnahetbombardementvergeleekde hoogleraarenpaterjezuïetvanginnekenhetlijdenvande NijmegenarenmetdekruisdoodvanChristus.Tegenwoordig zullennogweinigeninzijnwoordenengedachtentroostvinden. Nijmeegseverzetsliedenkondennietvoorstellendatde verwoestingvanhetcentrumgeenmilitairdoelhad:hetduitse militairepostkantoorindev&denhetbureauvandeduitse politieinhetoudeburgerengasthuismoestenweldedoelenzijn geweest.onbegripbleefooknadeoorlogoverheersen.determ vergissingsbombardementdeedzijnintreeineenpoginghet leedminderergtemaken,maardektdeladingniet. Inseptember1944volgdevoorNijmegendebevrijding,maar ookeenhalfjaarvanduitsebommenengranaten.eenszoveel dodenennogmeerhuizendanbijhetfebruaribombardement haddestadtebetreuren.hetleekalsofnijmegenvande aardbodemmoestverdwijnen. Onvoltooidverledentijd ZonderditverhaalvandeTweedeWereldoorlogisdezielenhet hartvannijmegenniettebegrijpen.nu,zeventigjaarlater,helen dewonden,maardelittekensblijvenschrijnen.hetrampjaar 1944blijftonvoltooidverledentijd. Vergeetmijniet schreef AnniedeVos,eenvandebombardementsslachtoffers,inhet poëziealbumvanmijnmoeder.hetvertellenvanhetverhaal geeftbetekenisenisdaaromnoodzaak.hetbiedtonseenspiegel vooronseigenhandelenenplaatsindewereld. Nijmegenisnietuniek.Destadstaatnietalleeninhaarleed. Opgezweeptstofenkalkvloogalseen wervelwinddoordestraat.hetis7oktober 1944,hetcentrumvanKleefwordtverwoest envelehonderdenburgerswordengedood. Opgezweeptstofenkalkvloogalseen wervelwinddoordestraat.hetis5april 18

21 1943,hetcentrumvanhetBelgischeMortsel wordtverwoest.ruim900burgerssterven. Opgezweeptstofenkalkvloogalseen wervelwinddoordestraat.hetis14mei 1940,hetcentrumvanRotterdamwordt verwoest,tussende650en900burgers wordengedood. Opgezweeptstofenkalkvloogalseen wervelwinddoordestraat.hetis14 november1940,hetcentrumvancoventry wordtverwoest,568dodenen853 zwaargewonden,getekendvoorhetleven. Nijmegenisnietuniek. Destadstaatnietalleeninhaarleed. Vijfjaargeledenmochtikhierstaanomhetresultaatvanhet onderzoekvanderadbouduniversiteitnaarhetbombardement endeverwerkingvanhettraumatischoorlogsjaar1944aante biedenaanministerdonner. VandaagmagikhetofficiëleeersteexemplaarvandeEngelse vertaling*vandatonderzoekaanbiedenaandeveryreverend JohnWitcombe,DeanofCoventry.Hiermeedelenwij ons verhaalmetdezusterstedendieevenzeergetroffenzijndoorhet oorlogsgeweldenmetderestvandewereld.inditdelen herdenkenwijhendienietmeerzijn. *JoostRosendaal,ThedestructionofNijmegen,1944; AmericanbombsandGermanfire.Nijmegen,Uitg.Vantilt,

22 Doorbraak?Na70jaar? dooredofennema VoordrachtbijmonumentdeSchommelop22februari2014 Nu20jaaroprijherdenkenwehetbombardementopNijmegen, ensedert30jaarzijnbevrijdingmiddelsdeoperatiemarket Garden.Doetdat herdenken iets,bereikenweerietsmee? Mijnsinziensisersprakevaneengeleidelijkedoorbraak,die steedszichtbaarderwordt. Iedereenbeseftnudathetbombardementgeenvergissingwas, maareenresultantevaneenoorlogssituatie.eenmaal teruggeroepenvanwegehetslechteweerbovenduitland,kregen dejongebetrekkelijkonervarenvliegeniers,verweguitamerika, deopdrachtgelegenheidsdoelenbijdegrenstebombarderen. DatwilzeggenDuitsebelangen,zoalseenolieopslagplaats, industriecomplexen,ofspoorwegen.innijmegenrichttemen zichopstationenspoorbanen,maarhetbommentapijtnamin zijnnoodlotdegehelebinnenstadmee,en800bewoners.men waszichbewust,datmennijmegen,arnhemenenschede bombardeerde.laterwerdenerwelstriktereafsprakengemaakt rondomgrensgebieden,ennoemdemenhetvoorvaleen mistake,eenvergissing. Uitverkoren Nijmegenwasnietalleenmaarslachtoffer,maarwassamenmet Arnhemdoordegeallieerdenuitverkorenalskeystone,als hoeksteenindebevrijdingvanwest Europa.DeMarket Gardenoperatie.DatleiddetotdebevrijdingvanNijmegen, september1944endeverlorenslagomarnhem. Maardatculmineerdeop7februari1945indeOperatie Veritable,degrootsteArmadaooit,dievanuitdezekeystone vertrok,don tforget,omdepoortnaarduitslandteopenenen doortestotennaardebevrijdingvanwesteuropamei

23 Nijmegenismetzijnstrategischeliggingensleutelpositie,ook hetgrootsteoorlogsslachtoffervannederlandgeworden,maar metheelweinigerkenningensteunvandenederlandse overheid.omdatdenederlandseoverheidindiedagendaarniet bijwas,entelondonverbleef,enalsteedsvaneenvergissing wasuitgegaan. MetdeNederlandseOverheid hebbenwenoggeendoorbraakbereikt. Maartochkomendoorbrakenoponsaf. Initiatieven MetdeNederlandseOverheidhebbenwenoggeendoorbraak bereikt Maartochkomendoorbrakenoponsaf ZoalshetscholierenwandelprojectvanMarianvanSteenen MyrnaRasker:DeSchooldagvan22februari1944. PrachtigishetinitiatiefvanBregjeJaspersenhaarvaderRob, omeenrouteboekoverhetbombardementtemakenmeteen wandelingdoornijmegenmetveleverhalen:brandhaarden Bombardement.Hetiseenzeergoedhulpmiddelomhet Bombardementweertotleventebrengen. EenanderedoorbraakisdeheruitgavevanhetboekvanJoost Rosendaaluit2009,dezedageninhetEngels:Thedestructionof Nijmegen,1944;AmericanbombsandGermanfire.Onsverhaalis nuvoordegehelewereldtoegankelijk,enzalooknijmegen helpenverdertedoenontsluiten. Eenvolgendedoorbraakzalzijndeverschijningvanhetboek,in 2015,vanBartJanssen,Depijndieblijft,deel2.Geleidelijkzullen veleanderenijmeegseoorlogsslachtoffershungezichtenhun verhaalterugkrijgen. Gemeenteenbestuurders Watdoetbewustwordingvanonzegeschiedenismetde gemeenteenhaarbestuurders?kortnadeeersteherdenkingen, organiseerdeburgemeesterd Hondteensymposiumvoor bestuurdersuiteuropesefrontsteden.wathaddeoorloglater methunstedengedaan? 21

24 Burgemeestermw.TerHorstwasuitermategerichtopdeze Herdenking,zoalsopdeDaalseweg,enwildevanafhetjaar2000 dezeookhierbijdeschommeljaarlijksorganiseren. BurgemeesterdeGraafverhiefdeGeschiedenisvanNijmegentot decore,vandehedendaagsenijmeegseontwikkeling Altijd Nijmegen erzijngrotedoorbraken BurgemeesterBrulslijktmetzijncollegedeelsoprozentezitten, wanterzijngrotedoorbraken.hetplein1944,datbinnenkort voorheteerstna70jaaruitzijnaszalverrijzen! Eenletterlijkedoorbraakishetgigantischeproject Ruimtevoor dewaal enhettotstandbrengenvanennieuwe stadsontwikkelinginnijmegen Noordmeteenheusîledelacité. Ikdenk,datmenvanuitdegehelewereldhierkomtkijken. EnNijmegenisvolkomenontslotengeraakt,middelseensoort Periferique,doordekomstvandeschitterendeNieuwe stadsbrug deoversteek opdeplaats,waardeamerikanenop ,degrootsteheroïscheactieneerzetten,uitde TweedeWereldoorlog:deWaalcrossing.Dezebevrijdende oversteek,isaanleidinggeweesttotdeontwikkelingvandeze brug. Numaarhopen,daterinNijmegeneennationaal bevrijdingsmuseummagkomen.heeftonzestadwelverdiend. KomtdeNederlandseOverheidookkijken!? 22

25 Opdegroenelakens In Dekroegvangrootverdriet,deNewYorkseromanvan devlaamseschrijvermarnixgijsenuitdejaren 70vande vorigeeeuw,hetenzepatrick,rogercaloso,dr.krokamer ofstanley.inmijnbiljartcaféinnijmegenvoerende eenlettergrepigenamendeboventoon:jan,chris,coen, Joop,WimenHans.Ouderemannenmetkortemaar krachtigevoornamen,vanmijneigenwederopbouwgeneratie.vandiejanhebjeerdandusdrie,zodateréén echtwatjenoemteendikbuik omvoormij onbegrijpelijkeredenen Jan33 wordtgenoemd. Begrijpenwilikhiertrouwensniks!Hiermogenmijngrijze cellenzachtjessudderenineenbedjevangezellig geroezemoesenoudejenever.nietpiekerenmaarstoten, datscheeltweereenduretherapievoorproblemendie misschiengewoonbijhetlevenhoren,bijdewereldwijde kroegvangrootverdriet. Indezekroegvangrootgelukishetaltijdfeest.VitalePiet, diegraagwillatenwetendathijal78jaaris,bestelttussen departijendooreenoudejenevervoorme.vanzijn antwoordopmijnvraag Waarhebikdataantedanken?, hebikevennietterug: Wezijnvrienden! Enmijndagis helemaalgoedalskees,eenkleinmannetjemetpriemende ogenachtereengoudenbrilmontuur,meevenapartneemt enmezogenaamdvertrouwelijktoefluistert: ZegPaul,als jehierooitproblemenkrijgt,dankomjemaarnaarmijtoe. Dankrijgjeernogméér... Humorisdeolievandegezelligheid.Waardegrappenbij eensportmetballen,queue,stotenenlakensovergaan,is nietlastigteraden.alsikineenonmogelijkebochtopde randvanhetbiljartbalanceeromeencaramboletemaken, 23

26 roeptdegrijzigejooptotiedersplezier: Mooistandje Paul! Ikgeefhemeenbredegrijnsterug.Ditvoeltzooud. Zogoed.Zodorps.Preciesdezelfdesfeeralstoenikvroeger metvriendenopstapwas.nietmeerhet zoontjevande burgemeester,maardoodgewoononeoftheboys. Ofaldatpoedersuikeren dievettehandennou zogoedzijnvoorhetbiljartlaken HoedorpsishettrouwensalsbarkeepsterGerdaopeen middagzomaaropeensoliebollenkomtronddelen.ofaldat poedersuikerendievettehandennouzogoedzijnvoorhet biljartlaken,vraagikmeaf.maariklaatdiezorgdirect weervarenalszevervolgensooknogkomtaanzettenmet broodjespaling.danmoetenzehetzelfmaarweten Hetiskermis,luidtdesimpelerechtvaardigingvanaldit lekkers.vroegerinmijndorpdédagvanhetjaar;enin dezestadswijkblijkbaarooknogaltijd.zelfsde afdelingsvoorzittervandeouderenbondkomtopdagenen neemtvoorallegrote,kleine,dunneendikkemanneneen reuzekaneelstokmee. Naafloopvaneensportievemiddagfietsikmetde biljartqueueinhetfoedraalopmijnrugendegigantische kaneelstokindehand ofmisschienwashetperabuiswel andersom lichtelijkaangeschotenmaaropgetogennaar huis. MementomoriendusCarpediem.Vrijvertaald: zolangiknogópdegroenelakensspeel, ligiknognietónderdegroenezoden. PaulvanderHaar 24

27 Aanditnummerwerktenmee: WimDesserjer,EdoFennema,PaulvanderHaar, BartJanssen,JoostRosendaal,PetervanSchaijk, JeroenvanZuylen(verzending). Bijdragenvanlezerse.a.zijnvanhartewelkom. Ukuntuwtekstenenfoto smailenofsturennaar: Redactiebulletin InParadisum t.a.v.paulvanderhaar Einsteinstraat NJNijmegen e mailpaulvanderhaar@kpnmail.nl Deredactiebeslistoverplaatsingenbehoudtzichhetrechtvoorom artikelenzonodigtebewerkenen/ofintekorten. Sluitingsdatumvankopijvoorhetvolgendenummer (september2014):10augustus2014

28 Stichting In Paradisum p/a Daalsedwarsweg EG Nijmegen Graag uw medewerking! Wilt u zo vriendelijk zijn om bij onjuiste adressering dit blad aan ons terug te sturen? Geeft u dan tegelijk ook de fouten in de naam of in het adres aan ons door. Bij voorbaat dank. U kunt nog één van de volgende opties aanvinken: 0 onbekend 0 geen belangstelling 0 overleden 0 is verhuisd; nieuw adres:. 0 vertrokken, adres onbekend 0 verwijderen uit bestand