De kwaliteit van de Nederlandse gasnetten. Uitgave 2008

Transcriptie

1 De kwaliteit van de Nederlandse gasnetten Uitgave 2008

2 uneto-vni is de ondernemersorganisatie voor de installatiebranche en de technische detailhandel

3 De kwaliteit van de Nederlandse gasnetten Uitgave 2008 Ruud Hoevenagel Jaap Korpel Zoetermeer, september 2008

4 Dit onderzoek is gefinancierd door uneto vni. De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij EIM bv. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van EIM bv. EIM bv aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden. uneto-vni, september 2008

5 Inhoudsopgave 1 Inleiding 5 2 Economische organisatie Gas Transport Services Transporttarieven gas Kwaliteits- en capaciteitsdocumenten gas Leveringszekerheid Internationale gasstromen 9 6 Gasincidenten Raad voor de Transportveiligheid Continuon Netbeheer: Leiden Eneco Netbeheer: Bergschenhoek, Essent Netwerk: Groningen, Veilig thuis Keur 22 7 Aandachtspunten 24 3 Gastransportnet Visueel overzicht km gasleidingen Kwaliteit gastransportnet 12 4 Gasstoringen Storingsregistratie Aantal gasstoringen in 2004 en Storingen per netbeheerder Oorzaken gasstoringen Vervangings- en uitbreidingsinvesteringen 17 5 Ligging transportleidingen Nieuwe zonering rond buisleidingen Gasunie versus VNG 19 3

6 Voorwoord Voor u ligt de geactualiseerde verkenning 'De kwaliteit van de Nederlandse gasnetten'. Uit die verkenning blijkt dat de (economische) situatie van de gasnetten lijkt op die van de stroomnetten. DTe speelt een belangrijke sturende rol bij de tarifering en de kwaliteit en capaciteit van de Nederlandse stroomnetten. Ook de leeftijd en conditie van de gasnetten is onderwerp van discussie. De verkenning geeft u in kort bestek op een toegankelijke wijze inzicht in de structuur en ontwikkeling van de gasnetten. In korte hoofdstukken wordt ingegaan op de economische organisatie, gastransportnet, storingen en incidenten. André Boumans Voorzitter Vakgroep Infratechniek Bij de Vakgroep Infratechniek van uneto vni zijn elektrotechnische bedrijven aangesloten die zich richten op het ontwerp, de aanleg, het onderhoud van en de service aan: 4 distributie- en transportnetten voor energie (laag-, midden- en hoogspanning); distributie- en transportnetwerken voor telecommunicatie; kabeltelevisienetwerken van kopstation tot abonneeaansluiting; openbare verlichting langs wegen, vaarwegen, terreinen, spoorwegen, emplacementen en perrons; installaties voor verkeersmanagement, -regeling, -meting en wegsignalering; grote infrastructurele projecten en voorzieningen zoals de Betuwelijn, HSL-lijn en voorzieningen op luchthavens. Belangrijke opdrachtgevers zijn onder andere Rijkswaterstaat, gemeenten, energiedistributiebedrijven, NS, kabeltelevisie-exploitanten, luchthavens, telecombedrijven en andere grote particuliere opdrachtgevers.

7 1 Inleiding Voor een belangrijk deel komt de (economische) situatie van de Nederlandse gasnetten overeen met die van de Nederlandse elektriciteitsnetten. Ook bij gas heeft DTe een belangrijke rol in de tarifering die de verschillende netbeheerders mogen rekenen. En vanwege de monopolide structuur van de gasnetten worden, net als bij de stroomnetten, X-factoren berekend (via een methodebesluit), en moeten alle netbeheerders om de twee jaar hun kwaliteits- en capaciteitsplannen bij DTe inleveren. Storingsregistraties komen ook op het gebied van gas voor. Echter de gemiddelde uitvalduur per jaar van gas is een fractie van wat er bij de stroomnetten speelt. Berekeningen van de economische schade door gasstoringen worden dan ook nauwelijks aangetroffen. Ook een discussie over de aansprakelijkheid vindt men niet bij gasstoringen. Voor een belangrijk deel heeft dit te maken met het feit dat gasstoringen, in tegenstelling tot elektriciteitsstoringen, vaak een individueel karakter hebben. De leeftijd en conditie van de gasnetten is wel een onderwerp van discussie. Veelal in relatie tot individuele gasincidenten. Volgens de Onderzoeksraad voor Veiligheid (voorheen de Raad voor de Transportveiligheid) moeten duizenden kilometers gasleidingen vervangen worden. Opvallend is dat er op dit gebied door de netbeheerders meer openheid wordt gegeven dan bij de stroomnetten. De rol van de Onderzoeksraad voor Veiligheid is opmerkelijk bij de gasnetten. Door de nauwkeurige bestudering van belangrijke gasincidenten wordt veel inzicht gegeven over de conditie van de gasnetten. In hoofdstuk 5 worden hiervan enkele voorbeelden gegeven. Gas Transport Services (opgericht in 2004) beheert het landelijke gastransportnet, en is daarmee vergelijkbaar aan TenneT. Door de lage transporttarieven in Nederland - vergeleken met de Europese buurlanden zal in de toekomst meer buitenlands gas door de Nederlandse leidingen stromen (van Rusland naar het Verenigd Koninkrijk). Dit kan de leveringszekerheid in Nederland in de problemen brengen. Tot slot speelt bij gasnetten de veiligheid een grote rol. Er is momenteel een discussie aan de gang over de afstand die gasleidingen moeten hebben ten opzichte van woonwijken. Een nieuwe circulaire van het Ministerie van VROM geeft een nieuwe afstand aan - 75 meter in plaats van 14 meter - waardoor veel gasleidingen verlegd zouden moeten worden. Er is hierover een strijd gaande tussen de Gasunie die de eigenaar is van de gasleidingen en de VNG, de belangenbehartiger van de Nederlandse gemeenten. 5

8 2 Economische organisatie Gas Transport Services Op 1 juli 2003 trad de Tweede Europese Gasrichtlijn in werking. In deze richtlijn wordt onder meer voorgeschreven dat de Europese lidstaten in hun nationale wetgeving maatregelen moeten treffen om een onafhankelijk beheer van de landelijke hogedruktransportnetten te waarborgen. In Nederland is de Tweede Europese Gasrichtlijn omgezet in nationale wetgeving door wijziging van de Gaswet. Deze wijziging is op 14 juli 2004 ingegaan. Met ingang van die datum heeft de Gasunie - als eigenaar van het landelijke gastransportnet - Gas Transport Services (GTS) opgericht en aangewezen als onafhankelijk netbeheerder. De landelijke netbeheerder heeft de volgende taken: het op economische voorwaarden in werking hebben, onderhouden en ontwikkelen van een gastransportnet; het verstrekken van informatie aan andere netbeheer- ders zodat een veilig transport kan plaatsvinden; het verstrekken van informatie aan gebruikers die nodig is voor een efficiënte toegang; het realiseren en onderhouden van koppelingen met andere netten; het treffen van voorzieningen in het kader van leve- ringszekerheid; het in evenwicht houden van het gastransportnet; het aanbieden van diensten op het gebied van flexibi- liteit onder voorwaarden; kwaliteitsconversie (van diverse soorten gas); het zorgdragen voor voldoende capaciteit om te vol- doen aan de totale behoefte; het bewaken van de betrouwbaarheid, kwaliteit en veiligheid van het systeem. De Dienst uitvoering en toezicht Energie (DTe) houdt toezicht op de uitvoering van de wettelijke taken die aan GTS zijn opgedragen. 2.2 Transporttarieven gas In de Gaswet staat dat DTe de maximum transporttarieven vaststelt voor elk bedrijf in Nederland dat beheerder is van een gasnetwerk. Elk jaar dient een netbeheerder daarom bij DTe een voorstel in met daarin de tarieven die zij het volgende jaar wenst te hanteren. DTe beoordeelt dit tarievenvoorstel en stelt, na aftrek van de X-factoren en, in de volgende reguleringsperiode, Q-factoren, de definitieve tarieven vast met een tarievenbesluit.

9 De X-factoren hebben - net als bij elektriciteit - betrekking op het bevorderen van een doelmatige bedrijfsvoering. De X-factoren leiden tot kortingen die worden toegepast op de omzet van de netbeheerder. De wijze waarop DTe de X-factoren vaststelt, is vastgelegd in een methodebesluit. De kortingen gelden per reguleringsperiode. De huidige periode (de tweede) loopt van 2005 tot en met In tabel 1 wordt een overzicht gegeven van de X-factoren voor de twaalf regionale netbeheerders van gas. Hoe hoger de X-factor, hoe hoger de korting op de omzet is. In de Gaswet staat tevens dat DTe een kwaliteitsterm - Q-factor - dient vast te stellen voor elk bedrijf in Nederland dat beheerder is van een gasnetwerk. De kwaliteitstermen worden wederom toegepast op de omzet van de netbeheerder. Als een netbeheerder een hogere kwaliteit levert dan van hem wordt verwacht dan mag de netbeheerder hogere tarieven rekenen. Als een netbeheerder een lagere kwaliteit levert dan van hem wordt verwacht dan moet hij lagere tarieven rekenen. De wijze waarop DTe de kwaliteitstermen vaststelt, is vastgelegd in een methodebesluit. Ook de kwaliteitstermen gelden per reguleringsperiode. Voor de tweede reguleringsperiode, die loopt van van 2005 tot en met 2007, heeft DTe nog geen methode vastgelegd om de kwaliteitstermen vast te stellen. In tabel 1 zijn enkele relevante cijfers van de Nederlandse gasnetbeheerders weergeven. InfraMosane is in de tabel nog als een aparte netbeheerder opgevoerd, maar had ook bij Essent kunnen worden opgenomen. Van vier (kleinere) netbeheerders is geen informatie bekend over het aantal aansluitingen en de lengte van de hoofdleidingen die men beheert. Uit tabel 1 blijkt dat Continuon Netbeheer de meeste gasaansluitingen heeft, gevolgd door Eneco Netbeheer en Essent Netwerk. Samen beheren de grote drie 84% van alle aansluitingen in Nederland. Het Essent Netwerk is qua lengte van de gasleidingen de grootste van Tabel 1. Overzicht netbeheerders en X-factoren Netbeheerder Verzorgingsgebied Aantal Lengte X- aansluitingen gasleidingen factoren Continuon Netbeheer Gelderland, Flevoland, N-Holland, Z-Holland ,2 ENECO Netbeheer (samen) Utrecht, Z-Holland, N-Friesland, N-Holland ,1 Essent Netwerk (samen) N-Brabant, Limburg, Groningen, Friesland, Overijssel ,5 NRE Netwerk Eindhoven en omstreken ,4 DELTA Netwerkbedrijf Zeeland ,7 Intergas Netbeheer N-Brabant, Z-Holland ,4 Netbeheer Centraal Overijssel (Cogas) Twente ,6 Netbeheer Haarlemmermeer (RWE) Haarlemmermeer ,4 InfraMosane (Essent) Maastricht ,5 Obragas Net (RWE) De Peel n.b. n.b. 4,4 ONS Netbeheer Schiedam n.b. n.b. 1,9 RENDO Netbeheer Drenthe, Overijssel n.b. n.b. 8,0 Westland Energie Infrastructuur Westland en Midden-Delfland n.b. n.b. 1,1 Totaal Bron: EIM, Voor de derde reguleringsperiode ( ) loopt de vaststellingsprocedure op dit moment nog. 7

10 Nederland, gevolgd door Continuon. Dit is mede een gevolg van het verzorgingsgebied waarin deze netbeheerders actief zijn. De door DTe opgelegde X-factoren voor de periode variëren tussen de netbeheerders: RENDO Netbeheer kent (relatief) de hoogste korting met een factor van 8. In juli 2007 maakte de NMa bekend, dat zij van plan is om voor de periode het reguleringskader flink aan te scherpen. Uit het winstenonderzoek 2 trekt de NMa de conclusie, dat de vier grootste energiebedrijven met het transport van elektriciteit en gas in 2004 en 2005 meer winst hebben behaald dan de NMa redelijk acht. Volgens de NMa (kan) de doelmatigheidskorting een stuk hoger komen te liggen, zonder dat we bang hoeven te zijn voor de kwaliteit van de netwerken. Hiervoor is echter aanpassing van de wetgeving noodzakelijk. 2.3 Kwaliteits- en capaciteitsdocumenten gas In 2003 heeft DTe de meningen van de marktpartijen met betrekking tot een kwaliteitsregulering van de gasnetwerken gepeild. Na afloop van deze consultatieronde heeft DTe een advies uitgebracht aan de minister van Economische Zaken. Dit advies heeft ertoe geleid dat in de Implementatie & Interventie Wet (wijziging van de Gaswet), enkele artikelen zijn opgenomen die betrekking hebben op de kwaliteitsregulering. In de wet wordt aangegeven dat de netbeheerders gas: over een doeltreffend kwaliteitsbeheersingssysteem moeten beschikken; over voldoende transportcapaciteit moeten beschik- ken om in de totale behoefte te voorzien; éénmaal per twee jaar een kwaliteits- en capaciteits- document bij de DTe moeten indienen. Door het ministerie van Economische Zaken zijn daarnaast twee ministeriële regelingen opgesteld: één over de Kwaliteitsbeheersing en capaciteit en één over de Registratie van kwaliteitsindicatoren. De regelingen moeten leiden tot een kwaliteitsbeheersingssysteem bij de individuele netbeheerders. De netbeheerders rapporteren éénmaal per twee jaar aan DTe. In dit document dient de netbeheerder onder meer aan te geven: welke normen hij op gebied van aanleg, onderhoud en bedrijfsvoering hanteert; welke streefwaarden hij voor betrouwbaarheid van de levering aanlegt; welke risicoanalyse hij heeft gemaakt voor het net; wat de behoefte aan transportcapaciteit binnen zijn netwerk voor de komende tien jaar is; welke kwaliteitsindicatoren met betrekking tot dienst- verlening hij jaarlijks aan DTe rapporteert. Deze kwaliteits- en capaciteitsdocumenten zijn voor de eerste keer ingediend eind 2005 en voor de tweede ronde in december De kwaliteits- en capaciteitsdocumenten zijn te vinden op de websites van de netbeheerders. DTe beoordeelt deze documenten en brengt indien nodig advies uit aan de minister van Economische Zaken. 2.4 Leveringszekerheid In de Volkskrant van 6 december 2005 heeft een ingezonden brief van Jepma en De Kam gestaan, waarin zij betogen dat de door DTe opgelegde tariefdalingen voor gastransportdiensten mogelijk leiden tot minder leveringszekerheid. Voorts zal Nederland als land er financieel op achteruitgaan en is het buitenland dat de voordelen geniet. Zij baseren hun argumentatie onder meer op de eis van de toezichthouder DTe dat GTS in de periode een jaarlijkse tariefdaling van 4,2% nominaal moet doorvoeren op haar transporttarieven. 8 2 Onderzoeksrapport inzake de winsten van energiebedrijven, NMa, 2 mei Onder invloed van de Richtlijnen Gastransport van DTe zijn de gastransporttarieven in Nederland in de afgelo-

11 pen jaren fors verlaagd (jaarlijks gemiddeld met nominaal ruim 5%). Vergelijkende studies naar transporttarieven van gas, in opdracht van GTS door Arthur D. Little, tonen al enkele jaren aan dat de Nederlandse gastransporttarieven tot de laagste in Europa behoren 3. De goedkope transportmogelijkheid zou al geresulteerd hebben in omleidingen van gas uit het Duitse gastransportnetwerk naar het Nederlandse netwerk. Op zich kan dit tot problemen leiden in pieksituaties in Nederland omdat de capaciteit van de gasleidingen dan overvol zijn met buitenlands gas die ondergronds door ons land stromen. Hoewel GTS de toezichthouder heeft gewezen op bovengenoemde nadelen, blijft DTe bij zijn standpunt. GTS wil de tarieven voor gastransport in Nederland niet te veel uit de pas laten lopen met de tarieven in de omringende landen. Dit uitgangspunt kan overigens ook tot lagere tarieven in Nederland leiden, afhankelijk van de ontwikkelingen in andere landen. 2.5 Internationale gasstromen Een typisch kenmerk van gas is de ongelijke distributie van de wereldgasreserves. De drie landen met de meest omvangrijke gasreserves (Rusland, Iran en Qatar) bezitten samen meer dan 55% van de wereldgasvoorraad. In Europa ligt de verhouding nog schever. De drie grootste gasreservehouders in West-Europa (Noorwegen, het Verenigd Koninkrijk en Nederland) bezitten 83% van de West-Europese gasreserves. De verdeling van de gasreserves bepaalt voor een groot deel de Europese gasstromen. In de eerste plaats betekent dit een stroom van Noord- naar Midden- en Zuid- Europa. In de tweede plaats betreft het een gasstroom langs de Oost-West as. Nederland speelt een rol bij het transport van Noors gas naar Duitsland, Zwitserland, Frankrijk, Spanje en Italië. Wanneer dit gas geleverd dient te worden in bijvoorbeeld Italië, zal de logische en meest directe verbinding in Duitsland liggen. Echter, de gecontracteerde gasstroom zou via Nederland kunnen gaan wanneer de transporttarieven hier op een lager niveau liggen dan in Duitsland. De hoeveelheid gas die dan over Nederlands grondgebied gaat wordt als zogenaamd omleidinggasstroom gekenmerkt. Met de naderende depletie van de Britse gasvelden zal de Russische gasstroom naar de Britse eilanden toenemen. De aanvoerroutes die hiervoor in aanmerking komen zijn, wat het laatste deel van het traject betreft, beperkt: Russisch gas zal vanaf Duitsland via België door de Interconnector Zeebrugge-Bacton stromen, of zal via Nederland door de aan te leggen verbinding Balgzand-Bacton stromen. Ook hier kan het niveau van de Nederlandse transporttarieven van invloed zijn op de omvang van deze gasstromen. Soms suggereert een omleidinggasstroom een nietoptimale situatie. Vanuit economisch perspectief vindt hier echter niets anders plaats dan competitie tussen twee bestaande pijpleidingen. Als negatieve externaliteit van de omleidingstroom kan worden aangemerkt dat geen rekening wordt gehouden met de voorzieningszekerheid van de gasafnemers in Nederland, waarbij de pijplijncapaciteit die gebruikt wordt voor de omleidingstroom van cruciaal belang is in tijden van extreme vraagsituaties. Hier ligt een probleem aangezien GTS in juridische zin verplicht is om de levering van gas aan binnenlandse afnemers te garanderen, desnoods door reserveringen in het netwerk uit te voeren. In de tweede plaats kan de landelijke netbeheerder in Europees verband de vraag naar transportcapaciteit voor het omgeleide gas, niet weigeren. 3 Gas Transport Services - West European Gas Transmission Tariff Comparisons, Report to GTS, Arthur D. Little Limited, London, july

12 3 Gastransportnet 3.1 Visueel overzicht In Nederland ligt voor duizenden kilometers gasleiding onder de grond. Gas Transport Services (GTS) is beheerder van het landelijke gastransportnet (Gasunie is de eigenaar) en brengt dagelijks de gewenste hoeveelheden aardgas naar afnemers in binnen- en buitenland. GTS verzorgt het transport van gas en aanverwante diensten aan shippers, de klanten van Gasunie. In figuur 1 wordt de infrastructuur van het gastransportnet in Nederland weergegeven. Daarin wordt aangegeven: de mengstations (eigendom van Gasunie); de entry points: hier wordt gas toegeleverd aan het transportsysteem; de kwaliteit van het getransporteerde gas: Groningen- gas of Hoog-calorisch gas (G of H); de connectie met het Europese pijpleidingsysteem; pijpleidingen onder constructie. Koninkrijk in de toekomst zeker te stellen. De Britse regering voorspelt dat de afhankelijkheid van gasimport na 2010 zeer groot zal zijn. Maar het te importeren gas (vanuit Rusland) moet de Britse markt dan wel kunnen bereiken. Figuur 1. Het Nederlandse gastransportnet Pijpleiding onder constructie Pijpleiding H-gas Pijpleiding G-gas Entry-point H-gas Entry-point G-gas Mengstation 10 In figuur 1 is de gasleiding te zien die van Balgzand (Nederland) naar Bacton (Verenigd Koninkrijk) loopt. Door deze leiding, die eind 2006 werd gerealiseerd, wordt gas vanuit Nederland naar het Verenigd Koninkrijk gevoerd. De uiteindelijke capaciteit van de Balgzand-Bacton-pijpleiding zal worden bepaald door de marktvraag. De Balgzand-Bacton pijpleiding is belangrijk om de energievoorziening van het Verenigd Bron: Energie in cijfers, 2006

13 In 2007 maakte de Gasunie een groot investeringsprogramma bekend, mede ingegeven door de wensen van de energiebedrijven. De komende jaren zal de Gasunie tussen E 1,1 miljard en E 1,8 miljard investeren in ondermeer de aanleg van 450 km pijpleiding en de bouw van enkele compressorstations. Figuur 2 geeft een overzicht van de plannen. Figuur 2. Uitbreiding gastransportnet km gasleidingen Gas wordt vanuit Groningen en andere velden onder een druk van 40 tot 70 bar 4 via transportleidingen vervoerd naar verdeelstations. Distributieleidingen (hoofdleidingen) brengen het gas naar de afnamegebieden, onder een druk van 8 bar voor de grotere distributieleidingen tot 30 millibar voor de deelnetten. Vervolgens lopen dienstleidingen (druk van 30 millibar) naar de verbruikers. Transportleidingen zijn van staal en hebben grote diameters. Distributieleidingen zijn van staal of kunststof. Deze laatste zijn meestal geel van kleur. Dienstleidingen zijn van koper of kunststof. Het ondergrondse hoofdleidingennet van GTS vormt de hoofdstructuur van het gasnet. Daarnaast zijn er een groot aantal lokale distributienetten die beheerd worden door de regionale netwerkbedrijven. GTS beheert in totaal km aan gasleidingen, waarvan km hoofdtransportleidingen en km regionale transportleidingen. De leidingen zijn vanaf 1963 aangelegd, na de ontdekking van het veld in Slochteren. Geschat wordt dat er verder ongeveer km aan gasleidingen voor de lokale distributie in de grond ligt. Bron: Gasunie, 2007 Met het transport en hieraan gerelateerde diensten is door GTS in 2004 een omzet gerealiseerd van E 1,2 miljard, gelijk aan de omzet in Er werd door GTS in ,4 miljard m 3 aardgas getransporteerd, tegen 87,2 miljard m 3 in zowel 2003 als De stijging komt voornamelijk voort uit de toename van het volume aardgas dat is getransporteerd naar het buitenland. De groeiende vraag naar transportcapaciteit blijkt ook uit de handel op de Title Transfer Facility (TTF), het virtuele handelsplatform van GTS. In 2006 werd via de TTF netto circa 6,3 miljard m 3 aardgas verhandeld (in 2003 was dit nog 1,3 miljard m 3 ). De uiteindelijke levering van gas vindt plaats in gasontvangstations. Ongeveer 350 verbruikers worden direct via het transportnet beleverd. De overige gasontvangstations zijn bestemd voor de overdracht van gas aan de gasdistributiebedrijven. Een lokaal gasnet wordt vanuit één of meer gasontvangstations gevoed. Op een aantal plaatsen zijn de lokale gasnetten met elkaar verbonden via zogenaamde doorleverstations. In noodgevallen kunnen deze geopend worden en kan de levering vanuit een aangrenzend distributienet plaatsvinden. Voor het verhogen van de leveringszekerheid 4 Druk wordt gemeten in de eenheid Pascal; 1 Pa = 1 N/m2. Een andere eenheid voor druk is de Bar. 1 Bar = 1000 hpa (= 105Pa). 11

14 12 zijn de netten zoveel mogelijk in ringvorm aangelegd ( vermaasd ). De distributienetten leveren direct aan lokale grootverbruikers, zoals tuinders. Disctricstations regelen de gasdruk in het distributienet. In het distributienet wordt het gas vanuit de districtstations getransporteerd naar de kleinverbruikers. Deze netten zijn fijn vertakt. Iedere stad of dorp heeft één groot lagedruknet dat op meerdere punten gevoed wordt door districtstations. Het uitvallen van één districtstation wordt hierdoor vrijwel altijd opgevangen door de overige stations. In Nederland zijn twee typen distributienetten in gebruik. Het merendeel wordt op 100 mbar bedreven, een klein gedeelte op 30 mbar. Aangezien de normale huishoudelijke gastoestellen ontworpen zijn voor een druk van 30 mbar, is de huisinstallatie van de woningen in een 100 mbar gebied voorzien van een zogenaamde huisdrukregelaar, die de gasdruk in de woning tot 30 mbar reduceert. In een groot aantal huisinstallaties is ook een gasgebrekbeveiliging opgenomen, vaak aangeduid als B-klep. De B-klep sluit de gastoevoer af als de netdruk is weggevallen en voorkomt hiermee het ongecontroleerd uitstromen van gas op het moment dat de netdruk weer is hersteld Kwaliteit gastransportnet Het gastransportnet varieert in leeftijd tussen de één en drieenveertig jaar. Volgens de Gasunie is de staat van het gasnet goed en voldoet het systeem aan de eisen die er vanuit beschikbaarheid aan gesteld worden. 5 Bij gasdistributie is het belangrijk om bij incidenten zo lang mogelijk de druk op de leidingen te houden. Zijn er bij alle getroffen klanten B-kleppen geplaatst dan kan de levering zonder meer hervat worden. Is de netbeheerder daar niet zeker van dan vereist de hervatting van de levering een zeer zorgvuldig opereren. De netbeheerders hebben hier speciale plannen voor, waarbij eventueel hulpdiensten ingeschakeld worden. De huidige staat van de transportleidingen wordt door GTS gecontroleerd met behulp van onder andere een uitgebreid Intelligent Pigging programma en coating surveys. Afhankelijk van de resultaten wordt een herinspectietermijn vastgelegd. Bewaking vindt plaats door onder andere het halfjaarlijks meten van ruim meetpunten, controles op drainages en gelijkrichters. Het voorkomen van schade wordt onder andere vorm gegeven door middel van inspecties met een helikopter en het KLIC-systeem (het geven van informatie aan gravers en grondeigenaars). Netbeheerders hebben volgens de minister van Economische Zaken (antwoord op vragen van het kamerlid Gerkens (SP) naar aanleiding van een gasexplosie in Amsterdam op 15 augustus 2001) via geografische informatie systemen een zeer goed beeld van de exacte ligging van hun gasnetten. De gebruikte materialen en leeftijd van de leidingen worden eveneens via deze databanken bijgehouden. Daarnaast wordt door periodiek lekzoeken de actuele conditie van het gasnet bewaakt. Wanneer leidingen niet meer aan de normen voldoen, worden ze vervangen. Een deel van het gasdistributienet bestaat uit gietijzeren buizen. In 1992 bedroeg de totale lengte aan gietijzeren buizen km. Door vervanging is de lengte van gietijzeren buizen inmiddels teruggebracht tot naar schatting km. Voor de levensduur van gietijzeren buizen is geen norm gedefinieerd. Vervanging ervan geschiedt op basis van conditierapporten. Gietijzeren leidingen kunnen volgens de minister van Economische Zaken zeer goed en veilig langer meegaan dan 50 jaar. Roestvorming van gietijzeren leidingen zal vanaf het tijdstip van aanleg optreden en hoeft niet te leiden tot een verlies in kwaliteit, omdat na enige tijd een beschermende laag van gecorrodeerd ijzer ontstaat. Vooral de lokale bodemomstandigheden zijn bepalend voor de conditie van de leiding. Bij de aanleg van leidingen wordt de norm gehanteerd dat de leiding moet worden aangelegd in een tracé zonder obstakels.

15 De Universiteit Twente gaat samen met Continuon, Essent Netwerk, Eneco Netbeheer en Cogas Energie onderzoek doen naar de vraag hoe lang gasleidingen van hard pvc mee kunnen. Het onderzoek richt zich op km leiding van hard pvc, een materiaal waarvan ongeveer eenzesde van het Nederlandse gasdistributienet is gemaakt. Nederland is daarin uniek. Meestal wordt polyetheen gebruikt als kunststof voor de leidingen. De pvc-buizen zijn inmiddels 30 tot 40 jaar in gebruik en hebben een ontwerplevensduur van 50 jaar. Tot op heden treden er nauwelijks problemen op met hard pvc, maar de vraag is of het materiaal ook na 50 jaar nog veilig en betrouwbaar is. Met het onderzoek willen de vier netbeheerders bijdragen aan een veilig en betrouwbaar gasnet in Nederland, zo melden ze. Maar er zijn ook economische redenen voor de studie. Immers, vervanging van de leidingen zou honderden miljoenen euro s kosten, zodat gecontroleerd en verantwoord uitstel ervan economisch interessant kan zijn. Op dit moment ontbreekt daarvoor echter de kennis, Met het onderzoek verwachten de netbeheerders de huidige conditie van de pvc-buizen in kaart kunnen brengen en uitspraken te kunnen doen over de restlevensduur van de kunststof. 13

16 4 Gasstoringen 4.1 Storingsregistratie In 1999 is door de netbeheerders een systematiek opgezet voor het eenduidig registreren van het aantal gasstoringen in Nederland. In de daarop volgende jaren zijn steeds meer netbeheerders deze gegevens gaan registreren. Momenteel houdt het merendeel van de regionale netbeheerders zich aan deze systematiek. Zij beheren 95% van de 6,7 miljoen gasaansluitingen in Nederland. De storingsgegevens worden verzameld en verwerkt door Gastec Technology in opdracht van de sectie Netbeheerders van EnergieNed, later de Enbin. Gastec heeft in 2005 gerapporteerd over de stand van zaken in 2004 in het rapport: Storingsregistratie gasdistributienetten Deze rapportage geeft inzicht in de betrouwbaarheid van de Nederlandse gasnetten. Er wordt niet ingegaan op de veiligheidsaspecten van gasstoringen en incidenten. Op dat punt houden de netbeheerders een landelijke registratie van ongevallen en incidenten bij. In 2004 en 2005 is de wet- en regelgeving over de storingsregistratie op het gebied van gas uitgebreid en aangescherpt. De nieuwe wet- en regelgeving is op 1 januari 2006 ingevoerd. Eén en ander heeft gevolgen voor het registratiesysteem: nieuwe informatie dient verzameld te worden en aanpassing van de definities van enkele begrippen leidt tot een aanpassing van de storingsenquête. In mei 2007 verscheen de meest recente rapportage, over gasstoringen in Daarnaast rapporteert GTS over het gasnet dat zij beheert, in de rapportage Kwaliteitsindicatoren Het is onduidelijk hoe deze cijfers zich verhouden tot de cijfers van GasTec/Enbin. 4.2 Aantal gasstoringen in 2004 en 2005 Net als bij elektriciteit wordt bij een gasonderbreking die langer duurt dan 4 uur door de netbeheerder een vergoeding verstrekt van E 35 bij huishoudens en E 910 bij bedrijven. In 2004 was het aantal getroffenen door een gasonderbreking langer dan 4 uur gelijk aan In 2004 zijn in totaal gasstoringen geregistreerd waarvan er leidden tot een gasonderbreking. In totaal werden hierdoor klanten getroffen. In gevallen ging het om een individuele onderbreking. Hierbij gaat het meestal om een storing aan een onderdeel van de individuele gasaansluiting. In de overige 489 gevallen ging het om een onderbreking met meerdere getroffen klanten. Zo is er bijvoorbeeld één storing opgetreden waarbij 874 klanten werden getroffen, dit werd veroorzaakt door het uitvallen van een districtstation Persbericht Enbin dd. 3 maart 2008.

17 De gemiddelde duur van de onderbreking van de gaslevering in 2004 bedroeg iets meer dan 1 uur en 15 minuten. Dit is een toename van bijna 6 minuten ten opzichte van De gemiddelde duur van de onderbreking is één van de zogenaamde kwaliteitsindicatoren voor de betrouwbaarheid van de gasdistributie. De gemiddelde tijd dat een klant in Nederland geen gas heeft wordt uitgedrukt via de kwaliteitsindicator jaarlijkse uitvalduur. Deze is in de afgelopen gestaag toegenomen, van 9 seconden in 2003 en 14 seconden in 2004 tot 73 seconden in 2005 (zie hierna) en 37 seconden in In 2005 drukte één flinke gasstoring een groot stempel op het totaalbeeld van het aantal gasstoringen. Dat is de (Essent) storing in Deventer waardoor op 13 september 2005 ongeveer huishoudens 12 uur zonder gas kwamen te zitten. Bij het hervatten van gaslevering na een storing moet om veiligheidsredenen elk huishouden eerst persoonlijk op de hoogte moet worden gebracht; wat volgens EnergieNed de lange onderbrekingsduur veroorzaakt. Het landelijke cijfer voor gasstoringen is als gevolg van de storing in Deventer explosief gestegen naar 73 seconden in Buiten de calamiteit in Deventer waren er voornamelijk gasstoringen van één afzonderlijke klant. Op 24 november 2006 trof een gasstoring in Zeeuws- Vlaanderen (omgeving Hulst) bijna huishoudens. Bij reparaties aan een Gasunie-leveringsstation werd s ochtends tijdelijk een andere ondergrondse pijpleiding gebruikt, die een vernauwing bleek te hebben en daardoor onvoldoende capaciteit had. De druk viel daardoor bij de klanten (van gasleverancier Delta) weg. Het mankement was na een aantal uren verholpen, maar daarna moesten ruim 200 monteurs s avonds alle huizen langs om te controleren of alle gaskranen dichtstonden. 4.3 Storingen per netbeheerder In tabel 2 wordt het aantal getroffenen per netbeheerder weergegeven. 7 Hieruit blijkt dat het aantal getroffenen in 2004 voor elke netbeheerder op minder dan een half procent ligt. Intergas scoort het beste met 0.11% en Tabel 2. Storingscijfers netbeheerders gas 2004 Aantal Lengte Aantal Gemiddelde aansluitingen hoofdleidingen getroffenen Relatief onderbreking Continuon Netbeheer ,44% 64 ENECO Netbeheer (samen) ,37% 94 Essent Netwerk (samen) ,15% 74 NRE Netwerk ,15% 45 DELTA Netwerkbedrijf ,27% 101 Intergas Netbeheer ,11% 102 Netbeheer Centraal Overijssel (Cogas) ,41% 53 Netbeheer Haarlemmermeer (RWE) ,47% 30 InfraMosane (Essent) ,27% 203 Totaal aantal storingen in Bron: EIM, Vier netbeheerders hebben (nog) een eigen registratiesysteem en zijn niet in het rapport van GasTec Technology meegenomen. 15

18 Netbeheer Haarlemmermeer het slechtste met 0.47%, Ook de gemiddelde onderbrekingsduur verschilt tussen de netbeheerders. Zo had InfraMosane (Essent) die de gas- en elektriciteitsleidingen in Maastricht beheert, in 2004 gemiddeld 203 minuten nodig om de gaslevering weer te herstellen. Netbeheer Haarlemmermeer deed het veel beter met gemiddeld 30 minuten. Als door graafwerkzaamheden een hoofdleiding beschadigd is geraakt en een deel van die leiding moet worden vervangen, dan wordt ter plaatse van het te vervangen leidingsegment de leiding afgesloten. Maar omdat het hoofdleidingennet vermaasd is, stroomt het gas aan beide zijden van deze afsluiting naar de klanten. De klanten merken niets van deze vervangingswerkzaamheden. 4.4 Oorzaken gasstoringen De meeste onderbrekingen zijn het gevolg van storingen in de individuele gasaansluiting. Hieronder vallen storingen in de gasaansluitleiding en in de meteropstelling. Storingen in het hoofdleidingennet leiden zelden tot een onderbreking van de gaslevering. Een verklaring hiervoor wordt gegeven via de volgende twee voorbeelden. Als ten gevolge van een storing een huisdrukregelaar vervangen moet worden, dan kan dit alleen als de gaslevering tijdens de vervangingswerkzaamheden onderbroken wordt. De klant wordt dus met een onderbreking In tabel 3 wordt een overzicht gegeven van de verschillende oorzaken van gasstoringen. Uit de tabel blijkt dat het merendeel van de storingen plaatsvindt op het individuele niveau (<= G6). Aan de hoofdleidingen vindt ongeveer 10% van alle gasstoringen in een jaar plaats. Naar gespecificeerde oorzaak scoort graafwerk en slijtage het hoogste met 14%, gevolgd door corrosie met 6%. Echter wanneer gekeken wordt naar de drie aparte onderdelen in tabel 3 dan scoort het graafwerk bij de hoofd- en aansluitleidingen een vergelijkbaar procentueel niveau als bij de stroomnetten: 32% en 41%. van de gaslevering geconfronteerd. Tabel 3. Storingsoorzaken Storingsoorzaken Hoofdleiding Aansluitleidingen <= G6 Totaal Relatief Aanleg/montagefout % Corrosie % Graafwerkzaamheden % Molest % Productfout % Slijtage % Vervuiling % Inwendig effect % Verbruiker % Werking bodem % Anders % Onbekend % Niet ingevuld % Totaal % 16 Bij woningen wordt de gasmeteropstelling meestal in de meterkast aangetroffen en betstaat uit de hoofdkraan, huisdrukregelaar, etc. De toevoeging <= G6 geeft aan dat de opstelling geschikt is voor een gasverbruik van maximaal 10 m 3 /uur. Bron: EIM, 2006

19 4.5 Vervangings- en uitbreidingsinvesteringen In tegenstelling tot de kwaliteits- en capaciteitsplannen op het gebied van elektriciteit, wordt in de plannen voor het gasbeheer redelijk openhartig gesproken over de onderhoudsplannen voor het gasnet van de betreffende netbeheerder en het daarvoor benodigde budget. Uit tabel 2 komt naar voren dat Continuon en Essent samen ongeveer 66% van de lengte van de hoofdleidingen beheren. Wanneer wordt aangenomen dat het onderhoudsbudget van Continuon en Essent representatief is voor de andere netbeheerders dan zou het investeringsbudget van alle netbeheerders gas in de periode liggen op een bedrag van ongeveer E 650 miljoen. In het vijfjaren investeringsprogramma van Continuon (uit het kwaliteits- en capaciteitsplan Gas ) wordt door deze netbeheerder in 2006 bijvoorbeeld E 39,5 miljoen uitgetrokken om hun gasnet (transport, distributie, stations en aansluitingen) uit te breiden, te onderhouden en vervangen. In de periode groeit dit bedrag naar E 40 miljoen. In het kwaliteits- en capaciteitsplan van Essent Netbeheer staan vergelijkbare bedragen genoemd. In tabel 4 is een summier overzicht gegeven van de vervangings- en uitbreidingsplannen van beide grote netbeheerders. In totaal wordt in de periode door Essent en Continuon rekening gehouden met het vervangen van 151 km transportleidingen en 805 km distributieleidingen. Tabel 4. Overzicht van uitbreiding en vervangingsinvesteringen gasnet periode Continuon Continuon Essent Essent Uitbreiding Vervanging Uitbreiding Vervanging Transportleidingen (km.) Distributieleidingen (km.) Stations (aantal) Kosten (mln. Euro s) Bron: EIM,

20 5 Ligging transportleidingen Bij ongeveer 20% van de graafwerkzaamheden ontstaat schade. De financiële schade wordt op E 175 miljoen per jaar geschat. Ook kunnen kabel- of leidingbreuken gevaar opleveren voor de graver en de omgeving. Minister Van der Hoeven (EZ) wil daarom het aantal graafincidenten terugdringen door de grondroerders te verplichten voorafgaand aan hun graafwerkzaamheden deze te melden bij een digitaal loket. Kabel- en leidingbeheerders worden verplicht om de grondroerders tijdig te voorzien van betrouwbare informatie over de ligging van zijn kabels of leidingen, eveneens via dit digitale loket. Beiden zijn verplicht zich aan te sluiten bij het informatiesysteem, waarvan het loket onderdeel uitmaakt. Het loket wordt ondergebracht bij het Kadaster. Het wetsvoorstel Informatie-uitwisseling Ondergrondse Netten (WION) is per 1 juli in werking getreden. Bouwen kabelbedrijven moeten hun graafactiviteiten digitaal gaan melden. Het Kadaster neemt ruim de tijd voor invoering van de wet, omdat veel kaarten van leidingen en buizen nog niet gedigitaliseerd zijn. Meer informatie is te vinden op en op Nieuwe zonering rond buisleidingen Het rijksbeleid voor nieuwe transportleidingen staat in het structuurschema Buisleidingen uit Het uitgangspunt is dat provincies in streekplannen zones opnemen bij de aanleg van nieuwe buisleidingen. Het structuurschema gaat mogelijk op in een nota Buisleidingen, waarin de visie van het Rijk op buisleidingen voor de komende jaren wordt vastgelegd. Het ministerie van VROM heeft veiligheidsafstanden vastgelegd die aangehouden moeten worden tussen een buisleiding en bijvoorbeeld woningen, scholen en ziekenhuizen. Deze afstanden staan in twee circulaires aan gemeenten en provincies: 1. de circulaire Zonering langs hogedruk aardgastransportleidingen uit 1984; 2. de circulaire Bekendmaking van beleid ten behoeve van de zonering langs transportleidingen voor brandbare vloeistoffen van de K1-, K2- K3-categorie van

21 VROM werkt aan nieuwe veiligheidsafstanden voor aardgasleidingen. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat deze afstanden in veel gevallen in werkelijkheid groter, soms fors groter zijn dan de afstanden uit de circulaire Zonering langs hogedruk aardgastransportleidingen uit De afstand moet niet 14 meter zijn, zoals altijd gedacht, maar 75 meter. De oude afstanden kunnen mogelijk worden gehandhaafd als maatregelen worden genomen om de veiligheid van die leidingen te verhogen. Bijvoorbeeld door meer grond of betonnen platen over deze buisleidingen te leggen of door een intensiever beheer. 5.2 Gasunie versus VNG De Gasunie voelt zich niet geroepen om transportleidingen te verleggen of dieper te leggen. Dat eist de VNG nu bekend is geworden dat de richtlijn, die het ministerie van VROM hanteert voor de afstand van nieuwe gebouwen tot gasleidingen, achterhaald is. Veel woningen die zijn gebouwd onder de oude richtlijn uit 1984 staan te dichtbij, waardoor de bewoners gevaar kunnen lopen bij een gasexplosie. Voor de VNG is duidelijk hoe dit probleem opgelost moet worden. Het is aan de Gasunie om te zorgen dat het risico beperkt wordt. Het is nog onduidelijk hoe gemeenten moeten omgaan met de grotere veiligheidsafstanden voor buisleidingen. Hierdoor dreigen ruimtelijke ontwikkelingen belemmerd te worden. Het is ook nog onduidelijk hoe de bestaande bebouwing, huizen en woonwijken, kan voldoen aan de veiligheidsafstanden. Uiterlijk in 2008 wil het ministerie van VROM alle huidige tekortkomingen in het beleid voor buisleidingen opgelost hebben. Ook wil het Rijk de veiligheid van buisleidingen in wet- en regelgeving vastleggen. Het gaat hierbij om een programma met onder meer om de boven besproken wettelijke grondroedersregeling. Het gaat echter ook om: nieuwe veiligheidseisen en een saneringsprogramma voor aardgasleidingen en andere gevaarlijke stoffen opstellen; ruimte reserveren voor (nieuwe) buisleidingen en vastleggen in ruimtelijke plannen; afspraken maken over veiligheidszorgsystemen; een adequate toezichtorganisatie met duidelijke ver- antwoordelijkheden opzetten; een strategische visie voor buisleidingen en buislei- dingvervoer ontwikkelen en die met de ruimtelijke reserveringen in de Nota buisleidingen vastleggen. Voor de Gasunie is de oplossing niet zo simpel als de VNG stelt. Gasunie vindt dat de overheid eerst duidelijkheid moet geven over de problematiek in breder verband. Er moet eenduidig kabinetsbeleid komen dat niet alleen op gasleidingen van toepassing is, maar ook in een breder verband. De Gasunie benadrukt overigens dat bij nieuwbouwprojecten al rekening wordt gehouden met de nieuwe richtlijn. Voor de VNG is het duidelijk dat de gemeenten niet voor de kosten op mogen draaien, als ze zich netjes aan de regel uit 1984 hebben gehouden. 19

22 6 Gasincidenten 6.1 Raad voor de Transportveiligheid 6.2 Continuon Netbeheer: Leiden Nederland kent sinds 1 juli 1999 een bij wet ingestelde Raad voor de Transportveiligheid (sinds 2005: Onderzoeksraad voor Veiligheid), die belast is met het onafhankelijk onderzoek naar de oorzaken van ongevallen of incidenten in alle transportsectoren, zoals de luchtvaart, scheepvaart, rail- en wegverkeer en buisleidingen. Nederland is het zesde land ter wereld dat besloten heeft tot de oprichting van een dergelijk multimodaal college. Op de website van de Raad voor de Transportveiligheid worden diverse gasincidenten gedetailleerd onderzocht. Naar aanleiding van de resultaten worden de verantwoordelijke instanties gewezen op geconstateerde tekortkomingen en mogelijke oplossingen. In de volgende drie paragrafen wordt ingegaan op drie ongevallen die betrekking hadden op de drie grote netbeheerders in Nederland. Nuon moet een veiligheidsbeleid opstellen voor een veilig beheer van haar gasnetwerk. Zo kan Nuon ervoor zorgen dat normen en regels voor een veilig netwerkbeheer aantoonbaar worden toegepast. Dat is één aanbeveling die de Raad voor de Transportveiligheid heeft uitgebracht in een rapport over een gasongeval dat op 12 juni 2001 plaatsvond in het centrum van Leiden. Daar werd tijdens herstratingswerkzaamheden met een asfaltfreesmachine een gasleiding geraakt, die slechts 15 cm onder de bovenzijde van het wegdek bleek te liggen. De ondiepe ligging van deze leiding was niet bekend. De regel is dat de dekking voor een dergelijke gasleiding minimaal 65 cm moet zijn. Het gasongeval leidde alleen tot materiële schade; de asfaltfreesmachine, waarde E , brandde uit. Eén conclusie in het rapport is, dat de verantwoordelijkheid ten aanzien van de veiligheid van het gasdistributienetwerk in Leiden formeel berust bij Continuon Netbeheer en dat Nuon Infra in de praktijk het netwerk beheert. Deze verantwoordelijkheid is echter niet expliciet ingevuld. De Gemeente Leiden, die verantwoordelijk is voor het beheer van de openbare ruimte en die aan de energiebedrijven een doorlopende vergunning

23 heeft verleend voor het aanleggen en onderhouden van gasleidingen, houdt geen toezicht op de naleving van de geldende veiligheidseisen. veel grondzakking optreedt. Eneco Netbeheer heeft inmiddels aangegeven deze koppelingen in een periode van 5 jaar te gaan vervangen. De raad heeft vastgesteld dat de gasnetbeheerders er geen systeem op na houden voor de registratie van ongevallen en incidenten en voor de onderlinge uitwisseling van gegevens daarover, om gezamenlijk te kunnen streven naar verbetering. De inrichting van een dergelijk systeem wordt aanbevolen. Continuon Netbeheer wordt aanbevolen een veiligheidsbeleid te gaan voeren, dat beantwoordt aan NEN-norm Deze norm vraagt onder meer om eenduidige toedeling van verantwoordelijkheden voor de uitvoering van het veiligheidsbeleid. Het gasongeval kon onder meer plaatsvinden, doordat de betrokken aannemer geen rekening hield met een zo ondiep liggende gasleiding. Bij oppervlaktewerkzaamheden zoals het frezen van asfalt is ook niet gebruikelijk dat een aannemer op zoek gaat naar niet duidelijk in kaart gebrachte leidingen. Bij graafwerkzaamheden gebeurt dat wel. 6.3 Eneco Netbeheer: Bergschenhoek, 2003 Eneco Netbeheer moet volgens de Raad voor de Transportveiligheid ervoor zorgen dat voor woningen die op een mogelijk onveilige manier zijn aangesloten op het gasdistributienetwerk, maatregelen worden getroffen. Deze woningen zijn met de gasleidingen in de straat verbonden door middel van flexibele koppelingen. Op basis van onderzoek dat is uitgevoerd naar aanleiding van een gasontploffing in 2003 in de Gemeente Bergschenhoek concludeert de raad dat Eneco Netbeheer geen adequaat systeem voor veiligheidsmanagement heeft. Daardoor werd pas na een aantal incidenten ontdekt dat de veelvuldig toegepaste flexibele koppelingen niet geschikt zijn voor de situaties waarin zij worden gebruikt, namelijk in gebieden waar De raad concludeert verder dat de Rijksoverheid geen adequaat toezicht houdt op het veiligheidsmanagement van de gasnetbeheerders. De beheerders zelf werken op basis van door hun brancheorganisatie, de KVGN, vastgestelde richtlijnen. In het onderzochte geval bleek ten eerste dat de richtlijn voor toepassing van de flexibele koppeling onvolledig was. Verder bleek dat Eneco Netbeheer niet werkt conform de KVGN-richtlijn, die onder meer voorschrijft dat in het kader van preventief onderhoud de flexibele koppelingen regelmatig moeten worden opgegraven en gecontroleerd. De raad concludeert dan ook dat Eneco Netbeheer veiligheid niet voldoende prioriteit heeft gegeven. Op basis van dit en eerdere onderzoeken concludeert de raad dat de veiligheid in de gasdistributiesector niet voldoende wordt gewaarborgd. Vanwege de onduidelijkheden die blijken te bestaan op het gebied van de verantwoordelijkheid voor de regels en de naleving ervan beveelt de Raad voor de Transportveiligheid aan dat de minister van Economische Zaken een publiek debat organiseert over wat nu werkelijk verwacht mag worden van professionele netwerkbeheerders zoals Eneco Netbeheer. 6.4 Essent Netwerk: Groningen, 2003 Essent Netwerk Noord, de beheerder van het Groningse gasdistributienetwerk waar op 27 maart 2003 een grote hoeveelheid gas uitlekte, heeft een onvoldoende ontwikkeld netwerkbeheerssysteem. Door het ontbreken van een dergelijk netwerkbeheersysteem heeft het bedrijf te weinig kennis van de risico s die de constructie van het gasnetwerk met zich meebrengt Dat concludeert de Raad voor de Transportveiligheid in een rapport over de gasuitstroming in Groningen. Persoonlijke 21

24 ongevallen of directe schade ontstonden niet. Wel moest het verkeersknooppunt Julianaplein geruime tijd worden afgesloten, omdat het meer dan 2 uur duurde voordat de betreffende gasleiding kon worden afgesloten. De lekkage ontstond door een breuk van een gietijzeren afsluiter in de gasdistributieleiding. De breuk van de afsluiter ontstond bij het uitvoeren van graafwerkzaamheden ten behoeve van de waterleiding, die ter plaatse op twee meter afstand van de gasleiding loopt. Deze potentieel gevaarlijke situatie was door Essent Netwerk Noord niet voldoende herkend en er waren geen maatregelen getroffen om de gasleiding te beveiligen tegen eventuele grondverschuivingen, als gevolg van de werkzaamheden. In de branche is algemeen bekend dat dergelijke gietijzeren afsluiters kwetsbaar zijn en in de nieuwste normen van 1994 zijn dergelijke afsluiters niet meer toegestaan. Deze kennis was echter nog niet verwerkt in het netwerkbeheersysteem van Essent Netwerk Noord. Ook waren de consequenties van de nieuwe norm voor oudere constructies van voor 1994 niet overdacht. Het rapport van het gasincident in Groningen is het zevende rapport van de raad over ongevallen en incidenten met buisleidingen. Een opvallend punt bij dit onderzoek is opnieuw het niet in de praktijk toepassen van de door de branche zelf opgestelde normen en richtlijnen. Vooral in een sector waarin het model van zelfregulering hoog in het vaandel staat, verwacht de Raad een groot respect voor de eigen normen. Gezien de, bij de zeven onderzoeken, geconstateerde gebrekkige naleving dringt de vraag zich steeds meer op wat de feitelijke waarde is van deze door de branche opgestelde normen en richtlijnen. De Raad voor de Transportveiligheid maakt zich dan ook zorgen over de veiligheid van het gasnetwerk in Nederland, als de branche aan de zelfregulering onvoldoende inhoud blijft geven. 6.5 Veilig thuis Keur In 2002 is in opdracht van het ministerie van VROM onderzoek gedaan naar het aantal ongevallen door onveilige gas-, water- en elektriciteitsinstallaties, plus de te verwachten risico s voor de toekomst. Het bleek dat jaarlijks naar schatting 8 tot 12 doden vielen door ongelukken met gasinstallaties in de woning en 1 tot 2 doden door ongelukken tijdens het werken aan de elektriciteitsinstallatie. Het aantal ongelukken lijkt niet toe te nemen. Dit hangt samen met het op de markt komen van steeds veiliger ketels, met de aanwezigheid van meer elektriciteitsgroepen in de meterkast en met de aardlekschakelaar. Na de liberalisering is de controle op de huisinstallaties in het slop gekomen. Sinds 2000 heeft de provincie en de gemeente de taak gekregen om toe te zien op de naleving van de regelgeving met betrekking tot de nutsvoorzieningen (gas, water, elektra). Door aanwijzing in het Bouwbesluit is de controle hierop een publiekrechtelijke taak geworden. Dit is het gevolg van de privatisering van de nutsbedrijven, die in het verleden deze taak behartigden. Voor de nutsbedrijven houdt hun verantwoordelijkheid tegenwoordig op bij de meter. De gebouweigenaar is uiteraard nog steeds verantwoordelijk voor de kwaliteit van de gas- en elektriciteitsinstallatie. Als gevolg van deze veranderde situatie is een discussie in Nederland op gang gekomen over hoe toezicht kan worden gehouden op de veiligheid van binnenhuisinstallaties. EnergieNed, de Vereniging Nederlandse Gemeenten en uneto vni hebben als reactie gezamenlijk een systeem ontwikkeld om de veiligheid van gas- en elektra-installaties te controleren. Deze keuring stond bekend onder de naam APK-W en heet nu Veilig thuis Keur. 22