VERSLAG. Regionale leergemeenschap Water en Ruimte - Noord Nederland. Bijeenkomst : Samen leren, samen innoveren in 2013

Transcriptie

1 VERSLAG Regionale leergemeenschap Water en Ruimte - Noord Nederland Bijeenkomst : Samen leren, samen innoveren in 2013 Datum bijeenkomst: donderdag 14 maart 2013 Locatie: Provinciehuis provincie Friesland 1) Welkom en toelichting op de ambitie en koers van de leergemeenschap in Gelegenheid voor discussie hierover, Door Fleur Schilt (Platform31) Afgelopen jaar hebben we gesproken over onder andere waterbergingsbanken en visievorming. De laatste bijeenkomst van 2012 stond het lokaal bestuursakkoord in Zuid Drenthe centraal. Henry Legtenberg (waterschap Velt en Vecht) gaat vandaag in op de uitkomsten tot nu toe. Maar eerst: wat gaan we doen in 2013, wat zijn de verwachtingen? In het Jaarplan 2013 zijn de ambities en doelen op een rij gezet. Het doel van de regionale leergemeenschap Water en Ruimte Noord, is het versterken van regionale netwerken tussen gemeenten, waterschappen en provincies. Na 2013 heeft de leergemeenschap bijgedragen aan: - Versterken van dit netwerk; - Inzicht in de mogelijke rollen die betrokken partijen kunnen nemen in gebiedsprocessen; - meer inzicht in regie- vraagstukken op intergemeentelijke/regionale schaal; water wordt beter als ordenend principe in beleid opgenomen; waterbelang wordt aan de voorkant van visievorming van overheden meegenomen - meer inzicht in doorwerking van bestuursakkoorden in plannen en beleid; - meer inzicht in koppelen van budgetten en nieuwe verdienmodellen; - intensivering van de relatie met landelijke beleidsmakers. De leden van de leergemeenschap kiezen er bewust voor om het doel breed te definiëren. 2) Uitvoering van het Lokaal bestuursakkoord waterbeheer Zuid Drenthe het perspectief van het waterschap, door Henry Legtenberg (waterschap Velt en Vecht) Henry Legtenberg spreekt over de uitvoering van het lokaal bestuursakkoord waterbeheer Zuid Drenthe. Wat is er van terecht gekomen? De presentatie begint met de handtekeningen en het commitment van de bestuurders van gemeenten en waterschap. De provincies (Drenthe en Overijssel) zijn niet direct betrokken geweest bij het bestuursakkoord. De centrale vraag: hoe creëer je waarde met elkaar. Wonen aan water was in opkomst, combinaties van waterberging met natuurontwikkeling ook. In 2006 werd de intentieverklaring tussen de gemeenten en het waterschap gesloten. Waar is ruimte voor water, wat zijn de opgaven, etc. Dit is verder uitgewerkt naar een bestuursakkoord in De communicatie tussen ro-ers en hydrologen verliep soms lastig. Een oplossing daarvoor was om in kuub s te gaan praten om vervolgens over locaties voor waterberging te gaan praten. Hoeveel kuub kan waar worden geborgen?

2 Het bestuursakkoord was een dik document geworden, dit moest korter en meer in de vorm van een werkdocument. Kernprincipe: eenvoudig met een kaart. Maar niet te nauwkeurig. De taakverdeling was dat de gemeente zorg zou dragen voor de ruimte, het waterschap voor de inrichting. De verdeling van hoeveel waterberging in welke gemeente gerealiseerd moest worden ging naar rato van grondoppervlak. Omdat de benodigde waterberging in kuub s is berekend, kan op basis van de mogelijkheden die het maaiveld en landschap biedt berekeningen worden gemaakt. De uiteindelijke verdeling van de waterbergingsopgave onder de gemeenten pakt anders uit dan eerst voorgesteld. Ommen bergt uiteindelijk 0, terwijl Coevorden veel meer opgave toebedeeld heeft gekregen. Maar hoe krijg je dat goedgekeurd door de gemeenteraad van Coevorden? De compensatie: gemeentelijke ambities en stedelijke wateropgave in het waterplan worden mede gefinancierd door het waterschap. Dit loopt nog. Vervolgafspraken: LBW (lokaal bestuursakkoord water) wordt geïntegreerd in de gemeentelijke structuurvisies, en wordt meegenomen bij het opstellen van inrichtingsplannen en wijzigen van bestemmingsplannen. Voorbeelden van water in gemeentelijke structuurvisie In de structuurvisie van Coevorden is de kaart uit het LBW direct overgenomen. Bij het opstellen van de structuurvisie hebben we de gemeente Coevorden bij het waterschap uitgenodigd om een presentatie te geven over proces en inhoud. Hierin zijn de afspraken van het LBW verwerkt op kaart en in tekst. In de structuurvisie van de gemeente Hardenberg is water als ordenend principe meegenomen. Dit betreft het Vechtdal en Reestdal. Het Vechtdal ligt in beheersgebied van Velt en Vecht. Het Reestdal in het gebied van Reest en Wieden en valt niet onder het LBW. Terugvallen op het bestuursakkoord Schoonebeekerdiep: beekdal dat valt onder het nee-tenzij beleid van de provincie Drenthe. Waterhuishoudkundig wordt dit gebied afgestemd op grasland, maar er vindt akkerbouw plaats. Hier kan m3 water geborgen worden. Daarom is een inrichtingsplan gemaakt. Om beeld te geven van hoe de beek er dan uit komt te zien is gestart met de pilot Blik-Klaassen (klein gedeelte van het Schoonebeekerdiep). De procedure: projectbesluit voor de pilot en binnen een jaar beginnen met de bestemmingsplanprocedure voor het hele Schoonebeekerdiep. Wie gaat de kosten voor deze ruimtelijke procedures betalen? Er is in het bestuursakkoord afgesproken dat er over en weer geen kosten in rekening worden gebracht (gemeente draagt zorg voor de ruimte = ook bestemmingsplan, het waterschap voor de inrichting). Bij dit plan is hier een uitzondering op gemaakt omdat hiervoor inhuur van een extern bureau noodzakelijk was. De kosten hiervan zijn gedeeld. Men moest regelmatig terugvallen op het bestuursakkoord en het werkdocument met toelichting op de afspraken. Samenwerking gemeente Hardenberg en waterschap Een vraag van de gemeente: wil het waterschap bijdragen aan het vergroten van een parkvijver en daarmee extra berging creëren? Het waterschap is hiertoe bereid. De berging kan nog groter door naastgelegen sportvelden als overloopgebied in te richten. Het gebouw van de sportvereniging moest dan hoger. Dat kon mooi gecombineerd worden met nieuwbouwplannen daarvoor. De financiële bijdrage van het waterschap heeft een waterberging van m3 opgeleverd. De integrale aanpak heeft de gemeente heeft een vernieuwd park opgeleverd met o.a. skatebaan, wandelpaden en parkeerplaats voor campers. Dit is vooral door ambtelijke samenwerking tot stand gekomen, het bestuur had een beperkte rol maar was blij met het resultaat. De gemeente heeft het hele proces getrokken en uitgevoerd.

3 Wat is er veranderd? Wat is er veranderd sinds de ondertekening in 2009 van het LBW? Intern en Extern? Wordt er getemporiseerd in verband met de crisis? Je wordt in ieder geval creatiever in het financieren van projecten. Mogelijkheden voor Europese subsidies en nieuwe partners worden beter bekeken. Sommige plannen worden wel versoberd, meer functioneel, minder luxe en kwaliteit. Landbouw en natuur gaan samenwerking aan (agrarisch natuurbeheer). Waarom niet op gebied van water, samen met boeren beginnen aan agrarisch waterbeheer? Hiervoor spelen verschillende mitsen en maren, zoals overheidssteun. Hiervan is wel een voorbeeld in de gemeente Hardenberg. Samen met landgoedeigenaar ASR, gemeente en provincie is een integraal plan gemaakt voor opwaardering van het landgoed en agrarisch gebruik. De waterhuishouding van het landgoed is verbeterden er is berging gerealiseerd. Ook wordt het landgoed geschikt gemaakt voor recreatieve beleving met o.a. wandelpaden. Deze zaken worden gefinancierd door het toestaan van extra bebouwing op het landgoed. (rood voor rood) Het heeft lang geduurd voordat alle partijen het eens waren over de opgaven en de tegenprestaties. Bestuursakkoord en de provincie De provincies Overijssel en Drenthe zijn niet direct bij het bestuursakkoord betrokken geweest en hebben het ook niet ondertekend. Drenthe heeft alleen informatief en communicatief meegelopen. Dit is vreemd in verband met de politiekgevoelige noodberging. Detaillering stedelijke wateropgave afstemming met gemeenten. Niet de indruk wekken dat het een afwenteling is van stedelijk op landelijk gebied. In stedelijk is gebied bergen veel duurder ( 800/m3 ipv 3/m3). Onderscheid maken in knelpunten en klimaatopgave (bestuurlijke keuze, beschikbaar houden maatschappelijke functies). Is het LBW nog actueel? Welke ingrediënten hebben een beperkte houdbaarheidsdatum? Maak allereerst onderscheid in de aanpak van knelpunten en klimaatopgaven. Een voorbeeld in Emmen. Daar is in de jaren 50 een woonwijk gebouwd waar ooit een meer lag (tot ca. 1850). Door de ligging is er bij een flinke regenbui veel wateroverlast. De oplossing is een vijver in het plantsoen voor het opvangen van piekbuien. Rioleerders dachten in buizenoplossing, het waterschap dacht aan afkoppelen (vijver) en lozen op het oppervlaktewater. Deel in de woonwijk bergen en deel afvoeren (was een knelpunt, anders dan een klimaatopgave). Procesafspraken blijven staan, bijstellen van uitvoeringsprojecten kan in goed overleg, ambtelijk en bestuurlijk. Conclusies: zorg voor een verbinding tussen ambtelijk, management, en bestuurlijk niveau. Management is ook erg belangrijk in het leggen van prioriteiten, neem ze mee! Zorg voor verankering van het bestuursakkoord in structuurvisies. Dit is erg belangrijk. Maar bouw ook flexibiliteit in. Een Multicriteria analyse brengt alle mogelijke oplossingen in beeld, maar de wegingsfactoren in die analyse kunnen nog wel eens wijzigen in verband met een crisis, of een meevaller. Houd alle opties in beeld! Benut het momentum en beweeg mee! Landelijke evaluatie Watertoets: Adrienne Boekhold en Fleur Schilt. Adrienne Boekhold is werkzaam bij Rijkswaterstaat in de landelijke dienst, afdeling waterkwantiteit. Hier wordt binnenkort ruimte aan toegevoegd. Ook is ze secretaris van de landelijke werkgroep watertoets, handreiking watertoets 3. Sinds anderhalf jaar zit ze als waterbeheerder in de Landelijke Werkgroep Watertoets (LWW), in samenwerking met UvW (Marcel de Ruijter). Adrienne is ook betrokken bij de landelijke evaluatie, en groot voorstander van de lerende evaluatie tegenover een verantwoordende evaluatie. Fleur Schilt (Platform31) over de uitkomsten van de evaluatie Watertoets: - Evaluatie, hoe? In 2011 zijn 13 casestudies (met name structuurvisies, hoe opgesteld, betrokkenheid waterbeheerders, hoe liep de interactie tussen gemeente - provincie - waterschap. Ook zijn vier

4 debatten gevoerd over de werking van de watertoets in de regio. Hiernaast waren er bijeenkomsten van de landelijke leergemeenschap Water & Ruimte. - Huidige dynamiek in De Omgevingswet is in wording. Het advies van de Landelijke werkgroep Watertoets: behoudt de Watertoets. Het Deltaprogramma Nieuwbouw en Herstructurering analyseert of huidige planvormen en instrumenten betreft ruimtelijke verordeningen en het bouwbesluit. Zijn deze voldoende toerijkend of zijn ze beperkend bij klimaatbestendig inrichten van de ruimte? - Watertoets in Omgevingswet? Diegene die een ruimtelijk besluit neemt is verplicht water vooraf en achteraf expliciet mee te nemen en transparant te maken welke overwegingen hebben geleid naar het uiteindelijke besluit betreft water. Er wordt gelobbyd bij sneller en beter en andere groepen die bijdragen aan de nieuwe Omgevingswet om de Watertoets overeind te houden, wat tot nu toe gelukt is. De Watertoets staat niet in de huidige concept hoofdtekst. In 2018 wordt deze pas geïmplementeerd, maar invloed nu is cruciaal. - Nieuwe wet beleidsneutraal? Het gaat fundamenteel andere wetgeving worden. Het is niet de bedoeling om lagere kwaliteit toe te staan, maar wel om procedures te versnellen, makkelijkere besluitvorming te krijgen en flexibeler te kunnen zijn. Ook meer gebiedsafhankelijk (ivm diversiteit gebieden/regio s). Eigenlijk is het Watertoetsproces een voorloper (qua proces) op de omgevingswet. Het is de bedoeling om in de Omgevingswet dat alle belanghebbenden vroegtijdig hun belang kenbaar maken. LWW pleit voor verbeterproces van de watertoets vanuit de praktijk. Niet het aanpassen van het instrument, maar wel de toepassing van het instrument. Het is een procesinstrument, een stimulans voor contact vooraf in plaats van een toets achteraf. Kosten en baten moeten hierin goed worden meegenomen. - Verbeterproces van de Watertoets volgens de LWW: o 1) Verduidelijk betekenis nieuwe watergerelateerde beleidsvelden. MLV, rampenbestrijding (nieuwe organisatie zoals de veiligheidsregio s). o 2) Stimuleer pro-actieve interbestuurlijke samenwerking. Niet alleen op ambtelijk niveau, vooral ook op managementniveau. Je moet als ambtenaar van de manager de ruimte krijgen om iets te doen. o 3) Meer aandacht voor kosten en baten op lange termijn (beheer en onderhoud), dus betere afweging in kostentotaal. Bij het waterschap zit dit al goed omdat dit een organisatie is waarbij uitvoering en beheer gezamenlijk zijn ondergebracht met één doel en budget. Bij gemeenten is dit gesplitst over verschillende afdelingen (RO, riolering, beheer en onderhoud) en is de communicatie binnen de gemeentelijke afdelingen niet altijd optimaal. Er moet op voorhand meer over de kosten van de lange termijn worden nagedacht. De lange termijn moet ook goed worden opgenomen in de MKBA. o 4) Stimuleer kennisdeling en versterk strategische vaardigheden. Samen verder komen om het proces te verbeteren en om te kijken welke andere instrumenten ook kunnen werken om het waterbelang te borgen. o 5) Uitnodigingsplanologie (mogelijk onderwerp voor een volgende Leergemeenschap Noord), hoe je belang borgen. Er worden dan randvoorwaarden geschapen waarbinnen bepaalde activiteiten/ontwikkelingen mogelijk zijn. Dus als er eenmaal een ruimtelijk besluit genomen is moet je als waterschap vervolgens ook in de uitvoering mee denken om te kijken of de kaders wel goed worden begrepen, voor het borgen van het waterbelang. Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden en de provincie Utrecht hebben hier ervaring mee met het gebied Schalkwijk. Uitnodigingsplanologie maakt ruimte voor lokale initiatieven, en vraagt andere begeleiding vanuit de overheid. Henry Legtenberg noemt als ander voorbeeld de structuurvisie van Nieuw Amsterdam Veenoord. Deze is vanuit bewoners en ondernemers opgestart. De gemeente faciliteerde in een ruimtelijk kader, maar de stichting van bewoners en ondernemers heeft en houdt het voortouw. Uitnodigingsplanologie gaat over organische groei, geen blauwdruk waarin ook tijdelijke functies een rol kunnen spelen. De overheid stuurt niet meer zozeer, maar faciliteert meer overheidsparticipatie.

5 o 6) transparante belangenafweging Hoe moet de Watertoets in de praktijk worden toegepast? o Den Haag is geen Bellingwolde. Houdt rekening met regionale verschillen en pas hier ook o Bij herstructurering moeten de watertoetsprincipes goed worden toepassen. o Beïnvloedingsruimte voor waterschappen bij de locatiekeuzecriteria. Laat water en ondergrond hier een belangrijke factor zijn. o Ieder ruimtelijk relevant plan met betrekking tot water moet het watertoetsproces doorlopen. Ook structuurvisies. Er wordt aangegeven dat het waterschap bij structuurvisies van de provincie niet aan de voorkant wordt betrokken. Het Ministerie van I&M maakt zich er zelf ook schuldig aan: in de SVIR is water zeer matig meegenomen. o Probeer je belang te verbeelden zodat de ruimtelijk ordenaar begrijpt wat je bedoelt. Gebruik gidsmodellen om te laten zien wat handig is. Jouw belang in RO-taal beschrijven en afbeelden maakt het voor de ro er makkelijk om te implementeren. Waterschap Vallei en Veluwe hebben als voorbeeld een Watervisie (Martin van Meurs) gemaakt. Zo kun je als waterbeheerder jouw belangen ruimtelijk weergeven. Het woord Watertoets is fout gekozen. Dit impliceert een check achteraf. Dit is absoluut niet het doel van de Watertoets als procesinstrument. Daarom spreken we nu ook over een watertoetsproces. Afsluiting 20 juni zal de volgende leergemeenschap plaatsvinden. Wanneer je een bijdrage wilt leveren door onderdak te bieden, of bepaalde inhoud te willen voorleggen, horen we dat graag via willem.heesen@platform31.nl.