BOEKBESPREKING. Revalidatie voor volwassenen NTZ Boekbespreking

Transcriptie

1 Revalidatie voor volwassenen J.H.B. Geertzen, J.S. Rietman, en G.G. Vanderstraeten (red.) Assen: Koninklijke van Gorcum BV, 2014, ISBN , 677 pagina s, 112,50 Bij mensen met een verstandelijke beperking komen als gevolg van neurologische schade, die tevens de oorzaak is van de verstandelijke beperking, zeer regelmatig problemen voor van de motoriek. En uiteraard kan er ook bij mensen met een verstandelijke beperking op een later moment nieuwe neurologische schade optreden door bijvoorbeeld een herseninfarct, traumatisch letsel of een neurodegeneratieve aandoening. Dit maakt dat het leerboek Revalidatie voor volwassenen zeker ook van toegevoegde waarde kan zijn in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking. Revalidatie betekent letterlijk het weer gezond en krachtig (valide) worden of maken en er is dan ook een duidelijke overlap in visie tussen de revalidatiegeneeskunde en de geneeskunde voor mensen met een verstandelijke beperking. De revalidatiegeneeskunde stelt het bevorderen van de autonomie van de patiënt en diens participatie in de maatschappij centraal, een aspect waar ook binnen de verstandelijk gehandicapten zorg veel aandacht voor is. En waar andere medische specialisten zich bezighouden met de behandeling van ziekten en aandoeningen, richten revalidatieartsen (en ook de artsen verstandelijk gehandicapten) zich nadrukkelijk in de behandeling op het verminderen van de gevolgen en waar mogelijk preventie van gevolgen van het neurologisch letsel. Daarmee is het eerste Nederlandstalige leerboek Revalidatie voor volwassenen zeker ook een aanwinst voor professionals werkzaam in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking. In het boek wordt in de inleiding al aangegeven dat het geschreven is voor alle professionals die werkzaam zijn in de revalidatie en aanverwante specialismen en beroepen, en dat het boek niet alleen een naslagwerk is voor de professional maar ook geschikt voor het onderwijs aan de (para)medische opleidingen. Het handboek revalidatie is een uitgebreid en compleet boek geworden waar zowel Nederlandse als Vlaamse auteurs aan meegewerkt hebben. Het boek heeft in totaal 73 auteurs uit zeer diverse vakgebieden (van neurologie en revalidatie tot seksuologie en game developing ). Zoals vaak het geval is bij een leerboek is er door de verschillende auteurs per hoofdstuk wel wat stijlverschil en ontkom je niet aan wat overlap in informatie tussen de verschillende hoofdstukken. Het boek is opgebouwd uit drie delen. Het eerste gedeelte behandelt de geschiedenis en de achterliggende theorie van het belangrijkste classificatie systeem dat gebruikt wordt binnen de revalidatiegeneeskunde (de International Classification of Functioning, Disability and Health : ICF). En verder wordt in dit gedeelte van het boek een stuk algemene informatie gegeven over houding en beweging, waarbij uitgebreid ingegaan wordt op arm-handmotoriek, houdingsregulatie en NTZ

2 mobiliteit en motorisch leren en herstel. Dit hoofdstuk vereist wel voorkennis van de lezer door het veelvuldig gebruik van medische terminologie en door het frequent verwijzen naar neuro-anatomische gebieden. Het tweede deel van het boek behandelt in 16 hoofdstukken een aantal voor de revalidatie relevante diagnosegroepen, met daarbij veel aandacht voor medische aspecten en revalidatie aspecten bij deze aandoeningen. Naast de klassieke onderwerpen cerebrovasculaire aandoeningen, traumatisch hersenletsel en dwarslaesie, wordt in dit deel van het boek ook aandacht gegeven aan onderwerpen als acute revalidatie bij brandwonden, oncologische revalidatie en geriatrische revalidatie. De hoofdstukken zijn niet geheel uniform qua opbouw, dit maakt het soms wat lastiger om iets op of terug te zoeken. De uitgebreidheid wisselt per hoofdstuk en vanwege de gekozen hoofdstukindeling komen bepaalde aandoeningen in verschillende hoofdstukken terug (bijv. ALS wordt beschreven in de hoofdstukken neurodegeneratieve aandoeningen en neuromusculaire aandoeningen). De dikgedrukte casuïstiek die in een aantal van de hoofdstukken terugkomt geeft een aanvulling op de theorie en laat vaak een duidelijk beeld van de dagelijkse praktijk zien. Het veelvuldig gebruik van illustraties en foto s werkt verhelderend. De foto s bij het hoofdstuk over revalidatie bij brandwonden laten maar weinig aan de verbeelding over. Het derde en laatste deel van het handboek is gewijd aan de bespreking van overstijgende thema s en nieuwe ontwikkelingen. Het begint met twee behoorlijk technische hoofdstukken over gangbeeldanalyse en neurofysiologisch onderzoek in de revalidatie. De voorbeelden en illustraties in deze hoofdstukken zorgen er desondanks wel voor dat deze onderwerpen gaan leven en met name de gangbeeldanalyse zou zeker ook van toegevoegde waarde kunnen zijn voor mensen met een verstandelijke beperking en een complex afwijkend looppatroon. Het derde hoofdstuk bespreekt het belang en de mogelijkheden van actief bewegen en sporten bij mensen met een motorische beperking en daarna volgt een hoofdstuk over seksualiteit in de revalidatie, een volgens de auteurs sterk onderbelicht onderwerp in de dagelijkse revalidatiepraktijk. In het hoofdstuk over spasticiteit worden op heldere en overzichtelijke wijze het klinisch beeld, de diagnostiek en de behandelmogelijkheden van spasticiteit beschreven. Dit hoofdstuk is zeker van belang voor de zorg voor mensen met ernstige meervoudige beperkingen die vaak veel hinder ondervinden van hun spasticiteit. Een hierop volgend hoofdstuk gaat over de beschikbaarheid en het gebruik van revalidatiehulpmiddelen; hieronder worden o.a. verstaan rolstoelen, ondersteunende communicatietechnologie, orthesen en orthopedisch schoeisel. Ook dit hoofdstuk is voorzien van veel verhelderende illustraties en foto s en biedt zeker ook aandachtpunten bij het zoeken naar passende hulpmiddelen. Het boek eindigt met nieuwe technologische ontwikkelingen binnen de revalidatie waaronder robotica, serious gaming en telemedicine (e-health). Samengevat is het leerboek Revalidatie voor volwassenen een zeer uitgebreid en volledig leerboek met veel informatie over de 60 NTZ

3 verschillende aspecten van revalidatie. In sommige hoofdstukken lopen theorie en toepassing in praktijk wat door elkaar heen, dit zou wat duidelijker onderscheiden mogen worden (bijvoorbeeld door wat meer gebruik te maken van kaders of gekleurde tekst) om informatie sneller te kunnen (terug) vinden. Door de gekozen hoofdstuk onderwerpen ontkom je eigenlijk niet aan enige vorm van overlap tussen de hoofdstukken (bijv. het hoofdstuk traumatologie en amputatie/prothesiologie van de onderste extremiteiten), maar dit is verder niet storend. Wel zouden er in het gedeelte waarin diagnosegroepen worden behandeld wat meer handvatten gegeven kunnen worden ten aanzien van samenwerking met paramedische en andere disciplines en ten aanzien van coördinatie van zorg. Er is soms een verschil in terminologie ten opzichte van de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking (traumatisch hersenletsel wordt in onze zorg bijvoorbeeld over het algemeen niet aangeboren hersenletsel genoemd), maar dit went snel. Het boek is zeker van waarde voor de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking en met name het laatste deel over nieuwe ontwikkelingen in de revalidatie geeft inspiratie en ideeën voor het verbeteren van de medische zorg voor mensen met een motorische (en verstandelijke) beperking. Sandra Mergler NTZ

4 Beperkt in de keten. Mensen met een licht verstandelijke beperking in de strafrechtsketen Hendrien Kaal, Nico Overvest en Marjan Boertjes (red.) Den Haag: Boom/Lemma, 2014, 288 pagina s, ISBN , 34,95 Deze belangrijke publicatie werd gepresenteerd op 30 oktober 2014 op een door het Leids Congres Bureau georganiseerde drukbezochte studiedag LVB in de Strafrechtsketen. De drie redacteuren en 28 auteurs geven in deze publicatie (18 hoofdstukken) voor het eerst in Nederland een actueel en zeer informatief overzicht van alles wat met deze bijzondere doelgroep in aanraking met politie en justitie te maken heeft, waarbij zowel de praktijk als het wetenschappelijk onderzoek alle aandacht krijgt. In deel I komen verschillende algemene aspecten aan de orde. 1) Wat zijn kenmerken en implicaties van een lichte verstandelijke beperking? Vaak worden die niet tijdig of onvoldoende onderkend met alle gevolgen van dien; vaak ook zijn er bijkomende sociale en psychiatrische problemen. 2) Wat is de plaats van mensen met een LVB in de samenleving? Er is in onze complexe maatschappij sprake van een sterke individualisering en ergens bij horen of inclusie is vaak niet eenvoudig. 3) Wat zijn vanuit criminologisch perspectief de mogelijke oorzaken van de oververtegenwoordiging van mensen met een LVB in de strafrechtsketen? 4) Kunnen strafbare feiten worden toegerekend aan mensen met een LVB en hoe stel je dat vast? In deel II worden de verschillende onderdelen van de strafrechtsketen uitvoerig beschreven: 5) de politie (en het verhoor), 6) de Raad voor de Kinderbescherming (en de verschillende taken van de raadsonderzoeker), 7) de reclassering (met taken als toezicht en begeleiding), 8) het straf(proces)recht (alles van aanhouding tot strafzitting en de diverse straffen en maatregelen), 9) het gevangeniswezen (en de problemen die mensen met een LVB daar ervaren). In deel III ligt de nadruk op behandeling (zowel klinisch als ambulant). Ingegaan wordt op 10) diagnostiek (doel, plaats en opbouw van het onderzoek, met integratie van alle aspecten), 11) risico-taxatie (het belang en de verschillende instrumenten en ontwikkelingen), 12) interventies (kwaliteit, erkenningscommissies en richtlijnen), 13) de forensische behandelpraktijk bij jeugdigen (o.a. Justitiële Jeugdinrichtingen, hun methodieken; kort- en langverblijfgroepen en resocialisatie) en 14) de behandeling/beveiliging bij volwassen delinquenten met een LVB (o.a. in SGLVG+ instellingen). Deel IV is gevarieerd. Er wordt aandacht besteed aan twee specifieke groepen: 15) Marokkaanse delinquenten en 16) criminele meisjes en vrouwen. Tot slot wordt ter vergelijking enige informatie gegeven over beleid en ontwikkelingen in het buitenland, nl. in 17) Noorwegen, 18) Denemarken en 19) Engeland (met historisch te verklaren verschillen 62 NTZ

5 in wetgeving en praktijk); deze laatste drie hoofdstukken hadden eventueel ook weggelaten kunnen worden. Grensoverschrijdend gedrag bij mensen met een verstandelijke beperking is een groot probleem, voor betrokken mensen met een (lichte) verstandelijke beperking zelf, hun directe omgeving en de samenleving als geheel. Zich aangepast weten te gedragen in een lang niet altijd makkelijke omgeving is voor een groeiende groep kwetsbare en makkelijk beïnvloedbare mensen met een (vooral lichte) verstandelijke beperking niet eenvoudig. Daders zijn vaak ook slachtoffers. Hoe met ontsporingen om te gaan en deze waar mogelijk verder te voorkomen is voor de maatschappij, zeker ook voor deze bijzondere groep, geen geringe opgave. Het gewone strafprocesrecht vraagt hier in elk geval om allerlei aanpassingen, om gerichte kennis, maar ook om een goede samenwerking tussen vele disciplines. Dit zeer informatieve en ook voor de praktijk zeer belangrijke boek belicht veel uiteenlopende aspecten van deze problematiek en geeft aan hoe daarbij rekening moet worden gehouden met de verstandelijke beperking. Allereerst moet de beperking en vaak onderliggende psychische problematiek tijdig worden onderkend. Daarnaast moeten alle betrokkenen in de verschillende schakels van de strafrechtsketen voldoende kennis hebben over de implicaties van een VB; hier valt zeker nog het een en ander te verbeteren. Verder is ook hier op tal van punten (bijvoorbeeld het inschatten van herhalingsrisico) nader wetenschappelijk onderzoek nodig. Een goede samenwerking tussen de strafrechtsketen enerzijds en de VG-zorg en andere betrokkenen anderzijds is van groot belang, waarbij we ons moeten realiseren dat een groot aantal mensen met een LVB die in problemen komen nauwelijks bekend is bij de VG-zorg of jeugdzorg, maar na de transities wel onder verantwoordelijkheid van de gemeenten vallen. Het strak opgebouwde boek brengt zeer veel kennis en ervaring bijeen en is zeer geschikt als studieboek voor diverse opleidingen en bijscholingen, maar daarnaast ook van harte aanbevolen voor heel veel verschillende hulpverleners/beroepsgroepen die met de beschreven problematiek in aanraking komen (zowel in de gehandicaptenzorg breed, bij het speciaal onderwijs, jeugdzorg, ggz, politie en justitie, en gemeenten). Ruud Geus NTZ