Plan van aanpak productontwikkeling Nieuwe Hollandse Waterlinie Zuid-Holland

Transcriptie

1 Plan van aanpak productontwikkeling Nieuwe Hollandse Waterlinie Zuid-Holland Opdrachtgever: Provincie Zuid-Holland Directie Maatschappij en Bestuur Afdeling Samenleving De heer V.M.J.A.N. Collette Mevrouw L. Gispen Veerdienst Gorinchem Marcel Köppen Zuid-Hollands Bureau voor Toerisme juli 2007

2

3 Colofon Zuid-Hollands Bureau voor Toerisme, juli 2007 Auteurs: Foto s : Kaarten: In opdracht van: Uitgever: Marleen Oostdijk Violetta Rossi Projectbureau Nieuwe Hollandse Waterlinie Zuid-Hollands Bureau voor Toerisme Provincie Utrecht Arcadis Stichting Recreatie, Kennis- en Innovatiecentrum (Willem Hoffmans) Provincie Zuid-Holland Zuid-Hollands Bureau voor Toerisme Rotterdamseweg 402H Postbus DG Delft tel: fax: info@zhbt.nl internet:

4

5 Inhoudsopgave Samenvatting 7 1. Inleiding Werkwijze Projecten en productaanbod in Zuid-Holland Huidige projecten Huidige arrangementen en routes Kansen productontwikkeling Nieuwe Hollandse Waterlinie (Inter)provinciale kansen Provinciale/ regionale kansen Lokale kansen Aanpak productontwikkeling Nieuwe Hollandse Waterlinie Het gat in de markt: verblijfsarrangementen Doelgroepen Beoogde effecten Randvoorwaarden Promotie en PR Conclusie en vervolg 31 Bijlagen Bronnen De Nieuwe Hollandse Waterlinie toegelicht Kaarten Nieuwe Hollandse Waterlinie De Nieuwe Hollandse Waterlinie in Zuid-Holland Omliggende regio s en objecten Huidige arrangementen en routes Gecontacteerde lokale partijen Kansen lokale partijen toegelicht Voorbeelden nieuwe arrangementen op lokaal/regionaal niveau Direct rendement arrangementen

6

7 Samenvatting Provincie Zuid-Holland is actief betrokken bij de cultuurtoeristische ontwikkeling van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. In het Programmaplan Nieuwe Hollandse Waterlinie Diefdijk/Loevestein van het Pact van Loevestein (colleges van Gedeputeerde Staten van Gelderland, Zuid-Holland en Noord- Brabant) zijn een aantal projecten vastgesteld die ervoor moeten zorgen dat de Nieuwe Hollandse Waterlinie (NHW) ten zuiden van de Lek op het gewenste kwaliteitsniveau wordt gebracht. Binnen de Agenda Vrijetijd van provincie Zuid-Holland is de NHW een agendapunt (thema Cultuur) en in het Coalitieakkoord Duurzaam denken dynamisch doen van provincie Zuid-Holland is een expliciete rol voor de provincie Zuid-Holland benoemd voor wat betreft het behoud, herstel en beter toegankelijk maken van waterlinies en bouwkundige complexen als Fort Wierickerschans (Oude Hollandse Waterlinie). Opdracht Provincie Zuid-Holland heeft in 2006 het Zuid-Hollands Bureau voor Toerisme (ZHBT) opdracht gegeven om een plan van aanpak voor productontwikkeling voor de NHW op te stellen. Het gaat hierbij om een plan van aanpak voor de ontwikkeling van arrangementen. Doelstelling Het benoemen van (inter)provinciale, regionale en lokale kansen voor productontwikkeling in en rondom het Zuid-Hollandse gedeelte van de Nieuwe Hollandse Waterlinie (regio Gorinchem/ Leerdam) voor 2007 en verder. Uiteindelijk dienen de nieuwe arrangementen een wezenlijke bijdrage te leveren aan de stijging van de toeristisch-recreatieve bestedingen in Zuid-Holland en op de lange termijn ook bij te dragen aan de leefkwaliteit van de provincie. Aanpak Bij het opstellen van het plan van aanpak is de volgende werkwijze gehanteerd: 1. Inventarisatie van bestaand lokaal productaanbod rondom de NHW (arrangementen) 2. Benoeming van kansen voor lokale productontwikkeling op basis van aanwezig draagvlak onder ondernemers in de regio 3. Inventarisatie van huidige regionale projecten rondom de NHW, welke nodig zijn om rendabele productontwikkeling op regionale en (inter)provinciale schaal mogelijk te maken 4. Benoeming van kansen voor productontwikkeling op regionaal/ (inter)provinciaal niveau Resultaten Uit het onderzoek is gebleken dat er op interprovinciaal, provinciaal, regionaal en lokaal niveau mogelijkheden zijn voor koppeling van NHW-aanbod en waar diverse organisaties betrokken willen zijn bij samenwerking. Interprovinciaal Gelderland/ Rivierenland (Fort Vuren, Fort Asperen) Partijen: Regionaal Bureau voor Toerisme Rivierenland, Kamer van Koophandel Rivierenland Kansen: uitbreiding van GPS fietsroutes liniebreed, inzetten van centraal informatiepunt waar partners gevonden kunnen worden om toeristische arrangementen op te zetten. Noord-Brabant (Slot Loevestein, Woudrichem) Partijen: Stichting Vesting3hoek Kansen: uitbreiden arrangementen in combinatie met Zuid-Holland en Gelderland. Utrecht (forten, vestingsteden) Partijen: Utrecht Toerisme en Recreatie (provinciaal bureau voor toerisme) Zuid-Hollands Bureau voor Toerisme 7

8 Kansen: koppeling van Utrechtse arrangement en aan aanbod in Zuid-Holland en andere waterlinieprovincies. Provinciaal/ regionaal Zuid-Holland Zuid (Kinderdijk, Alblasserwaard/Vijfheerenlanden, Drechtsteden en Biesbosch) Partijen: Regio VVV Zuid-Holland Zuid, Landschapsplan, Werelderfgoed Kinderdijk, Bureau Drechtsteden Kansen: samenwerking van Zuid-Holland Zuid (Dordrecht e.o) met Noord-Brabant en de Vesting3hoek op het gebied van productontwikkeling, koppeling van Alblasserwaard- Vijfheerenlanden aan het Waterliniegebied door productontwikkeling, koppeling van Kinderdijk met de Waterlinie, specifiek met Gorinchem en Slot Loevestein door middel van vervoer over water. Rijnmond (Rotterdam) Partijen: Kamer van Koophandel Rotterdam Kansen: koppeling van verblijf in Rotterdam aan recreatief aanbod in het Waterliniegebied. Groene Hart/ Oude Hollandse Waterlinie (Fort Wierickerschans/ Bodegraven/ Schoonhoven, Gouda, Reeuwijkse Plassen, Krimpenerwaard) Partijen: Regio VVV Het Groene Hart, Fort Wierickerschans Kansen: verblijfsarrangementen waarbij Groene Hart wordt gekoppeld aan NHW, benutting aanbod Fort Wierickerschans (OHW) voor NHW-arrangementen. Lokaal In de plaatsen Gorinchem, Leerdam, Arkel, Kedichem, Schoonrewoerd en Dalem zijn 44 ondernemers benaderd waarvan er 20 in de nabije toekomst in samenwerking met andere ondernemers en organisaties een arrangement zouden willen ontwikkelen. Dit zijn onder andere fiets- en/of kanoverhuurbedrijven, veerdiensten, rederijen, natuurcentra, musea, restaurants, bed & breakfasts, campings, bezoekboerderijen en natuurtuinen. 45% van de benaderde ondernemers blijkt dus graag een arrangement aan te willen bieden, maar heeft dit tot op heden nog niet opgepakt. Van de 21 benaderde accommodaties is er slechts bij 4 interesse voor het ontwikkelen van een arrangement. Conclusie Om een concrete bijdrage te kunnen leveren aan de doelstellingen van de Agenda Vrijetijd van provincie Zuid-Holland moeten er rond de NHW meer arrangementen worden ontwikkeld, met name verblijfsarrangementen. Er blijkt uit de inventarisatie al wel wat aanbod te zijn, maar dit moet en kan beter worden gekoppeld; onderling en op (inter)provinciaal niveau. Knelpunt is dat er slechts vier ondernemers uit de regio bereid zijn mee te werken aan de ontwikkeling van verblijfsarrangementen. Maar juist door deze kansen te benutten en een koppeling te leggen met huidige overnachtingsmogelijkheden in omliggende plaatsen kan er een direct rendement van in de periode en een goede impuls voor toerisme en werkgelegenheid op langere termijn worden gegenereerd. Er is onder toeristisch-recreatieve organisaties en ondernemers voldoende draagvlak om tot een succesvolle ontwikkeling van arrangementen te komen, mits hier door meerdere partijen tijd in wordt gestoken en er budget beschikbaar wordt gesteld in de vorm van een subsidie. Primaire doelgroepen voor nieuw te ontwikkelen arrangementen zijn inwoners van de Waterlinieprovincies, te weten Noord-Holland, Utrecht, Zuid-Holland, Gelderland en Noord-Brabant met interesse voor cultuurhistorie, natuur en water, die graag actief bezig zijn en waarde hechten aan een educatief element als onderdeel van een korte vakantie of daguitstap en graag kleinschalig recreëren in rustige gebieden. Dit zijn onder andere actieve 50-plussers, cultuurgeïnteresseerde gezinnen met kinderen van 6 tot 12 jaar en wandel- en fietsliefhebbers in de leeftijd van 30 tot 55 jaar. De beoogde effecten van de ontwikkeling van nieuwe verblijfs - en dagarrangementen: het aantrekkelijker maken van het Nieuwe Hollandse Waterlinie-gebied voor zowel bezoekers als de eigen inwoners, wat leidt tot een verbetering van de leefkwaliteit en de kwaliteit van het Zuid-Hollands Bureau voor Toerisme 8

9 toeristisch-recreatief aanbod en daarmee tot een versterking van de identiteit van de regio (door koppeling van diverse vormen van aanbod); de natuurlijke omgeving en historische waarde van de Waterlinie concreter zichtbaar en voelbaar maken voor zowel inwoners als bezoekers van de regio door koppeling van culturele parels; meer toeristisch-recreatieve bestedingen genereren in en rondom het Nieuwe Hollandse Waterliniegebied (bijdrage aan de doelstelling van provincie Zuid-Holland van 10% meer bestedingen), door dagrecreatief en verblijfsrecreatief aanbod te vergroten waardoor het gebied meer bezoekers trekt en de verblijfsduur gemiddeld langer wordt; het creëren van een vliegwieleffect: de ontwikkeling van nieuwe arrangementen kan ervoor zorgen dat andere ondernemers in de regio ook worden gestimuleerd en geënthousiasmeerd om nieuwe initiatieven of samenwerkingsverbanden op te zetten. Vervolg Beoogd resultaat is de realisatie van minimaal vijf arrangementen vóór 1 januari 2008, waarvan 3 verblijfsarrangementen en 2 dagrecreatieve arrangementen. Om dit te kunnen bereiken dienen lokale ondernemers, regionale en (inter)provinciale belanghebbenden bij elkaar gebracht te worden, zodat zij hun krachten kunnen bundelen. De 5 arrangementen zijn boekbaar in 2008 en 2009, waarbij de continuïteit voor 2 seizoenen gewaarborgd dient te worden. Het te verwachten directe rendement bedraagt Naast dit directe rendement zullen de arrangementen ook indirect rendement opleveren. Kansen voor productontwikkeling: Lokale ondernemers Regionale organisaties (Inter)provinciale organisaties Partijen bij elkaar brengen draagvlak aantonen Drempel voor het nemen van initiatieven wegnemen De provincie Zuid-Holland continueert haar stimulerende/coördinerende rol binnen het project en zal via beschikbare middelen de arrangementen (deels) financieren via een subsidietoekenning. Arrangementenontwikkeling Koppeling culturele parels Boekbaar maken en in de markt zetten arrangementen 2008 & 2009 Effecten: Verbetering van het toeristisch-recreatief aanbod (voor de toerist) Verbetering van de leefkwaliteit (voor de eigen inwoner/ recreant) Versterking identiteit NHW Meer bezoekers en langere verblijfsduur Meer bestedingen Zuid-Hollands Bureau voor Toerisme 9

10

11 1. Inleiding In september 2005 heeft het Pact van Loevestein de Ambities projectenveloppen Diefdijk en Loevestein vastgesteld. Hierin is de identiteit van de gebieden Diefdijk en Loevestein beschreven, op basis waarvan een eerste verkenning is gemaakt van projecten die uitgevoerd moeten worden om de Nieuwe Hollandse Waterlinie (NHW) 1 ter plaatse op het gewenste kwaliteitsniveau te brengen. Het Programmaplan Nieuwe Hollandse Waterlinie Diefdijk/Loevestein geeft aan welke concrete projecten dit zijn op korte termijn ( ) en lange termijn ( ). Het bevorderen en ontwikkelen van recreatie en toerisme in het gebied is één van de middelen om de doelstelling van het project te realiseren: de Waterlinie als onderdeel van het Nederlands cultureel en landschappelijk erfgoed tot een herkenbare ruimtelijke eenheid maken en deze duurzaam in stand houden. Opdracht Zuid-Hollands Bureau voor Toerisme Begin 2006 heeft de provincie Zuid-Holland besloten om de ontwikkelingen binnen de NHW verder te stimuleren en te ondersteunen. Zij heeft extra budget ter beschikking gesteld aan het Zuid-Hollands Bureau voor Toerisme (ZHBT) om productontwikkeling en promotie-activiteiten te ontwikkelen. Dit rapport omvat het onderdeel productontwikkeling. Op basis van de tot op heden gerealiseerde projecten en producten op het gebied van recreatie en toerisme in het Zuid-Hollandse gedeelte van de waterlinie 2 (en het signaleren van de hiaten hierin) en een onderzoek naar regionaal draagvlak en lokale initiatieven, wordt in deze rapportage inzicht gegeven in de toekomstkansen voor productontwikkeling, zowel binnen als buiten de Zuid-Hollandse provinciegrenzen voor 2007 en verder. Doelstelling: Het benoemen van (inter)provinciale, regionale en lokale kansen voor productontwikkeling in en rondom het Zuid-Hollandse gedeelte van de Nieuwe Hollandse Waterlinie (regio Gorinchem/Leerdam) voor 2007 en verder. Regio s die rondom het Zuid-Hollandse deel van de linie liggen 3 en waarmee regionale/ (inter)provinciale samenwerking denkbaar is zijn onder andere: Zuid-Holland Zuid (waaronder Dordrecht, Kinderdijk, Alblasserwaard-Vijfheerenlanden), Rotterdam, het Groene Hart (regio Gouda, Krimpenerwaard en het waterliniegebied in Utrecht), de Oude Hollandse Waterlinie (Fort Wierickerschans/ Schoonhoven) regio Woudrichem/ Poederoijen (Loevestein, Noord-Brabant), Rivierenland (o.a. Vuren, Gelderland) en Utrecht. Aansluiting op beleid provincie Zuid-Holland Provincie Zuid-Holland hecht grote waarde aan cultuurgericht toerisme en recreatie. In dit kader is een Agenda Vrijetijd opgesteld, die richting geeft aan het provinciale vrijetijdsbeleid voor de komende vijf jaren, met als speerpunten Kust, Cultuur en Water. Binnen de Agenda Vrijetijd is de Nieuwe Hollandse Waterlinie als één van de agendapunten opgenomen. In de Agenda Vrijetijd stelt de provincie zich ten doel de toeristische bestedingen met 10% te verhogen in de periode en daarnaast de leefkwaliteit van de provincie te verbeteren. Bundeling van krachten en samenwerking tussen overheden en andere spelers in de vrijetijdssector (waaronder het bedrijfsleven) is hiervoor noodzakelijk, ook rondom het thema Nieuwe Hollandse Waterlinie. 1 Zie bijlage 2 en 3 voor meer achtergrondinformatie en kaartmateriaal van de NHW 2 Zie bijlage 4 voor een omschrijving van het Zuid-Hollandse gedeelte van de NHW 3 Zie bijlage 5 voor een omschrijving van de regio s rondom het Zuid-Hollandse gedeelte van de NHW Zuid-Hollands Bureau voor Toerisme 11

12 In het Coalitieakkoord Duurzaam denken dynamisch doen van provincie Zuid-Holland is het versterken van culturele kwaliteit benoemd als één van de beleidsprioriteiten voor de komende jaren. Het ontwikkelen en benutten van cultureel erfgoed voor recreatief-toeristische doeleinden is hiervan een wezenlijk onderdeel. Provincie Zuid-Holland gaat zich in het kader hiervan actief inzetten voor het behoud, herstel en beter toegankelijk maken van o.a. opvallende bouwkundige complexen als Fort Wierickerschans, Werelderfgoed Kinderdijk, waterlinies en oude vaarverbindingen. Op het gebied van vrije tijd is in het coalitieakkoord opgenomen dat de grote projecten uit de Agenda Vrijetijd worden voortgezet om de doelstelling van een stijging van de toeristische bestedingen met 10% te realiseren. Om dit doel te verwezenlijken wil provincie Zuid-Holland minder regels en procedures en meer nadruk leggen op wat er lokaal mogelijk is ten behoeve van regionale en provinciale belangen. Voor de provincie ligt een expliciete taak in projecten op het gebied van cultuur. Vervolgtraject Vanwege het grote belang van het beter benutten van cultureel erfgoed in Zuid-Holland, waaronder ook de Nieuwe Hollandse Waterlinie valt, zal er als vervolg op de bevindingen geformuleerd in dit rapport, gestreefd worden naar het realiseren van nieuwe arrangementen in het Waterliniegebied, waarbij samenwerking plaatsvindt tussen regionale en lokale partijen. Uiteindelijk doel is het verbeteren en vergroten van het publieksaanbod in de regio, het aantrekken van nieuwe doelgroepen en het genereren van herhalingsbezoek met als resultaat meer toeristisch-recreatieve bestedingen en een verbetering van de leefkwaliteit. Zuid-Hollands Bureau voor Toerisme 12

13 2. Werkwijze Binnen het onderzoek is de volgende werkwijze gehanteerd: 1. Inventarisatie bestaand lokaal productaanbod In de periode november januari 2007 is er een inventarisatie van bestaand productaanbod in de regio Gorinchem/ Leerdam uitgevoerd. Hiervoor zijn VVV s, gemeenten en toeristisch-recreatief bedrijfsleven telefonisch en via benaderd. Op basis van deze inventarisatie is in beeld gebracht in hoeverre er reeds arrangementen bestaan die een relatie hebben met de Nieuwe Hollandse Waterlinie. 2. Benoeming kansen lokale productontwikkeling Bij het benaderen van de organisaties is niet alleen onderzocht in hoeverre zij al aanbod hebben, maar ook of er op dit moment plannen zijn om een Nieuwe Hollandse Waterlinie-arrangement te ontwikkelen of dat dit in de toekomst een mogelijkheid zou zijn. Op basis van de bereidheid van verschillende lokale partijen om nieuwe producten te ontwikkelen zijn vervolgens een aantal mogelijk te realiseren combinaties van aanbod omschreven. 3. Inventarisatie huidige regionale projecten Naast het inventariseren van lokale kansen is een inventarisatie gemaakt van tot nu toe succesvolle regionale projecten die met behulp van financiële steun van provincie Zuid-Holland zijn gerealiseerd in het waterliniegebied. Om echt iets te kunnen bijdragen aan de hoofddoelstellingen van de Agenda Vrijetijd zijn lokale initiatieven niet voldoende, maar is het noodzakelijk dat op regionaal en (inter)provinciaal niveau actief wordt samengewerkt op het gebied van productontwikkeling. 4. Benoeming kansen regionale/ (inter)provinciale productontwikkeling Om de regionale kansen voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie in beeld te brengen is geïnventariseerd in hoeverre regionale partijen positief staan tegenover productontwikkeling in het waterliniegebied voor de komende jaren. Voorbeelden van regionale partners die een belangrijke rol kunnen spelen zijn Regionale Bureaus voor Toerisme, het Nationaal Projectbureau Nieuwe Hollandse Waterlinie en uitvoerende organisaties in regio s die mogelijk te koppelen zijn aan de Nieuwe Hollandse Waterlinie, zoals het Groene Hart, Dordrecht, Kinderdijk en Alblasserwaard-Vijfheerenlanden. Resultaat Rapportage waarin de (inter)provinciale, regionale en lokale kansen voor recreatie en toerisme in het waterliniegebied in 2007 en verder benoemd zijn, inclusief een aanbeveling voor het opzetten van een vervolgtraject waarbij daadwerkelijk een aantal dag- en verblijfsarrangementen opgezet kunnen worden. Zuid-Hollands Bureau voor Toerisme 13

14

15 3. Projecten en productaanbod in Zuid-Holland De afgelopen jaren is er op verschillende manieren samengewerkt tussen bedrijven, overheden en andere vrijetijdsspelers in het gebied van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Dit heeft geresulteerd in concrete projecten en vormen van productaanbod, waaronder arrangementen, boekbaar voor de consument bij VVV s of accommodaties. In dit hoofdstuk is een overzicht te vinden van de reeds uitgevoerde en lopende projecten rondom de Nieuwe Hollandse Waterlinie in Zuid-Holland. Daarnaast wordt in kaart gebracht welke arrangementen en routes er in het gebied worden aangeboden Huidige projecten Binnen de Agenda Vrijetijd van provincie Zuid-Holland is, onder het speerpunt Cultuur, het project Nieuwe Hollandse Waterlinie opgenomen. Concrete inhoud hiervan is het ontwikkelen van de gebieden rond de Diefdijk en Loevestein tot cultuurtoeristische parels. Dit door middel van het verknopen van het aanbod in deze regio in de vorm van toeristisch-recreatieve arrangementen. Voorafgaand aan deze inhoudelijke koppeling van aanbod in het Nieuwe Hollandse Waterliniegebied door middel van arrangementen zijn er in het recente verleden een aantal projecten rondom de Nieuwe Hollandse Waterlinie gerealiseerd met financiële steun van provincie Zuid-Holland. Ook zijn er projecten die de provincie Zuid-Holland subsidieert die op dit moment nog in ontwikkeling zijn. Programmaplan Nieuwe Hollandse Waterlinie Diefdijk/ Loevestein Op regionaal niveau (het Waterliniegebied ten Zuiden van de Lek) hebben de colleges van Gedeputeerde Staten van Gelderland, Zuid-Holland en Noord-Brabant het Pact van Loevestein ingesteld. In september 2005 heeft het Pact van Loevestein de Ambities projectenveloppen Diefdijk en Loevestein vastgesteld. Het Programmaplan Nieuwe Hollandse Waterlinie Diefdijk/Loevestein geeft aan welke concrete projecten op korte termijn ( ) en lange termijn ( ) nodig zijn om de Waterlinie ter plaatse op het gewenste kwaliteitsniveau te brengen. Het bevorderen en ontwikkelen van recreatie en toerisme in het gebied is één van de middelen om de doelstelling van het project te realiseren: de Waterlinie als onderdeel van het Nederlands cultureel en landschappelijk erfgoed tot een herkenbare ruimtelijke eenheid maken en deze duurzaam in stand houden. Tolkazerne Gorinchem Zuiderlingedijk Het streefbeeld van het programmaplan omvat een aantal toeristisch-recreatieve elementen: Het toevoegen van economische en publieke functies aan de Diefdijk; Beleefbaarder maken van de samenhang tussen alle Linie-elementen door uitbreiding van recreatieve netwerken rondom de Diefdijk; Van Driehoek naar Ster: versterking van de Vesting3hoek door verbindingen te maken met de noordelijk gelegen Zuiderlingedijk, de Diefdijk en de zuidelijk gelegen entree naar de Biesbosch. Zuid-Hollands Bureau voor Toerisme 15

16 Deze en andere streefbeelden (die met name te maken hebben met het behouden en ontwikkelen van forten en inundatiegebieden, ecologische verbindingen en aanpak van de veiligheid) vormen de uitdaging om de Nieuwe Hollandse Waterlinie uiterlijk in 2020 in haar nieuwe vorm te realiseren en de linie beleefbaar te maken. Dit beleefbaar maken wil zeggen dat de NHW als cultureel erfgoed een plaats krijgt in de omgeving als stukje historisch geheugen en tegelijkertijd aantrekkelijk gemaakt wordt voor bezoekers. Het publiek kan de historische waarde van de linie beleven, genieten van rust en ruimte en deelnemen aan georganiseerde activiteiten. Het doel is dat er een brede bekendheid van de waterlinie als systeem ontstaat bij het publiek. Het programmaplan is eind 2006 vastgesteld en aangeboden aan het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. De actualiteit van het Programmaplan Nieuwe Hollandse Waterlinie Diefdijk/Loevestein en de concrete projecten die in het kader hiervan uitgevoerd worden, zijn een impuls voor de ontwikkeling van het gebied en dragen bij aan een positief toekomstbeeld. Concrete projecten uit het Programmaplan Nieuwe Hollandse Waterlinie Diefdijk/Loevestein: A: GPS-wandelroute Vesting3hoek Op initiatief van Stichting Museum Slot Loevestein wordt een GPS-wandeltocht voor scholieren opgezet, die de hele Vesting3hoek omvat. Het initiatief kost en wordt betaald door provincies Zuid-Holland, Gelderland en Noord-Brabant. Voor het uitzetten van de GPS-wandelroute heeft gemeente Gorinchem subsidie ontvangen van provincie Zuid-Holland. In totaal wordt 4 kilometer recreatieve route aangelegd. Een nieuw informatiecentrum en een hoogwaardige publieksopvang bij Slot Loevestein staan nog op de verlanglijst. B: Promotieplan Watertaxi Vesting3hoek De Veerdienst Gorinchem heeft sinds mei 2006 praatpalen waarmee rechtstreeks een watertaxi besteld kan worden. De snelle boot heeft sindsdien permanent een schipper aan boord. De watertaxi vaart vanuit Gorinchem naar de Drechtsteden, Sleeuwijk, Woudrichem en omliggende plaatsen. Ook in de haven van Sleeuwijk staat sinds kort een praatpaal. Het idee is afgeleid van de ANWB-palen. De praatpaal van de veerdienst is echter een uniek Gorcums ontwerp. Begin dit jaar kreeg de Gorinchemse veerdienst een subsidie van provincie Zuid-Holland van als promotiebudget voor de wat ertaxi. Deze subsidie is bedoeld om via de watertaxi de Nieuwe Hollandse Waterlinie te promoten en het bezoek aan de forten in de omgeving te bevorderen. C; Waterlinie op Wielen : Mobiel Informatiecentrum Totaal liggen er meer dan 60 forten en werken en duizenden waterstaatkundige kunstwerken in de NHW. Die zijn niet allemaal te bezichtigen en krijgen ook niet allemaal een eigen bezoekerscentrum. Daarom is er nu een Mobiel Informatiecentrum (MIC) voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie, opgezet door de Stichting Werk aan de Linie. In de wagen staat een linietafel met een overzicht van de waterlinie van Muiden tot de Biesbosch en diverse (interactieve) presentaties. Het gebruik van het MIC is kosteloos. Het is te reserveren door alle organisaties die voorlichting geven over en activiteiten organiseren in het gebied van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het MIC verhuist regelmatig naar een nieuwe standplaats langs de linie. De totale kosten voor de realisatie van het MIC bedroegen Dit bedrag is gefinancierd door de vijf waterlinieprovincies, het projectbureau Nieuwe Hollandse Waterlinie, het VSB-fonds, de Mondriaanstichting en ANWB. Provincie Zuid-Holland heeft bijgedragen. D: Bebording De provincie Zuid-Holland heeft samen met andere partners die betrokken zijn bij de NHW een bijdrage geleverd voor de realisatie van (welkomst)bebording bij belangrijke objecten in de linie. In Zuid-Holland zijn er twee welkomstborden geplaatst in de Vesting Gorinchem. Zuid-Hollands Bureau voor Toerisme 16

17 3.2. Huidige arrangementen en routes Via lokale en regionale partijen in de regio Gorinchem/ Leerdam is een inventarisatie gemaakt van bestaande Nieuwe Hollandse Waterlinie arrangementen in Zuid-Holland. Alleen arrangementen die geldig zijn in 2007 zijn genoemd 4. VVV Gorinchem Dagje Gorinchem inclusief Slot Loevestein Vesting3hoek Banjeren door de Vesting3hoek Fietsen en wandelen door het landschap van de Hollandse Waterlinie en de Vesting3hoek Op ontdekkingstocht door de Vesting3hoek lopend of per fiets De Betuwse Stromen Hollandse Waterlinie tocht Rondvaart en bezoek Fort Asperen Ontspannende kanotocht naar Fort Asperen Behalve deze arrangementen zijn er in het Nieuwe Hollandse Waterliniegebied ook een aantal routes ontwikkeld: Waterliniepad wandelroute (LAW) Waterlinieautoroute Fiets door de Vesting3hoek met GPS 4 Zie bijlage 6 voor meer informatie over de bestaande arrangementen en routes Zuid-Hollands Bureau voor Toerisme 17

18

19 4. Kansen productontwikkeling Nieuwe Hollandse Waterlinie Uit hoofdstuk 3 blijkt dat er op dit moment verschillende initiatieven bestaan waarbij het productaanbod van de Nieuwe Hollandse Waterlinie wordt gekoppeld en waar krachten van verschillende partijen worden gebundeld. Concrete arrangementen en succesvol gerealiseerde projecten leveren reeds een bijdrage aan de doelstelling van de provincie om de toeristische bestedingen te laten stijgen en de leefbaarheid en de kwaliteit van het vrijetijdsaanbod in de regio te verbeteren. Doel voor 2007 en de daarop volgende jaren is deze initiatieven uit te breiden en kansen voor samenwerking te benutten. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op kansen voor samenwerking op (inter)provinciaal, regionaal en lokaal niveau (Inter)provinciale kansen Op basis van de inventarisatie van kansen voor productontwikkeling rondom de Nieuwe Hollandse Waterlinie blijken er vooral mogelijkheden te zijn voor koppeling met de andere waterlinieprovincies. Regio Plaatsen/locaties Interprovinciaal Noord-Brabant Woudrichem (Vesting3hoek) Slot Loevestein (Vesting3hoek) Land van Heusden en Altena Gelderland Rivierenland Fort Vuren (Vesting3hoek) Fort Asperen Utrecht Forten Vestingsteden Noord-Holland Forten Vestingsteden Oude Hollandse Waterlinie Fort Wierickerschans Schoonhoven De Nieuwe Hollandse Waterlinie ligt in vijf provincies: Noord-Holland, Utrecht, Zuid-Holland, Gelderland en Noord-Brabant. Die vijf provincies werken samen om elementen van de NHW te restaureren, ontsluiten en promoten. Om de bezoeker een zo volledig mogelijk beeld te geven van de Nieuwe Hollandse Waterlinie zijn naast lokale en regionale initiatieven binnen Zuid-Holland juist ook vormen van interprovinciale samenwerking zeer belangrijk. Op interprovinciaal niveau zijn er diverse organisaties die positief staan tegenover productontwikkeling rondom de linie voor 2007 en verder. De intentie voor de toekomst is interprovinciale samenwerking op korte en lange termijn. 1. Nationaal Projectbureau Nieuwe Hollandse Waterlinie Het Nationaal Projectbureau Nieuwe Hollandse Waterlinie voert de algemene marketingstrategie voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De voornaamste taak voor het projectbureau is het bevorderen van de naamsbekendheid van de linie. Het Nationaal Projectbureau doet zelf niet aan productontwikkeling. Zij laten dit (bewust) over aan de markt en aan de ondernemers. Het projectbureau ziet veel mogelijkheden voor productontwikkeling op Zuid-Hollands Bureau voor Toerisme 19

20 regionaal en interprovinciaal niveau. Op dit moment bevind het projectbureau zich in de startfase voor het ontwikkelen van een vaarroute (buiten provinciegrenzen) die een uitbreiding zal zijn van een kanotocht ontwikkeld door provincie Utrecht. 2. Regionaal Bureau voor Toerisme Rivierenland RBT Rivierenland neemt deel aan de projectgroep van Nationaal Projectbureau Nieuwe Hollandse Waterlinie en voert werkzaamheden uit op het gebied van marketing. Op dit moment ontwikkelen zij GPS-routes (fiets-, wandel- en kinderroutes) in opdracht van de Stichting Vesting3hoek. Er zou mogelijk een koppeling van verschillende regio s gemaakt kunnen worden door deze routes uit te breiden naar de gehele linie. 3. Kamer van Koophandel Rivierenland Medio 2004 is tijdens een tweetal bijeenkomsten van de Kamers van Koophandel door ondernemers in de regio Rivierenland de wens uitgesproken een centraal punt te hebben waar producten en activiteiten over de Nieuwe Hollandse Waterlinie te verkrijgen zijn. Ondernemers willen een bureau dat activiteiten coördineert en organiseert, maar ook dient als bindend element en vraagbaak. Het moet een punt zijn waar men terecht kan voor het vinden van partners voor het samenstellen van toeristische arrangementen en het afnemen van producten. Omdat de uitvoer van een dergelijk impresariaat niet past binnen de taakstelling van de Kamers van Koophandel is gekeken naar andere mogelijkheden om deze wens te realiseren. De Kamer speelt een faciliterende rol. Samen met Projectbureau Nieuwe Hollandse Waterlinie en de provincies is een plan van aanpak voor een haalbaarheidsonderzoek opgezet (zie ook Belvedereproject Alblasserwaard-Vijfheerenlanden). 4. Utrecht Toerisme en Recreatie (provinciaal bureau voor toerisme) Utrecht Toerisme en Recreatie heeft opdracht gekregen van provincie Utrecht voor het ontwikkelen van producten/arrangementen en marketingactiviteiten rondom de NHW. Hiervoor wordt door provincie Utrecht jaarlijks een bedrag beschikbaar gesteld. Koppeling van het Zuid-Hollandse en Utrechtse waterlinieaanbod in breder perspectief behoort tot de mogelijkheden Provinciale/ regionale kansen Binnen Zuid-Holland zijn er diverse koppelingen van de NHW met omliggende regio s mogelijk. Provinciaal/ regionaal Zuid-Holland Zuid Molengebied Kinderdijk Alblasserwaard/Vijfheerenlanden Drechtsteden Biesbosch Rijnmond Rotterdam Groene Hart Fort Wierickerschans Gouda Schoonhoven Reeuwijkse Plassen Krimpenerwaard Binnen Zuid-Holland zijn diverse regionale partijen actief die in de nabije toekomst een rol kunnen spelen bij productontwikkeling rondom de Nieuwe Hollandse Waterlinie en koppeling hiervan aan andere regio s. Deze partijen zijn in het kader van deze rapportage telefonisch benaderd. Hun visie omtrent productontwikkeling rondom de NHW is hieronder opgenomen. Zuid-Hollands Bureau voor Toerisme 20

21 1. Regio VVV Zuid-Holland Zuid Regio VVV Zuid-Holland Zuid benut in eerste instantie huidig, reeds bestaand aanbod rondom de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De VVV biedt een aantal arrangementen in Gorinchem/Leerdam aan, ook interprovinciaal met de Vesting3hoek (Noord-Brabant/ Gelderland). Daarnaast hebben zij ook contacten met het Land van Heusden en Altena (in het Noord-Brabantse deel van de Waterlinie). De VVV staat positief tegenover interregionale samenwerking op het gebied van productontwikkeling (arrangementen) rondom het thema Nieuwe Hollandse Waterlinie. Door regionale samenwerking kan promotie breder uitgezet worden en ontstaan meer mogelijkheden voor distributie. De VVV ziet vooral kansen voor samenwerking van Zuid-Holland Zuid met Noord-Brabant en de Vesting3hoek. Zicht op Dordrecht Molen Kinderdijk 2. Belvedereproject Alblasserwaard-Vijfheerenlanden In de regio Alblasserwaard-Vijfheerlanden (gelegen in de regio Zuid-Holland Zuid) wordt op dit moment onderzocht welke mogelijkheden er liggen voor ondernemers om actief aan productontwikkeling te werken. Dit onderzoek bevindt zich in de startfase. De rol van Landschapsplan, trekker van het project, is het bij elkaar brengen van de ondernemers. Dit gebeurt in samenwerking met de Kamer van Koophandel Rivierenland. Ondersteuning wordt verleend vanuit het Nationaal Projectbureau Nieuwe Hollandse Waterlinie. Gezien er ook in dit gebied kansen zijn voor productontwikkeling is koppeling van Alblasserwaard-Vijfheerenlanden aan het Waterliniegebied een reële optie voor de komende jaren. 3. Stichting Werelderfgoed Kinderdijk Stichting Werelderfgoed Kinderdijk ziet op de langere termijn kansen voor koppeling van Kinderdijk met de Waterlinie, specifiek met Gorinchem en Slot Loevestein. Door middel van vervoer over water (directe toegang tot het Molengebied, de Vestingstad Gorinchem en Slot Loevestein) kunnen deze elementen met elkaar geassocieerd worden. Kinderdijk concentreert zich momenteel op een samenwerking tussen de vier boegbeelden Leerdam, Gorinchem, Vianen en Kinderdijk. Deze samenwerking kan op langere termijn breder uitgezet worden door ook toenadering te zoeken tot de Nieuwe Hollandse Waterlinie. 4. ZHBT - Arrangementen Kinderdijk voor zakelijk en recreatief bezoek In 2006 is het ZHBT gestart met de uitvoering van een project om te komen tot nieuwe arrangementen voor het recreatief en zakelijk bezoek aan het molengebied Kinderdijk. Bij de ontwikkeling van de recreatieve arrangementen is toegewerkt naar een concept, dagtocht of route die een succes is in de markt en door (lokale) ondernemers wordt opgenomen in hun programma's. Er zijn 5 arrangementen ontwikkeld met verschillende lokale ondernemers in de omliggende regio welke deels zijn voortgezet in Voorwaarde voor het succes van deze arrangementen was het creëren van draagvlak bij de lokale ondernemers. Binnen de arrangementen is een koppeling met de Nieuwe Hollandse Waterlinie denkbaar door aansluiting te zoeken bij Gorinchem en Slot Loevestein door gebruik te maken van vervoer over water. Zuid-Hollands Bureau voor Toerisme 21

22 5. Regio VVV Het Groene Hart Regio VVV Het Groene Hart richt zich op koppeling van aanbod in de eigen regio. Gouda, Schoonhoven, de Reeuwijkse Plassen en de Krimpenerwaard zijn regio's waarvan aanbod goed aan elkaar verbonden kan worden. Koppelingen op provinciaal niveau, waar samenwerking tussen Het Groene Hart en de regio Gorinchem/ Leerdam (NHW) onder zou vallen, zijn in de ogen van VVV Het Groene Hart alleen kansrijk wanneer er sprake is van meerdaagse arrangementen. Meerdaagse arrangementen zijn nodig om de grotere afstanden te overbruggen. 6. Oude Hollandse Waterlinie Fort Wierickerschans Fort Wierickerschans (1673), gelegen tussen Bodegraven en Nieuwerbrug (Zuid-Holland), maakt deel uit van de Oude Hollandse Waterlinie en ligt in het Groene Hart. Het fort ligt op de hoek van de Oude Rijn en de Enkele Wiericke, een kanaal tussen de Hollandse IJssel en de Oude Rijn. In het fort bevinden zich verschillende loodsen en bijgebouwen, waaronder een kruithuis. De eigenaar van de wallen van het fort (Staatsbosbeheer) is in overleg met de Stichting Fort Wierickerschansgroep over verdere restauratie en herbestemming. Ook het Groene Hart Centrum, een informatiecentrum voor toerisme en recreatie, is er gehuisvest. Activiteiten en evenementen op het fort kunnen gekoppeld worden aan andere vormen van aanbod rondom de NHW en geïntegreerd worden in een specifiek arrangement. 7. Bureau Drechtsteden Het Bureau Drechtsteden heeft in samenwerking met bureau Arcadis het concept Hollands Glorie opgezet. Het totaalconcept omvat een visie op de toeristische en recreatieve mogelijkheden van de regio Drechtsteden. Om de doelstelling (meer toeristische bestedingen, versterking van het woon- en leefklimaat en gunstiger vestigingsklimaat) te bereiken, wordt gekozen voor een pragmatische aanpak; kansrijke projecten waarmee op korte termijn zichtbare resultaten te boeken zijn. Daarbij wordt gedacht aan het ontwikkelen van arrangementen, het optimaliseren van de waterverbindingen en het gezamenlijk in de markt zetten van de drie iconen Kinderdijk, Dordrecht en de Hollandse Biesbosch. Gezien de eerder genoemde kansen van de regio Zuid-Holland Zuid waaronder deze iconen vallen, is een bredere koppeling met de Nieuwe Hollandse Waterlinie door middel van arrangementen denkbaar. Zuid-Hollands Bureau voor Toerisme 22

23 4.3. Lokale kansen Lokale overheden zijn belangrijke spelers omtrent recreatie en toerisme in de regio. In het kader van het onderzoek zijn gemeente Gorinchem en Leerdam gevraagd naar hun visie over productontwikkeling rondom de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Gemeente Gorinchem Gemeente Gorinchem ziet het ontwikkelen van arrangementen als een goed middel om bezoekers naar Gorinchem (en de Vesting3hoek) te trekken. Vooral het aanbieden van keuzemenu's (waarbij bezoekers zelf kunnen bepalen uit welke onderdelen hun arrangement bestaat) vindt de gemeente interessant. Een link met het Waterliniepad (LAW) is kansrijk; de routegids wordt volop verkocht bij VVV Gorinchem. Belangrijke schakel binnen het NHW-aanbod in Gorinchem en omgeving is de veerdienst naar Woudrichem en Slot Loevestein. Doelgroep voor Gorinchem in combinatie met de waterlinie zijn fietsers, ouderen, gezinnen en scholen. Naast het opzetten van nieuwe arrangementen is het beter in de markt zetten van bestaand aanbod volgens de gemeente belangrijk. Het idee bestaat om een wandelpad te maken op de route van Gorinchem naar Fort Vuren door de uiterwaarden en langs de zogenaamde wielen (watertjes ontstaan door dijkdoorbraken). Verder is een combinatie van vaartoerisme met een uitstapje naar de stad Gorinchem een optie. Naast samenwerking met VVV Gorinchem heeft gemeente Gorinchem ook contacten met het Regionaal Bureau voor Toerisme Rivierenland. Deze samenwerking is er met het oog op provinciegrensoverschrijdende activiteiten en aanbod in de Vesting3hoek. Gemeente Leerdam Tot op heden doet gemeente Leerdam weinig aan actieve productontwikkeling rondom de waterlinie, ze profileren zich primair als glasstad met als doelgroep ouderen en groepen. Ook is de Linge een speerpunt van de gemeente. De NHW loopt langs Leerdam en is te zien vanaf de hoge Diefdijk (achter de Zuidwal). Voor productontwikkeling ziet de gemeente de combinatie glasstad Leerdam, varen en NHW (bijvoorbeeld Diefdijk en Fort Asperen) als meest kansrijk. Vooral samenwerking op interprovinciaal niveau is vanuit de gemeente wenselijk. Bedrijfsleven Om het huidige aanbod van arrangementen rondom het Zuid-Hollandse deel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie uit te kunnen breiden is een inventarisatie uitgevoerd om kansen bij lokale spelers in het Zuid-Hollandse gedeelte van de Nieuwe Hollandse Waterlinie (regio Gorinchem/ Leerdam) te signaleren. In samenwerking met lokale en regionale partijen zoals overheden, VVV s en toeristisch recreatief bedrijfsleven kunnen op basis van deze lokale kansen initiatieven gestimuleerd worden om dag- en verblijfsarrangementen op te zetten, bij voorkeur interprovinciaal, gecombineerd met cultuurhistorisch erfgoed van de waterlinie (forten, inundatiegebieden, dijken, etc.) en met toeristisch-recreatief aanbod in andere gebieden binnen en buiten Zuid-Holland. In de plaatsen Gorinchem, Leerdam, Arkel, Kedichem, Schoonrewoerd en Dalem zijn 44 ondernemers benaderd waarvan er 20 in de nabije toekomst in samenwerking met andere ondernemers en organisaties een arrangement zouden willen ontwikkelen. Dit zijn onder andere fiets- en/of kanoverhuurbedrijven, veerdiensten, rederijen, natuurcentra, musea, restaurants, bed & breakfasts, campings, bezoekboerderijen en natuurtuinen. 45% van de benaderde ondernemers blijkt dus graag iets met de NHW te willen doen door middel van het aanbieden van een arrangement, maar heeft dit tot op heden nog niet opgepakt. 21 van de 44 benaderde ondernemers zijn accommodatieverschaffers. Bij 4 van hen is er interesse in het ontwikkelen van een arrangement (19%). Zuid-Hollands Bureau voor Toerisme 23

24 Partijen in de regio Gorinchem/Leerdam die kansen zien voor productontwikkeling en die in de periode mogelijk arrangementen willen opzetten en exploiteren 5 : Plaats Bedrijven/organisaties Gorinchem Lingehaven (passantenhaven en fietsverhuur) Veerdienst Gorinchem (verbinding Vesting3hoek) Kleine Kruitmagazijnen (exploitant winkel in de vestingwallen) Van Andel-Spruijt Natuurcentrum Gorcums Museum Leerdam Nationaal Glasmuseum Royal Leerdam Crystal (Glasfabriek) Glascentrum Leerdam Paviljoen de Blauwe Hoed B&B Landhuis Loosdorp Bezoekboerderij en Schenkerij het Achterhuis Rederij Leerdam / De Betuwse Stromen (kano- en fietsverhuur) Hof van Schaayk Boerengolf Arkel Woonark Duo Natuurtuin de Punt Kedichem B&B Fruitbedrijf Stek Schoonrewoerd B&B de Wetering Zuivelboerderij Bikker Minicamping Overheicop Deze mogelijkheden op lokaal niveau kunnen en moeten bij verdere uitvoering worden gekoppeld aan de regionale en interprovinciale kansen en mogelijkheden (zie paragraaf 4.1 en 4.2). 5 Zie bijlage 7, 8 en 9 voor een totaaloverzicht van de benaderde partijen, een nadere toelichting van de lokale kansen en een aantal voorbeelden van mogelijk te realiseren arrangementen Zuid-Hollands Bureau voor Toerisme 24

25 5. Aanpak productontwikkeling Nieuwe Hollandse Waterlinie Uit hoofdstuk 4 is gebleken dat er zowel op (inter)provinciaal, regionaal als lokaal niveau diverse partijen zijn die productontwikkeling in en rondom het Zuid-Hollandse gedeelte van de Waterlinie als zeer kansrijk zien. Het ontwikkelen van nieuwe arrangementen is aan te bevelen, gezien het aanwezige draagvlak. Commitment en financiële ondersteuning van verschillende vrijetijdsspelers in het gebied van de Waterlinie en de omliggende regio s waarmee koppelingen gemaakt kunnen worden (zoals Alblasserwaard/ Vijfheerenlanden, Dordrecht, Kinderdijk en het Groene Hart), maakt dat de ontwikkeling van arrangementen economisch rendabel zal zijn en kan bijdragen aan een stijging van de toeristisch-recreatieve bestedingen in de regio. De insteek dient provinciegrensoverschrijdend te zijn, waardoor regio s buiten Zuid-Holland die fysieke waterlinieobjecten hebben zoals forten, versterkend kunnen werken op het aanbod rondom Gorinchem en Leerdam. Vooral binnen de Vesting3hoek wordt hier al aan gewerkt en zijn er kansen voor uitbreiding van het productaanbod. Daarnaast is productontwikkeling die verschillende gebieden binnen Zuid-Holland aan elkaar verbindt kansrijk Het gat in de markt: verblijfsarrangementen Op dit moment kent het Nieuwe Hollandse Waterliniegebied vooral lokaal dagrecreatief aanbod. In de regio zijn daarnaast diverse soorten verblijfsaccommodaties aanwezig, waaronder bed & breakfasts, kampeerlocaties, pensions en middenklasse hotels. Deze verblijfsaccommodaties hebben tot op heden echter amper actief geparticipeerd in productontwikkeling. Redenen hiervoor zijn onder andere het gebrek aan budget of mankracht, actieve promotie richting grotere groepen (toeristen en zakelijke bezoekers) i.p.v. kleine groepen (arrangementen) en een focus op losse boekingen door de kleinere accommodatieverschaffers. Binnen dit onderzoek is echter gebleken dat er wel degelijk diverse aanbieders van verblijfsaccommodaties zijn die thematische arrangementen rondom de Waterlinie willen aanbieden, maar die hier tot op heden niet de mogelijkheid voor hebben gezien. Juist omdat er onder consumenten wel behoefte is aan verblijfsmogelijkheden (de toerist bezoekt vaak diverse regio s in één keer en heeft behoefte aan verblijf voor het overbruggen van grotere afstanden) kan het toerisme in de regio een impuls krijgen door de ontwikkeling van verblijfsarrangementen. Door ondernemers financieel en promotioneel te ondersteunen kunnen zij gestimuleerd worden nieuwe producten op te zetten en kan samenwerking op de korte termijn gerealiseerd worden. Kansen om verblijfsrecreatie in het Nieuwe Hollandse Waterliniegebied te bevorderen op regionaal niveau zijn tevens aanwezig. Overnachtingen buiten het Waterliniegebied (bijvoorbeeld in Dordrecht, Rotterdam, Gouda), zijn goed te realiseren en kunnen gecombineerd worden met een daguitstap naar de waterlinie. Juist omdat consumenten niet bezig zijn met provinciegrenzen wanneer ze een vakantie of dagje uit plannen, moet er vanuit de aanbodkant ook buiten de provinciegrenzen gedacht worden. Toeristen bij een groepsschuilplaats Kamperen langs de linie bij Tull en t Waal Zuid-Hollands Bureau voor Toerisme 25

26 Producten A. In dient de aandacht primair uit te gaan naar de ontwikkeling van verblijfsarrangementen in de omgeving van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De overnachtingen kunnen zowel in de regio Gorinchem/ Leerdam plaatsvinden als in een nabij gelegen regio. Voorwaarde is dat er binnen het arrangement een bezoek aan één of meerdere fysieke objecten uit de tijd van de waterlinie (bijvoorbeeld een fort of vestingstad) wordt gecombineerd met andere vormen van recreatief aanbod in het liniegebied (zoals het Glascentrum in Leerdam, bootverhuur of een stadswandeling) en daarbuiten (bijvoorbeeld Dordrecht of Kinderdijk). Dit biedt de bezoeker de kans een weekendje weg te plannen waarbij ze zowel de Nieuwe Hollandse Waterlinie leren kennen, alsook het aanbod van Gorinchem of Leerdam, inclusief het aanbod in een andere toeristischrecreatieve regio binnen of buiten Zuid-Holland. B. Tevens kan het huidige aanbod van dagarrangementen uitgebreid worden. Uit de inventarisatie van kansen onder lokale bedrijven blijkt dat de bereidheid samen initiatieven op te zetten wel aanwezig is, maar nooit volledig tot uitvoering is gekomen, door gebrek aan daadkracht en overtuiging dat productontwikkeling succesvol kan zijn en een bijdrage kan leveren aan een stijging van de financiële inkomsten vanuit toerisme en recreatie in het gebied Doelgroepen A. Primaire doelgroep voor de verblijfsarrangementen zijn inwoners van Noord-Holland, Utrecht, Zuid- Holland, Gelderland en Noord-Brabant met interesse voor cultuurhistorie, natuur en water (in historisch verband), die graag actief bezig zijn en waarde hechten aan een educatief element als onderdeel van een korte vakantie en graag kleinschalig op vakantie gaan in rustige gebieden. Deze doelgroep bestaat onder andere uit actieve 50-plussers, gezinnen met kinderen van 6 tot 12 jaar en wandel- en fietsliefhebbers in de leeftijd van 30 tot 55 jaar. B. Primaire doelgroep voor de dagarrangementen zijn inwoners woonachtig in een straal van maximaal 50 kilometer van de Nieuwe Hollandse Waterlinie met interesse voor cultuurhistorie, natuur en actief bezig zijn. Dit zijn koppels van 35 jaar en ouder zonder kinderen of waarvan de kinderen uit huis zijn en die samen of met vrienden er een dagje op uit gaan Beoogde effecten De beoogde effecten van de ontwikkeling van nieuwe verblijfs - en dagarrangementen zijn: Aantrekkelijker worden van het Nieuwe Hollandse Waterliniegebied voor zowel bezoekers als de eigen inwoners, wat leidt tot een verbetering van de leefkwaliteit en de kwaliteit van het toeristisch-recreatief aanbod en daarmee tot een versterking van de identiteit van de regio (door koppeling van diverse vormen van aanbod); De natuurlijke omgeving en historische waarde van de Waterlinie wordt concreter zichtbaar en voelbaar voor zowel inwoners als bezoekers van de regio door koppeling van culturele parels; Meer toeristisch-recreatieve bestedingen in en rondom het Nieuwe Hollandse Waterliniegebied (bijdrage aan de doelstelling van provincie Zuid-Holland van 10% meer bestedingen), door dagrecreatief en verblijfsrecreatief aanbod te vergroten waardoor het gebied meer bezoekers trekt en de bezoekduur verlengd wordt; Zuid-Hollands Bureau voor Toerisme 26

27 Het creëren van een zogenaamd vliegwieleffect: de ontwikkeling van nieuwe arrangementen kan ervoor zorgen dat andere ondernemers in de regio ook worden gestimuleerd en geënthousiasmeerd om nieuwe initiatieven of samenwerkingsverbanden op te zetten. Het ontwikkelen van arrangementen is een concrete manier om nieuwe bezoekers en herhaalbezoekers aan te trekken en extra bestedingen te genereren. Op de langere termijn levert productontwikkeling ook een bijdrage aan de leefbaarheid van het gebied, wat met name van belang is voor de eigen inwoners. De verwachting is dat met name nieuwe verblijfsarrangementen een aanzienlijke bijdrage zullen leveren aan de stijging van de toeristisch-recreatieve bestedingen. Dalempoort en molen Gorinchem Terras bij Tull en t Waal 5.4. Randvoorwaarden Om binnen de gestelde termijn rendabele dag- en verblijfsarrangementen te kunnen realiseren, zijn de volgende randvoorwaarden van belang: Samenwerking/ commitment: 1. Versterken van het onderling vertrouwen tussen lokale spelers, door de nadruk te leggen op samenwerking in plaats van concurrentie; 2. Betere en bij voorkeur structurele samenwerking tussen overheden, bedrijfsleven en andere vrijetijdsspelers in en rondom de Nieuwe Hollandse Waterlinie op het gebied van productontwikkeling. Door samenwerking kunnen kansen beter benut worden; 3. Er dienen voldoende aanbieders van accommodaties (hotels, bed & breakfasts e.d.) aan de samenwerking deel te nemen om verblijfsarrangementen te kunnen realiseren. Tijd 4. De samenwerking en daaruit voortvloeiende arrangementen moeten vóór 1 januari 2008 worden opgestart; 5. Continuïteit is vereist voor minimaal 2 seizoenen (2008 en 2009) en dient onderling te worden vastgelegd. Financieel 6. Voor uitvoering is het project afhankelijk van middelen uit bestaande en eventueel nieuwe subsidieregelingen, bijdragen van overheden en financiële bijdragen van partners die betrokken worden bij het proces en de productontwikkeling. Voorwaarde is dat de betrokken Zuid-Hollands Bureau voor Toerisme 27