Achtergronddocument nieuw natuurdecreet en de voorstellen van uitvoeringsbesluiten (april 2015)

Transcriptie

1 Achtergronddocument nieuw natuurdecreet en de voorstellen van uitvoeringsbesluiten (april 2015) Inleiding Je hebt ondertussen ongetwijfeld al vernomen dat de voorstellen van uitvoeringsbesluiten van de administratie voor het nieuwe natuurdecreet niet door de beugel kunnen. Onze succesvolle manier van werken is bedreigd: mensen die lokaal de handen in mekaar slaan om de natuur in hun buurt - van Europese topnatuur tot waardevolle lokale pareltjes op vrijwillige basis veilig te stellen door het starten van een reservaatsproject. We moeten dus krachtig reageren en de minister laten inzien dat de voorstellen van haar administratie, Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) niet dat is wat de maatschappij nu verwacht en dat hierdoor vele kansen voor op een efficiënte manier duurzame natuur veilig te stellen verloren gaan. Deze folder geeft de nodige achtergrondinfo en voorstellen tot actie zodat jij als actieve vrijwilliger aan de slag kan. Hij is dus voor intern gebruik.

2 Waarom een nieuw decreet? Twintig jaar geleden verscheen het eerste natuurdecreet en de uitvoeringsbesluiten waarbij een echt reservatenbeleid voor de Terreinbeherende verenigingen mogelijk werd. Het is dat decreet dat onze vereniging zo sterk heeft laten groeien wat betreft oppervlakte en achterban. Het was de basis voor het verlenen van onder andere beheer-, openstellings- en aankoopsubsidies. Omwille van verschillende redenen werd al enkele jaren geleden geopteerd een nieuw decreet uit te werken (of het bestaande te herwerken). De 2 belangrijkste redenen waren de implementatie van de Europese verplichtingen voor de Habitatgebieden, een tweede reden was de anticipatie van het Vlaamse beleid op de klacht bij Europa tegen de aankoopsubsidies aan de Terreinbeherende Verenigingen. De ene reden is al meer valabel dan de andere, maar de hoofdredenen waarom Natuurpunt mee wilde gaan in deze denkpiste waren een realistischer vergoeding van het ons beheer (via normkosten) en administratieve vereenvoudiging. Op dit moment ziet het er naar uit dat geen van beide bewaarheid zullen worden. Het nieuwe decreet is al sinds mei 2014 door het parlement goedgekeurd. Een eerste uitvoeringsbesluit nl voor de Instandhoudingsdoelstellingen van de Natura 2000 gebieden is al in werking. Het uitvoeringsbesluit voor de beheerplannen ligt voor en een conceptnota van de Administratie rond de financiering van het beheer, de natuurinrichting, de monitoring, toegankelijkheid en het aankoopbeleid wordt afgerond en zou nog dit jaar in een uitvoeringsbesluit omgezet worden. De nog goed te keuren uitvoeringsbesluiten moeten alles concreet maken. Het zijn de ontwerpen die ons alle reden geven om sterk verontrust te zijn. Wat is de basis van het decreet en de besluiten? In de nieuwe voorstellen staat het volgende: Iedereen kan natuur beheren. Iedereen wordt daar ook voor vergoed mits een goedgekeurd beheerplan. Je kan kiezen op welk niveau je instapt. Er zijn 4 niveaus voorzien: Beheerplan Type 1: Dit is in feite enkel een vergunning. Je werkt uit waar je naar toe wil, vooral hoe op welke manier en legt dit voor. Indien akkoord, keurt het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) het plan goed. Dan geeft men alle vergunningen nodig om dat beheer uit te kunnen voeren in één keer. Er wordt geen engagement gevraagd wat natuurdoelstellingen betreft maar er zijn ook geen subsidies voor dit type natuurbeheerplan. Beheerplan Type 2: Het verschil met beheerplan type 1 is dat minstens 30% van de oppervlakte een natuurstreefbeeld moet hebben. Dit natuurstreefbeeld moet voorkomen in een lijst die toegevoegd is aan het uitvoeringsbesluit. Vanaf dit niveau worden er subsidies verleend voor het beheer, openstelling en inrichting, indien aangevraagd. Beheerplan Type 3: Idem als Type 2 met die nuance dat er minstens 90% van de oppervlakte uit een lijst met natuurstreefbeelden moet komen die nog beperkter is dan de vorige. De subsidies voor beheer en openstelling zijn dezelfde als voor Type 2. De subsidies voor inrichting stijgen van 50% voor type 2 naar 80% voor Type 3. Het engagement van de indiener loopt voor de beheerplanperiode (normaliter 24 jaar), zoals ook voor Type 2. Daarna doet de eigenaar er mee wat hij wil. Beheerplan Type 4: Dit gaat over de reservaten. Type 4 is dus voor ons het belangrijkste. Het komt neer op een beheerplan Type 3 maar met een eeuwigdurend karakter. Er wordt notarieel een erfdienstbaarheid gevestigd op de betrokken percelen. Deze erfdienstbaarheid legt op dat je steeds dit type moet aanhouden. Met andere woorden, als het beheerplan van 24 jaar afloopt, ben je verplicht opnieuw een beheerplan type 4 aan te vragen. Deze beheerplannen moeten minstens 10 ha ecologisch samenhangend zijn. Pas vanaf dit type

3 kunnen door de verschillende beheerders van type 4 gebieden (kunnen ook privé-eigenaars zijn) aankoopsubsidies aangevraagd worden. Type 1 Type 2 Type 3 Type 4 Voorwaarden Grootte >10 ha Verhouding opp natuurdoelen tov totale opp >30% >90% >90% engagement 24j 24j 24j eeuwig Voordelen Beheersubsidies normkosten normkosten normkosten Inrichtingssubsidies nee 50% 80% 90% Openstellingssubsidies mogelijk mogelijk mogelijk mogelijk Aankoopsubsidies nee nee nee ja Samenvattende tabel Wat met de aankopen? Aankoopsubsidies worden in het nieuwe voorstel toegekend op twee manieren: vanuit een structureel deel van het budget en vanuit een projectmatig deel. Het structurele deel van de subsidies wordt enkel toegekend aan Regelmatige Aankopers (RA). Dat zijn (groepen van) (rechts)personen die minstens 3% van het aankoopbudget gebruikt hebben de laatste 3 jaar. Zij kunnen aankopen in de zoekzones* in het kader van de instandhoudingsdoelstellingen (IHD) vanuit het structureel deel van het budget, dus zonder voorafgaandelijke goedkeuring. Het komt een beetje overeen met het systeem van nu met dat verschil dat het enkel beperkt is tot de zoekzones (vroeger kon het ook in nieuwe projecten en buiten Europese doelen). Alle andere aankopen kunnen ook nog maar moeten projectmatig aangevraagd worden (uit het projectmatig deel van het budget). Dat betekent dat ANB die concrete aankoop vooraf dan toetst aan een ons onbekende doelmatigheidstoets. Dit is dus quasi onwerkbaar, zeker voor de vele kleine aankopen die we jaarlijks doen. Want elke mogelijke aankoop die niet in het structureel budget past, dient dan op voorhand een fiche gemaakt te worden die projectmatig behandeld wordt en getoetst wordt aan weerom ecologische samenhangendheid, doelmatigheid (als er al een beheerplan bestaat kan het niet worden aangekocht), prioriteit (Europese natuur), enz. En wie weet ook politiek getoetst wordt. Onwerkbaar voor de snippers van are die we op basis van vrijwilligheid en zeer kosteneffectief in de beekvalleien aaneenkopen.

4 Structureel budget Projectmatig budget Wat? 50% van totaalbudget 50% van totaalbudget Voorwaarde Regelmatige aankoper (meer dan 3% van budget gebruikt laatste 3 jaar) Alle andere aankopers of RA s buiten de zones uit vorige kolom Waar? Enkel in de zoekzones IHD Overal Hoe? Zoals nu (aankopen en later subsidies opvragen) Enkel met voorafgaandelijk akkoord na toetsing aan doelmatigheidstoets Overzichtstabel aankopen Zoekzones. De instandhoudingsdoelstellingen (IHD s)hebben als doel de Europees belangrijke natuur in onze contreien te behouden of versterken. Ten eerste schrijven ze voor dat de bestaande Europese natuur behouden moet blijven. Ten tweede zeggen ze dat de bestaande restanten versterkt moeten worden. Hiervoor zijn op Vlaamse schaal minimumdoelen afgesproken per natuurtype. Voor veel types bereiken we nu die doelen nog niet, dus moet er bijkomende natuur van dat type gerealiseerd worden. Hiervoor selecteert men zones die daar wat bodem- en waterhuishouding betreft voor geschikt zijn en liefst vlakbij een kern van dat natuurtype. Dit zijn de zoekzones. Een zoekzone beslaat een oppervlakte die een factor 1,5-, 2- of 3- maal het openstaand saldo van dat doel bedraagt. Deze zoekzones zijn niet zo groot. Het openstaande saldo van doelen ten opzichte van het de reeds bestaande, gerealiseerde en voorziene oppervlakte van dat natuurtype in de huidige plannen van de terrein beherende verenigingen (TBV= Natuurpunt, vzw Durme en Limburgs Landschap) en ANB is immers niet zo groot meer is. Met andere woorden. Als de bestaande beheerplannen van de sterkste schouders (= ANB en de TBV s) gerealiseerd zijn, zijn er veel natuurtypes waar nog nauwelijks doelen voor moeten gerealiseerd worden omdat de minimumdoelen al van in het begin laag werden ingeschat.

5 Theoretisch voorbeeld: in deze speciale beschermingszone (SBZ = afbakening van een Europees belangrijk gebied: een habitat- en/of vogelrichtlijngebied) zijn er doelen voor habitattype X voor 30 ha. Er is al 20 ha aanwezig of gepland te ontwikkelen. Aanvullend wordt er dan een zoekzone van 1,5 keer 10 (30-20) ha of 15 ha geselecteerd. Enkel in deze zoekzone kan met het structureel budget aangekocht worden. Wat is er zo bedreigend? Er zijn vele zaken waarmee Natuurpunt grote problemen heeft. We sommen ze hier één voor één op. Wat met de erkenning van nieuwe reservaten? Nieuwe reservaten kunnen enkel nog erkend worden als ze aan de erg strenge voorwaarden voldoen. 10 ha Nieuwe reservaten kunnen enkel nog erkend worden als ze aan de erg strenge voorwaarden voldoen. Minimum oppervlaktedrempel van 10 ha ecologisch samenhangend Ze moeten minstens 10 ha groot zijn. Je kan dus pas vanaf 10 ha een dossier indienen en na erkenning ervan aankoop- en beheersubsidies krijgen. Onze reservaatsprojecten starten we meestal met minder dan 10 ha om dan geleidelijk aan uit te breiden naargelang de opportuniteiten aan aankoopmogelijkheden die zich voordoen. Daarnaast proberen we ook kleine natuurgebieden veilig te stellen die vaak in de buurt van dorp of stad liggen en waarvoor er geen zicht is op uitbreiding. Ecologisch samenhangend Ze moeten ecologisch samenhangend zijn. De eerste signalen van ANB wijzen op een zeer strenge interpretatie hiervan: bebouwde wegen zouden doorsnijdend zijn en de percelen dienen samenhangend te zijn volgens de waardering van de BWK-kaarten (ze moeten minstens waardevol zijn). Een voorbeeld: je hebt een heidegebied van 8 ha en één van 7 ha. Daartussen bevindt zich een akker van 1 ha (die dus niet de BWK-waardering waardevol heeft gekregen want akkers worden zo niet gewaardeerd). Dat betekent dat je dus niet over één gebied spreekt EN dat de twee afzonderlijke delen kleiner zijn dan 10 ha. Concreet betekent dat dat noch het geheel (want niet samenhangend), noch de twee afzonderlijke delen (want elk afzonderlijk kleiner dan 10 ha) het statuut van reservaat kunnen verkrijgen, dus ook geen aankoopsubsidies voor verdere aankopen. Komt daar nog bij dat wanneer een gebied wel samenhangend is, de eerste 10 ha toch steeds zelf moeten gekocht worden omdat er maar aankoopsubsidies gegeven worden als er reeds een erkend reservaat is. Een nieuw project starten wordt dus heel moeilijk.

6 Fictief voorbeeld: Twee heidegebieden die samen niet erkend kunnen worden (want een akker scheidt ze) en de gebieden afzonderlijk zijn te klein. De mogelijke aankoop kan niet doorgaan. Ecologisch samenhangend? Als je er van uitgaat dat het de BWK-waardering waardevol moet hebben of hoger (w of z), kan er in de blauw afgelijnde zone alleszins geen reservaat meer uitgebouwd worden.

7 Waardevol maar kleiner dan 10 ha Waarom enkel Natuurstreefbeeldtypes uit een lijst? ANB wil focussen op de Europese wetgeving en verplichtingen en heeft daarom een lijst opgesteld van natuurstreefbeelden die ze aanvaard in een beheerplan type 4 (= in een natuurreservaat). Minstens 90% van de als reservaat aangevraagde oppervlakte moet een streefbeeldtype uit die lijst hebben. Uiteraard zitten daar alle Europese habitattypes in aangevuld met maar enkele belangrijke natuurtypes voor Vlaanderen (de zogenaamde RBB s). Helaas zijn in de lijst ook een aantal erg belangrijke natuurtypes niet opgenomen, waaronder bijvoorbeeld bloemrijke graslanden (Hp* en Hpr*) en hoogstamboomgaarden (Kj) (enkel als actueel leefgebied van soorten kunnen ze tot doel gesteld worden). Dat zijn net streefbeeldtypes die wij vaak in onze reservaten als streefbeeld hebben (meer dan een vierde van de oppervlakte in beheer). Dat maakt het halen van minstens 90% streefbeelden uit de lijst en hiermee dus ook de erkenning bijzonder moeilijk.

8 Overzicht van alle natuurtypes die als streefbeeld voorzien zijn in onze beheerplannen waarvan het totaal meer dan 1% van de oppervlakte terreinen met beheerplan bedraagt. De groene kleur zijn types die in aanmerking komen voor een natuurbeheerplan type 4. De oranje zijn types die slechts gedeeltelijk of niet in aanmerking komen. Samen gaat dit om 39%. Hp* en Hpr* zijn soortenrijke, bloemrijke graslanden die geen Europees natuurtype vormen, Hu en Hf zijn respectievelijk Glanshavergraslanden en Moerasspirearuigtes waarvan de Vlaamse interpretatie van het gelijkaardige Europese type erg streng is en dus heel veel uitsluit, Hetzelfde geldt voor Ae (voedselrijke wateren) en Ha (erg schrale struisgrasgraslanden), Sz zijn bepaalde types Wilgenstruwelen. Kunnen er nog terreinen van overheden erkend worden? ANB houdt in deze fase voorlopig de lijn aan dat terreinen in eigendom van overheden niet erkend kunnen worden. Dit is een streep door de rekening van de duizenden hectaren die wij al jarenlang met succes beheren. Parels zoals De Maten, Gulke Putten en het Torfbroek zijn vaak zeer oude gemene gronden met een hoge natuurwaarde die onder deze categorie vallen. De synergie tussen de overheid en de terrein beherende vereniging moet gestimuleerd worden in plaats van afgeremd!

9 Zelfs het prachtige gebied De Maten dat we al meer dan 50 jaar beheren en tot de Europese top behoord, zou volgens de huidige voorstellen niet meer erkend kunnen worden. En behoudt het zijn erkenning? Kan ik nog alles in de zoekzones (of projectmatig daarbuiten) aankopen? Het aankopen wordt sterk gefocust op de Europese doelen. Je kan dus enkel in de zoekzones aankopen (behalve projectmatige optie met doelmatigheidstoets). Gronden waar al een beheerplan voor bestaat (bv. een uitgebreid bosbeheerplan) kunnen echter niet aangekocht worden met aankoopsubsidies. Dit heeft het vreemde effect dat we er voor moeten zorgen dat zo weinig mogelijk buren mee doen aan zo n gemeenschappelijk beheerplan. Want als ze mee doen en het plan wordt goedgekeurd, kunnen we later, wanneer ze wensen te verkopen en wij geïnteresseerd zijn, het niet meer aankopen. Blijft het statuut van de bestaande reservaten behouden? Hoewel in het decreet een overgangsmaatregel voor de bestaande erkende reservaten wel voorzien is, weigert men halsstarrig dit in te vullen in het uitvoeringsbesluit. Dat maakt ons ongerust, te meer daar de beheerplannen van de bestaande erkende reservaten in een periode van 6 jaar moeten ingepast worden in het nieuwe systeem. Verder is er een duidelijk verschil tussen de erkenning en het beheerplan. We zouden in de vreemde situatie kunnen komen dat een gebied wel zijn oude erkenning behoudt maar er geen beheerplan heeft en geen vergoeding voor het beheer meer krijgt (omdat het niet voldoet aan de minimale 10 ha of omdat het niet genoeg samenhangend is of niet aan de juiste natuurstreefbeeldtypes (uit de lijst) voldoet). Alleszins is ons al duidelijk gemaakt dat er geen aankoopsubsidies zullen gegeven worden voor aankopen in een visiegebied van een erkend

10 reservaat dat kleiner is dan 10 ha. Dus dat voorspeldt niet veel goeds. Vergeet niet dat 1/3 van onze huidige reservaten kleiner is dan 10 ha! 98 van de 315 erkende reservaten (bijna een derde) zijn reservaten kleiner dan 10 ha. Het kleinste is zelfs maar 24 are groot. De grote dossiers hebben vaak voorrang gekregen, dus bij niet erkende gebieden zal dit verhoudingsgewijs nog meer zijn Hoe zit het met de openstelling en onze bezoekerscentra? In het huidige voorstel van de administratie is de onthaalfunctie van bezoekerscentra geschrapt. Dit betekent het einde van de bezoekerscentra die jaarlijks honderden scholen ontvangen en rondleiden, bezoekers de weg wijzen en informeren en de gebieden naar het brede publiek brengen. Dit zal absoluut niet ten goede komen aan de dienstverlening. Ook de openstelling zelf (onderhoud paden, infoborden e.d.) wordt met 40% gereduceerd!

11 Samengevat komt het hier op neer. Er zullen verschillende types natuurbeheerplan bestaan. Om aankoopsubsidies te krijgen moet je een type 4 natuurbeheerplan hebben. Daarvoor moet je gebied minstens 10 ha ecologisch samenhangend zijn en voor minstens 90% bestaan uit natuurtypes uit de sterk limitatieve lijst van het besluit. Als je hier niet aan voldoet, kan je dus geen aankoopsubsidies krijgen en kan je geen erkenning als natuurreservaat krijgen. Beheersubsidies kunnen dan nog wel, maar dan als natuurbeheerplan type 3 of type 2. Maar gebieden aangekocht met aankoopsubsidie moeten type 4 natuurbeheerplannen hebben. Terreinen van overheden kunnen niet meer erkend worden en je kan geen percelen aankopen die al onder een beheerplan vallen. Alhoewel in het decreet een overgangsbepaling opgenomen is voor de bestaande erkende reservaten is hiervan niets opgenomen in de voorliggende nota behalve dat de oude erkenningen en beheerplannen binnen een periode van 6 jaar moeten overgaan in het nieuwe systeem. Dus ook voor bestaande erkende reservaten die niet aan de nieuwe criteria beantwoorden is de toekomst onzeker. De focus van ANB ligt helemaal op IHD, daar waar het decreet voor alle natuur in Vlaanderen geldt en in het eerste uitvoeringsbesluit rond de IHDs deze focus enkel voor een periode van 3 jaar gold voor 75% van het budget van de aankoopsubsidie. De kleine gebieden zullen het erg moeilijk krijgen, niet meer kunnen gerealiseerd worden of alleszins zonder aankoopsubsidies. Bepaalde natuurstreefbeeld types krijgen geen subsidies meer. Stadsnatuur en ruigere natuur kunnen ook moeilijk in dit plaatje terecht