Hieronder volgt haar presentatie, getiteld TAALTHERAPIE BIJ DEMENTIE, ZO GEK NOG NIE!

Transcriptie

1 Koffie mèt. de logopediste op 22 oktober 2015 Tijdens de eerdere Koffie mèt. op 23 september jl. hadden we mevrouw Joosten te gast, die uitleg gaf over verschillende zaken rondom dementie en hierover met de mensen in gesprek ging. U kunt een verslag van die bijeenkomst nog eens nalezen op de website van Stichting Welzijn Groesbeek: De bijeenkomst van 22 oktober was daar een soort vervolg op. We hadden deze middag namelijk mevrouw Tineke Cobussen te gast. Mevrouw Cobussen is logopediste bij Logopedie Roost Hermsen en zij ging graag met de aanwezigen verder in op de communicatie met mensen met dementie. Zoals u van ons gewend bent, is het onze gewoonte om een kort verslag te maken van datgene wat tijdens Koffie mèt wordt besproken zodat u dat later nog eens kunt nalezen. De uiteenzetting van mevrouw Cobussen over communicatie bij dementie was echter zo informatief en waardevol, dat we, in overleg met haar, hebben besloten haar gehele presentatie in het verslag op te nemen. Het verslag wordt daardoor wat langer dan gewoonlijk, maar we willen u deze informatie niet onthouden! Hieronder volgt haar presentatie, getiteld TAALTHERAPIE BIJ DEMENTIE, ZO GEK NOG NIE! EVEN VOORSTELLEN Dementie is een aandoening die zich afspeelt in de hersenen. De verschijnselen van dementie verschillen per persoon en per ziekte. Kenmerkend voor dementie zijn natuurlijk de geheugenstoornissen die steeds erger worden. Maar ook taal- en/of spraakstoornissen kunnen bij alle vormen van dementie voorkomen. Wat er precies gebeurt in de hersenen is afhankelijk van de soort dementie, maar het gemeenschappelijke gevolg is dat er door de ziekte hersencellen worden aangetast. Dementie tast zowel delen in de linker- als de rechterhersenhelft aan met dus als gevolg dat er delen aan de linkerkant worden aangetast die verantwoordelijk zijn voor ons taalvermogen. In de hersenen heb je een gebied dat belangrijk is voor het spreken, maar weer een ander gebied zorgt dat we de betekenis van taal begrijpen en weer een ander gebied zorgt dat we een geluid dat we horen, herkennen als spraak en ga zo maar door. Er bevindt zich een uitgebreid taalnetwerk aan de linkerkant van onze hersenen. Er zijn dan ook veel aspecten van de taal die beschadigd kunnen worden. Maar om het wat positiever te bekijken: er zijn ook aardig wat aspecten van taal die ongeschonden kunnen blijven. Bovendien hebben we een redelijk aanpassingsvermogen om het één en ander te compenseren. Dus hoewel taal wel degelijk wordt aangetast bij dementie, betekent het niet dat er morgen helemaal niet meer gecommuniceerd kan worden. WAT IS COMMUNICATIE Wat is dat nu eigenlijk, communicatie? Binnen de communicatie heb je altijd te maken met een zender en een ontvanger. Tussen die zender en de ontvanger wordt een boodschap verzonden. Dat kan op verschillende manieren. COMMUNICATIEKANALEN - Woorden en zinnen zijn de meest gebruikte manieren om te communiceren, hiermee geef je feiten weer. - Naast woorden en zinnen is een ander veel gebruikt communicatiemiddel, de lichaamstaal, hiermee worden vooral gevoelens weer gegeven: - Je kunt met elkaar communiceren via mimiek. Mimiek is een uitdrukking van emoties, zoals blijdschap, woede, angst, afkeer/walging, verrassing, verbazing. Met mimiek laat je dus zien hoe je je voelt of wat je ergens van vindt.

2 - Met gebaren kun je de communicatie ondersteunen, door iets te benadrukken, bijvoorbeeld het veel gebruikte gebaar voor goed zo, of het gebaar voor dat is duur. Of het kan de woorde en zinnen volledig vervangen, wanneer het spreken niet lukt om wat voor reden dan ook. - Ook lichaamshouding zegt ook veel over iemand en kun je gebruiken om met iemand te communiceren. - Oogcontact is een hele belangrijke manier van communiceren, iedereen weet hoe het voelt als je tegen iemand praat die je niet aankijkt. Je hebt het gevoel dat diegene niet luistert of jouw verhaal niet interessant vindt. - Nabijheid is voor veel mensen een prettige manier van communicatie. Het is lastig communiceren als iemand wat verder wegstaat. Of over de telefoon bij voorbeeld worden dingen toch weer anders geïnterpreteerd dan dat je iemand naast je hebt staan. Daarnaast geeft nabijheid ook een gevoel van warmte en waardering. - Ook aanrakingen kunnen een vorm van communicatie zijn, afhankelijk van de situatie. Als je elkaar aanraakt geef je hiermee aan dat je om die persoon geeft, zoals bijv. het aanraken van de hand of arm of het geven van een knuffel. Of om bepaalde feiten extra te ondersteunen zoals bij voorbeeld het geven van een schouderklopje. COMMUNICATIE IS.. Samengevat is de betekenis van communicatie: het aan elkaar mededelen van gevoelens en gedachten. Hiermee wordt een onderscheid gemaakt tussen - verbale communicatie: middels woorden en zinnen, waarin feiten worden gecommuniceerd en - non-verbale communicatie: middels lichaamstaal, waarin gevoelens worden gecommuniceerd. HOE VERANDEREN DE COMMUNICATIEKANALEN? Bij dementie zijn alle communicatiekanalen van belang, echter bij het vorderen van de dementie verandert de belangrijkheid van de communicatiekanalen. 1. Als eerste verdwijnt vaak de mimiek, het is dan moeilijker in te schatten hoe iemand zich voelt. 2. Wanneer het gebruik van woorden en zinnen moeilijker worden, wordt het gebruik van gebaren steeds belangrijker. Dit kan in de vorm van ondersteuning dan wel als vervanging van woorden zinnen gebruikt worden. 3. Ook de lichaamshouding en het oogcontact worden dan een belangrijke factor. Aan de lichaamshouding kun je zoals gezegd veel aflezen, evenals aan het maken van oogcontact. 4. Nabijheid en aanrakingen zijn bij een gevorderde en ver gevorderde dementie het allerbelangrijkst. Als alle voorgaande communicatiekanalen zijn uitgevallen, kun je op deze manier toch nog met elkaar communiceren. Pas wel op: niet elke persoon is hiervan gediend. HET DOEL VAN COMMUNICATIE BIJ DEMENIE Het allerbelangrijkste doel van communicatie bij dementie is CONTACT! Laat hen weten dat ze niet alleen zijn! KENMERKEN VAN COMMUNICATIEPROBLEMEN BIJ DEMENTIE We hebben het gehad over communicatie in het algemeen en communicatie bij dementerenden. Maar welke problemen kunnen er voorkomen op het gebied van communicatie bij dementie: - Als eerste is er vaak angst en boosheid te zien - De geheugenstoornissen zorgen ook voor problemen in de communicatie, men vergeet vaak waar het gesprek over ging, of men dwaalt af of valt juist stil. - Doordat het taalcentrum voor het begrijpen van taal in de hersenen wordt aangetast, kan het zijn dat mensen de omgeving minder goed begrijpen en er vaker herhaald moet worden. - Woordvindingsproblemen: Mensen zoeken naar de juiste woorden en dan zie je dat ze vaak de verkeerde woorden gebruiken: stoel i.p.v. tafel of voek i.p.v. boek.

3 Je hoort vaak een moeizame, haperende spraak, omdat men tijdens het vertellen moet zoeken naar de woorden en hierdoor niet vloeiend door kan vertellen. Daarnaast maken ze regelmatig gebruik van woorden zoals dinges of dat daar omdat ze niet op de juiste woorden kunnen komen. Omdat ze niet op de woorden kunnen komen, kunnen ze vaak boos of gefrustreerd reageren. KENMERKEN VAN COMMUNICATIEPROBLEMEN BIJ DEMENTIE - door de woordvindingsproblemen hebben ze ook vaak moeite met het maken van goede zinnen; de korte nietszeggende woorden, zoals lidwoorden en voorzetsels, worden vaak weggelaten zodat het als een soort van telegramstijl klinkt. - Aan de andere kant kunnen dementerenden ook last hebben van spraakdwang, ze blijven dan continue spreken en zijn moeilijk te remmen. Sommige mensen blijven hangen in het maken van geluiden, of het herhaaldelijk roepen van woorden omdat ze dan vaak overprikkeld zijn. Vooral in de beginfase hebben ze deze taalproblemen nog goed door en proberen ze zichzelf steeds te verbeteren. - Men gebruikt regelmatig dezelfde woorden en/of uitdrukkingen omdat dit vaak automatismen zijn die opgeslagen zijn in het geheugen en hier kunnen ze makkelijker bij dan dat ze op zoek moeten naar nieuwe informatie. - ook kan men moeite hebben met lezen en schrijven omdat het taalcentrum in de hersenen hier aan ten grondslag ligt. GEVOLGEN Wat zijn nu de gevolgen van deze problematiek? - Door eerder genoemde problematiek zie je dat men zich niet steeds moeilijker kan uiten. - Ze worden hierdoor door de gesprekspartner onvoldoende of zelfs niet begrepen. - Omdat de dementerende zelf minder goed begrijpt en vaak vragen niet goed begrijpt, kunnen er miscommunicaties ontstaan. - Ze sluiten zich vaak af voor gesprekken omdat het telkens weer een negatieve ervaring is. - Uiteindelijk kan het zijn dat men vermeden wordt, omdat communicatie steeds moeilijker wordt en gesprekspartners niet goed weten hoe zij hiermee om moeten gaan. Familie en vrienden komen steeds minder vaak langs en in het ergste geval raakt de dementerende in een sociaal isolement. HOE COMMUNICEER JE DAN? 1. Praat over eenvoudige en concrete dingen, die belang hebben, blijf binnen het hier en nu, de dementerenden kunnen zich moeilijk dingen voorstellen, het moet duidelijk en concreet zijn. 2. Neem de leiding in het gesprek, u neemt dan het initiatief en de dementerende kan hier op reageren. 3. Wees geduldig, geef de dementerende de tijd om te reageren, men heeft tijd nodig om een antwoord te formuleren. Probeer het antwoord niet in te vullen, ook al weet je waar het over gaat. Dit is een negatieve ervaring. Wacht totdat de dementerende hier zelf eventueel om vraagt, anders voelen ze zich dom. Probeer ze niet te verbeteren als ze een fout maken, maar je wel snapt wat ze bedoelen. 4. Praat steeds maar over één onderwerp tegelijk, het is voor de dementerende moeilijk om steeds te wisselen van onderwerp. 5. Gebruik korte zinnen en eenvoudige woorden, anders wordt het niet begrepen. 6. Ondersteun je woorden zo nodig met gebaren, of wijs voorwerpen aan, dit zorgt voor een beter begrip. 7. Beperk het aantal deelnemers aan het gesprek, een op een, anders kan de dementerende het niet volgen. 8. Oogcontact is heel belangrijk. Zorg dat de dementerende steeds je gezicht ziet terwijl je hem aanspreekt. Ze moeten wel kunnen zien dat je het meent.

4 9. Spreek met een normale stem, laat je stemhoogte NIET stijgen zoals je tegenover een klein kind spreekt, men is niet dom! 10. Per persoon afhankelijk ga je wel of niet mee in zijn/haar verhaal, bij sommigen dementerenden kan het rust geven, bij anderen kan het juist voor problemen zorgen. Overleg hiervoor vooral met de logopedist en/of de verzorgenden als iemand in een instelling woont of met de thuiszorg. Die kunnen je hierin adviseren. Houd rekening met de gevoelsboodschap! Hier hebben we het eerder over gehad; let op je lichaamstaal! Dit zegt nog meer dan woorden. Bij voorbeeld je ogen opslaan als je iets voor de derde keer moet zeggen ook al blijf je rustig; je oogopslag zegt genoeg. Ze hebben hier als het ware een zesde zintuig voor. KENMERKEN EN GEVOLGEN GEVORDERDE DEMENTIE Kenmerken - Heden en verleden, realiteit en fantasie lopen door elkaar, het wordt voor dementerenden steeds moeilijker om iemand te begrijpen of alleen maar te volgen. Voorbeeld: ik moet naar mijn moeder want die ligt in het ziekenhuis, terwijl deze al 40 jaar dood is; (komt uit verleden) ze denken dat ze in die tijd leven. - De dementerende heeft geen vat meer op gedachten en gevoelens, deze overvallen de dementerende voor zijn/haar gevoel, dit kan zorgen voor angst en of boosheid door onbegrip. - Voor de omgeving wordt het allemaal steeds onbegrijpelijker, communicatie middels woorden en zinnen lukt niet meer, lichaamstaal is vrijwel nihil. Gevolgen De gevolgen spreken voor zich: - Men kan zich bijna niet meer uiten. - Wordt bijna niet meer begrepen. - Men kan gesprekken niet meer volgen, laat staan zelf voeren. - Men wordt steeds meer vermeden, familie en vrienden komen steeds minder vaak langs - Het sociaal isolement komt steeds dichterbij. - Vaak zie je dat de ware aard van een persoon naar boven komt, ze kunnen dit dan niet meer verbergen. Dit kan zowel positief als negatief uitpakken. HOE COMMUNICEER JE DAN? Bij gevorderde dementie is het belangrijk dat de dementerende het gevoel behoudt dat er iemand is die hem begrijpt en wil steunen: - Gebruik hele korte zinnen en eenvoudige woorden. - Maak zelf gebruik van intonatie en lichaamstaal, vaak blijven personen met een ernstige vorm van dementie wel gevoelig voor zinsmelodie, toonhoogte en lichaamstaal. - Heb vooral aandacht voor de gevoelsboodschap. - Probeer gevoelens af te leiden uit het gedrag van de dementerende en probeer onvoorwaardelijk gevoelsmatig te reageren, zoals bij voorbeeld nee je moeder heeft gebeld, het gaat goed, ze weet dat je hier bent of de auto, die heeft de dochter opgehaald. - Als je het echt niet kunt begrijpen, wat regelmatig voorkomt: constateer dan gewoon het gevoel en reageer kalmerend of troostend, maar vooral luisterend. COMMUNICATE MET ZWAAR DEMENTERENDEN Zij voelen: chaos en bedreiging Zij laten zien: verstarring, vluchtgedrag of vechtgedrag. * Communicatiemiddelen zijn bijna volledig geblokkeerd, dus communicatie is vrijwel niet meer mogelijk, op welke manier dan ook.

5 * De spieren (en dus de lichaamshouding) zijn meestal erg gespannen. * Zeer weinig beweging, weinig taal en weinig gelaatsuitdrukking, maar dit komt vooral voort vanuit het oerinstinct (baby iets voor de mond houden, gaat mond open, ademen) en niet vanuit de wil om te communiceren. CONTACT BETEKENT HIER VOORAL: DE ERVARING DAT MEN NIET ALLEEN IS WAAROM LOGOPEDIE? De logopedist biedt de cliënt specialistische zorg op het gebied van preventie, advies en behandeling bij problemen bij het kauwen en slikken, het gehoor, de stem, adem, de taal en de spraak. Logopedie richt zich op het ontwikkelen, herstellen en onderhouden van de communicatie (taalbegrip en taalproductie) en de verwerking van het eten en drinken (kauwen en slikken) met als doel de gezondheid van de cliënt in stand te houden dan wel te bevorderen. In de praktijk blijkt dat er behoefte is aan logopedie bij mensen thuis. Bij vroegtijdige inschakeling van de logopedist kunnen communicatieve functies langer worden behouden. Wanneer er sprake is van slikstoornissen, kunnen negatieve gevolgen als ondervoeding, uitdroging en longontstekingen zoveel mogelijk worden voorkomen. LOGOPEDIE BIJ DEMENTIE 1. De logopedist neemt een taal-, spraak- en/of communicatieonderzoek af. Daarnaast observeert de logopedist hoe de persoon met dementie communiceert met de mensen in zijn omgeving. Vervolgens wordt er een diagnose gesteld. Afhankelijk van de diagnose die de logopedist stelt, wordt er een persoonlijk trainingsprogramma gestart. 2. Het merendeel van de verzorgers en partners geeft aan al vanaf het begin van de ziekte problemen te ondervinden bij de communicatie met de persoon met dementie. In de behandeling zal alles er op gericht zijn om de communicatie tussen de cliënt en zijn omgeving zo goed mogelijk te laten verlopen. 3. Als communicatie met woorden niet meer lukt dan traint de logopedist, indien mogelijk, de cliënt om zich op een andere manier te uiten, bijvoorbeeld met behulp van een agenda of een communicatieboek. 4. Groepstherapie kan zinvol zijn omdat mensen dan ervaren dat ze niet alleen zijn en er ook m meerdere mensen problemen ervaren in de communicatie, en het is ook nog eens gezelliger. 5. Naast taalproblemen ook slikproblemen, kunnen wij helpen. LOGOPEDIE BIJ DEMENTIE 6. Bij problemen in het begrijpen van taal en bij ernstiger dementie wordt de samenwerking met de partner en de omgeving nog belangrijker. 7. De logopedist informeert de partner en de omgeving van de persoon met dementie over de aanwezige taal- en/of spraakstoornissen. 8. De logopedist biedt adviezen en handvaten zodat de gesprekspartner weet hoe hij zich ka aanpassen aan de communicatieve mogelijkheden van de persoon met dementie. 9. De logopedist werkt zo nodig samen met andere disciplines met betrekking tot de benadering van de persoon met dementie. Tot zover de presentatie van mevrouw Cobussen. We hopen dat deze informatie u kan helpen en wat meer inzicht geeft over de communicatie met een dementerende.