Doelgroeponderzoek. Jongeren in de open residentiële jeugdzorg van de OG Heldringstichting in de periode

Transcriptie

1 Doelgroeponderzoek Jongeren in de open residentiële jeugdzorg van de OG Heldringstichting in de periode juni 2019 A.N. Baanders wetenschappelijk onderzoeker OG Heldringstichting

2 Inhoudsopgave DEEL I. Een beschrijving van de doelgroep in de periode Open residentiële jeugdzorg bij de OGH Basisgegevens van de jongeren in open residentiële jeugdzorg Aantal opnames Herkomst Verblijfsduur Sekse Opnameleeftijd Gediagnosticeerde stoornissen Aard en ernst van de gedragsproblemen Competentieniveau Vergelijking van jongeren in open versus gesloten residentiële jeugdzorg Sekse Opnameleeftijd Gediagnosticeerde stoornissen Aard en ernst van de gedragsproblemen Competentieniveau Conclusie...13

3 1. Open residentiële jeugdzorg bij de OGH In 2015 vond een belangrijke transitie in de jeugdzorg plaats. De algehele regie en financiële verantwoordelijkheid voor het brede scala aan jeugdzorg werd van Rijk, Provincies en zorgverzekeraars overgeheveld naar gemeentes. De transitie van de jeugdzorg is gepaard gegaan met een omslag in het denken over de jeugdzorg (onder de noemer van transformatie). In die transformatiegedachte staat het doel centraal dat er vroegtijdig wordt ingegrepen als er jeugdhulp nodig is, dat die hulp zoveel mogelijk in de eigen omgeving van de jongere en onder de eigen regie van het gezin gegeven wordt, en dat er zo licht en zo kort mogelijk hulp ingezet wordt. Ook voor de OG Heldringstichting (OGH) luidde dit het begin van een nieuw tijdperk in. Van de OGH wordt verwacht dat zij een bijdrage levert aan de transformatiedoelen van de gemeentes. Van oudsher richt de OGH zich op de residentiële behandeling van jongeren met ernstige gedrags- en opgroeiproblemen in een gesloten setting. Gezien de transformatiegedachte wordt van de OGH verwacht dat zij haar behandelaanbod verbreedt en ook lichtere vormen van jeugdzorg aanbiedt. Met dat in het achterhoofd heeft de OGH zich onder andere gericht op de ontwikkeling van open residentiële jeugdzorg. In juli 2016 is de OGH gestart met een eerste groep voor open residentiële jeugdzorg (ook wel 3-milieuszorg genoemd), die in eerste instantie speciaal behandeling voor alleenstaande minderjarige asielzoekers met ernstige (traumatische) gedragsproblemen bood. In dat eerste jaar werden in totaal zes jongeren in deze groep opgenomen. In 2017 is besloten de doelgroep van de open groep uit te breiden en niet te beperken tot jonge AMA s alleen. In dat jaar is bovendien een tweede groep voor open residentiële jeugdzorg opgestart. Aanvankelijk was deze groep met name bedoeld voor jongeren met ernstige emotie-regulatieproblematiek of problemen in het autistisch spectrum, maar in de loop van 2018 is het opnamebeleid ook voor deze groep verbreed. De doelgroep voor beide units is daarmee gelijk geworden. Deze rapportage geeft een beschrijving van de doelgroep van de open residentiële jeugdzorg van de OGH in de jaren Omdat het aantal jongeren waar het over gaat vrij klein is, worden de gegevens over de gehele periode samengenomen. Dat verschaft een beeld van de belangrijkste kenmerken van de doelgroep in de open residentiële jeugdzorg van de OGH. In hoofdstuk 3 van dit rapport worden jongeren die bij de OGH in een open residentiële groep zijn opgenomen vergeleken met de jongeren die in 2018 in de gesloten jeugdzorg opgenomen zijn. Jongeren in de open residentiële jeugdzorg van de OGH 3

4 2. Basisgegevens van de jongeren in open residentiële jeugdzorg 2.1 Aantal opnames Sinds de start medio 2016 is het aanbod van open residentiële jeugdzorg uitgebreid en verbreed en is het aantal opnames toegenomen. Tabel 2.1. Aantal opnames en totaal aantal jongeren in behandeling, naar kalenderjaar Opnames In behandeling Herkomst Omdat het aantal jongeren dat op de open groepen behandeld wordt vrij klein is, zijn gegevens over de periode samengenomen. Tweederde (67%) van de jongeren op de units voor open residentiële jeugdzorg is afkomstig uit de gesloten jeugdzorgpoot van de OGH. Eén derde is afkomstig van buiten de OGH, waarbij het percentage dat vanuit de ouders komt dan het hoogst is. Tabel 2.2. Herkomst van de jongeren Vanuit OGH-gesloten Vanuit ouders of andere familie Vanuit open instelling Vanuit andere gesloten instelling Vanuit asielzoekerscentrum Overig 67% 13% 4% 6% 6% 4% 2.3 Verblijfsduur Gemiddeld verblijven de jongeren 4,9 maanden in de open residentiële jeugdzorg. De mediaan ligt bij 3 maanden; dat wil zeggen dat de helft van de doelgroep binnen drie maanden is uitgestroomd, en de helft langer dan drie maanden verblijft. Een paar jongeren (n=6) werden langer dan een jaar op een open groep behandeld. Jongeren die vanuit de gesloten jeugdzorg van de OGH doorstromen naar de open jeugdzorg, verblijven gemiddeld 4,8 maanden op de open groep; bij jongeren die van buiten de OGH komen is de gemiddelde verblijfsduur 5,2 maanden. Jongeren in de open residentiële jeugdzorg van de OGH 4

5 2.4 Sekse In 2016, het jaar waarin alleen alleenstaande minderjarige asielzoekers (AMA s) werden opgenomen, bestond het merendeel van de doelgroep uit jongens. Met de opening van een tweede open unit in 2017 en verbreding van de doelgroep die in aanmerking komt, is de sekseverhouding verschoven in de richting van meer meisjes. In 2017 waren zij zelfs in de meerderheid. In 2018 waren er relatief iets meer jongens dan meisjes. Tabel 2.3. Sekseverhouding van de jongeren naar opnamejaar 2016 n= n= n=36 Jongens 83% 47% 56% Meisjes 17% 53% 44% 2.5 Opnameleeftijd Het merendeel van de jongeren is tussen de 15 en 17 jaar oud als ze op de open unit worden opgenomen. De gemiddelde opnameleeftijd in 2017 was bijna 16, in 2018 was dat met 15,5 jaar iets lager. Tabel 2.4. Opnameleeftijd, percentage en gemiddelde naar opnamejaar Percentage jaar 13 jaar 14 jaar 15 jaar 16 jaar 17 jaar 18 jaar 2% 12% % 3% Gemiddelde Gediagnosticeerde stoornissen Bijna de helft van de jongeren (44%) op de open groepen heeft een disruptieve, impulsbeheersings- of gedragsstoornis. Ruim een kwart (27%) heeft te maken met trauma- en stressgerelateerde stoornissen. Wat opvalt is dat bijna zes op de tien jongeren (59%) een ouder-kind-relatiestoornis heeft. De andere onderscheiden stoornissen komen bij één of twee van de tien jongeren voor (9%-22%). Stoornissen in verband met mishandeling, verwaarlozing en misbruik doen zich bij 4% van de jongeren voor. Jongeren in de open residentiële jeugdzorg van de OGH 5

6 Tabel 2.5. Gediagnosticeerde stoornissen, periode DSM5-diagnoses Disruptieve, impulsbeheersings- en gedragsstoornissen 44% - w.o. ODD 22% - w.o. CD - w.o. norm-overschrijdende CD 7% - w.o. andere CD n.a.o. 3% ADHD 19% ASS 17% Depressieve stemmingsstoornis 20% Angststoornis 9% Persoonlijkhstoornis 22% Trauma- en stress-gerelateerde stoornissen 27% Ouder-kind-relatiestoornis 59% Licht verstandelijk beperkt 12% Verslavingsstoornis 17% Stoornis ivm mishandeling, verwaarlozing, misbruik 4% Overig 17% 2.7 Aard en ernst van de gedragsproblemen Als jongeren worden opgenomen op een open unit van de OGH, wordt middels de CBCLvragenlijst vastgelegd of er sprake is van gedragsproblemen en hoe ernstig die zijn 1. Daarbij worden acht verschillende schalen onderscheiden. Drie van de acht schalen hebben betrekking op internaliserende gedragsproblemen en twee van de acht op externaliserende problemen. De betreffende schalen worden samengevoegd in zogenaamde brede-bandschalen. De T-scores van een jongere op de schalen worden afgezet tegen de score die als normaal wordt beschouwd bij Nederlandse jongeren. Op grond van de hoogte van die T- score wordt bepaald of er sprake is van zorgwekkende problemen (subklinische score) of van ernstige problemen (klinische score). Bijna vier van de tien jongeren (37%) hebben internaliserende gedragsproblemen; bij 16% gaat het om ernstige problemen. Het betreft angstig-depressief gedrag, teruggetrokken-depressief gedrag of lichamelijke klachten. Ruim de helft van de jongeren heeft externaliserende problemen, waarbij het in 42% van de gevallen ernstige (klinische) problemen zijn. Het gaat hierbij om regelovertredend en agressief gedrag (zie onderste twee rijen). N.B. De lage percentages bij de losse schalen van externaliserend gedrag (regelovertredend gedrag 16% en agressief gedrag ) in vergelijking met de 1 Het invullen van de CBCL is niet meteen bij het opstarten van de open groepen ingevoerd, dat is gaandeweg van de grond gekomen. Vandaar dat het aantal respondenten bij onderstaande analyses heel laag is. Jongeren in de open residentiële jeugdzorg van de OGH 6

7 Tabel 2.6. Percentage met subklinische of klinische score op CBCL, periode (n=19) CBCL-schalen Brede-bandschalen Internaliserend Externaliserend 16% 21% 42% Losse schalen Angstig-depressief Teruggetrokken-depressief Lichamelijke klachten Sociale problemen Denkproblemen Aandachtsproblemen Regelovertredend Agressief gedrag 0% 26% 0% 16% 26% 16% 26% percentages bij de brede-bandschalen (42%) wekken misschien verbazing, maar dat heeft te maken met de gehanteerde grensscores. Volgens de CBCL-handleiding wordt de klinische grens voor de losse schalen gelegd bij de T-waarde van het 98 ste percentiel, hetgeen wil zeggen dat slechts 2% van alle Nederlandse jongeren een score heeft die boven die grens ligt; en de subklinische grens bij de T-waarde van het 93 ste percentiel, dwz 93% heeft een lagere score en dat wordt als normale score beschouwd. Bij de brede-bandschalen ligt de klinische grens volgens afspraak bij het 90 ste percentiel, wat wil zeggen dat 10% van alle Nederlandse jongeren zo n hoge of hogere score heeft, en de subklinische grens bij het 84 ste percentiel. Als bij de losse schalen eenzelfde grens Jongeren in de open residentiële jeugdzorg van de OGH 7

8 aangehouden zou worden als bij de bredebandschalen, is het percentage met een klinische score navenant hoger. De uitkomsten zijn dan: Angstig-depressief: klinisch=11=16%; Teruggetrokken-depressief: klinisch=32=32%; Regelovertredend gedrag: klinisch=32=47%; Agressief gedrag: klinisch=32=16% Sommige jongeren hebben alleen internaliserende gedragsproblemen (20%), anderen alleen externaliserende problemen (40%); bij 1 is op beide domeinen sprake van een (sub)klinische score (zie Tabel 2.7). Tabel 2.7. Percentage met (sub)klinische score op internaliserende, dan wel externaliserende problematiek, dan wel een combinatie van internaliserende en externaliserende problematiek, periode (n=19) CBCL-schalen Alleen internaliserend Alleen externaliserend Zowel internaliserend als externaliserend Noch internaliserend noch externaliserend 20% 40% Competentieniveau Als een jongere wordt opgenomen op een open groep bij de OGH, wordt ook een TVA74- vragenlijst ingevuld (Taken en Vaardigheden van Adolescenten) 2. Hiermee wordt het competentieniveau van de jongeren op gestructureerde wijze vastgelegd. Daarbij worden vijf verschillende domeinen onderscheiden. De gemiddelde score van een jongere wordt vergeleken met de gemiddelde score van jongeren uit de algemene Nederlandse bevolking, de normscore. Het verschil ten opzichte van die normscore geeft aan hoe groot de achterstand in vaardigheden is bij een jongere die wordt opgenomen. Die achterstand kan probleemgedrag veroorzaken of in stand houden en werkt dus door in de ernst van de problematiek. In Tabel 2.8 is te zien dat de jongeren die op de open groepen worden opgenomen op alle domeinen een significante achterstand in competentieniveau hebben ten opzichte van andere nederlandse jongeren. De achterstand is het grootst bij de domeinen school/werk en seksualiteit & relaties. 2 Het invullen van de TVA is niet meteen bij het opstarten van de open groepen ingevoerd, dat is gaandeweg van de grond gekomen. Vandaar dat het aantal respondenten bij onderstaande analyses heel laag is. Jongeren in de open residentiële jeugdzorg van de OGH 8

9 Tabel 2.8. Gemiddelde competentiescore (TVA74) en gemiddeld verschil ten opzichte van normscore 1), periode (n=17) Gemiddelde Verschil tov norm 1) Omgaan met leeftijdgenoten Autonomie en Zelfsturing School/werk Seksualiteit en relaties Zelfstandigheid Normgroep is algemene Nederlandse bevolking van jaar * significant verschil tov de norm, p< * * * * * In tabel 2.9 staan de gegevens uitgesplitst naar sekse. Daar is te zien dat meisjes gemiddeld genomen op de meeste domeinen een kleinere achterstand in competenties hebben; alleen op het domein Sekusaliteit & relaties hebben zij een grotere achterstand ten opzichte van hun seksegenoten. Tabel 2.9. Gemiddelde competentiescore en verschil tov de norm, naar sekse, periode (n=17) Gemiddelde score Verschil tov norm Jongens Meisjes Jongens Meisjes Omgaan met leeftijdgenoten Autonomie en Zelfsturing School/werk Seksualiteit en relaties Zelfstandigheid Jongeren in de open residentiële jeugdzorg van de OGH 9

10 3. Vergelijking van jongeren in open versus gesloten residentiële jeugdzorg 3.1 Sekse Bij de open residentiële groepen werden in 2018 relatief meer jongens opgenomen, terwijl er in de gesloten jeugdzorg meer meisjes werden opgenomen. Tabel 3.1. Sekseverhouding van de jongeren, in 2018 Open jeugdzorg n=36 Gesloten jeugdzorg n=151 Jongens Meisjes 56% 44% 46% 54% 3.2 Opnameleeftijd De gemiddelde opnameleeftijd bij de open en de gesloten groepen komt vrijwel overeen. Tabel 3.2. Gemiddelde opnameleeftijd van de jongeren, in 2018 Open jeugdzorg n=36 Gesloten jeugdzorg n=151 Gemiddelde opnameleeftijd 15,4 jaar 15,5 jaar 3.3 Gediagnosticeerde stoornissen Vergelijking van de percentages met bepaalde stoornissen in beide doelgroepen laat zien dat de problematiek van jongeren die in de gesloten jeugdzorg worden opgenomen op een aantal fronten significant ernstiger is dan bij jongeren die in de open units worden opgenomen. Het percentage met een disruptieve, impulsbeheersings- en gedragsstoornis is veel hoger, evenals het percentage met een diagnose ADHD of ASS. Ook het percentage met de diagnose licht verstandelijke beperking is in de gesloten jeugdzorg veel hoger dan in de open jeugdzorg. Verder zijn trauma- en stressgerelateerde stoornissen bij jongeren in de open groepen minder vaak gediagnosticeerd. Daarentegen is het percentage met een depressieve stemmingsstoornis of een angststoornis in de open groepen iets hoger. Dat heeft echter ook te maken met het feit dat een van de twee open groepen zich in 2017 speciaal richtte op de behandeling van jongeren met dit soort problematiek. Die specifieke gerichtheid is in 2018 losgelaten. Vervolgonderzoek over de komende jaren zal duidelijk maken of deze diagnose een typisch kenmerk is voor open groepen of dat de uitkomsten hier vertekend zijn. Jongeren in de open residentiële jeugdzorg van de OGH 10

11 Tabel 3.3. Gediagnosticeerde stoornissen DSM5-diagnoses Open Gesloten 2018 Disruptieve, impulsbeheersings- en gedragsstoornissen 44% 63% - w.o. ODD 22% 26% - w.o. CD 6% - w.o. norm-overschrijdende CD 7% 14% - w.o. andere CD n.a.o. 3% ADHD 19% 39% ASS 17% 26% Depressieve stemmingsstoornis 20% 1 Angststoornis 9% 4% Persoonlijkhstoornis 22% 23% Trauma- en stress-gerelateerde stoornissen 27% 36% Ouder-kind-relatiestoornis 59% 52% Licht verstandelijk beperkt 12% 2 Verslavingsstoornis 17% 20% Stoornis ivm mishandeling, verwaarlozing, misbruik 4% 1% Overig 17% 16% N.B. Van 9 jongeren was bij de afdeling wetenschappelijk onderzoek niet bekend of ze een diagnose hadden. Die zijn in de berekening hierboven buiten beschouwing gelaten. 3.4 Aard en ernst van de gedragsproblemen In vergelijking met jongeren die in gesloten jeugdzorg geplaatst worden, is het percentage jongeren met ernstige gedragsproblemen in de open jeugdzorg veel lager (vergelijk kolom 2 en 4 van Tabel 3.4). Bij alle CBCL-schalen is het percentage jongeren met een klinische score in de open jeugdzorg lager dan in de gesloten jeugdzorg. Bovendien lijkt de gemiddelde T-score van de open-jeugdzorgjongeren, die in de klinische range vallen, lager te zijn dan bij de jongeren met klinische score in de gesloten jeugdzorg (vergelijk kolom 3 en 5), maar door het kleine aantal jongeren bij de open jeugdzorg zijn deze cijfers statistisch gezien niet betrouwbaar. Jongeren in de open residentiële jeugdzorg van de OGH 11

12 Tabel 3.4. Percentage met subklinische of klinische score op CBCL en gemiddelde T-score, open versus gesloten jeugdzorg, voor opnamejaar (open jeugdzorg) cq 2018 (gesloten jeugdzorg) Open jeugdzorg Gesloten jeugdzorg 2018 % T-score 1) % T-score 1) Brede-bandschalen Internaliserend 16% 21% 70 38% 10% 69 Externaliserend 42% % 73 Losse schalen Angstig-depressief 0% 23% 12% 76 Teruggetrokken-depressief 26% 77 34% 14% 77 Lichamelijke klachten 0% 73 4% 2% 76 Sociale problemen 16% 72 22% 19% 76 Denkproblemen 26% 77 6% 3% 76 Aandachtsproblemen 73 20% 2 76 Regelovertredend 16% 73 56% 18% 76 Agressief gedrag 26% % 80 1) gemiddelde T-score voor jongeren met klinische of subklinische score Jongeren in de open residentiële jeugdzorg van de OGH 12

13 3.5 Competentieniveau Bij jongeren die in de open jeugdzorg worden opgenomen is de achterstand in competentieniveau gemiddeld genomen kleiner dan bij jongeren die op gesloten jeugdzorg waren aangewezen. Tabel 3.5. Competentieniveau: achterstand ten opzichte van normscore, open versus gesloten jeugdzorg Omgaan met leeftijdgenoten Autonomie en Zelfsturing School/werk Seksualiteit en relaties Zelfstandigheid Open jeugdzorg Gesloten jeugdzorg Conclusie Wanneer het beeld van de jongeren in de open jeugdzorg van de OGH wordt vergeleken met het beeld van de jongeren in de gesloten jeugdzorg, komt naar voren dat de problematiek van de open-jeugdzorgjongeren op veel punten minder ernstig is dan van de gesloten-jeugdzorgjongeren. Er is minder vaak sprake van een psychiatrische stoornis, het percentage met een klinische score op gedragsproblemen is lager en de achterstand in competenties is gemiddeld genomen wat kleiner. Dit is op zich ook logisch. Plaatsing in open jeugdzorg impliceert dat de problematiek in bepaalde opzichten minder extreem is dan bij jongeren voor wie gesloten jeugdzorg geïndiceerd. Daarbij moet men zich ook realiseren dat een groot deel van de jongeren die in de open jeugdzorg wordt opgenomen, afkomstig is uit de gesloten jeugdzorgpoot van de OGH (67%). Zij hebben dus al een intensief behandeltraject gevolgd en dit heeft gunstige resultaten opgeleverd: de ernst van de problemen is tijdens die behandeling afgenomen en de competenties zijn significant toegenomen, zoals naar voren komt in het OGH-onderzoek naar het resultaat van de behandeling 3. Dat betekent echter niet dat de behandeling van de jongeren in de open jeugdzorg in al zijn facetten gemakkelijker is. In de beleving van de pedagogisch medewerkers zijn de jongeren in de open units net zo moeilijk en ingewikkeld als in de gesloten jeugdzorg. De crux hierbij kan hem zitten in de beperkende maatregelen die je kunt inzetten in de gesloten jeugdzorg, terwijl dat niet mogelijk is in de open- jeugdzorg: mogelijk anticiperen jongeren in de JZ+ hier op en houden zij zich over het algemeen meer gedeisd, waardoor zich op open groepen meer confrontaties of incidenten voordoen. 3 Baanders, AN, Doelgroeponderzoek. Een beschrijving van de doelgroep en het esultaat van de behandeling in de periode Zetten, OGH, juli Jongeren in de open residentiële jeugdzorg van de OGH 13