Baas in eigen Boek? Kruyswijk_binnenwerk DISS DEF.indd :08

Transcriptie

1 Baas in eigen Boek?

2 isbn Hittjo Kruyswijk & Uitgeverij Verloren Torenlaan 25, 1211 ja Hilversum Omslagontwerp: Reynoud Homan, Muiderberg Typografie: Rombus, Hilversum Druk: Wilco, Amersfoort Brochage: Van Strien, Dordrecht No part of this book may be reproduced in any form without written permission from the publisher.

3 Baas in eigen Boek? Evolutietheorie en Schriftgezag bij de Gereformeerde Kerken in Nederland ( ) Proefschrift ter verkrijging van de graad van Doctor aan de Universiteit Leiden, op gezag van Rector Magnificus prof.mr. P.F. van der Heijden, volgens besluit van het College voor Promoties te verdedigen op donderdag 8 december 2011 klokke uur door Hittjo Hendrik Kruyswijk geboren te Rotterdam in 1939

4 Promotiecommissie: Promotor: Leden: prof.dr. E.G.E. van der Wall prof.dr. W.B. Drees prof.dr. H. te Velde prof.dr. R.P.W. Visser (Universiteit Utrecht) Voor deze uitgave werd financiële steun verkregen van: J.E. Jurriaanse Stichting Stichting Dr Abraham Kuyperfonds.

5 Inhoudsopgave Inleiding 9 Oriëntatie en probleemstelling 9 Korte schets van de ontstaansgeschiedenis van de Gereformeerde 12 Kerken in Nederland (gkn) Wetenschappelijke vorming 13 De gkn en het Schriftgezag 15 Typisch gereformeerd Uniform of pluriform? 16 De receptie van Darwins evolutietheorie in Nederland 18 Methoden van onderzoek 22 Periodisering en bronnen 23 deel i grondlegging Inleiding 27 1 Abraham Kuyper 28 Inleiding 28 1 Schriftgezag: gelijk de telephoon 31 2 Natuurwetenschap: het sousterrein der wetenschap? 34 3 Schepping en praeformatie 38 4 Tegen elk boeleeren met de Evolutie 44 5 Enkele commentaren op Kuypers Evolutierede 48 Samenvatting 53 2 Herman Bavinck 55 Inleiding 55 1 Schriftgezag: Deus dixit 57 2 Natuurwetenschap, schepping en evolutie Gereformeerde Dogmatiek Evolutie: Pro of Contra? 64 Samenvatting 69

6 6 inhoudsopgave 3 Natuuronderzoekers 72 Inleiding 72 1 De Christelijke Vereeniging van Natuur- en Geneeskundigen 73 in Nederland (cvng) 2 De Societas Studiosorum Reformatorum (ssr) 74 3 Numerieke krachtsverhouding tussen natuurgeleerden en 77 theologen in de gkn ( ) Samenvatting 78 Samenvatting deel I 79 deel ii consolidatie Inleiding 85 4 Van slangenkuil tot egelstelling 87 Inleiding 87 De beweging van de jongeren 87 Oppositie van dissidente theologen 90 1 Cornelis Veltenaar 92 2 Hendrik Jansen 93 3 Cornelis van Gelderen 94 4 De kwestie-netelenbos (1920) 96 5 De kwestie-geelkerken ( ) De aanloop De interventie van J. Ridderbos: Het verloren paradijs De synode besluit Nabeschouwingen over de kwestie-geelkerken De synode G.Ch. Aalders De vu en Assen Stagnatie of nieuw begin? 115 Samenvatting Het debat natuurwetenschap-theologie over de oergeschiedenis 121 Inleiding 121 Numerieke verhouding natuuronderzoekers-theologen in de 121 gkn J.P. de Gaay Fortman 123 W.J.A. Schouten 127 Het debat natuurwetenschap-theologie Het scheppingsverhaal volgens G.Ch. Aalders 129

7 7 2 Het Bijbels wereldbeeld : het debat Grosheide-Schouten De ouderdom van de aarde en van het heelal G.Ch. Aalders: lichtcontinua G.J. Sizoo: ouderdomsbepaling met behulp van radioactiviteit W.J.A. Schouten: astronomische benadering Twee speculatieve visies: H.H. Kuyper en V. Hepp Paradijsverhaal Het paradijsverhaal volgens G.Ch. Aalders Natuurgeleerden protesteren bij de synode De studiegroep van theologen en natuurgeleerden Het debat Aalders-Schouten over de vier bijzonderheden 154 Samenvatting Schepping en evolutie 163 Inleiding F.J.J. Buytendijk H.W. van der Vaart Smit J.P. de Gaay Fortman W.J.A. Schouten G.Ch. Aalders 178 Samenvatting 182 Samenvatting deel II 184 deel iii de grote omslag Inleiding 189 Enkele maatschappelijke veranderingen in Nederland in 189 de jaren Kerkverlating en secularisatie 191 Kerkverlating bij de gkn 198 Toenemende onderwijsparticipatie bij de gkn 199 De gkn verlaten het isolement Natuuronderzoekers aan de leiding 207 Inleiding G.J. Sizoo en de cnvg-conferentie over de ouderdom van de 207 aarde (1950) 2 Nic.H. Ridderbos: een nieuwe kadertheorie (1954) J. Lever: Creatie en Evolutie, van krammen tot loven Publicaties van 1948 tot Creatie en Evolutie (1956) 221

8 8 inhoudsopgave 3.3 De receptie van Creatie en Evolutie Publicaties na Balans Lofzang 234 Samenvatting De theologen gingen voorop 237 Inleiding G.C. Berkouwer: de laatste systeembouwer 239 Inleiding De Heilige Schrift (1956) Historisch Schriftgezag De schepping J.L. Koole en het variabel soortelijk gewicht Tj. Baarda: de boodschap los van de historie C. Augustijn: eerst de historie, dan de dogmatiek H.M. Kuitert: een aetiologische mythe 260 Samenvatting Kerk: de grote omslag 267 Inleiding Assen herzien (1967) Geen ander fundament (1970/1971) Het deputaatschap Kerk en theologie God met ons (1980/1981) God met ons: receptie en follow-up Verhaal en Feit (1989) Een sociologische visie 289 Samenvatting 292 Samenvatting deel III 294 Samenvatting en conclusies 297 Summary 304 Afkortingen 310 Herkomst afbeeldingen 311 Literatuurlijst 312 Personenregister 333 Curriculum Vitae 336