Rotterdamse adaptatiestrategie THEMARAPPORT WATERVEILIGHEID

Transcriptie

1 Rotterdamse adaptatiestrategie THEMARAPPORT WATERVEILIGHEID Nick van Barneveld / augustus 2013

2

3 Voorwoord Voor u ligt een themarapport dat is opgesteld in het kader van de ontwikkeling van de Rotterdamse klimaatadaptatiestrategie (RAS). Er zijn themarapporten opgesteld voor de thema s Waterveiligheid, Stadsklimaat, Bereikbaarheid & infrastructuur en Stedelijk watersysteem. Deze themarapporten bieden een gedetailleerdere toelichting op de inhoud van de RAS. Daarmee vormen zij de schakel tussen de onderzoeksrapporten van Kennis voor Klimaat en de beleidslijn waarin dit voor Rotterdam is vertaald. De Rotterdamse klimaatadaptatiestrategie is een resultaat van het Rotterdamse klimaatadaptatieprogramma Rotterdam Climate Proof (RCP) dat onderdeel is van het Rotterdam Climate Initiative (RCI). De RAS is het gemeentelijke kader voor een klimaatbestendige ontwikkeling van de stad. Duidelijk is echter dat dit geen activiteit kan zijn van de gemeente alleen. Alle stedelijke partners die aan Rotterdam bouwen en in de stad activiteiten verrichten binnen hun eigen verantwoordelijkheden zijn nodig om stappen te zetten naar een klimaatbestendige stad. De gemeente heeft hierin een kaderstellende, maar bovenal faciliterende en waar nodig een verantwoordelijke, initiërende rol. De RAS is voor de gemeente het startpunt en voortzetting van het gesprek met deze partijen. De RAS is een richtinggevend gemeentelijk kader waarin de ambitie en de strategie voor een klimaatbestendige stad staan verwoord. De voorstellen en maatregelen uit de Rotterdamse klimaatadaptatiestrategie geven de door de gemeente Rotterdam gewenste koers aan. Hoe, waar en wanneer dit concreet wordt ingevuld, vindt in overleg met alle verantwoordelijke stedelijke partners plaats en resulteert in gezamenlijke afspraken over specifieke invulling van maatregelen en activiteiten. De inhoud van de themarapporten is een momentopname (voorjaar 2013). Het onderzoeksprogramma Kennis voor Klimaat eindigt in 2014 en de definitieve resultaten van veel onderzoeken komen dan ook beschikbaar. Wel is er nu voldoende kennis beschikbaar om de Rotterdamse adaptatiestrategie als richtinggevend kader voor een klimaatbestendige ontwikkeling van Rotterdam op te stellen. Hoe en met welke snelheid de klimaatverandering zich daadwerkelijk gaat manifesteren, weet niemand. Daarom zal de RAS regelmatig tegen het licht van de actuele (kennis)ontwikkeling worden gehouden en zonodig worden bijgesteld. Een eerste ijkmoment zal 2015 zijn als zowel het onderzoeksprogramma Kennis voor Klimaat en het Deltaprogramma zijn afgerond. De hoofdrichting van de strategie zal dan naar verwachting niet wijzigen. Wel zal de aanvullende kennis gebruikt worden om verdieping aan te brengen in de RAS en om in de realisatie van de strategie de juiste keuzes te maken. Tenslotte nog een kanttekening bij de inhoud van de themarapporten. De planning van het ontwikkelingsproces van de RAS is, mede om bestuurlijke redenen, in een stroomversnelling gekomen waardoor resultaten eerder zijn opgeleverd. Dit heeft invloed gehad op de inhoud van de themarapporten. Naast kennishiaten zijn er nog maar beperkt dwarsverbanden gelegd tussen de verschillende thema s. Ook is duidelijk dat terminologie in de rapporten en de RAS niet altijd eenduidig is. In een geactualiseerde versie zal hier uiteraard meer aandacht voor zijn. De themarapporten geven echter een goede beschrijving van de tot nu toe opgedane inzichten en de vertaling in handelingslijnen voor de gemeente Rotterdam op weg naar een klimaatbestendige stad.

4 Inhoud Voorwoord 3 Samenvatting 6 1. Inleiding Rotterdam klimaatbestendig in Thema s en themarapporten Onderliggend onderzoek Andere relevante documenten Leeswijzer Waterveiligheid en veranderingen in klimaat en stad Waterveiligheid in de huidige situatie Zee domineert waterstanden en waterkwaliteit Binnen- en buitendijkse gebieden Het huidige beleid Veranderingen in klimaat en socio-economie Veranderingen in de zeespiegel en rivierafvoer Socio-economische ontwikkelingen en de Deltascenario s Betekenis van de scenario s voor Rotterdam Conclusies Consequenties voor de stad Het water stijgt Stijging van maatgevende waterstanden Sluitfrequentie Maeslantkering neemt toe Binnendijkse waterveiligheid onder druk Primaire keringen voldoen lokaal niet aan de norm Regionale keringen lopen risico Gevolgen van een overstroming nemen toe Buitendijkse waterveiligheid onder druk Kans op buitendijkse overstroming neemt toe Gevolgen van een overstroming nemen toe Overstromingsrisico s buitendijks zijn anders dan binnendijks Voortzetting van huidig beleid heeft grote consequenties Urgentie Pallet aan mogelijke maatregelen is groot Conclusies 24 4 Rotterdamse adaptatiestrategie

5 4. Visie en doelen Visie klimaatbestendig Rotterdam Doelen Adaptatiestrategie voor waterveiligheid Hoofdstrategie Waterveiligheid Zoet water Kosten en baten van hoofdkeuzes Deelstrategie inzake stormvloedkeringen Beschrijving deelstrategie Motivatie Deelstrategie inzake nieuwe basiselementen in het systeem Beschrijving deelstrategie Motivatie Deelstrategie inzake primaire keringen Beschrijving deelstrategie Motivatie Deelstrategie inzake regionale keringen Beschrijving deelstrategie Motivatie Deelstrategie inzake bestaand buitendijks gebied Beschrijving deelstrategie Motivatie Deelstrategie inzake nieuw te ontwikkelen buitendijks gebied Beschrijving deelstrategie Motivatie Deelstrategie inzake calamiteitenorganisatie en crisisbeheersing Beschrijving deelstrategie Motivatie 41 6 Operationalisering Wanneer, hoe en met wie? Wat levert het op? 44 Bronnen 45 Rotterdamse adaptatiestrategie 5

6 Samenvatting Klimaatverandering leidt tot opgaven Klimaatverandering leidt tot hogere waterstanden op zee en rivieren. Hierdoor neemt de druk op de dijken toe en is er op enkele plaatsen sprake van normoverschrijding. Lokaal zullen deze primaire keringen versterkt moeten gaan worden om aan de huidige wettelijke normen te voldoen. Omdat de waarden en het aantal inwoners zijn gestegen in de laatste halve eeuw is daarnaast op veel locaties aanscherping van de norm noodzakelijk. Ook dit kan lokaal leiden tot extra opgaven in termen van dijkversterkingen, ruimtelijke aanpassingen (2e laag) of crisisbeheersing (3e laag). De Maeslantkering zal vaker sluiten bij een ongewijzigd sluitregime. Klimaatverandering leidt ook via toenemende neerslag en droogte tot vergroting van de overstromingsrisico s vanuit de regionale keringen (polders en boezemstelsel). Doorbraken van regionale keringen zijn minder extreem in vergelijking met de primaire keringen (kleinere kans op slachtoffers), maar kunnen desalniettemin tot grote ontwrichting (schade) leiden op regionale tot nationale schaal. Bijvoorbeeld door overstroming van nationale verbindingen voor auto- en treinverkeer. In buitendijks gebied neemt de kans op een overstroming door klimaatverandering toe. Door de hogere ligging van buitendijks gebied (ten opzichte van binnendijks) blijven de waterdieptes echter beperkt. De kans op slachtoffers is daardoor eveneens beperkt en de gevolgen bestaan vooral uit (toename van de kans op) economische schade (direct en indirect) en milieuschade. Uitval van vitale functies als gas, water, elektriciteit kunnen in potentie zorgen voor een meer grootschalige ontwrichting. Toename van bevolking en waarden in buitendijks gebied, achter primaire en regionale keringen leidt ook zonder klimaatverandering tot vergroting van overstromingsrisico s, doordat de potentiële gevolgen van een overstroming toenemen. (op z n vroegst in de tweede helft van de eeuw) kan via vervanging van de Maeslantkering of plaatsing van een tweede kering de bescherming structureel verbeterd worden. Primaire dijken: robuust, multifunctioneel en met de juiste instrumenten. Binnen de dichtbebouwde stad worden de dijken multifunctioneel ingericht, zodat zij een integraal en aantrekkelijk onderdeel uitmaken van de stedelijke leefomgeving. Tevens zijn de dijken robuust om de waarden erachter optimaal te beschermen. Huidige instrumenten (financieringsarrangementen, toetsingsinstrumenten) dienen tegen het licht te worden gehouden om ruimtelijke ontwikkelingen en dijkversterkingen met elkaar mee te laten liften wanneer zich de kans voordoet. Regionale keringen: uitvoering Waterplan Rotterdam en calamiteiten bestrijding. Uit het Waterplan Rotterdam komen maatregelen voort die gericht zijn op het vasthouden, bergen en afvoeren van overtollig neerslagwater. Extra open water graven, groene daken, waterpleinen, waterbergingen (onder- en bovengronds) zijn maatregelen waarvan uitvoering noodzakelijk is om toename van overstromingsrisico s vanuit de boezemstelsels te voorkomen. Wanneer zich onverhoopt toch een dijkdoorbraak voordoet, worden de gevolgen van een overstroming beperkt door het lokaal afsluiten van het boezemstelsel. Versterking van de crisisbeheersing. Calamiteitenplannen moeten verder uitgewerkt worden. Het moet duidelijk zijn wat er waar moet gebeuren en door wie in geval er toch een dijk doorbreekt. De huidige evacuatieplannen worden daarom herzien. Indien nodig moet er bij de veiligheidsregio ook meer geld en mankracht worden ingezet om dit te kunnen realiseren. De adaptatiestrategie in binnendijks gebied Hoe In binnendijks gebied is de klimaatadaptatiestrategie primair gericht op preventie van overstroming via sterke dijken. Omdat er in deltagebieden altijd een kans op een overstroming is (hoe klein dan ook), is het noodzakelijk om naast sterke dijken de restrisico s te ondervangen via maatregelen op het terrein van crisisbeheersing. Wat Optimaliseren van de bescherming via stormvloedkeringen. De huidige faalkans van de stormvloedkeringen is laag, maar kan nog lager door optimalisatie. Op langere termijn Wanneer De snelheid van klimaatverandering bepaalt het moment waarop maatregelen moeten worden doorgevoerd. Bij een snelle klimaatverandering zijn tot 2050 lokaal dijkversterkingen nodig bij Hoek van Holland, Maasboulevard en Merwe-Vierhavens (deze laatste al per direct in het nieuwe Hoogwaterbeschermingsprogramma). Tot 2100 breiden de opgaven zich op dezelfde locaties verder uit (grotere dijktrajecten) en komen er nieuwe locaties bij: Merwe-Vierhavens (westkant ter hoogte van Schiedam) en Rozenburg. Aanscherping van normen kan leiden tot extra opgaven waarvan de locaties nog bepaald moeten worden. Deze opgaven zullen echter uiterlijk in 2050 gerealiseerd moeten zijn (standpunt minister Schultz). De stormvloedkering Maeslantkering kan onder een snel klimaatscenario tot 50 centimeter zeespiegelstijging tot nog mee. Daarna is aanpassing noodzakelijk of de bouw van 6 Rotterdamse adaptatiestrategie

7 nieuwe keringen. Uitvoering van de waterplanmaatregelen loopt nu al en draagt per direct bij aan de reductie van overstromingsrisico s vanuit de boezems. Verbetering van de crisisbeheersing dient per direct opgepakt te worden. Met wie Het versterken van dijken en duinen, aanpassingen aan stormvloedkeringen en dergelijke zijn taken van de waterbeheerders Rijkswaterstaat en waterschappen. Om integraliteit en multifunctioneel ruimtegebruik te bereiken, is samenwerking nodig met de gemeente, corporaties, ontwikkelaars, eigenaren van gebouwen, mogelijk ook met het Havenbedrijf Rotterdam n.v. en niet-gouvernementele organisaties. De veiligheidsregio heeft de lead waar het gaat om de verbetering van de crisisbeheersing, maar vereist de betrokkenheid van alle overheden (gemeente, provincie, waterschappen, alarmdiensten en leger). De adaptatiestrategie in buitendijks gebied Hoe In buitendijks gebied is de strategie gericht op een combinatie van preventie en veerkracht. Bescherming door ophoging van gronden en sluiten van stormvloedkeringen bij stormvloed op zee blijft een belangrijke basis. Dit wordt echter aangevuld met maatregelen die gericht zijn op de toename van de veerkracht: adaptieve inrichting van buitendijks onroerend goed (huizen, bedrijven, industrieën) en infrastructuur, en tevens voorlichting aan inwoners en bedrijven om hen beter in staat te stellen zich voor te bereiden op een eventuele overstroming. De beoogde maatregelen dragen naast veiligheid ook bij aan een aantrekkelijke woon- en werkomgeving en een sterke economie. Wat Optimaliseren van de bescherming via stormvloedkeringen. De stormvloedkeringen gaan formeel bescherming bieden aan de buitendijkse gebieden van Rotterdam. De huidige faalkans is laag, maar kan nog lager door optimalisatie. Op langere termijn (op z n vroegst in de tweede helft van de eeuw) kan via vervanging van de Maeslantkering of plaatsing van een tweede kering de bescherming structureel verbeterd worden. Adaptief bouwen en inrichten. Differentiatie in beschermingsniveau en daarmee de bouwwijze is per functie mogelijk: ophogen (al dan niet lokaal) van gronden of kades of overstromingsbestendige bebouwing. Belangrijke functies als ziekenhuizen, bejaardenhuizen en chemische bedrijven worden maximaal beschermd tegen overstroming. Floodproof of drijvend bouwen helpen om de verbinding van huizen en buitenruimte met het water en daarmee de aantrekkelijkheid van de leefomgeving te vergroten zonder in te boeten op de bescherming. Robuuste vitale infrastructuur. Vitale infrastructuur is onmisbaar voor het wonen en werken in buitendijks gebied en dient te allen tijde te blijven functioneren. Van elektriciteitscentrales tot aan tvkastjes : alle infrastructuur blijft ook na een overstroming functioneren. Dit is een belangrijke randvoorwaarde voor de instandhouding van het beleidsstandpunt dat gebruikers buitendijks primair verantwoordelijk zijn voor eigen risico s. Bewoners en bedrijven: risicobewust. Via communicatie worden bewoners en bedrijven gewezen op risico s en mogelijke maatregelen in buitendijks gebied (eigen handelingsperspectief). Integraal beleid. De bovengenoemde onderdelen worden opgenomen en nader uitgewerkt in een integraal beleidskader buitendijks. Het integrale beleid vormt het formele, gemeentelijke toetsingskader voor alle activiteiten in buitendijks gebied. Hierin worden de doelstellingen, de ambitieniveaus ten aanzien van beschermingsniveaus en verantwoordelijkheden vastgelegd. Wanneer Nu: optimalisatie van het functioneren van de Maeslantkering waterrobuust maken van vitale infrastructuur (gas, water, elektriciteit) toetsen van ruimtelijke functies op overstromingsrisico s in formele beleids- en vergunningsprocedures: bestemmingsplannen, milieuvergunningen adaptief bouwen bij herstructurering en nieuwbouw communiceren over overstromingsrisico s, verantwoordelijkheden en mogelijke schadebeperkende maatregelen aan inwoners en bedrijven Verantwoord toetsen. Nieuwe ontwikkelingen in buitendijks gebied worden in bestemmingsplannen getoetst op de veiligheid ten aanzien van overstromingen. Voorlichting en geldende bouwregels worden vroegtijdig meegegeven aan ontwikkelaars. Bij de verstrekking van milieuvergunningen maakt de afweging van overstromingsrisico s onderdeel uit van de procedure. Later: besluit nemen of bestaande gebieden actief beschermd gaan worden middels keringen, omdijkingen aanleg van nieuwe stormvloedkeringen of vervanging van oude (Maeslantkering, Hartelkering, Hollandse IJsselkering; niet eerder dan tweede helft van deze eeuw) Samenvatting 7

8 Met wie Optimaliseren van het functioneren van de Maeslantkering en het waterrobuust maken van vitale infrastructuur is een verantwoordelijkheid van de beheerders: respectievelijk Rijkswaterstaat en netbeheerders. De gemeente ontwikkelt een integraal beleidskader voor buitendijks gebied. Dit biedt een kader voor risicocommunicatie, adaptief bouwen en toetsen van de ruimtelijke functies op de waterveiligheid. Ontwikkeling van een dergelijk beleidskader of toetsingskader behelst mede verantwoordelijkheid van alle andere overheden: waterschappen, provincie, veiligheidsregio, rijksoverheid. Het Havenbedrijf Rotterdam n.v. is een belangrijke partner voor het havengerelateerde deel van het integrale beleid. Ontwikkelaars, woningcorporaties en gemeente zijn belangrijk voor de borging en praktische uitvoering van het beleid: realiseren van waterbestendige of waterveilige bebouwing en buitenruimte. Aangezien de verantwoordelijkheid voor de overstromingsrisico s bij de gebruikers ligt, hebben ook bedrijven en inwoners een hoofdtaak in het treffen van schadebeperkende maatregelen. De gemeente heeft hierin een belangrijke faciliterende rol door te communiceren over risico s en mogelijke maatregelen. Wat levert het op? Het belangrijkste resultaat van de adaptatiestrategie voor waterveiligheid is een veilige woon-, werk- en leefomgeving voor waterbewuste inwoners en bedrijven. Rotterdam is nu al een van de veiligste deltasteden en dat blijft zo in de toekomst. Dit biedt een belangrijke basis voor een sterke stad en economie en schept vertrouwen bij investeerders. Het is belangrijk om de planning van de dijkversterkingsmaatregelen zoveel mogelijk af te stemmen op andere ruimtelijke plannen. Meeliften op elkaars plannen bevordert integraliteit, werkt kostenbesparend en werkt innovatie in de hand. Via deze weg kan de ruimtelijke kwaliteit van de deltastad worden vergroot. Adaptief bouwen en meeliften met ruimtelijke ontwikkelingen brengen kostenbesparingen met zich mee. Floodproof en drijvend bouwen, een op water gerichte openbare ruimte verlevendigen de stad en maken van Rotterdam een internationale showcase. Ontwikkeling en export van kennis over klimaatadaptatie en waterveiligheid (deltatechnologie) biedt nationaal en internationaal kansen aan studenten, overheden en bedrijven. Sluiting van de stormvloedkeringen is ook bij geringe toename van de sluitfrequentie in de toekomst geen bedreiging, maar juist een belangrijk concurrentievoordeel ten opzichte van andere havens die veel minder veiligheid kunnen bieden. Rotterdam is letterlijk en figuurlijk een veilige havenstad voor iedereen! 8 Rotterdamse adaptatiestrategie

9 1. Inleiding 1.1 Rotterdam klimaatbestendig in Thema s en themarapporten Het klimaat verandert. Op zich is dat niets nieuws. De reden om toch aandacht te besteden aan klimaatverandering en de mogelijke effecten ervan is de snelheid waarmee klimaatveranderingen de laatste decennia optreden. In het bijzonder in combinatie met de aanzienlijke toename van het aantal bewoners, de economische waarde van de fysieke omgeving en de onderlinge afhankelijkheden in de maatschappij de laatste 150 jaar. Hierdoor kunnen de gevolgen voor het functioneren van de samenleving verstrekkend zijn. Ook voor de regio Rotterdam, laaggelegen in de delta van Rijn en Maas in de nabijheid van de zee, zijn de gevolgen van klimaatverandering naar verwachting groot. Tegelijkertijd kunnen veranderingen in het klimaat juist deze dynamische regio kansen bieden. De ambitie van Rotterdam is om in 2025 klimaatbestendig te zijn. Dit betekent dat in 2025 de maatregelen zijn getroffen om minimaal last en maximaal profijt te hebben van klimaatverandering op dat moment én in de decennia daarna. Bovendien betekent dit dat bij de (ruimtelijke) ontwikkelingen in de stad vanaf dat moment structureel rekening wordt gehouden met de voorziene klimaatverandering. Teneinde deze ambitie ook daadwerkelijk gestalte te geven, is de Rotterdamse adaptatiestrategie (RAS) opgesteld. Deze adaptatiestrategie geeft aan wat er nodig is voor een klimaatbestendig Rotterdam. Het uitgangspunt van de RAS is dat een klimaatbestendige stad ons ook economisch sterker en aantrekkelijker maakt. De regio Rotterdam en omstreken is één van de belangrijkste economische motoren van Nederland en zelfs Europa. Inzicht in de effecten die klimaatverandering heeft voor de regio is van groot belang voor het voortbestaan ervan. Tegelijkertijd is de regio nu veilig en leefbaar. De vragen die in het kader van de RAS beantwoord worden, luiden daarom vooral: Hoe kan de regio Rotterdam ook in de toekomst veilig, leefbaar en aantrekkelijk blijven, voor bewoners, bedrijven en (internationale) investeerders? Wat zijn de risico s voor de stad ten gevolge van klimaatverandering? Welke risico s vinden we acceptabel en welke niet? En wat is vervolgens de beste aanpak en welke besluiten zijn er dan nú nodig? De basis voor de RAS is een kwetsbaarheids- en risicoanalyse voor vijf thema s die met het oog op klimaatverandering belangrijk zijn voor de stad. Dit zijn: Waterveiligheid Stedelijk watermanagement (inclusief droogte) Stadsklimaat Bereikbaarheid & infrastructuur Voor het thema Adaptief bouwen heeft dit feitelijk de vorm van een kansenanalyse. De RAS geeft voor elk primair klimaateffect weer wat de opgave is voor Rotterdam, welke maatregelen er genomen kunnen worden en wie daarbij betrokken zijn. De RAS is een overkoepelend document waarin de hoofdlijn van de klimaatadaptatiestrategie is beschreven en bevat geen uitgebreide onderbouwingen of beschouwingen op onderzoeksresultaten. Daarom is per thema een document opgesteld dat de keuzes en conclusies die gepresenteerd worden in de RAS nader toelicht en onderbouwt. En aangeeft op welke wijze resultaten van diverse (wetenschappelijke) studies en projecten meegenomen zijn in de uiteindelijke strategie. Dit specifieke themarapport richt zich op het thema Waterveiligheid. Andere themarapporten zijn beschikbaar voor: Bereikbaarheid & infrastructuur, Stedelijk watermanagement en Stadsklimaat. Over adaptief bouwen zijn specifieke onderzoeksresultaten beschikbaar en er wordt in het beleidskader Waterveiligheid Buitendijks, dat in ontwikkeling is, aandacht aan gegeven. 1.3 Onderliggend onderzoek Voor het uitvoeren van de kwetsbaarheids- en risicoanalyse en inventarisatie van mogelijke maatregelen voor Rotterdam is onder andere gebruikgemaakt van resultaten uit onderzoek dat mede is gefinancierd door het nationale onderzoeksprogramma Kennis voor Klimaat. 1. Inleiding 9

10 Van de volgende Kennis voor Klimaat onderzoeken is in het bijzonder gebruikgemaakt bij het opstellen van dit themarapport: Buitendijkse waterveiligheid (HSRR02) Afsluitbaar Open Rijnmond (HSRR03b) Multifunctionele waterkeringen (HSRR06) Perceptie van overstromingsrisico (HSRR07) Adaptief bouwen buitendijks (HSRR09) Thema 1 Waterveiligheid Tranche 2 Adaptief bouwen buitendijks Tranche 3 Daarnaast werkt Rotterdam nauw samen met het nationale Deltaprogramma. In het bijzonder het Deltadeelprogramma Rijnmond-Drechtsteden. Ook zet de gemeente zelf onderzoek uit naar oplossingen van Rotterdamse klimaatvraagstukken. Voor zover relevant zijn resultaten uit het nationale Deltaprogramma en deze projecten en onderzoeken meegenomen in dit themarapport. klimaatbestendig maken van de stad, inclusief invulling voor Rotterdam. Een economisch afwegingsinstrument (MKBA-tool): hiermee kunnen van (sets van) adaptatiemaatregelen de maatschappelijke kosten en baten worden berekend en onderling worden vergeleken. Een Climate Game: deze serious game kan gebruikt worden om belanghebbende partijen, in een gebiedsontwikkeling waar klimaatadaptatie een opgave is, (spelenderwijs) te informeren over de consequenties van adaptatiemaatregelen in de praktijk. Tegelijkertijd ontstaat meer inzicht in elkaars belangen en de game kan helpen om in bepaalde fases van een gebiedsontwikkeling draagvlak te creëren. Voor meer informatie rondom deze en andere producten wordt verwezen naar het Programmabureau Duurzaam ( 1.4 Andere relevante documenten De RAS, de themarapporten en de verschillende onderzoeksrapporten vormen slechts een deel van de totale hoeveelheid producten en rapporten die in het kader van het Rotterdam Climate Proof programma opgesteld zijn. Zo wordt er in regionaal verband bijvoorbeeld een Adaptatie Strategie Regio Rotterdam opgesteld (ARR). Bovendien zijn er diverse instrumenten ontwikkeld zoals: Een (regionale) interactieve klimaateffectatlas: kaartbeelden afgeleid van de nationale klimaateffectatlas, vertaald voor Rotterdam. Een (regionale) klimaatadaptatietoolbox: een overzicht van mogelijke maatregelen om met de effecten van klimaatverandering om te gaan. Een klimaatadaptatiebarometer: methodiek voor het inzichtelijk maken van de stand van zaken rondom het 1.5 Leeswijzer Hoofdstuk 2 beschrijft de huidige organisatie van de waterveiligheid in en rond Rotterdam. Tevens wordt ingegaan op de verwachte veranderingen in het klimaat en de socio-economie, geprojecteerd op de stad. Hoofdstuk 3 gaat vervolgens in op de specifieke gevolgen van klimaatverandering voor de stad in relatie tot het thema Waterveiligheid. Hoofdstuk 4 geeft de visie en doelen voor de toekomst weer. Vervolgens besteedt hoofdstuk 5 aandacht aan de concrete maatregelen die deel uitmaken van de klimaatadaptatiestrategie voor waterveiligheid. In hoofdstuk 6 zijn alle partijen beschreven met wie Rotterdam de komende jaren samen wil werken om tot uitvoer van de strategie te komen. Dit is mede noodzakelijk omdat een gemeente in feite maar beperkte bevoegdheden heeft op het terrein van de waterveiligheid. 10 Rotterdamse adaptatiestrategie

11 2. Waterveiligheid en veranderingen in klimaat en stad 2.1 Waterveiligheid in de huidige situatie Zee domineert waterstanden en waterkwaliteit Rotterdam ligt middenin het deltagebied waar de Noordzee en de rivieren Maas, Rijn en Waal samenkomen. Van oudsher loopt Rotterdam risico op overstroming en in het verleden is het ook meerdere malen misgegaan. Na de grote stormvloedramp van 1953 is het water beteugeld door de aanleg van de Deltawerken. Tot de dag van vandaag is dit de basis van het watersysteem. Doordat Rotterdam aan en dichtbij de zee ligt (havens Maasvlakte, Hoek van Holland, Centrum stad, oude havens) worden de waterstanden bij Rotterdam met name bepaald door de zee. De meeste extreme waterstanden ontstaan als gevolg van stormvloed op zee (met name bij noordwesterstorm op de Noordzee). Stroomopwaarts vanaf de Van Brienenoordbrug en de Hartelkering ligt een overgangsgebied waar de waterstanden het gevolg zijn van getijdenwerking en rivierafvoer. Achter de lijn Bergambacht- Sliedrecht-Geertruidenberg worden de waterstanden geheel bepaald door de hoogwaterafvoer van de rivier. De ligging aan zee heeft ook tot gevolg dat zout water de zoete rivieren binnendringt. Een zogeheten zouttong infiltreert de Nieuwe Waterweg en de Nieuwe en Oude Maas. Bij een lage rivierafvoer kan zout water tot in de Hollandse IJssel en het Spui bij Spijkenisse dringen als gevolg van de beperkte tegendruk door zoet rivierwater. Hierdoor kunnen belangrijke inlaatpunten bij het Brielse Meer en Gouda verzilten, waardoor tijdelijke sluiting nodig is Binnen- en buitendijkse gebieden Rotterdam wordt structureel beschermd door primaire keringen bestaande uit dijken langs de rivieren en de zandsuppleties, stranden en duinen langs de kust. Daarnaast worden flexibele keringen ingezet ten tijde van (verwachte) stormvloed op zee: de Maeslantkering, de Hartelkering en de Hollandse IJsselkering. Rotterdam beschikt daarnaast over een groot oppervlak buitendijks gebied. De oude en nieuwe havengebieden liggen voornamelijk buiten de primaire keringen als ook de stedelijke gebieden als Kop van Feijenoord, Zeemans- en Lloydkwartier en het Noordereiland. Nergens in Nederland werken en wonen zoveel mensen buitendijks als in Rotterdam. Nu al wonen circa Rotterdamse inwoners buiten de dijken. Mede door ontwikkeling van het Stadshavensgebied zal dit aantal nog fors toenemen. De buitendijkse gebieden zijn echter niet onbeschermd. Van oudsher wordt het gebied bij ontwikkeling opgehoogd, waardoor de kans op wateroverlast en overstroming beperkt wordt. Sinds 1997 heeft ook de Maeslantkering Figuur 2.1: Overzicht van waterstaatswerken als dijkringen, stormvloedkeringen en dammen in de omgeving van Rotterdam. BRON: DEELPROGRAMMA RIJNMOND-DRECHTSTEDEN, Waterveiligheid en veranderingen in klimaat en stad 11

12 een reducerend effect op de (extreme) waterstanden, maar formeel heeft deze kering geen doel in het beschermen van buitendijkse gebieden. De aanwezigheid van de Maeslantkering heeft tot doel de kustlijn te verkorten, waardoor de keringen achter de Maeslantkering minder hoog hoeven te zijn om overstroming van binnendijks gebied te voorkomen. Achter de primaire keringen bevindt zich een groot pallet van polders, deels in de stad, en boezemstelsels die water aan- en afvoeren van en naar de polders. Ook deze watergangen worden geflankeerd door regionale waterkeringen1 die overstroming van de lagergelegen polders dienen te voorkomen. Grote boezemwaterstelsels in Rotterdam zijn de Schie, de Rotte en de Ringvaart ter hoogte van Capelle aan den IJssel en de Kreekse Boezem. In Rotterdam bestaat een groot aandeel van de regionale keringen uit veen; de zogenoemde veendijken. Sinds de doorbraak van een veendijk in Wilnis (2009) wordt dit type kering bij langdurende droogteperioden in nederland extra bewaakt op onder andere droogtescheuren en daarmee gepaard gaande ondermijning van de sterkte. De primaire en secundaire keringen zijn genormeerd. Rotterdam overlapt met verschillende primaire keringen de dijkringen die elk een eigen norm hebben (zie figuur 2.1). De norm varieert van een overschrijdingskans van 1:2.000 tot 1: Ondanks de lage ligging van de binnendijkse delen van de stad ten opzichte van de zeespiegel kent 1 Een regionale kering is een niet-primaire waterkering die is genormeerd door de provincie op basis van een provinciale verordening en/of is opgenomen in de legger of keur van het waterschap. Rotterdam wel een van de hoogste veiligheidsnormen ter wereld. De buitendijkse gebieden liggen in Rotterdam hoger dan de (meeste) polders achter de primaire keringen (zie figuur 2.2). De hoogte van de buitendijkse gebieden varieert van ongeveer 3 meter + NAP in de stad tot ongeveer 6 meter + NAP op de Maesvlakte in de Noordzee. Daarmee steken de buitendijkse gebieden hoog uit boven de polders die soms wel tot -6 meter NAP dalen (Prins Alexanderpolder) Het huidige beleid Het huidige beleid in andere woorden de huidige veiligheidsstrategie om Rotterdam zoveel als mogelijk te vrijwaren van het overstromingsgevaar komt samengevat op het volgende neer: Binnendijks gebied wordt beschermd door middel van: a) stormvloedkeringen die het gebied afschermen bij stormvloed (via de Maeslantkering en Hartelkering). Hiermee wordt de kustlijn verkort en hoeven achterliggende dijken langs de rivier (stroomopwaarts) minder hoog aangelegd te worden b) zandsuppleties voor de kust, stranden en duinen: via permanent onderhoud van deze structuren wordt de golfwerking beperkt en het water bij storm gekeerd c) dijkringsystemen (primaire keringen): genormeerde ringdijken beschermen achterliggende gebieden tegen overstroming vanuit zee, meer of rivier. De norm is gebaseerd op het aantal potentiële slachtoffers en waarden in het gebied. Deze normen dateren uit ongeveer d) boezem- en polderwaterkeringen (secundaire keringen) die polders binnen dijkringen beschermen tegen over- Figuur 2.2: Hoogtebeeld in 3d van de buitendijkse gebieden (rood) en omliggende polderlandschappen (rood en blauw). Rood landschap ligt hoger dan het blauwe. BRON: I. BOBBINK, TU DELFT IN OPDRACHT VAN GEMEENTE ROTTERDAM 12 Rotterdamse adaptatiestrategie

13 stroming vanuit het boezemwaterstelsel (onder andere aan- en afvoerkanalen van zoet water) e) crisisbeheersing: restrisico s van een overstroming worden ondervangen door middel van een crisisorganisatie en evacuatieplannen van de veiligheidsregio s (dit bestaat veelal uit protocollen die in werking treden ten tijde van een ramp). Dit is onvoldoende uitgewerkt voor specifieke situaties. De verantwoordelijkheid voor de afweging van risico s en het beheer en onderhoud aan waterwerken is in handen van waterschappen en rijksoverheid. Buitendijks gebied wordt beschermd door middel van: a) ophogen van gebieden bij nieuwbouw (via het zogenoemde uitgiftepeil) b) hoogwaterprocedure: risicocommunicatie en het plaatsen van afzettingen bij overstroomde kades ten tijde van hoogwater c) verantwoordelijkheid voor het beheer en de afweging van risico s is in handen van gemeenten Bij zowel binnendijks als buitendijks gebied is de strategie hoofdzakelijk gebaseerd op preventie (voorkomen van overstromen). Aandacht voor gevolgbeperking bij een overstroming was tot voor kort ondergeschikt. 2.2 Veranderingen in klimaat en socio-economie Veranderingen in de zeespiegel en rivierafvoer In 2006 heeft het KNMI vier klimaatscenario s ontwikkeld die wisselen in onder andere neerslagwaarden, mate van verandering in zeespiegelstijging en rivierafvoer: G en G+ Figuur 2.3: Schets van de waterstaatkundige inrichting van rivier-, polder- en boezemsystemen. In West-Nederland liggen de polders veelal beneden zeeniveau, waardoor overtollig water via diverse gemalen opgepompt wordt en afgevoerd naar zee. BRON: INTERNETSITE HOOGHEEMRAADSCHAP VAN DELFLAND Figuur 2.4: Zeespiegelstijging volgens verschillende klimaatscenario s tot Waterveiligheid en veranderingen in klimaat en stad 13

14 Tabel 2.1: Zeespiegelstijging en Rijnafvoer bij verschillende klimaatscenario s. Klimaatscenario KNMI Zeespiegelstijging 2050 (onder- en bovengrens) Zeespiegelstijging 2100 (onder- en bovengrens) Maatgevende rivierafvoer 2100 (Lobith) W+ (Warm en Stoom) centimeter centimeter kubieke meter per seconde G (Rust en Druk) centimeter centimeter kubieke meter per seconde BRON: VAN DER HARST, 2011 en W en W+. Deze scenario s hebben een gelijke kans van voorkomen. Binnen de G- en de W-scenario s is er geen verschil tussen de waarden voor veranderingen in zeespiegelstijging en rivierafvoer (zie figuur 2.4 en tabel 2.1). Het Deltaprogramma hanteert sinds 2010 de KNMI-scenario s als uitgangspunt. Voor de RAS is hetzelfde uitgangspunt gekozen Socio-economische ontwikkelingen en de Deltascenario s Door toename van het aantal mensen en de waarde van onroerend goed nemen de potentiële gevolgen van een overstroming toe. Voor de langetermijninschatting van de overstromingsrisico s is het daarom van belang niet alleen te kijken naar de ontwikkeling van het klimaat, maar ook naar de ontwikkeling van de economie en de demografie. Het Deltaprogramma heeft om deze reden de zogenoemde Deltascenario s geïntroduceerd. Deze Deltascenario s zijn gebaseerd op de bandbreedtes in de klimaat- en de socio-economische-scenario s. Aan de basis liggen twee klimaatscenario s van het KNMI (het zogenoemde G- en W+-scenario) en twee sociaaleconomische scenario s van de planbureaus ( Regional Communities en Global Economy ). Deze laatste geven een bandbreedte aan variërend van sociaaleconomische krimp tot sociaaleconomische groei. Meer informatie hierover is opgenomen in hoofdstuk 2. Rotterdam kan het volgende worden gezegd: 1. Verwachting is dat het aantal inwoners tot 2100 zal groeien vanwege de trend dat deltasteden aantrekkelijke vestigingsplaatsen zijn en zullen blijven op langere termijn. 2. Wel is er waarschijnlijk een onderscheid tussen de stad en het omliggende gebied. De stad zal groeien qua inwoneraantal, maar fysiek zal deze zich nauwelijks uitbreiden. Door stedelijke verdichting vindt de toename van inwoners grotendeels plaats binnen de huidige stadsgrenzen. 3. De waarde van de roerende en onroerende goederen zal blijven toenemen, enerzijds door toename in aantal, anderzijds door inflatie. 4. Een belangrijk Rotterdams kenmerk is dat de stedelijke verdichting vooral ook plaatsvindt in de oude havengebieden. Met herontwikkeling van buitendijkse gebieden als Stadshavens (1.600 hectare) en Kop van Feijenoord betekent dit dat de bevolkingsdichtheid in buitendijks gebied toeneemt. 5. Daarnaast zorgt ook de uitbreiding met de Tweede Maasvlakte voor forse toename van bebouwd oppervlak en economische waarde buitendijks. Kortom, Rotterdam zal op de lange termijn meer inwoners en waarde herbergen dan nu al het geval is. Dit heeft consequenties voor de overstromingsrisico s, omdat de potentiële gevolgen van een overstroming toenemen Betekenis van de scenario s voor Rotterdam Ten aanzien van de klimaatscenario s zijn voor Rotterdam twee belangrijke conclusies te trekken: 1. De boodschap van alle klimaatscenario s is dezelfde: de zeespiegel stijgt (>35 centimeter) en de rivierwaterstand stijgt ten opzichte van het huidige hoge afvoeren en daalt ten opzichte van het huidige lage afvoeren. Er zijn dus GEEN scenario s die uitgaan van daling van de zeespiegel. 2. Er is een behoorlijk grote onzekerheidsmarge tussen de scenario s (35-85 centimeter met mogelijke uitschieter naar 130 centimeter (Veerman 2 )). Het omgaan met deze onzekerheden is een opgave op zichzelf. Ten aanzien van de sociaaleconomische ontwikkeling van 2. In 2008 heeft de commissie Veerman deze waarden nader beschouwd en concludeerde op basis van de laatste wetenschapsinformatie dat de absolute bovengrens voor de zeespiegelstijging op 130 centimeter lag (Deltacommissie, 2008). 2.3 Conclusies Internationaal gezien heeft Rotterdam één van de hoogste beschermingsniveaus voor dijken: 1:4.000 tot en met 1: Nergens in Nederland wonen meer mensen (40.000) buitendijks dan in Rotterdam. Ook ligt de grootste haven van Europa geheel buiten de dijken. De zeespiegel neemt centimeter toe tot En ook de rivierafvoeren wijzigen. De kans op een overstroming vanuit zee of rivier neemt hierdoor toe. Naast klimaatverandering nemen ook de gevolgen van een overstroming toe door economische groei en verdichting van de stad. Dit geldt in het bijzonder voor het buitendijkse gebied. Er zijn grote onzekerheden in de scenario s: hiermee omgaan is deel van de opgave. 14 Rotterdamse adaptatiestrategie

15 3. Consequenties voor de stad 3.1 Het water stijgt Stijging van maatgevende waterstanden In figuur 3.1 zijn de gevolgen van het W+-scenario weergegeven voor de maatgevend hoogwaterstanden (MHW). Uit dit beeld blijkt dat de waterstanden in 2100 in het meest extreme scenario tot een meter hoger zullen zijn dan nu het geval is (bron: Deltaprogramma 2010; Stijnen & Slootjes, 2010) Sluitfrequentie Maeslantkering neemt toe Als gevolg van de stijgende waterstanden zal de Maeslantkering vaker gaan sluiten waardoor de bereikbaarheid van de haven onder druk komt te staan (bron: Stijnen & Slootjes, 2010). Hierdoor ontstaat ook economische schade, omdat scheepvaart en de doorvoer van goederen belemmering ondervindt. In de huidige situatie is de verwachting dat de Maeslantkering eens in de twaalf jaar sluit. In het Veerman-scenario blijkt dit explosief te stijgen tot circa 30 keer per jaar, waardoor schade als gevolg van stremming van de haven eveneens explosief stijgt. Aanpassing van de sluitcriteria waardoor de havens beter bereikbaar blijven, is uiteraard mogelijk. Echter, dit heeft wel tot gevolg dat de lagergelegen buitendijkse gebieden (Noordereiland, Kop van Feijenoord) vaker onder water zouden komen te staan. 3.2 Binnendijkse waterveiligheid onder druk Primaire keringen voldoen lokaal niet aan de norm Door de verhoogde waterstanden op de rivier worden de normstellingen voor de dijken op verschillende plaatsen overschreden. Door het dijkhoogtetekort neemt de kans dat de dijk breekt of overstroomt toe. De overstromingsrisico s worden hierdoor groter. Figuur 3.2 laat zien op welke locaties tekorten in dijkhoogte ontstaan tot 2100 bij het W+-scenario. De grootste opgaven zitten in de Figuur 3.1: Toename van maatgevende hoogwaterstanden in 2100 bij het W+-klimaatscenario.. Tabel 3.1: Sluitfrequentie van de Maeslantkering bij verschillende (klimaat)scenario s. Klimaatscenario Huidig G-scenario (60 centimeter zeespiegelstijging) Veerman-scenario (130 centimeter zeespiegelstijging) Sluitfrequentie (per jaar) 1 x per 12 jaar 1 x per jaar 30 x per jaar 3. Consequenties voor de stad 15

16 Figuur 3.2: Tekort aan dijkhoogte in 2100 in scenario Warm en Stoom (W+-scenario) inclusief de mate van bebouwing. Hierbij is rekening gehouden met zetting en overhoogte van dijken. BRON: DELTAPROGRAMMA PROBLEEMANALYSE, 2012 stroomopwaartse gebieden langs de Lek en de Merwedes (Krimpenerwaard en Alblasserwaard). Rondom Rotterdam zouden de volgende locaties onvoldoende hoog zijn in 2100 en het W+-scenario: Hoek van Holland, Merwe-Vierhavens (grens Schiedam/Rotterdam), Maasboulevard (tussen Boerengat De Esch) en zuidelijk deel dijkring Rozenburg. Het dijkhoogtetekort loopt van nul tot meer dan 80 centimeter. In het G-scenario geven in 2100 minder locaties problemen en zijn de tekorten ook minder groot, maar dit breidt zich na 2100 uit tot de locaties die bij W+ niet voldoen (feitelijk doen dezelfde opgaven zich in G-scenario voor als in W+, alleen dan later in de tijd). Buiten Rotterdam zijn de Hollandse IJssel dijken (zogenoemde C-keringen) grotendeels afgekeurd vanwege het feit dat deze voor het eerst meegenomen zijn in de formele toetsing. Belangrijk om te vermelden, is dat de opgaven nog groter kunnen worden als ook sterkte (naast hoogte) meegenomen wordt in de toetsing. Deze informatie komt binnen afzienbare tijd vrij vanuit Veiligheid Nederland in Kaart (rijksprogramma). De druk op de ruimte en de problemen met de uitvoering van de versterking van waterkeringen in stedelijke en havengebieden nemen toe, doordat de dijken hier bebouwd zijn Regionale keringen lopen risico De klimaatopgave voor regionale keringen is tweeledig. Enerzijds wordt meer neerslag verwacht, anderzijds grotere perioden van droogte. Beide effecten kunnen er in potentie voor zorgen dat de overstromingskans vanuit het boezemstelsel groter wordt (door doorbraak van de regionale keringen). Overtollig neerslagwater afvoeren vanuit de polders naar de boezem kan namelijk zorgen voor te hoge stijging van de waterstanden op de boezem. Hierdoor komen de keringen onder druk te staan. Normoverschrijding zou het gevolg zijn. In een worst-case-situatie breekt een kering door. Perioden van droogte kunnen daarnaast het effect van uitdroging van veenkaden tot gevolg hebben. De uitwerking hiervan op de sterkte van de Rotterdamse veenkeringen is niet exact bekend, maar het verleden (Wilnis, 2009) leert dat het risico wel degelijk aan de orde is. Figuur 3.4 en tabel 3.2 laten zien dat de potentiële schade bij een dijkdoorbraak in de polder Zestienhoven-Schiebroek enorm kan zijn en divers van aard. Naast schade aan de bebouwing treedt ook schade op aan het boezemstelsel, het vliegveld en de scheepvaart. Belangrijke infrastructuur als de A13 (verbinding Rotterdam Den Haag/Amsterdam), de Hogesnelheidslijn (HSL) en de RandstadRail lopen eveneens onder en dat resulteert in ontwrichting op grotere schaal 16 Rotterdamse adaptatiestrategie

17 Figuur 3.3: Locatie en typen primaire en regionale waterkeringen in Rotterdam. Figuur 3.4: Overstromingsbeeld van polder Zestienhoven-Schiebroek na een dijkdoorbraak (rode stip) in de boezem van de Schie (eindbeeld tien dagen na dijkdoorbraak). BRON: BARNEVELD ET AL., 2013 IN PREP. 3. Consequenties voor de stad 17

18 dan alleen de polder. Deze schadebepaling betreft de huidige situatie; er is geen rekening gehouden met toekomstige veranderingen in klimaat of stedelijke ontwikkeling Gevolgen van een overstroming nemen toe In de figuren 3.5 en 3.6 zijn de gevolgen van overstromingen in termen van slachtoffers en schade weergegeven voor de regio Rijnmond-Drechtsteden in de huidige situatie. Uit de donkergekleurde zones ( hotspots ) in en om Rotterdam wordt duidelijk dat de potentiële gevolgen van een overstroming in Rotterdam en omgeving groot kunnen zijn. Relatief groter dan in omliggende gebieden. De verklaring hiervoor is de hoge dichtheid van gebouwen en mensen in de stad. Wanneer socio-economische ontwikkeling in het W-scenario leidt tot groei van de economische waarde en bevolking, nemen de gevolgen van de overstromingen verder toe. Aanscherping van de norm zal -zeker in het Stoom-scenarioin dat geval nog eerder voor de hand liggen. Het omgekeerde is op de langere termijn echter ook mogelijk: in scenario Rust nemen groei en bevolkingsdichtheid af. Hierdoor bestaat de kans dat aanscherping van de norm op langere termijn niet nodig zou zijn (en misschien zelfs tot normverlaging kan leiden). Het Deltaprogramma heeft bepaald welke normtypen en -hoogten mogelijk van toepassing zouden kunnen zijn op de dijkringen in de regio (dijkringen Rotterdam in blauw) wanneer vanuit de overstromingsrisico s wordt geredeneerd en met een doorkijk van ruimtelijke ontwikkelingen tot In tabel 3.3 is af te leiden dat de Rotterdamse dijkringen geen optimale bescherming bieden. Het gaat er hierbij om een vergelijking te maken tussen de overstromingskans van de 2e referentie 3 met de overstromingskans bij Lokaal individueel (overlijdens) risico (LIR) en economische optimale overstromingskans (MKBA). LIR representeert een potentieel nieuwe norm voor slachtofferrisico en MKBA voor economische schade. 3. Overschrijdingskans is de kans op een bepaalde waterstand. Overstromingskans is de feitelijke doorbraakkans van de dijk. Het gaat dus om verschillende typen kansen. De (Water)wet en de primaire dijken zijn momenteel gebaseerd op overschrijdingskansen voor een per dijkring vastgestelde maatgevende waterstand. Actuele beleidsontwikkeling is gericht op de overstap naar overstromingskansen. Tabel 3.2: Schatting van de kwalitatieve en kwantitatieve schade in de polder Zestienhoven-Schiebroek na tien dagen bij een dijkdoorbraak in het boezemstelsel van de Schie. Schadecategorie Te verwachten schade bij doorbraak van de Schie Landgebruik (HIS-model Vrije Universiteit Amsterdam) Schade aan het vliegveld en vliegtuigen Dichten van de bres en aanleggen nieuw wegdek Bedrijfsuitval vliegveld Bedrijfsuitval in de polder per dag per dag Slachtoffers 3 Schadecategorie, kosten onbekend Uitval van de beroepsscheepvaart Uitval van de recreatiescheepvaart Schade aan het boezemsysteem Schade aan woningen op en om de kering Schade door uitval doorgaande infra (A13 & HSL) Schade vitale infrastructuur Milieuschade Schade aan woonboten en vaartuigen 27 schepen per dag 24 recreatievaartuigen per dag Schie: 398 kilometer kade in het geding (Rotte: 249 kilometer) schade aan funderingen, niet-gekwantificeerd niet-gekwantificeerd schade en mogelijke uitval van 500 straatkasten 2 locaties met verontreinigde bovenlaag 2 locaties met verontreinigde bovenlaag Schie: circa 10 woonboten Rotte: 135 woonboten en meer dan pleziervaartuigen BRON: BARNEVELD ET AL., 2013 IN PREP. 18 Rotterdamse adaptatiestrategie

19 Figuur 3.5: Verwachtingswaarde van het aantal slachtoffers (per hectare per jaar) in de regio Rijnmond-Drechtsteden. BRON: BIJ 2E REFERENTIE ZONDER SYSTEEMWERKING; DELTPROGRAMMA PROBLEEMANALYSE, 2012 Figuur 3.6: Verwachtingswaarde van de maximale schade (per hectare per jaar) in de regio Rijnmond-Drechtsteden. BRON: DELTAPROGRAMMA PROBLEEMANALYSE, 2012 Voor de regionale keringen gelden dezelfde principes. Wanneer in een polder demografische groei plaatsvindt, zal de schade bij overstroming toenemen. Krimp verlaagt daarentegen de schade. Hierdoor kunnen omliggende keringen op termijn in een hogere of lagere normklasse terechtkomen. Voor Rotterdam is de verwachting conform alle scenario s dat de stad en de haven (en daarmee dijkringen en polders) zullen verdichten (zie figuur 3.7). Hierdoor nemen ook de gevolgen van een overstroming verder toe. Toename van overstromingsgevolgen en eventuele aanscherping van de norm zijn voor Rotterdam dan ook een relevante opgave. 3. Consequenties voor de stad 19

20 Tabel 3.3: Bandbreedtes beschermingsniveaus (met betrekking tot primaire dijken) voor de aandachtsgebieden binnen Rijnmond-Drechtsteden. Dijkring Overschrijdingskans Overstromingskans (onafgerond) Huidige norm 2e referentie LIR* MKBA** 14-2 Zuid-Holland (Hoek van Holland) Zuid-Holland (Rotterdam) IJsselmonde Pernis Rozenburg *LIR: LOKAAL INDIVIDUEEL (OVERLIJDENS)RISICO. **MKBA: ECONOMISCHE OPTIMALE OVERSTROMINGSKANS. Figuur 3.7: Nieuwbouwprogramma 2030 Rotterdam. BRON: GEMEENTE ROTTERDAM, Rotterdamse adaptatiestrategie

21 3.3 Buitendijkse waterveiligheid onder druk Kans op buitendijkse overstroming neemt toe Door klimaatverandering neemt de kans op overstroming van het buitendijkse gebied toe (figuur 3.8). Bij de verwachte stijging van de waterstanden zullen de laaggelegen gebieden als het Noordereiland, Heijplaat, delen van de Kop van Feijenoord en het Scheepvaartkwartier niet alleen vaker te maken krijgen met waterschade als gevolg van een overstroming, maar ook zal het getroffen gebied in de tijd groter worden. Voor de gebieden als Merwe-Vierhavens en Waal-Eemhaven betekent een zeespiegelstijging van 60 centimeter (W+-scenario) dat de kans dat een groot deel van het gebied overstroomt in 2100 verschuift van een zeer kleine kans (1:10.000) naar een kans van ongeveer 1: Voor enkele delen wordt de kans zelfs 1:100. Op de gebieden die recent zijn ontwikkeld en reeds zijn opgehoogd, zoals delen van de Kop van Zuid, de Wilhelminapier, Lloyd- en Müllerpier en Katendrecht heeft de stijgende zeespiegel ook invloed. Deze gebieden hebben bij de huidige waterstanden een kleine kans op waterschade (meer dan 1:10.000), maar dit zal bij een zeespiegelstijging van 60 centimeter stijgen naar een kans tussen de 1:4.000 en 1: Gevolgen van een overstroming nemen toe Toename overstromingsschade. Er is onderzoek verricht naar de gevolgen van klimaatverandering op de overstromingsschades in stedelijk gebied en op infrastructuur (bron: Veerbeek et al., 2010; hierbij zijn de huidige bebouwing en infrastructuur als vaste parameter genomen en de klimaatverandering als variabele). Dit onderzoek heeft aan het licht gebracht dat (directe) overstromingsschades zullen verviervoudigen indien het Veerman-scenario zich zal voltrekken (figuur 3.9). Wanneer de intensivering van het stedelijk gebied zich zoals nu voorzien in buitendijks gebied zal voltrekken, zullen de schadebedragen hoger uitpakken (indien geen aanvullende maatregelen worden genomen). Figuur 3.8: Overstroming in het buitendijkse gebied bij verschillende herhalingstijden. Huidige situatie (boven) en het jaar 2100 (onder) volgens het W+-scenario. BRON: DELTAPROGRAMMA PROBLEEMANALYSE 2012, MEDE OP BASIS VAN HUIZINGA, Consequenties voor de stad 21