Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Transcriptie

1 Cover Page The handle holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Junte, M.F.C. Title: De moeite waard om door te geven : de remonstrantse traditie aan het begin van de 21e eeuw Issue Date:

2 Demoeitewaardomdoortegeven De remonstrantse traditie aan het begin van de 21e eeuw Proefschrift ter verkrijging van de graad van Doctor aan de Universiteit Leiden, op gezag van Rector Magnificus prof.mr. C.J.J.M. Stolker, volgens besluit van het College voor Promoties te verdedigen op 21 september 2017 klokke 15:00 uur door Martijn Frank Cornelis Junte geboren te Waddinxveen in 1972

3 Promotor: Copromotor: Prof. dr. Th.M. van Leeuwen Prof. dr. A.F. de Jong Promotiecommissie: Prof. dr. E.G.E. van der Wall(secretaris) Prof. dr. C.W. Anbeek(Vrije Universiteit, Amsterdam) Prof. dr. H.W. de Roest(Protestantse Theologische Universiteit, Amsterdam) Het promotieonderzoek werd financieel mogelijk gemaakt door de Vera Gottschalk-Frank Stichting Deze uitgave werd gesubsidieerd door: Vera Gottschalk-Frank Stichting Scholten-Cordes Fonds Foundation Gilles Hondius Sormani Fonds

4 De moeite waard om door te geven? De remonstrantse traditie aanhetbeginvande21eeeuw Martijn Junte VU University Press

5 VU University Press De Boelelaan HV Amsterdam The Netherlands Martijn Junte, Gouda Afbeelding omslag: Harry Stangenberger(zonder titel, 190x180,5) Fotografie: Studiorama Gouda Typografische verzorging binnenwerk: Japes Amsterdam(Jaap Prummel) Ontwerp omslag: Haags Blauw(Den Haag), Bianca Wesseling ISBN NUR 700 All rights reserved. No part of this book may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without the prior written consent of the publisher.

6 Inhoudsopgave 0. Inleiding Inhetkort In het kort: de remonstrantse traditie In het kort: de Remonstrantse Broederschap In het kort: remonstrantse geschiedenis Personalisering Onderzoeksvragen Drie abstractieniveaus Aanpassing van het onderzoeksplan 29 Deel A. Over traditie 1.Traditie Inleiding Traditie en moderniteit Traditie en collectief geheugen Discursiviteit in het rituele domein De overkoepelende zingevingsfunctie van de traditie Radicalisering van de moderniteit Radicaal modernisme Modernisme Institutionele reflexiviteit Hoogmoderne vrijheid en compulsiviteit Religie en hoogmoderniteit De reconceptualisering van religie als traditie Tradities als structuren Praktisch-rationeel modernisme en antitraditionalisme Modernisering en anomiserende tendensen Persoonlijke tradities Inleiding Hoogmoderne traditievorming Praktisch-rationele waarheid en hermeneutische normativiteit Het beschikbaar komen van symbolische inhouden als representaties Personalisering en informalisering Lichte gemeenschappen

7 2.2.5 Velden van tradities Personalisering van traditionele inhouden Modernisme in de theologie Een casus: Stilte als antwoord Een metafoor voor traditievorming Persoonlijke ervaringen en traditionele representaties Hermeneutische grenzen van traditionele vormen Twee kwesties: Klaas Hendrikse en Fennie Kruize De veranderde maatschappelijke positie van predikanten Een veld van remonstrantse tradities Inleiding Modernisme, vrijzinnigheid en de remonstrantse traditie Links en rechts in de remonstrantse traditie Een breuk in de geschiedenis? Verschillende betekenissen van vrijzinnigheid De vormen van de remonstrantse traditie Een neiging tot traditionalisme Hermeneutische grenzen van de remonstrantse traditie Het spel met de vormen in liturgie en theologie Het taalgebruik van de geloofsgemeenschap Het gangbare taalgebruik van de geloofsgemeenschap Lauwheid jegens vernieuwingen en weerstand tegen verandering De ruimte voor een eigen verhouding tot de traditie Onbegrepen vroomheid Remonstrants personalisme De domineeskerk Iconen van de traditie De betekenis van de structuur voor de persoon Kernbegrippen: geloofsgemeenschap, persoonlijke vrijheid en traditionele vormen 96 Deel B. Klassieke patronen en nieuwe initiatieven in de RGDH 4. De Remonstrantse Gemeente Den Haag Inleiding De kerkelijke gemeente De Remonstrantse Kerk De kerkdienst Uytenbogaertcentrum voor religie en cultuur De verbondenheid van Uytenbogaert met de kerkelijke gemeente Een Uytenbogaertmethode De betekenis van het Uytenbogaertcentrum 113 6

8 4.3.4 Religie als dieptedimensie en substantie van de cultuur Terugblik: Preek van de leek Lichte gemeenschappen Informele groepen Lichte gemeenschappen Leesclubs en boekenclubs van deze tijd Uytenbogaertcursussen SporenvanGodindebijbel Verschillen met andere Uytenbogaertactiviteiten Gesprekskringen Gesprekskringen van de RGDH Dit is voor mij eigenlijk een kerkdienst Homogeniteit van de gesprekskringen Onderwerpen Lichte gemeenschappen en gepersonaliseerde traditievorming De betekenis van deelname aan kringen en cursussen voor de respondenten Weinig mensen doen het zo intensief als ik Klasseverschillen 137 C. Persoonlijke geloofsstijlen 6. Persoonlijk geloven Inleiding Van klassiek-moderne naar hoogmoderne vrijzinnigheid Annerie: Vanzelfsprekend geloven Louise: Geloven herontdekken als persoonlijk geloof Persoonlijke identiteit Vervaagde grenzen tussen geloven en niet-geloven Mischa: Gelovig agnosticisme Marian: Minimaal geloven Differentiëren tussen kwalitatieve en kwantitatieve dimensies van het geloven Het proces van het geloven Heleen: Geen eenrichtingsverkeer Paul: Narrativiteit van het geloven Dat proces is naderhand duidelijk geworden Geloven als levensgebied Inleiding Bart: gericht op relaties binnen de geloofsgemeenschap Aantrekkingskracht van de remonstrantse traditie 165 7

9 7.2.2 De gesprekskring Consequenties van geloven voor het dagelijks leven Karel: Gericht op de integriteit van de traditie Een remonstrantse achtergrond Verhouding tot andere tradities De praktisch-rationele betekenis van de traditie Dodo: gericht op een remonstrantse mentaliteit Remonstrant geworden in Groningen Het verbinden van de zondag en de maandag Personalisering van de remonstrantse traditie De inkapseling van het levensgebied van het geloof De levensloop is op zichzelf komen te staan De opsluiting van de beleving De paradoxale kwaliteit van het geloof als levensgebied 178 Bart 178 Dodo 179 Karel 180 Deel D. Remonstrants confessionalisme 8. Persoonlijke geloofsbelijdenissen Inleiding Remonstrantse theologen over persoonlijke geloofsbelijdenissen Ter vergelijking: persoonlijke geloofsbelijdenissen bij de Doopsgezinden Persoonlijke geloofsbelijdenissen van respondenten Paul: Geloven in vrijheid Heleen: Geloven in God, de Heilige Geest, en Jezus Mischa: verantwoording van een agnost De persoonlijke betekenis van ervaringen Persoonlijke ervaring als basis van een geloofsbelijdenis Ervaringen bemiddelen tussen het lichaam en de taal De betekenis van de taal voor persoonlijke ervaringen Een persoonlijke herinterpretatie De verhouding tot de remonstrantse traditie Een gepersonaliseerde verhouding tot de remonstrantse traditie Deel uitmaken van een geloofsgemeenschap Remonstrants confessionalisme Inleiding Historische ontwikkelingen Oorsprong van de RB in het confessionele tijdperk Het ontstaan van een remonstrants zelfbewustzijn 210 8

10 9.2.3 Verschuivingen worden zichtbaar in de beginselverklaringen Rond de geloofsbelijdenis van De geloofsbelijdenis van 1940 en andere vrijzinnige belijdenissen Verschillende oecumenische contexten Een representatie van het persoonlijke door de kerkelijke vormen Een oproep tot herziening van de geloofsbelijdenis van Kanttekeningen bij De beginselverklaring is geen belijdenis Kanttekeningen bij de status van de beginselverklaring Symbool van een heroriëntatie op het geloof Geloven als kennis, instemming en vertrouwen Het bindende karakter van de beginselverklaring Het descriptieve karakter van de beginselverklaring Gedifferentieerd confessionalisme Naar een nieuwe geloofsbelijdenis Wij geloven wat geloven wij? Een geloofsbelijdenis is een genre Een vrome en terughoudende theologie Een neiging tot traditionalisme Geloven op het snijvlak van religie en cultuur 236 Eginhard Meijering en Han Adriaanse 237 Heine Siebrand 237 Johan Goud Is een nieuwe geloofsbelijdenis nodig? De Proeve van belijden Een leeservaring Thema s uit de traditie Thema s uit de literatuur Naar een nieuwe geloofsbelijdenis Remonstrants belijden in oecumenisch perspectief De AV van Beraad Een voortzetting van het gesprek 251 Opmerkingen bij de tekst 252 Algemeen oordeel over de tekst Herziening van de proeve van belijden Een nieuwe belijdenis Conclusies Modellen van traditie Tradities in de hoogmoderne samenleving Een model van de remonstrantse traditie De effecten van informalisering op de geloofsgemeenschap Het formalisme van het UC 263 9

11 Informalisering in het UC Personalisering en informele groepen De effecten van personalisering op het geloof Drie effecten Inkapseling van het levensgebied van het geloof Persoonlijke geloofsbelijdenissen De vernieuwing van de remonstrantse traditie van belijden Een gedifferentieerd confessionalisme Naar een nieuwe geloofsbelijdenis Slotopmerkingen 276 Literatuur 277 Appendix 1 Lijst van veldwerk activiteiten 287 Appendix 2 Uytenbogaert Centrum Uytenbogaertactiviteiten Rubrieken en jaarthema s 295 Tien categorieën: Rubrieken 1 en 2: spiritualiteit en theologie Rubrieken 3 en 4: Moraal, politiek, levensbeschouwing en filosofie Rubrieken5,6en7:Dekunsten Overige rubrieken Inleiders en sprekers uit het Uytenbogaertprogramma Tweeëntwintig sprekers: een selectie 300 Tweeëntwintig sprekers De RGDH De Remonstrantse Broederschap Theologie en cultuur 303 Appendix 3 Respondenten Remonstrantse theologen Haagse respondenten 306 Appendix 4 Geloofsbelijdenissen Gezamenlijke geloofsbelijdenissen 307 Apostolische geloofsbelijdenis 307 Geloofsbelijdenis van Nicea-Constantinopel 307 Geloofsbelijdenis van het Werkverband-Roessingh 308 Remonstrantse belijdenis van Proeve van Belijden Belijdenis van Henk van Waveren 313 Remonstrantse geloofsbelijdenis van Beginselverklaringen van de Remonstrantse Broederschap

12 Beginselverklaring Beginselverklaring Beginselverklaring Herziening uit Persoonlijke Geloofsbelijdenissen 317 Belijdenis van Heleen 317 Belijdenis van Paul 318 Belijdenis van Mischa 319 Persoonlijke geloofsbelijdenis Persoonlijke geloofsbelijdenis Persoonlijke geloofsbelijdenis Samenvatting 323 Summary 331 Dankwoord 339 Index 341 Over de auteur

13