Verkenning meerlaagsveiligheid 110

Transcriptie

1 110 7 Verkenning meerlaagsveiligheid

2 111

3 7.1 Inleiding Binnen de hoogwaterbescherming wordt een benadering in drie lagen toegepast (Meerlaagsveiligheid): Laag 1 Preventie (door dijken en/of ruimte voor de rivier) Laag 2 Gevolgbeperking (door o.a. locatiekeuze en ruimtelijke inrichting) Laag 3 Rampenbestrijding Deze benadering richt zich op de 2e laag, gevolgbeperking in het potentieel overstroombaar gebied bij doorbraken vanuit het hoofdwatersysteem 1. Gevolgbeperking in relatie tot het regionale systeem valt op dit moment buiten deze scope. Maatregelen in de 2e laag hebben voornamelijk tot doel om schade bij overstromingen vanuit het buitenwater te beperken. Tot deze schade wordt (niet limitatief) gerekend economische, milieu, natuur, cultuurhistorische e.d. Het accent ligt hierbij op fysieke en structurele maatregelen. Tot de 2e laag kunnen ook maatregelen behoren die slachtoffers beperken en/of voorkomen. Deze maatregelen liggen in de fysieke sfeer (hoger gelegen ontsluitingsroutes, vluchtobjecten zoals (terpen, parkeergarages), dakramen om huizen te kunnen verlaten bij stijgend water). Tevens kunnen hiertoe maatregelen behoren om vitale voorzieningen (waaronder netwerken) te beschermen en in stand te houden (ook t.b.v. gebieden die niet onder water gaan). Binnen de 2e laag kan ook van (ontwikkeling) RO-beleid sprake zijn om anders om te gaan met de inrichting van potentieel overstroombaar gebied. De opdracht van het Deltaprogramma is om de klimaatopgave voor de lange termijn (2050/2100) volledig op te lossen middels in de 1e laag. De maatregelen uit de 2e en 3e laag dienen als aanvulling hierop beschouwd te worden, en zijn onafhankelijk van de gekozen strategie voor de 1e laag. Voor de 2e laagsmaatregelen is vanuit het Deltaprogramma geen resultaatsverplichting gesteld. 112

4 7.2 Voorstel voor het omgaan met de 2e laag In de afgelopen jaren zijn studies uitgevoerd, onderzoeken verricht naar kosteneffectiviteit van de 3 lagen. ENW 2 heeft eind november 2012 een notitie 3 opgeleverd aan het Deltaprogramma waarin wordt geconcludeerd dat maatregelen in de tweede (en derde laag) niet of minder efficiënt zijn dan investeringen in preventie. Soortgelijke conclusie is ook getrokken in het gebiedspilot Meerlaagsveiligheid Dijkring 36 (juni 2011): Maatregelen in de 2e laag lijken minder effectief en duur (ten opzichte van de lagen 1 en 3). Hoewel maatregelen in de sfeer van ruimtelijke inrichting weinig kosten-effectief blijken, kan overwogen worden om met risico-beelden (risicozonering) specifiek te kijken naar maatregelen rond maatschappelijk vitale voorzieningen. Vanuit economische optiek zijn ruimtelijke maatregelen alleen zinvol als deze zich richten op het verkleinen van de kwetsbaarheid (beperken van schaderisico) en deze gecombineerd kunnen worden met andere gewenste ruimtelijke ontwikkelingen zonder dat het leidt tot substantiële extra kosten. Aanbevelingen voor de 2e laag uit het onderzoek zijn: richten op kostenneutrale oplossingen en de vitale infrastructuur. Op basis van bovenstaande, stelt de provincie Noord-Brabant dat 2e laagsmaatregelen niet kosten-effectief zijn. Toch kan er voor gekozen worden. Voor de uitwerking binnen de regioprocessen Deltaprogramma legt de provincie Noord-Brabant het volgende voorstel neer: geen dwingende beleidsvoorschriften voor lokatiekeuzen/ lokatie-inrichting bij ruimtelijke ontwikkelingen (met uitzondering van vitale infrastructuur). Ondanks dat 2e laagsmaatregelen niet kosten-effectief zijn, wordt onderschreven dat ze een deel van de schade bij een overstroming kunnen beperken. Wat wenselijk gevonden zou worden, is dat bij lokatiekeuzen/ lokatie-inrichting tot een goede afweging van belangen en tot mogelijke maatregelen kan worden gekomen. Dat zou bereikt kunnen worden door een inrichtingskader te ontwikkelen voor (grootschalige kapitaalintensieve) ruimtelijke ontwikkelingen in relatie tot overstromingsrisico s. Ten aanzien van lokatie-keuzen staat voorop dat hierbij geen sprake moet zijn van belemmering van ruimtelijke ontwikkelingen. Ten aanzien van lokatie-inrichting staat voorop dat sprake moet zijn van kostenneutrale keuzen. Per categorie blootstelling aan een overstroming 4 verschillen de mogelijke gevolgen en vervolgens de wijze waarop ruimtelijke inrichting een rol kan spelen bij gevolgenbeperking. Om te bezien of en wat voor beleid uitvoerbaar, haalbaar, betaalbaar, zinvol is, zal dit nader verkend worden in de volgende fase (na januari 2013). Voor de regioprocessen Deltaprogramma wil de provincie Noord- Brabant het volgende voorstel neerleggen: ontwikkelen van inrichtingskader voor (grootschalige kapitaalintensieve) ruimtelijke ontwikkelingen om overstromingsrisico mee te wegen en tot mogelijke maatregelen te komen. maken van handreiking/voorbeeldenboek (gedifferentieerd naar het karakter van de gebieden in Noord-Brabant t.a.v. kwetsbaarheid en blootstelling) dat aangeeft op welke wijze hiermee omgegaan kan worden. indien inrichtingskader uitvoerbaar, haalbaar, betaalbaar, zinvol is, bezien wat voor planfiguur ingezet kan worden. Ten aanzien van vitale infrastructuur en kwetsbare objecten vindt de provincie Noord-Brabant het van groot belang dat deze kunnen blijven functioneren/snel kunnen herstellen tijdens/na een overstroming. Voor kwetsbare en vitale objecten/netwerken is het voorstel om aan te sluiten bij het onderzoek van het landelijke deelprogramma Nieuwbouw & Herstructurering. Het onderzoek naar wat vitale netwerken zijn en of en hoe deze te beschermen zijn, zal worden afgewacht. Een mogelijk beleidskader door het deelprogramma wordt april 2013 uitgewerkt. 1. Noodzaak tot maatregelen kan ook betrekking hebben op het effectgebied (vaak als opvanggebied in beeld). 2. Expertisenetwerk Waterveiligheid 3. Meerlaagsveiligheid nuchter bekeken (november 2012) 4. Combinatie van maximale waterdiepte en duur van een overstroming 113

5 Bescherming van kwetsbare en vitale objecten/netwerken kan zich hierbij richten op lokatiekeuzen en/of lokatie-inrichting. Hierbij geldt dat ruimtelijke maatregelen mogelijk wel rendabel zijn. Het risico wordt weliswaar voor een klein gebied verkleind maar met mogelijk grote doorwerking voor een groter gebied (denk ook aan het effectgebied). In 8.3 worden de begrippen overstromingsbron, blootstelling en kwetsbaarheid kort toegelicht en vervolgens wordt in bijlage 2 een korte typering gegeven van het overstromingsverloop per dijkring in Noord-Brabant. Voor de regioprocessen Deltaprogramma legt de provincie Noord-Brabant het volgende voorstel neer: vitale netwerken dienen bestand te zijn tegen overstromingen. Om te bepalen welke netwerken beschermd dienen te worden en of en op welke wijze deze zijn te beschermen, zal worden aangesloten bij landelijk onderzoek. op basis van bovenstaande uitkomst, inventariseren welke vitale netwerken/functies aanwezig zijn in de overstroombare delen en welke inrichtingsmaatregelen zijn te treffen. 7.3 Factoren van invloed bij gevolgbeperkende maatregelen Bij het bepalen welke gevolgbeperkende maatregelen zinvol zijn, dient rekening gehouden te worden met een aantal factoren, als o.a: 1. de bron van de overstroming 2. de blootstelling aan de overstroming 3. de kwetsbaarheid van het betreffende gebied voor overstroming Deze worden hieronder kort toegelicht. 1. Overstromingsbron De bron van een overstroming kan zijn vanuit zee (stormvloed) of vanuit de rivier (hoge rivierafvoeren). Wanneer deze vanuit zee is, is de kans groot dat deze samengaat met storm; bij een overstroming vanuit de rivier, is deze combinatie minder waarschijnlijk. Voor West-Brabant (dijkring 34, en in mindere mate 34a, 35, 24) zal bij een overstroming rekening gehouden moeten worden met storm. Waarom is deze factor van belang? Denk bij een storm aan: het om kunnen waaien van bomen, elektriciteitsmasten, telecommunicatie-zenders etc. Onderscheid in overstromingsbron is ook van belang ten aanzien van de overstromingsduur. Een windopzet op zee duurt ordegrootte een dag. Een grote rivierafvoer duurt ordegrootte een week. Bij een doorbraak zal er veel langer water binnenstromen in het geval van een overstroming vanuit de rivieren dan wanneer er sprake is van een stormopzet. Binnen de rivieren is ook nog onderscheid van belang; de Waal heeft een veel grotere afvoer dan de Maas. Voor dijkring 24 geldt dat een overstroming vanuit de Waal veel ernstiger (sneller en grotere waterdiepte) is dan vanuit de Maas. 2. Blootstelling De blootstelling aan een overstroming wordt bepaald door de fysieke kenmerken van een overstroming in het gebied, bv. waterdiepte en duur van de overstroming en stroomsnelheid. Deze kenmerken kunnen bepalend zijn voor de potentiële schade. Onderstaand figuur toont de (binnendijkse) blootstellingskaart. In de legenda zijn verschillende categorieën weergegeven, van een combinatie van maximale waterdiepte (ondiep/diep/zeer diep) en overstromingsduur (langzaam/snel/meteen). 114

6 Waarom is deze factor van belang? Denk aan: het treffen van inrichtingsmaatregelen (waterrobuuste inrichting) in een gebied dat diep/zeer diep overstroomt, zijn moeilijk en kostbaar bij het realiseren van vitale en kwetsbare objecten in gebieden die zeer diep en meteen overstromen, wordt geadviseerd rekening te houden met de inrichting van deze objecten (zodat de gevolgen van een mogelijke overstroming beperkt zijn, en de vitale functies niet worden aangetast). 3. Kwetsbaarheid De kwetsbaarheid van een gebied duidt op het aantal personen/ objecten/ functies in het gebied dat eventueel getroffen kan worden door een overstroming. De kwetsbaarheid van een gebied kan worden bepaald op grond van: het aantal inwoners het schadepotentieel de aanwezigheid van kwetsbare en cruciale objecten en infrastructuur Waarom is deze factor van belang? Denk aan: bescherming van vitale en kwetsbare objecten kunnen zorgen voor een sneller herstel van een gebied na een overstroming fig. 7.3 Blootstelling binnendijks (Deltares 2012) 115

7 7.4 Korte typering van het overstromingsverloop per dijkring in Noord-Brabant Dijkring 24 Dijkringgebied 24 kan worden getypeerd als een overgangsgebied. Een hoogwater wordt veroorzaakt door een samenspel van de rivieren en de zee. De dijkring wordt aan alle zijden omgeven door water; de noordkant door de Merwede, de zuidkant door de Bergsche Maas, westkant door het Steurgat en de oostkant door de Afgedamde Maas. Behalve bij een doorbraak vanuit het Steurgat, overstroomt de hele dijkring diep en snel. Overstroming vanuit de Waal is ernstiger (sneller, grotere waterdiepte) dan vanuit de Maas; dit als gevolg van grotere omvang Waalafvoer en het verschil tussen waterstand en binnendijks maaiveld. Maximale waterdiepten tot ca. 4 meter. Gevolgbeperkende maatregelen zullen zich vooral moeten richten op evacuatieroutes en hooggelegen vluchtplaatsen. Dijkring 34 Dijkringgebied 34 kan worden getypeerd als een overgangsgebied. Een hoogwater wordt veroorzaakt door een samenspel van de rivieren en de zee. Vanuit gegaan wordt dat het meest waarschijnlijk is dat een overstroming zeegedomineerd is (stormvloed). Over het algemeen kan gesteld worden dat het overstroombaar gebied bij een doorbraak vanuit het Hollands Diep, Amer, Wilhelminakanaal redelijk beperkt is. Opgemerkt moet worden dat de regionale/secundaire keringen belangrijk zijn voor het overstromingspatroon. In de overstromingsscenario s zijn de secundaire keringen als standzeker verondersteld. Als de keringen niet standzeker zijn, zal het overstromingsverloop en het overstroomd oppervlak anders zijn. Maximale waterdiepten variëren grofweg van 1 meter in het westen tot 2 meter in het oosten. Dijkring 35 Dijkringgebied 35 kan worden getypeerd als een overgangsgebied. Een hoogwater wordt veroorzaakt door een samenspel van de rivieren en de zee. De dijkring is gelegen aan de Bergsche Maas/ Wilhelminakanaal en wordt begrensd door hoge gronden. Vanuit gegaan wordt dat het meest waarschijnlijk is dat een overstroming riviergedomineerd is. In het oosten van het dijkringgebied is de invloed van windopzet nihil en wordt alles gedomineerd door de afvoer van de Maas. In westen van het dijkringgebied is de invloed van de windopzet toegenomen, maar nog steeds kleiner dan de invloed van de afvoer van de rivieren. Het overstromingsbeeld bij doorbraken vanuit de Bergsche Maas, is dat het water ver kan komen. Hier valt alleen niet met zekerheid te zeggen dat bij een dijkdoorbraak ook daadwerkelijk het hele gebied (zoals blijkt uit de overstromingsbeelden) onder water zal komen te staan. In de praktijk zal men er waarschijnlijk voor zorgen dat het niet zover zal komen. Opgemerkt moet worden dat de regionale/secundaire keringen belangrijk zijn voor het overstromingspatroon. In de overstromingsscenario s zijn de secundaire keringen als standzeker verondersteld. Dijkring 36 De dijkring is gelegen aan de Maas en wordt begrensd door hoge gronden. Over het algemeen kan gesteld worden dat het overstroombaar gebied bij doorbraken in het oosten van de dijkring redelijk beperkt is (Boxmeer-Grave). Over het algemeen kan gesteld worden dat het overstroombaar gebied bij doorbraken in het westen van de dijkring fors is (Grave-Heusden); dit als gevolg van de helling van het gebied. Hier valt alleen niet met zekerheid te zeggen dat bij een dijkdoorbraak ook daadwerkelijk het hele gebied (zoals blijkt uit de overstromingsbeelden) onder water zal komen te staan. In geval van een overstroming bij een dijkdoorbraak bij Oijen, stroomt in theorie na ca. een week het gebied ten zuiden van Den Bosch onder water. 116

8 fig. 7.4 Dijkringenkaart 117