De Belgische sector van de teledistributie. Studie

Transcriptie

1 De Belgische sector van de teledistributie Studie

2

3 De Belgische sector van de teledistributie Redactie studie: juni 2007

4 U vindt deze studie: > economische informatie > studies Infoshop FOD Economie Vooruitgangstraat 48 B Brussel Tel: Open alle werkdagen van 9 uur tot 17 uur Bibliotheek Queteletfonds City Atrium - 2de verdieping Vooruitgangstraat 50 B-1210 Brussel Tel: Fax: quetelet@economie.fgov.be 2 Overname van gegevens voor verwerking in andere artikels is toegestaan, mits duidelijke en volledige bronvermelding. De inhoud van deze studie geeft enkel de mening van de auteurs weer en niet die van de FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie. Federale Overheidsdienst Economie, K.M.O., Middenstand en Energie Vooruitgangstraat 50 B BRUSSEL Ondernemingsnr.: tel Vanuit het buitenland: tel Verantwoordelijke uitgever: Lambert VERJUS Voorzitter van het Directiecomité Vooruitgangstraat BRUSSEL Wettelijk depot : D/2008/2295/

5 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." INHOUDSTAFEL Lijst van de grafieken en tabellen...5 Inleiding...6 I. Het reglementaire kader...7 II. III. IV. I.1. Het Europese reglementaire kader...7 I.2. Het Belgische reglementaire kader...7 De actoren van de sector...9 II.1. De economische actoren...9 II.2. De niet-economische actoren...10 De toegang tot televisie en de daadwerkelijke spelers van de waardeketen...11 III.1. III.2. III.3. III.4. III.5. Het platform coaxkabel...11 Het xdsl platform...13 Het DBV-T platform...13 Het platform Satelliet...14 De actoren van de waardeketen...15 Stand van zaken met betrekking tot de concurrentie in de Belgische teledistributiesector...16 IV.I. Analyse van de relevante markten: de hypothetische monopoliehoudertoets...16 IV.1.1. De substitueerbaarheid tussen televisie via de coaxkabel en xdsl-televisie via koperkabel (ADSL, ADSL2+ et VDSL)...18 IV.1.2. De substitueerbaarheid van wired televisie (coax en xdsl) en wireless televisie (draadloze, straalverbindingen of DVB-T)...22 IV.1.3. De substitueerbaarheid van televisiezenders (vaste en draagbare), mobiele televisiezenders en satelliettelevisie...23 IV.2. De concentratie van de sector...24 IV.2.1. De marktaandelen van de operatoren uit de sector van de teledistributie...24 IV.2.2. De verdeling en de concentratie-indexen voor de markt van de kabeldistributie in de drie gewesten van het land...25 IV.3. Analyse van de concurrentie op de Belgische markt van de teledistributie...30 IV.3.1. De concurrentie tussen kabeldistributeurs...30 IV.3.2. De concurrentie tussen de teledistributieplatforms...31 IV.3.3. De convergentie: herverdeling van de kaart op de markt van de teledistributie?

6 Besluit...35 Bibliografie...37 Websites die werden geraadpleegd...39 Contactpersonen & adres

7 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." Lijst van de grafieken en tabellen Grafieken Grafiek 1. Grafiek 2. Grafiek 3. Marktaandeel van de kabeldistributeurs in het Waals Gewest...26 Marktaandeel van de kabeldistributeurs in het Vlaams Gewest...28 Marktaandeel van de kabeldistributeurs in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest...29 Tabellen Tabel 1. Tabel 2. Tabel 3. Tabel 4. Tabel 5. Tabel 6. Typologie van de televisieplatforms, transmissiemodi...11 Aantal gemengde intercommunales, zuivere intercommunales en ondernemingen uit de privésector op 30/06/ De actoren van de waardeketen: enkele voorbeelden...15 Percentages gecombineerd aanbod (double, triple en quadruple play)...17 Prijzen voor diensten gerekend door de verschillende operatoren op de markt van de teledistributie...19 Evolutie (in %) van de marktaandelen tussen de operatoren, gemeten aan de hand van het aantal abonnees Tabel 7. Abonnees van de kabeldistributeurs in het Waals Gewest (30/09/2005)...25 Tabel 8. Index met betrekking tot de concentratie van de markt van de teledistributie in Wallonië...26 Tabel 9. Abonnees van de kabeldistributeurs in het Vlaams Gewest (30/09/2006)...27 Tabel 10. Tabel 11. Tabel 12. Tabel 13. Index voor de concentratie van de markt van de teledistributie in Vlaanderen...28 Abonnees van de kabeldistributeurs in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (30/09/2005)...29 Index voor de concentratie van de markt van de teledistributie in Brussel...29 Marktaandeel van de kabeldistributeurs in België (na fusie van de kabeldistributeurs in Wallonië)...30

8 Inleiding De auteurs van de studie, die deel uitmaken van de nieuwe Algemene Directie Telecommunicatie en Informatiemaatschappij, hebben geprobeerd de Belgische teledistributiesector uit twee oogpunten te analyseren: de prijzenreglementering en de graad van mededinging die op die sector worden toegepast. Het komt er met andere woorden op aan een antwoord te geven op de vraag of het instrument van de regulering, dat thans in de Belgische sector van de teledistributie van toepassing is, dit wil zeggen de prijzencontrole, nog relevant en efficiënt is ten aanzien van de huidige technologische evolutie van de sector (Internet met hoge bandbreedte, triple play, digitale ether- en kabeltelevisie. Verder dient te worden nagegaan in welke mate de sector concurrerend is. Om dat te doen maakten wij gebruik van twee tools: de markt voor de verschillende televisieplatforms, enerzijds, en de Herfindahl-Hirschmann index (IHH) 1 voor de hele Belgische sector van de teledistributie, anderzijds. De analyse van de concurrentiegraad moet worden gezien in het licht van de strategieën die de verschillende economische actoren uit de sector hanteren. 6 De antwoorden op deze beide vragen vindt u in het besluit van dit rapport. Dit rapport is onderverdeeld in vier delen. Het rapport start met een erg beknopte beschrijving van de twee reglementaire stelsels waaraan de sector is onderworpen: het eerste valt onder het acquis communautaire (kaderrichtlijn voor de elektronische communicatienetwerken en diensten) en een tweede typisch Belgisch stelsel. Het tweede deel gaat over de economische actoren per platform en de andere actoren, zoals de zuiver raadgevende organen die een niet te verwaarlozen rol spelen in de regulering van de sector van de teledistributie. Het derde deel gaat in op de toegang tot televisie voor ieder van de vier televisieplatforms en geeft een algemeen overzicht van de spelers in de waardeketen. En het laatste deel, ten slotte, maakt een stand van zaken op met betrekking tot de concurrentie in de Belgische sector van de teledistributie. 1 Concentratie-index die een beeld geeft van het aantal marktpartijen in een markt waar de concurrentie perfect speelt. De veronderstelling van de marktversnippering veronderstelt dat de prijs een exogeen gegeven is voor alle consumenten en alle producenten die de markt niet door hun gedrag kunnen veranderen. Het accent ligt hier op het aantal marktpartijen en hun marktaandeel.

9 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." I. Het reglementaire kader I.1. Het Europese reglementaire kader In 2002 werd een pakket van vijf richtlijnen goedgekeurd om een kader te creëren voor de sector van de elektronische communicatie. Dit pakket sloeg zowel op de elektronischecommunicatienetwerken als op de elektronische-communicatiediensten. De netwerken en teledistributiediensten (met uitsluiting van de diensten die audiovisuele inhoud aanleveren) vallen onder dit reglementaire kader. Er worden drie basisdoelstellingen nagestreefd: het bevorderen van de concurrentie op het vlak van het aanbod van elektronische-communicatienetwerken en diensten en op het vlak van de daaraan gerelateerde middelen en diensten; de ontwikkeling van de interne markt; het bevorderen van de belangen van de Europese burgers. In toepassing van dit reglementaire kader dienden de nationale toezichthoudende overheden concurrentieanalyses te verrichten van 18 markten voor producten en diensten uit de sector van de elektronische communicatie 2. Daarbij was ook de wholesale-markt van omroepdiensten die zenderinhoud leveren aan de eindgebruiker. De memorie van toelichting van Aanbeveling C(2003) 497 stelt dat het gaat over omroepdiensten en omroepnetten die de middelen ter beschikking stellen om inhoud tot bij de eindgebruiker te brengen. Hieronder vallen dus uitsluitend de distributeurs en de netwerkoperatoren en niet de leveranciers van inhoud. 7 I.2. He t Be l g is c h e re g le m e n ta i re k a d e r Federaal niveau Wet van 22/01/1945 betreffende de economische reglementering en de prijzen die het principe van het beteugelen van de prijzen vastlegt Ministerieel besluit van 20/04/1993 houdende bijzondere bepalingen inzake prijzen dat de procedures vastlegt voor het aankondigen van prijzen en voor het aanvragen van prijsverhogingen. Wet van 30 maart 1995 betreffende de netten voor distributie voor omroepuitzendingen en de uitoefening van televisieomroepactiviteiten in het tweetalig gebied Brussel-Hoofdstad Wet van 13 juni 2005 betreffende de elektronische communicatie die de vijf richtlijnen met betrekking tot elektronische communicatie omzet in het Belgisch recht. 2 Aanbeveling van de Commissie van 11 februari 2003; C(2003) 497.

10 Gewestelijk niveau Franse Gemeenschap: Decreet van 27 februari 2003 betreffende de radio-omroepen. Vlaamse Gemeenschap: Decreten betreffende de radio-omroep en de televisie gecoördineerd op 4 maart geco rdi Duitstalige Gemeenschap: Decreet van 27 juni 2007 betreffende de radio-omroep en de filmvertoningen. 8

11 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." II. De actoren van de sector II.1. De e co n o m i s c h e a c t o re n Op het vlak van de economische actoren wordt de sector van de teledistributie in België hoofdzakelijk gedomineerd door de historische telecomoperator (BELGACOM) en de kabeloperatoren die hun diensten aanbieden via twee verschillende technologieën: de xdsl technologie en de coaxkabel. Daarnaast moet ook rekening worden gehouden met twee nieuwe platforms: het satellietplatform en de digitale televisie via de aarde (DVB-T). Voor het hele Belgische grondgebied werd het aantal klanten, het aantal abonnees op de digitale televisie van BELGACOM voor 2006 geraamd op Dankzij meerdere campagnes en promotieaanbiedingen die BELGACOM uitbracht werd het aantal gezinnen met een aansluiting op BELGACOM TV 4 eind februari geraamd op Gezien de stijging van het aantal abonnees in de tijdsspanne van een jaar, kan BELGACOM TV nu worden beschouwd als een grotere speler in de Belgische televisiesector. België telde in 2000 een veertigtal ondernemingen die iets minder dan televisieabonnees bedienden. Aangezien de lijst van de teledistributiebedrijven jaar na jaar kan veranderen, telt de lijst opgenomen in het jaarverslag (2005) van het Raadgevend Comité voor de telecommunicatie negentien kabeldistributiemaatschappijen: vier daarvan zijn gevestigd in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 6, vijf in het Vlaams Gewest 7 en tien in het Waals Gewest 8. 9 De Belgische economische actoren inzake teledistributie kunnen worden onderverdeeld in drie grote categorieën: de zuivere intercommunales die uitsluitend bestaan uit rechtspersonen of overheden zoals gemeenten, provincies en gewesten; de gemengde intercommunales waar ook privé-partners deel van uitmaken. In het geval van ELECTRABEL, dat is vertegenwoordigd in alle gemengde intercommunales in het Waals Gewest, kan worden gesproken van een publiek-private samenwerking; 3 Het voetbalfiasco van BELGACOM TV op Trends.be van 4 mei BRUTELE, CODITEL, UPC en WOLU TV. 7 INTEGAN, INTERELECTRA, MIXT-ICS, PBE, VEM en WVEM. Hierbij dient te worden aangestipt dat MIXT-ICS, een dochteronderneming van TELENET, een groep is die de volgende bedrijven omvat: GASELWEST, IMEA, INTERGEM, INTERTEVE, IVEKA, IVERLEK, TELEKEMPO, TEVELO, TEVEOOST, TEVEWEST. Deze groep wordt beheerd door TELENET en kan zich makkelijker aan de evolutie van de activiteiten aanpassen. Daarnaast kan de groep makkelijker de noodzakelijke grote investeringen doen nodig voor internettoegang en telefonie en voor de toegang tot tal van televisieprogramma s. 8 AIESH, ALE, IGEHO, INATEL, INTEREST, INTERMOSANE, SEDITEL, SIMOGEL en TELELUX.

12 de privé-ondernemingen (CODITEL, UPC, WOLU TV, MIXT-ICS dochter van TELENET, TV VLAANDEREN) en de autonome overheidsbedrijven (BELGACOM, RTBF en VRT). II.2. De n ie t-e co n o m i s c h e a c t o re n De andere niet-economische actoren van de sector zijn in hoofdzaak de regelgevende instanties. Op dit vlak telt België vier reguleringsinstanties op twee niveaus. Er is de reguleringsinstantie op het federale niveau, namelijk het BIPT 9 en er zijn drie reguleringsinstanties op het communautaire niveau: het VCM 10 voor de Vlaamse Gemeenschap, de CSA 11 voor de Franse Gemeenschap en de RDGB 12 voor de Duitstalige Gemeenschap Belgisch Instituut voor Postdiensten en Telecommunicatie. 10 Vlaams Commissariaat voor de Media. 11 Conseil supérieur de l Audiovisuel. 12 Regierung der Deutschsprachigen Gemeinschaft Belgiens.

13 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." III. De toegang tot televisie en de daadwerkelijke spelers van de waardeketen Op basis van het voorgaande kunnen wij stellen dat de eindgebruikers beschikken over twee mogelijkheden (technologieën) inzake de toegang tot televisie-inhoud. Het gaat daarbij over xdsl en de coaxiale kabel die worden gebruikt door respectievelijk BELGACOM en de kabeloperatoren. Naast deze twee platforms beschikken de eindgebruikers nog over twee andere platform voor toegang tot televisie-inhoud, namelijk via straalverbindingen (DVB-T 13 ) en satelliet. De vier platforms worden vermeld in de onderstaande tabel. Tabel 1. Typologie van de televisieplatforms, transmissiemodi TELEVISIE Bedraad Draadloos Platform (operator en/of distributeur) Coaxkabel xdsl Straalverbindingen (DVB-T) Satelliet Vast/draagbaar Mobiel 11 Distributiemodus Analoog/ digitaal Digitaal Analoog/ digitaal Digitaal Analoog/ digitaal III.1. Het platform coaxkabel De teledistributie-operatoren waren in België historisch gezien opgericht onder de vorm van intercommunales (zuivere en gemengde naargelang van het aandeelhouderschap dat hetzij geheel hetzij gedeeltelijk openbaar was) die hun eigen netwerken en activiteiten ontwikkelden op het grondgebied van één of meer naast elkaar gelegen gemeenten. De noodzaak voor de teledistributie-operator om gebruik te maken van het openbaar domein om zijn netwerk aan te leggen, hield in dat bij de gemeente of gemeenten een toestemming moest worden aangevraagd om de weg te mogen gebruiken. Dat houdt in dat de exploitatie van een teledistributienetwerk op voorstel van de betrokken gemeentelijke administratie werd toegestaan. Het feit dat de toestemming voor de exploitatie van een teledistributienetwerk werd gegeven op territoriale basis heeft de operatoren in staat gesteld om feitelijke monopolies te verwerven op het grondgebied van de gemeenten die zij bedienden. De gebiedsgebonden factor bij de toekenning van de exploitatie van teledistributienetwerken heeft geleid tot een geografische opdeling van de teledistributiemarkt tussen het Noorden en het Zuiden van het land; Waalse kabeloperatoren zijn uitsluiteind actief in het Waals Gewest en in Brussel, de Vlaamse kabeloperatoren zijn uitsluitend actief in de Vlaamse Gemeenschap. 13 DVB-T: Digital Video Broadcasting - Terrestrial.

14 Tabel 2. Aantal antal gemengde intercommunales, zuivere uivere intercommunales en ondernemin ondernemin gen uit de privésector op 30/06/2006 Gemengde intercommunales Zuivere intercommunales Ondernemingen uit de privésector Totaal Brussel Vlaanderen Wallonië Totaal Bron: 12 de rapport van het Raadgevend Comité voor de telecommunicatie De bovenstaande tabel laat zien dat de sector van de teledistributie in België (op 30 september 2005) werd gedomineerd door de (gemengde en zuivere) intercommunales ten nadele van de bedrijven uit de privésector. 12 Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest telt vier teledistributeurs waaronder één zuivere intercommunale (BRUTELE) en drie bedrijven uit de privésector (CODITEL, UPC BELGIUM en WOLU TV). Op 2 januari 2007 werd UPC BELGIUM 14, een belangrijke aanbieder van televisie en breedbandtoegang in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, overgenomen door TELE- NET. In Vlaanderen wordt TELENET, een bedrijf dat grotendeels in privé-handen is, echter beschouwd als een gemengde intercommunale en staat TELENET in voor het beheer van een groep van gemengde intercommunales. Op de Vlaamse markt zijn er verder nog vier zuivere intercommunales actief. In Wallonië, ten slotte, zijn er duidelijk meer gemengde intercommunales dan zuivere intercommunales. In dit verband dient te worden aangestipt dat ELECTRABEL, dat deel uitmaakt van de groep SUEZ, zijn aandeel in de Waalse gemengde intercommunales sedert enige tijd tracht te verkopen. Een gevolg van de mogelijke terugtrekking van privé-partner ELECTRABEL is dat de zeven Waalse gemengde intercommunales en één Waalse zuivere intercommunale (IDEA) geneigd zijn om hun kabelactiviteiten (teledistributie en internet) te verkopen. Het consortium of de Groepering van Economische Belangen tussen ALE- TÉLÉDIS en BRUTELE, beter bekend onder de naam VOO, heeft zich kandidaat gesteld om de activiteiten van deze acht intercommunales over te nemen. Met de modernisering van zijn distributienet zal VOO zonder enige twijfel ook triple play gaan commercialiseren en zich op deze markt positioneren als een te duchten concurrent voor zowel BELGACOM als TELENET. 14 UPC BELGIUM bedient acht gemeenten in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (Sint-Agatha- Berchem, Etterbeek, Vorst, Ganshoren, Koekelberg, Jette en Schaarbeek) en drie Vlaamse gemeenten (Heverlee, Kessel-Lo en Leuven).

15 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." Nu werd het hele netwerk van de kabeldistributeurs aangepast om digitale transmissie van televisieprogramma s en het aanbieden van breedbandtoegang en telefoon mogelijk te maken. Op 30 september 2006 telde België abonnees voor de diverse kabeldistributiebedrijven tegen op 30 september 2005, of een stijging met eenheden 15 wat overeenkomt met een jaarlijks groeipercentage van 0,53 % tussen 2005 en De penetratiegraad van de coaxkabel in verhouding tot het aantal private huishoudens werd in 2005 geraamd op 90,2 %. Uit de gegevens die werden gepubliceerd door de OESO 16 komt België naar voor als één van de dichtst bekabelde landen ter wereld; meer dan 95 % van de Belgische gezinnen beschikt over de kabel. De eindgebruikers kijken hetzij analoog hetzij digitaal via de kabel, maar hier dient toch wel te worden gewezen op het feit dat op het platform coaxkabel steeds vaker wordt overgestapt van analoog naar digitaal. III.2. Het xdsl platform Alleen BELGACOM is in staat om de eindgebruiker via xdsl digitale televisie te bieden: BELGACOM TV. Het autonome overheidsbedrijf heeft in maart 2007 aangekondigd dat het erin geslaagd is om beter te presteren dan de doelstellingen die op het vlak van het aantal klanten zo n enige tijd na de commerciële lancering werden vooropgesteld. De onderneming telt nu klanten 17 maar de regionale opsplitsing werd niet bekendgemaakt; misschien omdat dit wordt gezien als een bedrijfsgeheim, misschien omwille van het vertrouwelijke karakter van commerciële gegevens. Digitale televisie via xdsl technologie blijft beperkt tot Belgacom TV dat dit op 80 % van het grondgebied aanbiedt. 13 III.3. Het DBV-T platform Digital Video Broadcasting Terrestrial (DVB-T) staat voor het uitzenden van televisie via terrestriële (aardse) zenders. Deze frequenties zijn tot op heden nog nagenoeg allemaal analoog en worden hoofdzakelijk gebruikt voor het uitzenden van de televisieprogramma s van de openbare omroepen, zoals deze van de RTBF (la Une, la Deux en RTBF Sat voor de Franstaligen) en van de VRT (TV één en Ketnet/Canvas voor de Nederlandstaligen). In dit verband moet worden opgemerkt dat de openbare omroepen ten gevolge van hun beheerscontract verplicht zijn om digitaal uit te zenden via zendmasten. De RTBF is gestart met de modernisering van zijn zenderpark en heeft definitief een kruis getrokken over de analoge zenders en dit ten voordele van de plaatsing van digitale zenders. In 2006 heeft de RTBF zijn DVB-T gelanceerd. De omroep 18 kan in theorie via één enkele multiplex 19 een 15 12de rapport van het Raadgevend Comité voor de telecommunicatie 2005, Cable Belgium Boek- 12de rapport van het Raadgevend Comité voor de telecommunicatie 2005, Cable Belgium Boekjaar 2006 en INS. 16 Communicatievooruitzichten van de OESO, Informatie- en Communicatietechnologie, 2005, p Le Soir van 3 maart 2007, de tewerkstelling bij BELGACOM daalt. 18 Dataxis Research (16 juni 2005), Civatel Audiovisual, TNT : La Belgique à l heure de la TNT. 19 Onder multiplex of multiplexing wordt een techniek verstaan die erin bestaat dat twee of meer signalen door één en dezelfde transmissiedrager worden gestuurd.

16 pakket van zes programma s aanbieden, maar zal zich beperken tot vier zenders 20 om de eindgebruiker een betere ontvangst te kunnen waarborgen. Volgens de Beroepsvereniging van Radio- en Teledistributiebedrijven (Cable Belgium, jaarverslag 2006), heeft de Vlaamse regering haar intenties bekendgemaakt met betrekking tot de toekomst van het DVB-T zenderpark van de VRT. Bedoeling zou zijn dat het park autonoom wordt gemaakt, zelfs al zou het in een eerste tijd in handen van de Vlaamse overheid blijven. Het zenderpark zou onder meer de digitale frequentie kunnen verdelen die tijdens de regionale radioconferentie van de Internationale Telecommunicatie-unie in 2006 in Genève aan Vlaanderen werden toegewezen (RRC-06). Voor Vlaanderen gaat het over in totaal zeven multiplexen. Eind 2007 zou de dekking van het land via DVB-T een feit moeten zijn en de zenderkeuze blijft beperkt tot de nationale openbare omroepen; er wordt de eindverbruiker geen enkel betalend of gratis pakket aangeboden. Een van de voordelen van DVB-T is dat zo veel meer kanalen kunnen worden aangeboden en in bepaalde landen zoals Frankrijk is het reeds mogelijk om zich op pakketten DVB-T zender te abonneren. 14 Men mag dan ook aannemen dat België met DVB-T in een eerste tijd van analoog naar digitaal kan worden overgeschakeld en tegen 2012 (ogenblik waarop daadwerkelijk van analoog op digitaal zal worden overgeschakeld) de volle 100 % digitaal zal zijn. Afhankelijk van de OESO lidstaten zullen de analoge uitzendingen tussen 2006 en 2015 worden gestaakt. Men mag dan ook aannemen dat op termijn niets de openstelling van en de exploitatie van het DVB-T net door één of meerdere privé-operatoren, onder meer onder de vorm van een publiek-private samenwerking, in de weg zal staan. III.4. Het platform Satelliet Sedert enkele jaren duiken schotelantennes steeds vaker op in de drie Belgische gewesten. Bepaalde gemeenten, en vooral deze in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, hebben getracht om een belasting op schotelantennes in te voeren, maar de Europese Commissie oordeelde dat deze belasting onwettig was. Deze schotelantennes maken het vooral voor de buitenlandse bevolkingsgroepen mogelijk om de zenders uit hun land van oorsprong te ontvangen. In dit verband dient eveneens te worden opgemerkt dat een aantal (omwille van het gebrek aan statistieken onmogelijk te ramen) huishoudens over schotelantennes beschikken om de satellietpakketten van de buurlanden (onder meer Frankrijk en Nederland) te kunnen ontvangen of om over het gratis analoge aanbod te kunnen beschikken. In het verslag van de Raad van Bestuur en het College van Commissarissen, boekjaar 2006, stelt Cable Belgium dat de concurrentie tussen de platforms in Vlaanderen met de start van TV VLAANDEREN (digitale televisie via de satelliet) nog is toegenomen. Deze televisie, die in 2005 werd gelanceerd en in juni 2006 echt van start ging, biedt 99 zenders aan waaronder ook een pakket betalende zenders. Geraamd wordt dat TV VLAAN- 20 In een eerste tijd zullen alleen la Une en la Deux wordt uitgezonden. Voor de twee andere zenders zou het kunnen gaan over TV5, RTBF Sat, of een archiefzender.

17 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." DEREN 21 over heel België zo n abonnees telt. Mogelijkerwijze omwille van de vertrouwelijke aard van commerciële gegevens is de regionale verdeling van deze cijfers niet bekend, maar aangenomen mag worden dat Vlaanderen een groot deel van de abonnees telt aangezien de aangeboden zenders hoofdzakelijk Nederlandstalig zijn. De overgang van analoog naar digitaal gebeurt ook zachtjes aan op het satelliet platform. Hier dient evenwel te worden opgemerkt dat heel België satellietontvangst heeft. Wij stellen evenwel vast dat TV VLAANDEREN zich vooral tot het Noorden van het land richt en dat er geen enkele distributeur van digitale televisie via satelliet actief is in het zuiden van het land. III.5. De actoren van de waardeketen In België kunnen globaal genomen vier grote actoren van de waardeketen van de teledistributiemarkt worden onderscheiden, namelijk: de dienstenleveranciers, de dienstenaanbieders, de netwerkoperatoren en de eindgebruikers Tabel 3. De actoren van de waardeketen: enkele voorbeelden De actoren Dienstenaanbieders Dienstendistributeurs Netwerkoperatoren De eindverbruiker (de koper) Enkele voorbeelden Belgische openbare omroepen: RTBF, VRT (EEN, Ketnet en Canvas) en BRF. Lokale (openbare) omroepen. Buitenlandse openbare omroepen: TV5, France Télévision Belgische privé-omroepen: BeTV, VT4,VTM Buitenlandse privé-omroepen: Groupe TF1, Walt Disney Company Voor vaste verbindingen: kabeloperatoren, BeTV, BELGACOM TV. Voor televisie via zendmasten: BELGACOM mobile, MOBISTAR, BeTV, ALE, BRUTELE, RTBF, TDF Voor digitale televisie via de satelliet: TV VLAANDEREN. Kabeloperatoren, BELGACOM, RTBF, VRT De huishoudens. 15 Voor drie van de vier grote actoren van de waardeketen zijn er twee types van markten: de wholesale-markt voor de dienstendistributeurs (vraagzijde) en de netwerkoperatoren (aanbodzijde) enerzijds en de retailmarkt tussen de eindverbruikers (vraagzijde) en de netwerkoperatoren (aanbodzijde). Bedoeling van de vraag van E3 is precies om enerzijds de marktaandelen in de retailmarkt en anderzijds de concurrentie in de sector van de teledistributie in zijn geheel te analyseren. Hier dient evenwel te worden opgemerkt dat de concurrentie in de retailmarkt enkel en alleen doeltreffend kan zijn als er ook op de wholesale-markt concurrentie is. 21

18 IV. Stand van zaken met betrekking tot de concurrentie in de belgische teledistributiesector IV.I. An a ly s e va n d e re l e v a n t e m a r k t e n: d e h y p o t h e t is c h e m o n o p o l i e h o u d e r t o e t s De verschillende retailmarkten worden gevormd door niet substitueerbare producten en diensten die aan de eindverbruiker worden aangeboden. Wij wijzen er nogmaals op dat de vraag op deze markten afkomstig is van de consument (de koper) die televisieprogramma s bekijkt terwijl het aanbod afkomstig is van de netwerkoperatoren die via een bepaald platform televisie-inhoud aanbieden aan deze verschillende consumenten. Daarbij dient op basis van de verschillende bestaande platforms een onderscheid te worden gemaakt tussen vier relevante markten 22 : 16 de markt van televisie via de coaxkabel; de markt van televisie via xdsl via koper; de markt van de televisie via straalverbindingen (vast en draagbaar); de markt van de double play (teledistributie en internet), triple play (teledistributie, internet en telefonie) of zelfs quadruple play (teledistributie, internet, vaste en mobiele telefonie). Van deze markten zullen alleen de eerste drie worden onderzocht; op de laatste, die betrekking heeft op gecombineerde aanbiedingen, zal niet worden ingegaan omdat deze markt nog niet matuur is of in het merendeel van de landen van de Europese Unie nog niet voldoende ontwikkeld is. Voor wat deze laatste markt betreft, wordt het percentage van het gecombineerde aanbod van de 25 en de 15 lidstaten van de Europese Unie in de onderstaande tabel vermeld. Deze resultaten werden gepubliceerd in Eurobarometer Special, Onderzoek naar elektronische communicatie bij de huishoudens. Hieruit blijkt duidelijk dat de markt van de triple play in de Europese Unie van de 25 nog niet erg is ontwikkeld. 22 Markten waar alle producten en/of diensten worden beschouwd als zijnde door consument on- Markten waar alle producten en/of diensten worden beschouwd als zijnde door consument onderling verwisselbaar of vervangbaar omwille van hun kenmerken, prijs of het gebruik waarvoor zij zijn bestemd.

19 "De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België." Tabel 4. Percentages gecombineerd aanbod (double, triple en quadruple play) Double, triple en quadruple play EU 25 EU 15 Mobiele telefonie/internettoegang 1 % 1 % Vaste telefonie/internettoegang 6 % 7 % Vaste/mobiele telefonie 1 % 1 % Televisie/internettoegang 2 % 2 % Televisie/mobiele telefonie 1 % 1 % Televisie/vaste telefonie 3 % 3 % Vaste telefonie/mobiele telefonie/internettoegang 1 % 1 % Televisie/mobiele telefonie/internettoegang 0 % 0 % Televisie/vaste telefonie/internettoegang 2 % 2 % Televisie/vaste telefonie/mobiele telefonie 0 % 0 % Televisie/vaste telefonie/mobiele telefonie/internettoegang 1 % 1 % Bron: Eurobarometer Special, Onderzoek naar elektronische communicatie bij de huishoudens. Ondanks het feit dat België een zekere ontwikkeling van de triple play kent, is het aanbod nog een heel eind verwijderd van de situatie zoals wij die kennen in bepaalde andere landen zoals Frankrijk. Het aanbod is in België ook heel wat duurder, vooral dan in de configuratie ADSL, telefonie en digitale TV, dan triple play via de kabel. 17 Dankzij de hypothetische monopoliehoudertoets kan worden nagegaan of producten en/ of diensten op de desbetreffende retailmarkten substitueerbaar zijn. Met andere woorden, de test stelt de vraag of een operator die zijn prijzen voor de eindverbruiker (de consument) wezenlijk en niet tijdelijk optrekt (met 5 à 10 %) voordeel zou kunnen halen uit een dergelijke stijging of daarentegen daarvoor wordt bestraft op ten minste één van de volgende twee manieren: hetzij door de substitueerbaarheid van de vraag: alle of een deel van de consumenten opteren voor producten of diensten van andere platforms als de prijzen stijgen; hetzij door de substitueerbaarheid van het aanbod: andere operatoren van andere platforms worden ook op het desbetreffende platform actief om zodoende potentieel meer winst te boeken door de onderneming die een monopolie had verworven te beconcurreren. In de hieronder volgende secties gaan wij dieper in op de substitueerbaarheid van de verschillende modi inzake toegang tot televisie. De analyse gaat uit van de huidige stand van zaken met betrekking tot de ontwikkeling van de verschillende platforms. Het is dan ook duidelijk dat deze analyse zal evolueren in functie van de toekomstige technologische, reglementaire en commerciële wijzigingen in de sector.

20 IV.1.1. De substitueerbaarheid tussen televisie via de coaxkabel en xdsltelevisie via koperkabel (ADSL, ADSL2+ et VDSL) In welke mate zou de consument overstappen naar een ander platform wanneer een kabeloperator of xdsl televisie-operator de prijzen voor zijn product zou verhogen? Hier dient in de allereerste plaats te worden opgemerkt dat deze beide platformen zich in een verschillend ontwikkelingsstadium bevinden. Over het geheel van het grondgebied genomen, is België één van de dichtst bekabelde landen ter wereld en op 30 september 2006 telden de diverse teledistributienetwerken samen abonnees. BELGACOM, daarentegen, de enige televisie-operator via xdsl, zou momenteel bezig zijn met het uitrusten van de grote stedelijke centra en op 30 maart 2007 heeft BELGA- COM aangekondigd dat het voor zijn product BELGACOM TV ongeveer klanten telde. 18 Wanneer het eigenlijke aanbod van de beide platforms wordt bekeken, wordt duidelijk dat de inhoud vrij sterk verschilt. De kabeloperatoren bieden een analoog basisaanbod waarin alle must carry programma s: openbare en lokale omroepen zijn opgenomen en een aanbod met andere complementaire diensten en een betalend digitaal aanbod. BELGACOM TV biedt een ruimer basisaanbod dat evenwel niet aan de must carry verplichting voldoet, een optioneel complementair aanbod (bijvoorbeeld: pakketten themazenders) en andere diensten à la carte (bijvoorbeeld: de wedstrijden van de Belgische eerste klasse). Het aanbod van zowel de grote kabeloperatoren (TELENET, VOO) als BELGACOM past in het kader van een triple play aanbod. De teledistributeurs laten de keuze aan de eindverbruiker om al dan niet te kiezen voor analoge dan wel digitale ontvangst. Dat is een voordeel van de kabel in vergelijking met de xdsl technologie. Op het vlak van de prijzen maken de tariefbarrières (kosten voor aansluiting op het net, kosten voor aankoop van de digitale decoder en kosten om digitale televisie te activeren) dat het nagenoeg onmogelijk is om van het ene platform op het andere over te stappen. De onderstaande tabel geeft een beeld van de prijzen die momenteel door de operatoren uit de sector van de teledistributie worden gehanteerd. Hieruit blijkt duidelijk dat er, zonder rekening te houden met de kosten voor aansluiting op het net, wel degelijk prijsverschillen zijn tussen de verschillende operatoren (zowel Vlaamse als Waalse kabeloperatoren en BELGACOM TV) voor wat het jaarabonnement betreft. De prijzen schommelen tussen 106 EUR (minimum, wat het geval is voor SEDITEL in het Waals Gewest) en 160 EUR (maximum, wat het geval is voor SIMOGEL in het Waals Gewest). De prijsverschillen zijn groter in het Waals Gewest dan in het Vlaams Gewest.