De kwaliteit van de Nederlandse stroomnetten. Geactualiseerd overzicht

Transcriptie

1 De kwaliteit van de Nederlandse stroomnetten Geactualiseerd overzicht

2 uneto-vni is de ondernemersorganisatie voor de installatiebranche en de technische detailhandel

3 De kwaliteit van de Nederlandse stroomnetten Geactualiseerd overzicht Ruud Hoevenagel Jaap Korpel Zoetermeer, oktober 2008

4 Dit onderzoek is gefinancierd door uneto vni. De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij EIM. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van EIM. EIM aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden. The responsibility for the contents of this report lies with EIM. Quoting of numbers and/or text as an explanation or support in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of EIM. EIM does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections. uneto-vni, oktober 2008

5 Inhoudsopgave 1 Overzicht Samenvatting Invloeden Kenmerken Acties 9 2 Een verouderd stroomnet? Leeftijd Vervangingsgolf Harde gegevens Lage tarieven 13 3 Stroomstoringen Diefstal Grote storingen Registratie Stroomonderbrekingen Oorzaken Vergelijking 18 5 Belasting stroomnet Stroomverbruik Reservecapaciteit Windgevoelig Nieuwe elektriciteitscentrales Calamiteitsvermogen 26 6 Wet- en regelgeving DTe Kritiek Veelomvattend Eerste evaluatie Splitsingswet 31 7 Aandachtspunten 33 4 Maatschappelijke schade Haaksbergen (2005) en Bommelerwaard (2007) Aansprakelijkheid Claimcultuur Stroomschadeverzekering Noodaggregaten Economische schade 22 3

6 4

7 Kwaliteit stroomnetten In onze hoogontwikkelde samenleving zijn productie, logistiek, informatie en communicatie steeds meer afhankelijk van de stroomnetten. Storingen leiden tot productieverlies, ongemakkelijke, gevaarlijke en onveilige situaties. Het is dus zaak dat de stroomnetten en de stroomvoorziening van hoge kwaliteit zijn. Het geactualiseerde rapport De kwaliteit van de Nederlandse stroomnetten geeft in kort bestek inzicht in de relevante wet- en regelgeving, omvang, kwaliteit en leeftijd van de stroomnetten. De Vakgroep Infratechniek van uneto vni is daarover in gesprek met de netbeheerders. Want het is belangrijk om met elkaar zicht te krijgen op wat er nodig is om de netten op het gewenste niveau te houden. André Boumans Voorzitter Vakgroep Infratechniek Bij de Vakgroep Infratechniek van uneto vni zijn elektrotechnische bedrijven aangesloten die zich richten op het ontwerp, de aanleg, het onderhoud van en de service aan: distributie- en transportnetten voor energie (laag-, midden- en hoogspanning); distributie- en transportnetwerken voor telecommunicatie; kabeltelevisienetwerken van kopstation tot abonneeaansluiting; openbare verlichting langs wegen, vaarwegen, terreinen, spoorwegen, emplacementen en perrons; installaties voor verkeersmanagement, -regeling, -meting en wegsignalering; grote infrastructurele projecten en voorzieningen zoals de Betuwelijn, HSL-lijn en voorzieningen op luchthavens. Belangrijke opdrachtgevers zijn onder andere Rijkswaterstaat, gemeenten, energiedistributiebedrijven, NS, kabeltelevisie-exploitanten, luchthavens, telecombedrijven en andere grote particuliere opdrachtgevers. 5

8 1 Overzicht 1.1 Samenvatting 1.2 Invloeden Onderstaand figuur geeft een samenvattend overzicht van de discussie die in deze notitie centraal staat: de kwaliteit van het stroomnet in Nederland. Ingegaan wordt op elementen die de kwaliteit van het stroomnet kunnen beïnvloeden. Verder wordt stilgestaan bij enkele typerende kwaliteitskenmerken: het aantal stroomstoringen, de vervangingsinvesteringen, de geleden economische schade en de kennis om het stroomnet te onderhouden. Acties om de kwaliteit te verbeteren zijn er ook: maatregelen om het aantal graafincidenten te verminderen, meer reservecapaciteit creëren, de energiebedrijven splitsen en proberen de aansprakelijkheid meer prikkelend te regelen Liberalisering Eén element die de kwaliteit van het Nederlandse stroomnet in belangrijke mate kan beïnvloeden is de liberalisering die in de energiemarkt heeft plaatsgevonden. Voor de liberalisering werden de netcomponenten standaard om de 30 jaar vervangen. Nu vindt vervanging - in concurrentie - veel vaker plaats wanneer er iets stuk dreigt te gaan. Dit proces van uitnutting wordt in de hand gewerkt door het feit dat de netbeheerders verbonden zijn aan de commerciële energieleveranciers. Ongeveer 40% van de omzet van de stroomleveranciers is geld dat men ontvangt voor het beheer van het stroomnet. Figuur 1. Overzicht van de discussie Invloed: - Liberalisering - Tarieven - Aansprakelijkheid - Belastingnetten De kwaliteit van het stroomnet in Nederland Kenmerk: - Meer stroomstoringen - Investeringen - Economische schade - Kennisonderhoud Acties: - Minder graafincidenten - Aansprakelijkheid - Splitsen netbeheer - Reservecapaciteit Zo krijgen de stroombedrijven een loyaliteitsconflict. Aan de ene kant moeten ze er financieel sterk voor staan om de concurrentie op de stroommarkt aan te kunnen, anderzijds krijgen ze vaste bedragen binnen voor het netbeheer die ze niet perse aan netbeheer hoeven te spenderen. En er is geen instantie, ook DTe niet, die de besteding van de geïnde tarieven controleert. Zo worden bedrijven indirect gestimuleerd zo min mogelijk geld aan netbeheer te spenderen, want hoe minder onderhoud, hoe hoger de winst. Er is dus goede reden om aan te nemen dat sinds de liberalisering minder preventief netbeheer wordt gepleegd: nu staan andere prikkels bovenaan. Bron: EIM,

9 1.2.2 Kortingen DTe In de Elektriciteitswet 1998 staat dat de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa) de maximum nettarieven vaststelt voor elk bedrijf in Nederland dat beheerder is van een elektriciteitsnetwerk. Elk jaar dient een netbeheerder daarom bij de Raad een voorstel in met daarin de tarieven die hij het volgende jaar wenst te hanteren. De DTe beoordeelt deze tarievenvoorstellen. De Raad heeft op 31 januari 2007 de definitieve tarieven voor het jaar 2007 vastgesteld. Voor TenneT (landelijk) heeft de Raad bovendien ingestemd met tariefverhogingen om de kosten te dekken van aanmerkelijke en uitzonderlijke investeringen. In de Elektriciteitswet 1998 staat dat DTe kortingen ter bevordering van een doelmatige bedrijfsvoering vaststelt voor elk bedrijf in Nederland dat beheerder is van een elektriciteitsnetwerk. Met dit systeem houdt men rekening met het feit dat klanten niet kunnen kiezen voor een andere netbeheerder. Via regulering van de tarieven probeert men de netbeheerders scherp te houden en het klantbelang te verdedigen. periode aan te scherpen, aangezien de netbeheerders volgens Nma-onderzoek ruim voldoende middelen hebben om te investeren in hun netwerken Aansprakelijkheid Als een stroomstoring plaatsvindt, zijn de netbeheerders niet aansprakelijk voor de geleden schade (tenzij ze het zelf veroorzaken). Pas wanneer een huishouden of bedrijf langer dan 4 uur zonder stroom zit, heeft men recht op 35 euro compensatiebetaling die wordt verrekend met de eindafrekening. Voor iedere vier uur die de storing langer duurt komt daar 20 euro bij. De vergoeding voor bedrijven (grootverbruikers) ligt op 910 euro, plus 500 euro per vier uur extra. Dit zijn verhoogde bedragen, die in 2007 ingevoerd zijn. Verwacht wordt dat hierdoor jaarlijks in totaal geen 3 miljoen, maar tot 9 miljoen aan compensatie zal worden uitbetaald. De prikkel voor energiebedrijven om stroomstoringen te voorkomen en om het netwerk goed te onderhouden blijft echter nog altijd beperkt. Er zijn zelfs geluiden dat men bij een reparatie ongeveer uitgaat van een tijd van maximaal 4 uur. De kortingen worden toegepast op de omzet van de netbeheerder die hij behaalt met een vooraf bepaalde afzet. De wijze waarop DTe deze kortingen vaststelt is vastgelegd in een methodebesluit. De methode en kortingen gelden voor één reguleringsperiode. Belanghebbende partijen krijgen telkens eerst de gelegenheid om te reageren op een ontwerpmethodenbesluit. De NMa heeft in juni 2006 de methode vastgesteld waarmee de korting ter bevordering van de doelmatige bedrijfsvoering (x-factor) wordt berekend voor de derde reguleringsperiode ( ). Deze is in september 2006 uiteindelijk vastgesteld op 1,1. Er wordt rekening gehouden met twee objectiveerbare regionale verschillen: de noodzaak om waterkruisingen aan te leggen en verschillen in lokale heffingen. De vastgestelde q-factoren varieren van -0,1 tot +0,6 per jaar. De Nma is van plan om de regulering voor de Hoewel stroomstoringen soms tot grote schade leidt bij sommige industrieën, zoals de raffinaderijen van Shell, hoeven energiebedrijven niet bang te zijn voor schadeclaims. De aansprakelijkheid van de netbeheerder ten opzichte van zakelijke verbruikers is uitgesloten, tenzij er sprake is van grove schuld of opzet. Dat is vastgelegd in de algemene leveringsvoorwaarden van alle netbeheerders. Onder de Elektriciteitswet 1998 heeft de netbeheerder slechts een inspanningsverplichting, geen resultaatverplichting. Echte grootverbruikers hebben met deze situatie niet zoveel moeite, zo lijkt het. Volgens staalconcern Corus accepteren de energieintensieve industrieën dat de stroom zo nu en dan uitvalt. De schadeclaims zouden voor een netbeheerder niet op te brengen zijn. We zouden met zijn allen een forse premie moeten gaan betalen voor onze stroom. Zolang het stroomnet zo betrouwbaar is als nu, nemen wij de risico s voor lief. 7

10 1.2.4 Belasting stroomnet De laatste oorzaak die invloed heeft op de kwaliteit van het stroomnet is het feit dat deze netten vaker overbelast worden. Hier zitten twee kanten aan: aan de ene kant is er minder reservecapaciteit aanwezig die kan worden ingezet in geval van overbelasting, aan de andere kant is er een gestaag groeiende vraag naar elektriciteit in Nederland. Meer en meer apparaten lopen op stroom, terwijl het bouwen van nieuwe centrales minder vaak plaatsvindt. Steeds meer stroom wordt dan ook geïmporteerd. Deze band met het buitenland kan ook problemen opleveren, getuige de ervaringen met een overcapaciteit aan windenergie vanuit Duitsland. Vanwege technische beperkingen van het Duitse net, leveren de windmolens een zware belasting op voor de grensoverschrijdende verbindingen met Nederland. Als in het noorden van Duitsland een stevige bries opsteekt, gaan daar tal van windmolens volop elektriciteit produceren. De Duitse gebruikers zijn verplicht om deze groene stroom als eerste af te nemen. Vaak zijn dan op andere plaatsen energiecentrales nog niet afgesloten en worden de elektriciteitsleidingen zwaar belast. Uiteraard zouden nieuwe elektriciteitscentrales de belasting van het stroomnet kunnen verminderen. Hoewel door diverse energiebedrijven plannen zijn geopenbaard om nieuwe elektriciteitscentrales te bouwen (die dan tussen 2009 en 2012 klaar zouden moeten zijn), ziet het ernaar uit dat de nieuwe centrales, als ze straks klaar zijn, nog enkele jaren moeten wachten voordat zij kunnen worden aangesloten op het hoogspanningsnet. Dit heeft te maken met de vergunningenprocedures in Nederland. 1.3 Kenmerken Meer stroomstoringen Het meest concrete kenmerk van de slechter wordende kwaliteit van de stroomnetten is een toename van het aantal stroomstoringen. In hoofdstuk 3 valt te lezen dat het aantal storingen in 2007 op lag, 10% hoger dan in 2005 en 41% hoger dan in En vermoedelijk nog hoger dan in de jaren , al zijn de registraties over deze periode minder betrouwbaar. Volgens onderzoek van MKB Nederland uit 2002 wordt jaarlijks ongeveer 30% van de MKB bedrijven getroffen door een stroomstoring. Uit een onderzoek van SEO uit 2003 bleek dat 44% van de ondervraagde bedrijven in de afgelopen 12 maanden een stroomstoring hadden meegemaakt Vervangingsinvesteringen Wanneer oude netcomponenten niet op tijd worden vervangen door nieuwe zal de gemiddelde leeftijd van het stroomnet toenemen. Hierover heeft zich een strijd ontwikkeld tussen de TU Delft (professor Smit), DTe en EnergieNed. De vraag is welke leeftijd van de netcomponenten kritisch is en waar precies de problemen liggen. Smit verschilt hierin van mening met EnergieNed, maar echt harde cijfers ontbreken (zie hoofdstuk 2). Wel staat vast dat er in de komende 20 jaar een vervangingsgolf aankomt waarin veel geïnvesteerd zal moeten worden Economische schade Een derde kenmerk is de economische schade die door bedrijven en huishoudens wordt geleden als gevolg van de toename in het aantal stroomstoringen. Er zijn verschillende onderzoeken geweest die geprobeerd hebben hiervan een schatting te maken. MKB Nederland schermt met een schade van 225 miljoen euro per jaar, terwijl volgens SEO de toegevoegde waarde van een uur verloren productie in Nederland 121 miljoen euro bedraagt. In hoofdstuk 4 staat een gedetailleerd overzicht van de gevonden uitkomsten. 8

11 1.3.4 Kennis onderhoud Een vierde kenmerk van het mindere onderhoud aan netbeheer is hiervan een logisch voortvloeisel: de kennis over het onderhouden van de stroomnetten vloeit weg. Steeds minder personeel van energiebedrijven en installatiebedrijven hebben de kennis om de stroomnetten te onderhouden. Ook de instroom van studenten bij de ROC s en universiteiten, die in dit onderhoud verder willen gaan, neemt af. Deze constatering baart zowel MKB-Nederland, uneto vni als de belangrijkste betrokken brancheorganisatie en de netbeheerders grote zorgen. Een complicerende factor is dat het onderhoud aan de stroomnetten steeds geavanceerder wordt en meer ICT gaat bevatten. 1.4 Acties het Kadaster. Het wetsvoorstel Informatie-uitwisseling Ondergrondse Netten is op 5 februari 2008 door de Eerste Kamer aanvaard. Bouw- en kabelbedrijven moeten hun graafactiviteiten digitaal melden. Het Kadaster neemt ruim de tijd voor invoering van de wet, omdat veel kaarten van leidingen en buizen nog niet gedigitaliseerd zijn Meer aansprakelijkheid Het is moeilijk om energiebedrijven aansprakelijk te stellen voor de geleden economische schade. Zelfs bedrijven als Shell en Total hebben moeite om hun schadeclaim gehonoreerd te krijgen. Hoewel volledige aansprakelijkheid niet te handhaven is, biedt de huidige uitkering (voor de eerste vier uur onderbreking) van 35 euro aan huishoudens en 910 euro aan bedrijven geen prikkel om het aantal stroomstoringen te voorkomen Minder graafincidenten Bij het uitvoeren van graafwerkzaamheden komt het regelmatig voor dat er graafincidenten ontstaan (jaarlijks ongeveer ). Dit kost veel geld. Onderzocht is dat de directe schade aan kabels en leidingen tussen de 40 tot 75 miljoen euro per jaar bedraagt. Naast de economische schade aan de kabel of leiding zelf, leidt een graafincident ook tot onderbreking van diensten zoals gas, elektriciteit en telecom. Bovendien kan een incident levensgevaarlijk zijn voor de graver en de omgeving. Volgens Enbin (2007) werd 34% van de stroomonderbrekingen door graafwerk veroorzaakt (zie ook hoofdstuk 3). DTe probeert de beheerders van de elektriciteitsnetten (ook) via een andere methode financieel te belonen of te bestraffen voor de kwaliteit van hun netwerk (q-factoren). Naast de huidige regulering, die ervoor zorgt dat de tarieven die consumenten betalen voor hun transport niet te hoog zijn, wil DTe dat de consument verzekerd is van een goede kwaliteit. In de afgelopen jaren zijn de transporttarieven voor elektriciteit met 1,4 miljard euro gekort. Dat geeft een prikkel om efficiënter te werken, maar kan ook leiden tot onverantwoorde bezuinigingen, aldus DTe. Met ons nieuwe systeem zorgen wij ervoor dat de consument van een optimale prijs-kwaliteitverhouding kan blijven genieten. Minister Van der Hoeven van Economische Zaken wil het aantal graafincidenten terugdringen door de grondroerders te verplichten voorafgaande aan hun graafwerkzaamheden deze te melden bij een digitaal loket. De kabel en leidingbeheerders worden verplicht om de grondroerders tijdig te voorzien van betrouwbare informatie over de ligging van zijn kabels of leidingen, eveneens via dit digitale loket. Beiden zijn verplicht zich aan te sluiten bij het informatiesysteem waarvan het loket onderdeel uitmaakt. Het loket wordt ondergebracht bij Netbeheerders die meer onderbrekingen hebben dan de door DTe vastgestelde norm moeten lagere tarieven aan hun afnemers berekenen. Scoort een netbeheerder beter dan de norm, dan mag hij zijn tarieven verhogen. Aan de hand van het kwaliteitsreguleringssysteem kan DTe de netbeheerders beoordelen op de efficiëntie van de bedrijfsvoering èn op de betrouwbaarheid van het netwerk. 9

12 De mate van tariefaanpassing is gebaseerd op de schade die consumenten bij een onderbreking ondervinden. Deze schade is gebaseerd op het onderzoek dat SEO in 2004 in opdracht van DTe onder huishoudens en bedrijven heeft uitgevoerd (Op prijs gesteld maar ook op kwaliteit). In dit onderzoek is de schade die kleinverbruikers bij een onderbreking ondervinden op grondige wijze bepaald. Bij een jaarlijkse uitvalsduur van ongeveer 30 minuten bedraagt deze schade voor een huishouden gemiddeld 3 euro per jaar. Voor MKBbedrijven is dit ongeveer 34 euro per jaar Splitsen netbeheerders Een derde actiepunt betreft de wens van de overheid, om het netbeheer los te koppelen van de energiebedrijven. Volgens velen, waaronder bijvoorbeeld de Consumentenbond en MKB-Nederland, is het loskoppelen van netbeheer een goed besluit. De betrouwbaarheid van het stroomnet wordt door de centralisatie van het beheer van het hoogspanningsnet bij Tennet en de versterking van de onafhankelijkheid van de distributienetten vergroot. Niet langer zal zijn toegestaan dat netbeheerders aan de ene kant en leveranciers aan de andere kant onderdeel uitmaken van één energiebedrijf. Hiermee wil de minister maximale transparantie en een beter toezicht bewerkstelligen. Bovendien zorgt de afsplitsing voor een borging van de maatschappelijke belangen in een internationale energiemarkt. De afnemer van elektriciteit is uiteindelijk het meest gebaat bij de splitsing doordat sprake is van een betrouwbare energievoorziening en energie tegen concurrerende prijzen beschikbaar is. in Nederland moeten zich opsplitsen in een netwerkbedrijf dat de netten beheert en een commercieel bedrijf dat de productie en levering verzorgt. De netbeheerders moeten alle strategische taken ten aanzien van het netbeheer zelf uitvoeren. TenneT (beheerder van het landelijke hoogspanningsnet) gaat alle netten van 110 kv en hoger beheren. Nadat de wet op 1 juli 2008 in werking is getreden, hebben de energiebedrijven nog twee en een half jaar de tijd om te splitsen. De uiteindelijke splitsingsdatum wordt dus uiterlijk per 1 januari Aandeelhouders (provincies en gemeenten) kunnen direct na splitsing hun aandelen in de commerciële bedrijven verkopen. Het kabinet is verder van mening dat het verkopen van een minderheid van de aandelen (49%) in de stroomnetten aanvaardbaar is Meer reservecapaciteit Als vierde actiepunt wil de overheid de energiebedrijven stimuleren om meer (reserve) capaciteit te bouwen, zodat stroomtekorten minder snel plaatsvinden. De minister wil voorkomen, dat na 2007 een tekort ontstaat aan middelen om in ons land stroom op te wekken. Voor bedrijven die stroom produceren is het nu niet erg aantrekkelijk om te investeren in productiemiddelen die de pieken in het verbruik kunnen opvangen. De minister wil daarom investeringen in piekvermogen stimuleren, door het creëren van een nieuwe markt van betrouwbaarheidscontracten op de stroombeurs APX. Productiebedrijven worden dan niet alleen beloond voor levering bij de top in het verbruik, maar ook voor het beschikbaar stellen van productiecapaciteit in tijden van schaarste. 10 Het voornemen tot splitsen is mede ingegeven door de angst dat buitenlandse bedrijven in de toekomst eigenaar kunnen worden van het Nederlandse stroomnet. Het kabinet heeft op 30 augustus 2005 hiertoe een wetsvoorstel naar de Tweede Kamer gestuurd om de onafhankelijkheid van de elektriciteits- en gasnetten in Nederland structureel te waarborgen. Begin 2007 viel het besluit. De nu nog geïntegreerde energiebedrijven Volgens TenneT is die angst echter ongegrond: zij voorspelt (juli 2007), dat Nederland vanaf 2009 per saldo electriciteit zal gaan exporteren. Tot en met 2014 staat voor circa 13 GW aan nieuwbouw gepland (op een beschikbaar vermogen van 20 GW) en de helft daarvan komt reeds vóór 2011 beschikbaar. En voor de komende jaren is het stroomaanbod uit het buitenland volgens TenneT ruim voldoende.

13 2 Een verouderd stroomnet? 2.1 Leeftijd 10% netcomponenten ouder dan 30 jaar Het Nederlandse stroomnet is op leeftijd. Zonder aanvullende investeringen zal het aantal stroomstoringen door de veroudering in de komende 10 jaar spectaculair stijgen. Dit zegt professor Johan Smit, hoogleraar hoogspanningstechnologie van de TU Delft in het NRC Handelsblad van 8 februari Smit adviseert energiebedrijven hoe ze het onderhoud van elektriciteitsnetten kunnen aanpakken. Vanaf 1960 is het elektriciteitsnet in Nederland fors uitgebreid. Dat had te maken met de toenemende industrialisatie en de introductie van elektrische apparatuur in het dagelijkse gebruik. Feit is nu dat die uitbreiding van het stroomnet aan het verouderen is. Al sinds medio jaren negentig nemen we een stijging waar van het aantal storingen wegens verouderde installaties. We rekenen in internationaal verband met een gemiddelde ouderdom van netcomponenten van 30 jaar. De maximale levensduur ligt volgens internationaal onderzoek tussen de 38 en 48 jaar. Nu nog is een kleine 10% van de netcomponenten de kritische leeftijd van 30 jaar gepasseerd. Maar ruim 40% van de componenten gaat de komende tien jaar die grens voorbij. We zien dan ook steeds meer installaties die last hebben van veroude- ringsverschijnselen. Dit betekent dat in Nederland in de komende tien jaar een forse toename van de stroomuitval is te verwachten. EnergieNed hanteert andere grenzen In een brief aan toenmalig staatssecretaris Wijn geeft EnergieNed, de koepel van stroombedrijven, rooskleuriger getallen. De meeste onderdelen van de netten hebben een levensduur van 40 tot 70 jaar, schrijft EnergieNed aan de staatssecretaris. Professor Smit: Je moet dat anders bekijken. Ik schat dat 80% van alle installaties inderdaad zeventig jaar of zelfs langer meegaat. Maar het gaat om de 20% die dat niet haalt. Die zorgt voor de plotselinge stroomuitval. Smit ontleent zijn cijfers aan het samenwerkingsverband Cigré waarin stroombedrijven uit 52 landen gegevens uitwisselen over hun netten, het beheer en de stroomuitval. Volgens EnergieNed is het probleem van de verouderde stroomnetten minder dramatisch dan Smit stelt. In een verklaring beaamt de koepel van stroombedrijven dat de komende periode het stroomnet vervangen moet worden maar meent dat hiervoor meer tijd beschikbaar is dertig jaar in plaats van de tien jaar die Smit veronderstelt. 11

14 Vervangingsgolf Smit verwacht dat over 10 à 15 jaar de vervangingsgolf in het stroomnet een piek zal kennen. In een presentatie voor MKB-Nederland, uneto vni en diverse netbeheerders (november 2005) liet hij een grafiek zien waarin duidelijk werd dat de vervangingsgolf in de westerse landen in 2020 zijn maximum kent. In de jaren zeventig was er een piek qua installatie van de stroomnetten en na ongeveer 50 jaar zal er dus een piek zijn qua vervanging. Om hoeveel miljard euro deze vervanging zal gaan, is nog onduidelijk. Figuur 2. Vervangingsgolf stroomnetten Installation Replacement Bron: Smit, 2005 Ook in een studie van KEMA wordt over deze golf gesproken: Een ander aspect is de leeftijdsopbouw van de componenten van het elektriciteitsnet. Veel is aangelegd in de jaren 60 en 70 en komt nu in de vervangingsfase terecht. Deze aankomende vervangingsgolf is niet nieuw en heeft in toenemende mate al een tiental jaren grote aandacht van de netbeheerders. (Uit: Aanvullende studie betrouwbaarheid elektriciteitsnetten in een geliberaliseerde markt. KEMA, 2003). Continuon Netbeheer Om de kwaliteit van het elektriciteitsnetwerk te vergroten investeert Continuon Netbeheer structureel in haar netwerk, zo valt op de website te lezen. Per jaar besteedt Continuon circa 55 miljoen euro aan vervanging van onder meer kabels, aansluitingen en transformators. Daarnaast wordt jaarlijks circa 130 euro miljoen geïnvesteerd in de uitbreiding van het netwerk en het vergroten van de capaciteit van bestaande netwerkonderdelen. Er van uitgaande dat de andere netbeheerders qua investeringen op hetzelfde niveau zitten, leert een simpele rekensom (op basis van het aantal klanten in Nederland) dat de netbeheerders samen ongeveer 150 miljoen euro per jaar besteden aan vervangingsinvesteringen. Op de website van NV. Continuon Netbeheer wordt nader ingegaan op de gepleegde investeringen in het elektriciteitsnetwerk. Zo startte Continuon in 2003 met een vervangingsprogramma van de Nekaldietmof, een verbindingsstuk, dat tot veel storingen leidde. In 2005 zijn 900 Nekaldietmoffen vervangen. Het Continuon netwerk bevat nu nog Nekaldietmoffen die doorlopend worden getest en waar nodig worden vervangen. Het vervangingsprogramma van Nekaldietmoffen wordt in 2006 voortgezet. Op lange termijn werkt Continuon onder meer aan de inzet van GSM-techniek in verdeelstations en het installeren van slimme meters bij klanten. 2.3 Harde gegevens Feit is wel dat er momenteel geen harde gegevens openbaar gemaakt worden of zijn over de leeftijd en kwaliteit van de netcomponenten. Smit schermt met cijfers van Cigré waar de grootste energiebedrijven bij zijn aangesloten. EnergieNed noemt andere cijfers. En ook de netbeheerders zullen toch wel weten hoe oud alle componenten van hun netwerk zijn. Deze gegevens zijn echter nog niet openbaar. Misschien dat de aanstaande splitsing van de netbeheerders en de daarbij voorgestelde gedeeltelijke privatisering van de netwerken meer publiekelijk inzicht zal geven in de staat van het netwerk. Immers, financiers

15 die een bod uitbrengen op een belang in een netwerk zullen wel willen weten hoe het is gesteld met de kwaliteit van dat netwerk. bedrijf aanzienlijk duurder uit dan bij normaal onderhoud; daarna boekt een bedrijf zoveel efficiencywinst dat men binnen tien jaar uit de kosten is. 2.4 Lage tarieven Bij de netbeheerders was het tot eind jaren negentig een gewoonte om onderdelen van de stroomnetten na dertig jaar - als ze waren afgeschreven - te vervangen. Sindsdien gaan de meeste bedrijven over tot vervanging als er mankementen dreigen. In hoeverre hebben netbeheerders genoeg geld om de noodzakelijke vervangingsinvesteringen te doen? De netbeheerders hebben tot en met eind jaren negentig misschien grote winsten gemaakt. Maar de kortingen die de toezichthouder DTe daarna heeft doorgevoerd op de tarieven hebben tot gevolg dat de bedrijven voor de essentiële innovaties geen middelen meer hebben. Op deze klaagzang van de netbeheerders wordt door DTe sceptisch gereageerd. Volgens medewerkers van deze toezichthouder wordt het gevaar van veroudering van het stroomnet gebruikt door deskundigen en bedrijven om hogere tarieven te bepleiten. Volgens Nmaonderzoek hebben de netbeheerders echter ruim voldoende middelen om te investeren in hun netwerken. Een efficiënt netbeheer Investeringen voor het onderhoud hoeven echter niet zo hoog te zijn als in het verleden. Nu zijn we in staat bij een stroomstoring geavanceerde metingen uit te voeren om vast te stellen waar de storing zich bevindt. Met deze methode, waarbij we met sensoren in componenten de zwakke plekken vinden, maken we het netbeheer efficiënter. Tot nu toe, vertelt Smit, is deze detectiemethode alleen toegepast op het hoogspanningsnet. Maar ook in het middenspanningsnet is de techniek te implementeren, zegt hij. De reden dat de methode niet door iedereen wordt toegepast is een financiële. De implementatie is niet goedkoop, de eerste jaren is een Kwaliteitsknelpunten Alle netbeheerders moeten op basis van artikel 21 van de Elektriciteitswet 1998 aan DTe hun kwaliteits- en capaciteitsplannen overleggen. Op de website van DTe zijn de plannen voor de periode openbaar en beschikbaar. Deze capaciteitsplannen bevatten ramingen van de totale behoefte aan transportcapaciteit voor een periode van 7 jaar. Eind 2005 zijn alle capaciteitsplannen geüpdatet. In de capaciteitsplannen wordt de opbouw van het huidige elektriciteitsnet van de netbeheerders beschreven met daarbij hun lange termijn visie, relevante ontwikkelingen en transportscenario s. Vervolgens wordt een inschatting van het capaciteitsbeslag van het net gemaakt. Aan de hand hiervan wordt een overzicht opgesteld van de in de planperiode te verwachten knelpunten met daarna een lijst van oplossingen om deze knelpunten te voorkomen. Hieronder worden enkele voorbeelden gegeven uit het Capaciteitsplan NV Continuon Netbeheer Kwaliteitsknelpunten Gelderland/Flevoland Apeldoorn: In het verdeelstation Apeldoorn zijn een aantal 150 kv en 110 kv luchtdruk vermogensschakelaars in 2003 aan het einde van hun levensduur. Ook de compressoren zijn aan vervanging toe. Verder is de 50 kv-installatie in 2003 aan het einde van zijn levensduur. Culemborg: In Culemborg zijn de lijnscheiders in 2004 van de verbindingen naar Tiel naar verwachting aan het einde van hun levensduur. Ede: Dit verdeelstation is naar verwachting in 2004 aan het einde van zijn levensduur. De primaire en secundaire installatie en de transformatoren zijn dan aan vervanging toe. Daarnaast zijn de scheiders nog niet verrebedienbaar. 13

16 Dodewaard: In het verdeelstation Dodewaard zijn de luchtscheiders aan het einde van de levensduur en nog niet verrebedienbaar. Ook het luchtnet en de compressoren zijn aan vervanging toe. Via deze verplichte capaciteitsplannen van de netbeheerders kan DTe toezicht houden op de knelpunten. In principe bieden alle voorziene knelpunten samen een beeld van de huidige kwaliteit van het Nederlandse stroomnet. 14

17 3 Stroomstoringen 3.1 Diefstal Stroomstoringen kunnen soms vreemde oorzaken hebben. Zo zijn in 2004 ruim inwoners van de Macedonische stad Tetovo en enkele omliggende dorpen zonder stroom komen te zitten na de diefstal van een 600 meter lange hoogspanningskabel. Hoe de dieven erin zijn geslaagd de vijf centimeter dikke koperen kabel mee te nemen zonder een schok te krijgen, is een raadsel. Op de kabel stond volt. 3.2 Grote storingen Op vrijdag 25 november 2005 knapte door hevige sneeuwval bij Haaksbergen een 110 kv-lijn van Essent Netwerk. Ongeveer huishoudens en bedrijven zaten 30 tot 60 uur zonder stroom. In Eibergen, Neede en omgeving, waar Continuon opereert, hadden klanten 12 tot 30 uur geen stroom. Datzelfde weekend zaten woningen in Hulst 16 tot 24 uur in het donker door draadbreuken in een 50 kv-lijn van Delta Netwerkbedrijf ook door de sneeuw - en door uitval van een 150 kv-lijn van hetzelfde energiebedrijf bovendien 6 uur lang woningen in Rilland. Uitval van een 150 kv station in Belfeld van Essent veroorzaakte 50 minuten stroomuitval in woningen. Anderhalf jaar later raakte, weer bij bij Haaksbergen, een ponton met hijskraan de hoogspanningslijn en zaten huishoudens gedurende 7 uur zonder stroom. Op 12, 13 en 14 december 2007 zaten ongeveer huishoudens in de Tieler- en Bommelerwaard ruim twee dagen zonder stroom, nadat een Apache-helikopter tegen hoogspanningskabels bij Hurwenen was aangevlogen,. De schade wordt geschat op tientallen miljoenen, de getroffen huishoudens krijgen van netbeheerder Continuon een schadevergoeding van 255 (conform de wettelijke norm). Kort na de stroomstoring verklaarde Minister Van der Hoeven (EZ), dat zij het electriciteitsnet wil aanpassen om de kans op herhalingen te verkleinen. 3.3 Registratie De registratie van de stroomonderbrekingen gaat terug tot 1975 en was een initiatief van de energiebranche zelf. Tot het jaar 2000 konden energiebedrijven hieraan op vrijwillige basis meedoen. Daarna is de storingsregistratie krachtens de Elektriciteitswet 1998 verplicht geworden en worden de storingscijfers van de netbeheerders jaarlijks aan de DTe gerapporteerd. 15

18 In mei 2003 rapporteerde DTe (zie kader) dat de stroomuitval in Nederland in werkelijkheid groter was dan wat de energiebedrijven rapporteerden. Het onderzoek vormde als het ware een ommekeer in de registratie van de stroomstoringen. Voor toenmalig staatssecretaris Wijn van Economische Zaken was het onderzoek aanleiding om de registratie van de stroomstoringen verder te verbeteren, nauwkeuriger te controleren en te verplichten. 1 De jaarlijkse uitvalsduur in 2001 voor een consument de tijd dat een gemiddelde laagspanningsklant geen elektriciteit heeft bedroeg volgens DTe in 2001 bijna 37 minuten. Dat is zes minuten meer dan EnergieNed over dat jaar rapporteerde. De cijfers staan in het jaarverslag van DTe. Er zijn verschillen tussen de rapportage van DTe en die van EnergieNed, geeft DTe in het jaarverslag aan, waardoor de cijfers niet één op één vergelijkbaar zijn. In de rapportages aan DTe zijn alle onderbrekingen, dus ook langdurige onderbrekingen, meegeteld. Daarnaast heeft DTe de rapportages ontvangen van alle netbeheerders; ook van diegenen die in 2001 nog niet meededen aan de vrijwillige Nestorrapportage van EnergieNed. DTe maakt een voorbehoud ten aanzien van de eigen gerapporteerde waarde van bijna 37 minuten. De administratieve organisatie en de interne controles van de netbeheerders waren volgens de dienst in 2001 nog niet voldoende op orde. uitvallen van de lijn van Essent werden automatisch ook vele Continuon klanten getroffen. Echter, omdat Continuon niet verantwoordelijk is voor de stroomuitval hoeft dit bedrijf de stroomstoring niet mee te nemen in hun registratie. Formeel hoeft Continuon de getroffen huishouden ook geen 40 euro schade te compenseren. Gezien de uitzonderlijke situatie en het ongemak dat de klanten hebben ondervonden heeft Continuon toch besloten om al haar klanten die getroffen zijn door de storing te compenseren 3.4 Stroomonderbrekingen Cijfers over het aantal stroomonderbrekingen in Nederland staan vermeld in het rapport Betrouwbaarheid van elektriciteitsnetten in Nederland in 2004, dat KEMA in opdracht van EnergieNed heeft geschreven. De cijfers hebben betrekking op Door Enbin (de netbeheerders) zijn recent in een persbericht ook enkele cijfers over 2007 (en 2006) vermeld. In het rapport wordt gewerkt met drie belangrijke kengetallen: het aantal stroomonderbrekingen per jaar, de gemiddelde onderbrekingsduur in minuten en de jaarlijkse uitvalduur. In tabel 1 staan de uitkomsten vermeld voor de jaren Ondanks de verbeterde registratie doen zich soms vreemde zaken voor, wat te maken heeft met de opbouw van het elektriciteitsnetwerk in Nederland. De in 2005 geknapte stroomkabel van Essent gaat vanuit Overijssel naar een verdeelstation van Continuon in Gelderland. Vanaf dit station worden door Continuon ongeveer klanten van stroom voorzien. Door het In 2007 waren er geregistreerde stroomonderbrekingen in Nederland. Dit komt neer op gemiddeld 50 stroomonderbrekingen per dag in Nederland. Per onderbreking werden in 2007 gemiddeld 137 klanten getroffen. Het aantal onderbrekingen is in de afgelopen jaren flink toegenomen. Volgens de Enbin gaat het in 88% van de gevallen om kleine storingen, waarbij gemiddeld 16 klanten enkel uren zonder stroom zitten Wijn stelde ook een landelijk meldpunt in voor stroom- en gasstoringen. Op deze website staan - na het intikken van de postcode - alle actuele gas- en stroomstoringen vermeld, inclusief de duur van de storing, het aantal getroffen aansluitingen, de uitgevallen component en de oorzaak van de storing (zie: Bron: EIM, 2008 De meeste stroomonderbrekingen vinden inderdaad plaats in het laagspanningsnet: 87% van alle onderbrekingen in Het hoogspanningsnet had in 2005 slechts 44 onderbrekingen, maar het aantal getroffen

19 Tabel 1. Stroomonderbrekingen in de periode Aantal stroomonderbrekingen Hoogspanningsnet Middenspanningsnet Laagspanningsnet Gemiddelde onderbrekingsduur (minuten) Hoogspanningsnet Middenspanningsnet Laagspanningsnet Jaarlijkse uitvalduur (minuten) klanten bij een onderbreking van het hoogspanningsnet is uiteraard veel hoger. In totaal hebben in 2007 ongeveer 2,5 miljoen klanten te maken gehad met een stroomonderbreking. De gemiddelde onderbrekingsduur bedroeg in minuten. Een onderbreking aan het laagspanningsnet duurt over het algemeen het langst. Een simpele rekensom leert dat alle geregistreerde onderbrekingen samen in 2007 in totaal [er van uitgaande dat ze één voor één worden opgelost] meer dan manuren bedroegen. 3.5 Oorzaken Tabel 2. Oorzaken van de stroomstoringen in 2003 en 2004 Oorzaak stroomonderbrekingen Graafwerk ,4% Sluimerende storing ,7% Overig (incl. leeg) ,5% Veroudering ,4% Overbelasting ,8% Overig (van buitenaf) ,7% Werking bodem ,3% Fabrikant ,0% Montage 749 1,9% Vocht 647 1,7% Weersinvloed 190 0,5% Bediening 136 0,4% Beveiliging 116 0,3% Beproeving 76 0,2% (Net-)ontwerp 50 0,1% Totaal ( ) % In het rapport Betrouwbaarheid van elektriciteitsnetten in Nederland in 2004 wordt nader ingegaan op de oorzaken van de geregistreerde stroomstoringen. In tabel 2 wordt een overzicht gegeven waarbij het totale aantal stroomstoringen in 2003 en 2004 samen zijn genomen, en geordend zijn naar de meest genoteerde oorzaak. Bron: EIM, 2006 In 2003 werden in totaal stroomstoringen geregistreerd, in 2004 waren dat er Ongeveer 85% van deze storingen had betrekking op het laagspanningsnet. Wanneer alle stroomstoringen in 2003 en 2004 worden samengevoegd, dan blijkt dat graafwerk goed was voor ruim 31% van de storingen, gevolgd door de categorie sluimerende storingen (24%) en de categorie overig (incl. leeg) (19%). Veroudering en slijtage staat 2 Een stroomstoring hoeft niet noodzakelijkerwijze te leiden tot een stroomonderbreking. De aantallen in tabel 2 zijn dan ook hoger dan in tabel 1. 17

20 op de vierde plaats met ruim 6% van alle geregistreerde storingen in 2003 en In 2007 meldt de Enbin, dat 34% van de stroom-onderbrekingen door graafwerk werd veroorzaakt. 3.6 Vergelijking Historisch Tabel 1 geeft aan dat de gemiddelde uitval over minuten per gebruiker was en in minuten. Wanneer vervolgens gekeken wordt naar de situatie in 2001, 2002 en 2003 dan lijkt de jaarlijkse uitvalduur in de afgelopen 5 jaar zich te stabiliseren rond de 27 minuten., De jaarlijkse uitvalduur is in 2006 en 2007 vergeleken met de voorgaande jaren flink gestegen: over de periode was de gemiddelde jaarlijkse uitvalduur rond de 28 minuten, in minuten en in 2006 zelfs 36 minuten. Deze stijging schrijven de netbeheerders geheel toe aan enkele grote stroomstoringen, zoals die in de Bommelerwaard eind Volgens KEMA was de gemiddelde stroomuitval over de periode nog een stuk lager: gemiddeld 22 minuten per jaar. De energiebedrijven relativeren de KEMA-cijfers door te beweren dat het hogere niveau in de jaren vooral het gevolg was van een veel betere storingsboekhouding. Echter, als de rapportagemethodes inderdaad het verschil maken, dan betekent dit dat de vroegere storingsrapportages een zeer grote (KEMA spreekt van onwaarschijnlijk ) onnauwkeurigheid van 27% bevatten. hebben betrekking op 2004 en laten zien dat de jaarlijkse uitvalduur voor klanten in Nederland het laagste is, vergeleken met negen andere Europese landen. Alleen Groot-Brittannië en Zweden laten vergelijkbare goede cijfers zien als Nederland. Finland, Portugal, Italië en Spanje scoren het slechtst wat betreft de stroomzekerheid (Third benchmarking report on quality of electricity supply,ceer, 2005). Internationaal gezien behoort het Nederlandse stroomnet qua betrouwbaarheid dus tot de top. Met klanten Uit een studie van de KEMA naar de betrouwbaarheid van de energielevering in Nederland, in opdracht van Economische Zaken, blijkt dat het overgrote deel van de Nederlandse huishoudens niets over heeft voor een nog betrouwbaarder stroomlevering. 3% van de respondenten is zelfs bereid meer stroomstoringen te accepteren als daar een financiële vergoeding tegenover staat. Huishoudens hebben minder moeite met één stroomstoring van een half uur per jaar dan met vier storingen per jaar van elk acht minuten. Slechts 2% van de ondervraagde huishoudens blijkt enige schade te ondervinden van een stroomstoring: in driekwart van de gevallen minder dan 150. Het ongemak blijft meestal beperkt tot het uitvallen van de verwarming, bederf van voedsel in koelkast en diepvriezer, het ontberen van warm water, verslapen door uitgevallen wekkers en het opnieuw instellen van klokken. Als het om schadevergoeding gaat vinden de huishoudens een bedrag van 10 voor elk uur stroomstoring acceptabel. Met andere landen Naast een vergelijking door de jaren heen, kan ook een vergelijking met andere landen gemaakt worden. Dit gebeurt periodiek door CEER (Council of European Energy Regulators), het centrale orgaan van de 18 Europese toezichthouders. De meest recente cijfers

21 4 Maatschappelijke schade 4.1 Haaksbergen (2005) en Bommelerwaard (2007) Volgens de Kamer van Koophandel, die in 2005 optrad als belangenbehartiger van de getroffen bedrijven rond Haaksbergen, waren er 130 bedrijven die in totaal 1,3 miljoen euro claimen bij Essent. De hoogste claim van een afzonderlijk bedrijf is euro. Volgens Essent gaat het in totaal om een bedrag van euro. Het verschil zit hem volgens Essent in het feit dat sommige bedrijven zich wel bij de Kamer van Koophandel hebben gemeld, maar vervolgens geen brief naar Essent hebben gestuurd. Bovendien telt Essent schadevergoeding door winstderving niet mee. Toch betaalt Essent de bedrijven in Haaksbergen geen schadevergoeding uit. Dat heeft het energiebedrijf de Twentse bedrijven in een brief laten weten. Essent baseert zich in de afwijzing van de claims op een onderzoek dat KEMA in opdracht van Essent heeft uitgevoerd. KEMA concludeerde dat de combinatie van extreme weersomstandigheden de oorzaak is geweest voor de storing en dat Essent niets te verwijten valt. Bedrijven moeten zelf voor noodstroom zorgen, zo staat in het stroomcontract. Het blijft voor de getroffen bedrijven bij de standaard eenmalige compensatie van maximaal 910 euro. De vele getroffen huishoudens krijgen een compensatie van 40 euro. Naast dit geldelijke voordeel blijkt de stroomuitval in Haaksbergen ook een geboortegolfje tot gevolg te hebben. In het Leids Dagblad van 20 april 2006 stond te lezen: Een plaatselijke verloskundige kan er geen andere conclusie aan verbinden. Het geboortegolfje dat in augustus in het Overijsselse Haaksbergen aanstaande is, moet een direct gevolg zijn van de stroomstoring die het dorp eind november vorig jaar trof. Normaal zijn er in de zomermaand twee, hooguit drie bevallingen, maar dit jaar zijn in het weekend van 18 tot en met 20 augustus maar liefst acht Haaksbergse vrouwen uitgerekend. Inwoners van Haaksbergen kropen die avond, doordat ook veel cv s niet meer werkten, vroeg onder de wol en dat bleef in een aantal gevallen niet zonder gevolgen. De schade in december 2007 de Tieler- en Bommelerwaard wordt geschat op tientallen miljoenen euro s. Netbeheerder Continuon betaalt de getroffen huishoudens een schadevergoeding van 255, volgens de (in 2007 aangepaste) wettelijke norm. Na de stroomstoring besloot het kabinet, dat de Dienst Regelingen (Ministerie van LNV) de inventarisatie en afhandeling van schade op zich zal nemen. 19

22 4.2 Aansprakelijkheid Bovenstaande voorbeelden geven al aan dat aansprakelijkheid bij stroomstoringen een moeilijke materie is. Wanneer een netbeheerder bijvoorbeeld miljoenen aan schadevergoeding naar één aansluiting zou moeten doorschuiven (zie de twee case studies hieronder), zullen alle andere aansluitingen daarvoor gaan betalen. De netbeheerder zou het misschien kunnen betalen als het zijn tarieven mocht verhogen. Maar dat mag van DTe niet. Aan de andere kant geldt dat grote afnemers ook in de toekomst met elkaar verder moeten. Men zit als het ware met handen en voeten aan elkaar gebonden. Wetgeving Hoewel de meeste netbeheerders alle aansprakelijkheid, behalve die door grove schuld, uitsluiten in hun contracten met grote zakelijke afnemers, lijkt deze bepaling onwettig. Artikel 26a van de Elektriciteitswet 1998 stelt namelijk dat wanneer het vermoeden van onredelijkheid bestaat, verwezen kan worden naar bedingen uit artikel 236 en 237 van het Burgerlijk Wetboek. Het uitsluiten van alle aansprakelijkheid door de netbeheerder kan worden beschouwd als een dergelijk beding. Twee case studies Twee stroomstoringen in 2005 hebben geleid tot miljoenenschade bij grote zakelijke afnemers. De eerste storing was in de omgeving van Rotterdam en had tot gevolg dat Shell de raffinaderijen in de Botlek moest stilleggen. De tweede storing was in Zeeland en noopte Total om af te fakkelen in de raffinaderij in Vlissingen. Volgens de belangenbehartiger VEMW (voor zakelijke Energie- en Watergebruikers) hebben Shell en Total een goede kans dat ze de geleden schade kunnen verhalen bij de netbeheerders van Eneco en Delta. Toch is het maar de vraag of beide bedrijven daadwerkelijk naar de rechter stappen. Want een dergelijke procedure kost tijd en geld en de netbeheerders kunnen tegen een negatieve uitspraak in beroep gaan. Ook moeten de bedrijven voor de rechter kunnen aantonen wat hun schade is en dat de netbeheerder voor die schade verantwoordelijk is. Ze moeten bij wijze van spreken aantonen dat de storing niet door een muis is veroorzaakt die aan de kabels heeft zitten knabbelen. Dit laatste moet in de onderhavige gevallen niet te moeilijk zijn. Beide storingen waren het gevolg van schakelhandelingen door medewerkers van de netbeheerders. 20 Grote zakelijke afnemers kunnen een beroep doen op artikel 26a van de Elektriciteitswet. Er moet dan wel aangetoond worden dat het vermoeden van onredelijkheid gegrond is. Hiervoor moet onder meer gekeken worden naar de manier waarop de voorwaarden tot stand is gekomen en naar de aard en inhoud van de bepalingen. Het vermoeden van onredelijkheid kan worden weggenomen als vertegenwoordigers van de afnemers overleg hebben gehad met de netbeheerders over de bepaling en als ze daarmee hebben ingestemd. Ten tweede moet gekeken worden naar de aard en inhoud van de bepaling. De wetsgeschiedenis laat zien dat het uitsluiten van alle aansprakelijkheid door netbeheerders als een onredelijk beding moet worden beschouwd. Volgens deskundigen van adviesbureau Energymatch ligt de verantwoordelijkheid in principe bij de netbeheerder, maar dat wil niet zeggen dat de vervolgschade, die Shell en Total lijden, verhaalbaar is. De deskundigen van Energymatch geven de oliebedrijven weinig kans. Volgens hen valt een gebeurtenis als deze normaal gesproken onder het ondernemersrisico en niet te voorkomen overmacht. Er zijn natuurlijk altijd calamiteiten die energiebedrijven niet kunnen voorkomen. Apparatuur kan het soms begeven, en het is bijna ondoenlijk om je daartegen te verzekeren.

23 4.3 Claimcultuur Nederlandse consumenten die langer dan vier uur zonder stroom zitten, hebben recht op een schadevergoeding van 35 euro. Energiebedrijven zijn verplicht deze vergoeding automatisch over te maken bij de jaarafrekening. Sinds 2007 is dit uitgebreid met een extra vergoeding van 20 euro voor elke vier uur die de stroomstoring langer duurt. Voor sommigen is deze vergoeding niet genoeg. Er is een bedrijf dat klanten helpt om meer vergoeding te krijgen bij een langdurige stroomuitval. Het bedrijf Intowork wil bij een stroomuitval namens gedupeerde klanten een collectieve schadeclaim indienen bij het energiebedrijf dat verantwoordelijk is voor de storing. Op het moment dat er een grote stroomuitval is, schrijft het bedrijf alle getroffen klanten aan met de vraag of ze mee willen doen. De informatie over stroomuitval haalt men van de website van de toezichthouder DTe. Het bedrijf krijgt betaald op basis van no cure, no pay: na een succesvolle claim krijgt het een beloning van 25%. Raalte, 2004: Energiebedrijf Essent heeft ruim 2000 schadeformulieren binnengekregen na de forse stroomstoring in augustus 2004 in de gemeente Raalte. In het Overijsselse dorp en omgeving kwam door een fout bij het netwerkbedrijf tijdelijk 280 volt op de stopcontacten te staan. De stroomstoring trof huishoudens. Bij Essent kwamen direct meldingen binnen van bewoners met kapotte televisies, wekkerradio s en koelkasten. Het energiebedrijf heeft toegezegd de schade te vergoeden. 4.4 Stroomschadeverzekering Energieleverancier Nuon en Centraal Beheer Achmea bieden het MKB als eerste een stroomschadeverzekering aan. De stroomschadeverzekering is de enige verzekering voor het midden- en kleinbedrijf die uitkeert na een stroomstoring. De verzekering is exclusief voor Nuon-klanten en in opdracht van Nuon door Centraal Beheer Achmea ontwikkeld. Op grond van de huidige regelgeving krijgen ondernemers bij een stroomstoring van langer dan 4 uur, een compensatie uitgekeerd van 910 Euro. Dat is een compensatie voor de niet geleverde energie. Met de stroomschadeverzekering krijgt een ondernemer vanaf 6,50 euro premie per maand na twee uur netstoring een vast bedrag per uur uitgekeerd. Deze kan oplopen tot 500 euro per uur stroomuitval, ongeacht de daadwerkelijke schade. De ondernemer hoeft alleen een claimkaartje op te sturen en het bedrag wordt vervolgens automatisch door Centraal Beheer Achmea op zijn rekening gestort. 4.5 Noodaggregaten De dreigende stroomtekorten door hitte en stroomstoringen in 2003 hebben gezorgd voor een toename van de huur en verkoop van noodaggregaten. Twee grote leveranciers, Bredenoord uit Apeldoorn en Bo-rent, merkten beide een grotere vraag van bedrijven. Vooral grotere bedrijven, die niet perse aangewezen zijn op noodstroom, schaffen steeds vaker een noodaggregaat aan. Extra zekerheid geeft daarbij de doorslag. De woordvoerder van Bredenoord: Her en der merken we onrust bij ondernemers. De noodaggregaten dienen dan bijvoorbeeld voor het opvangen van de telefooncentrale, computersystemen of een productieproces. Soms willen bedrijven dat slechts een deel wordt opgevangen. In de agrarische sector is de vraag gestegen naar aggregaten die door een tractor kunnen worden aangedreven. De toenemende vraag komt niet vanuit het midden- en kleinbedrijf zeggen Bredenoord en Bo-rent. Voor die sector liggen de investeringen waarschijnlijk te hoog. Een beetje aggregaat kost enkele duizenden tot tienduizenden euro s. 21