FVB, Federatie Vaktherapeutische Beroepen

Transcriptie

1 FVB PRODUCTEN IN BEELD Beschrijvingen van vraag-aanbod-combinaties in vaktherapie FVB, Federatie Vaktherapeutische Beroepen

2 2 Copyright 2007 FVB, Federatie Vaktherapeutische Beroepen

3 Inleiding Publicatie producten vaktherapie DE COMMISSIE PRODUCT- EN MODULEONTWIKKELING Dit is de 4 e aflevering van een doorlopende reeks van publicaties van producten vaktherapie, voorheen uitgegeven door de NVCT onder creatieve therapie. In deze uitgave vindt u twee producten beeldende therapie en één product dramatherapie. Producten zijn in dit verband globale beschrijvingen van vraag-aanbod-combinaties binnen de vaktherapie, die geschreven zijn volgens het protocol van het onderzoek Vakwerk van het Trimbos instituut 1. Productbeschrijvingen zijn vooral bedoeld en geschreven voor niet-collega s, zoals verwijzers, patiëntenverenigingen, beleidsmakers, politici en managers in het werkveld van de vaktherapie. Vakinhoudelijk meer gedetailleerde informatie zal een vakgenoot in een eventuele modulebeschrijving van het product kunnen vinden. Met deze publicatie accordeert de FVB de beschrijving van het product. De Federatie Vaktherapeutische Beroepen wil zo voor zowel vakgenoten, als voor andere belanghebbenden, de inzichtelijkheid van het vak vergroten en consensus ( best practice in de vaktherapie) en onderzoek ( evidencebased in de vaktherapie) binnen het vakgebied stimuleren. Hoe de productbeschrijving te lezen: Elke beschrijving begint met een indeling in een zorgprogramma of werkveld. Daarbij wordt de indeling gehanteerd, zoals die door het ministerie van VWS in 1998 is vastgesteld. Daarna vindt een indeling plaats in een prototype therapie, volgens de indeling zoals deze in het Vakwerk -onderzoek is ontwikkeld vanuit het continuüm van De Jonghe 2. Daarna volgt de eigenlijke productbeschrijving. In grote lijnen: Voor welke patiënten? Wat voor soort therapie? Welke hulpvraag? Welke verandering/welk effect? Welk aanbod? Tot welk meetbaar niveau? En tot slot, al staat het aan het begin: Waarom werkt dit zo? Zorgprogramma of werkveld Prototype Indicaties Doelen Interventies Eindtermen Rationale De uitgaven worden alleen aan leden van de FVB verstrekt. Veel inspiratie bij het lezen. 1 Vakwerk Producttyperingen van vaktherapeuten voor het programma stemminsstoornissen: Trimbos-reeks Jonghe De Fd., Janssen R., Rijnierse P., uitzicht op inzicht I, II, III, Tijdschrift voor psychotherapie 1987, 1988A, 1988B Copyright 2007 FVB, Federatie Vaktherapeutische Beroepen

4 De positieve kracht van boosheid leren inzetten d.m.v. beeldend werk BEELDEND WIL GERRITSEN M.M.V. INE BRAAKSMA BE36-3A Zorgprogramma Prototype werkvorm Angst- en stemmingsstoornissen Directief-klachtgericht Rationale Veel cliënten met traumatische ervaringen en/of depressieve klachten zijn bekend met een slachtofferrol en hebben de overtuiging dat boosheid niet bij hen past, dat dat iets is wat bij daders of onderdrukkers hoort. Zij zijn gewend hun boosheid te verdringen of op zichzelf te richten. Als de vitaliteit van de emotie boosheid niet ingezet wordt kan iemand depressief worden. In deze trainingsgroep krijgen cliënten mogelijkheden aangereikt om te oefenen met alledaagse boosheid met behulp van beeldende middelen als krijt, verf, klei. De opdrachten zijn enerzijds gericht op het voelen, uiten, en begrenzen van boosheid, anderzijds op het maken van onderscheid tussen irritatie, boosheid en woede. Zo kan geleerd worden bewuster om te gaan met gradaties van boosheid met de bedoeling ze als een positieve vaardigheid in te kunnen zetten in conflictsituaties. Tijdens de training kan een start gemaakt worden met de verwerking van oud zeer. Hierdoor worden emoties meer voelbaar en kan men onderscheid leren maken tussen welke emotie bij oud zeer en welke bij het hier en nu hoort. De training kan ook gebruikt worden als voorwerk voor (individuele) traumaverwerking. Indicaties Cliënten met een angst- en/of stemmingsstoornis, met één of meer van de volgende klachten: Het als vanzelfsprekend aannemen van een slachtofferrol. Boosheid op zichzelf richten, zichzelf waardeloos vinden, zichzelf bestraffen. Passief-agressieve trekken. Agressiegeremdheid met impulsdoorbraken. Contra-indicaties Als decompensatie dreigt bij aanraken van een trauma. Agressie-ontremdheid. Neiging tot ernstige automutilatie. Psychose. Doelen Boosheid leren voelen, uiten en begrenzen. Onderscheid leren maken tussen irritatie, boosheid en woede. Boosheid leren hanteren als een positieve kracht om beter voor zichzelf op te komen. Boosheid leren ervaren als een normale emotie tussen andere emoties. De neiging een slachtofferpositie in te nemen en/of boosheid op zichzelf te richten afbuigen naar meer autonomie en assertiviteit. Tijdens het uiten van boosheid kracht, veiligheid en verbondenheid ervaren. Boosheid over een bepaalde situatie achter zich kunnen laten. Interventies Rol therapeut Directieve houding. Stimulerend. Duidelijke structuur aanbrengend om het trainingskarakter van de groep veilig te stellen. Interventies gericht op expressieve werkwijze (ook aanwijzingen op het gebied van lichaamshouding, gebruik van lijfelijke expressie e.d. ). Copyright 2007 FVB, Federatie Vaktherapeutische Beroepen

5 Activiteit In de week voordat de groep daadwerkelijk begint is er een korte voorbespreking waarin cliënten kennis kunnen maken met elkaar en de therapeut (en). Hierbij krijgen ze informatie over de groep (ook op papier) en huiswerk n.l. het maken van een gevoelscirkel waarmee men aangeeft hoe zijn/haar boosheid zich verhoudt tot andere emoties, en daarnaast het beschrijven van de manier waarop men gewend is met boosheid om te gaan. Algemeen: de sessies starten met een beginrondje over het gevoel in het hier en nu en een terugblik naar de vorige sessie. Dan volgen het werken aan de opdrachten en de nabespreking. Sessie 1: Bespreken van huiswerk. Vervolgens oefeningen waarin men kan ervaren wélke materialen, formaten en manieren van krassen geschikt zijn voor het voelen, uiten en begrenzen van verschillende gradaties van boosheid. Sessie 2: Agressieve teksten en lelijke schilderwerken met verschillende soorten verf. Opdrachten om de beeldende expressie te intensiveren en deze te verbinden met woorden. Sessie 3: Op verschillende manieren gooien en kneden met klei. Ook hier wordt de expressie geïntensiveerd. Cliënten werken om beurten. Eindopdracht: maak een beeld met de titel boosheid als positieve levenskracht. De sessie is m.n. gericht op lijfelijk ervaren van een grens en op getuige kunnen zijn van andermans boosheid zonder zelf slachtoffer te zijn. Sessie 4: Een wit vel papier eerst met lelijke/agressieve technieken bewerken, vervolgens er iets moois van maken. Dit wordt kort besproken. Vervolgens worden alle werkstukken van vorige sessies nog eens bekeken. Wat weggegooid moet worden neemt iedereen mee naar de vuurplaats waar het in brand gestoken wordt, en waar ieder groepslid tot besluit vertelt wat men achter zich wil laten en onder woorden probeert te brengen wat men aan de groep gehad heeft. De sessie is gericht op integratie en afsluiting. Materiaal Potlood, (dik) houtskool, contékrijt, pandakrijt, jumbo vetkrijt, papier formaat A4, A3, A2 en 100 x150, plakkaatverf, kwasten, vingerverf, plamuurmessen, klei (iedere deelnemer 1 brood), stok, houten hamer, lucifers, vuurplaats. Randvoorwaarden Goed geoutilleerd beeldend lokaal met schilderwand van 5 meter. Ervaren beeldend therapeut. Bij meer dan 3 deelnemers bij voorkeur 2 therapeuten. Mogelijkheid voor deelnemers om terug te kunnen vallen op behandelaar/begeleiding om evt. geactiveerde herinneringen te bespreken. Behandelduur en frequentie Kennismakingsbijeenkomst en 4 wekelijkse sessies van 1,5 uur. Maximaal 5 deelnemers. Eindtermen De cliënt is zich bewust van verschillende mogelijkheden om boosheid te ontladen met behulp van beeldende middelen, en kan hiervoor ook andere mogelijkheden bedenken. De cliënt is niet meer bang voor zijn/haar eigen boosheid, maar kan deze emotie als positief ervaren en gebruiken om voor zichzelf op te komen. De cliënt kan de neiging een slachtofferpositie in te nemen en/of de boosheid op zichzelf te richten afbuigen naar meer autonomie en assertiviteit. De cliënt kan tijdens het uiten van boosheid kracht, veiligheid en verbondenheid ervaren. De cliënt kan boosheid over een bepaalde situatie achter zich laten. Copyright 2007 FVB, Federatie Vaktherapeutische Beroepen

6 BEELDEND Niet denken, maar doen. Een beeldende therapie voor jongeren die emotioneel zijn vastgelopen. GISELA VAN SPRANG BE1-3A Zorgprogramma Prototype werkvorm Kinder- en jeugdpsychiatrie Steunend Rationale Jongeren kunnen door een obsessief-compulsieve, stemmings-, of angststoornis ernstig belemmerd worden in hun emotionele functioneren. Er is steeds sprake van een psychisch conflict: cliënt wil gevoelens wel tonen, maar schaamt zich bijvoorbeeld hiervoor; cliënt benadert alles vanuit een volwassen visie, waarbij eigenheid niet aan bod komt. De beeldende therapie biedt jongeren die emotioneel zijn vastgelopen, de mogelijkheid om via tastbare, voelbare en zichtbare oefeningen bewust te worden van eigen belevingen. Er wordt gebruik gemaakt van elementen uit de supportieve therapie, gestalttherapie en kunst-analoge methodiek. De ervaringsgerichte manier doet een minimaal appèl op het rationele functioneren. 1 De nadruk ligt op het experimenteren met materiaalomgang en vormgeving en beleven in het hier en nu. 2 Indicaties Jongeren tussen de jaar met een angststoornis, obsessief-compulsieve stoornis of een stemmingsstoornis en één of meer van onderstaande klachten: Identiteit- en/of hechtingsproblemen. Emotioneel vastlopen door sterke neiging tot rationaliseren en weinig contact hebben met eigen gevoelens. Sterke controlebehoefte. Perfectionisme. Parentificatie. Contra-indicaties Ernstige borderline-kenmerken. Autisme Spectrum Stoornis. Psychosen. ADHD en gedragsstoornissen. Gebrek aan motivatie. Doelen Exploreren van (nieuwe) gedachten en gevoelens. Ervaren, verdragen en uiten van gevoelens. Controle leren loslaten. Ontdekken van eigen mogelijkheden. Ontdekken van eigenheid en vergroten van zelfbeeld. Copyright 2007 FVB, Federatie Vaktherapeutische Beroepen

7 Interventies Rol therapeut De therapeut biedt holding en containment en heeft een uitnodigende attitude. De therapeut moet in staat zijn om overstijgend mee te denken en adviezen kunnen meegeven voor de groep en/of het gezin waar de jongere toe behoort. Activiteit in fasen Verkennende fase (6-8 weken): In beweging komen, controle loslaten en exploreren, nadruk op ervaren en doen. Verdiepingsfase (4-6 weken): Ontdekken en verkennen van eigen vormgeving, bewustwording en generalisatie. Afrondende fase (2 weken): Laten beklijven van eigen vormgeving/identiteit. Materiaal Een breed assortiment aan beeldende materialen en technieken. Randvoorwaarden Individuele therapie of een open groep waarin individueel gewerkt wordt. Subtypen Dit product kan een vervolg krijgen met een werkvorm die gericht is op verdieping van het zelfbeeld. Behandelduur en frequentie 12 tot 16 wekelijkse sessies van 45 minuten. Eindtermen Cliënt is in staat eigen gevoelens te herkennen, verdragen en uiten. Cliënt is in staat de controle losser te laten in bepaalde situaties. Cliënt kan zich richten op eigen mogelijkheden. Cliënt heeft inzicht in eigenheid. Cliënt is in staat genuanceerd naar zichzelf te kijken. 1 F. Perls: Emotionaliteit/lichamelijkheid wordt in onze cultuur overheerst door cognities a.g.v. opvoeding en sociale controle worden deze soms gedwongen innerlijke gevoelens te ontkennen/niet uit te drukken. F. Perls - Gestalttherapie, 1994, Servire Uitgevers bv, Utrecht 2 H. Smeijsters: In actie/beweging komen; herhaling binnen divers materiaal als beklijving/internalisatie; een ervaringsgerichte therapie; de creatieve activiteit is altijd ervaren in het hier en nu, ook al refereert het aan het verleden. H. Smeijsters - Handboek creatieve therapie, Bussum, Coutinho, 2000 Copyright 2007 FVB, Federatie Vaktherapeutische Beroepen 7

8 DRAMA Dramatherapie met disfunctionele gezinnen waarvan de adolescent de geïdentificeerde patiënt is. LILITH SCHAAP DR-66-3A Zorgprogramma Prototype werkvorm Andere initiatieven uit het werkveld Directief-klachtgericht Rationale Een disfunctioneel gezin is een gezin dat transactiepatronen heeft ontwikkeld die niet langer bruikbaar zijn. De patronen die het gezin heeft ontwikkeld, zorgen ervoor dat het gezin disfunctioneel werkt: het gezin heeft een gebrekkige communicatie, de hiërarchie is verstoord, er is sprake van een geïdentificeerde patiënt en de vaste patronen en structuren belemmeren de gezinsleden in hun dagelijks functioneren. Middels het dramatisch handelen krijgt het gezin op een ervaringsgerichte manier inzicht in deze patronen en structuren. Daarbij verschuift de focus van het gezin van de problematiek van de geïdentificeerde patiënt naar de problematiek van het gezinssysteem. In het spel kan het gezin experimenteren met nieuwe rollen en gedragingen. Zo vergroten de gezinsleden hun probleemoplossend vermogen en worden patronen aangepast. De hiërarchie wordt hersteld door het geven van taken aan de subsystemen in het spel. Binnen spel wordt er op een onbewustere manier aan verandering van bestaande communicatiepatronen gewerkt. Interactie geschiedt namelijk via het spel en niet in de dagelijkse werkelijkheid. Indicaties Gezin maakt gebruik van vaste disfunctionele gedragspatronen. Gezin projecteert zijn problematiek op de geïdentificeerde patiënt. Contra-indicaties Één of meerdere gezinsleden zijn afwezig of ongemotiveerd. Cliënten met een IQ lager dan 85. Doelen Inzicht krijgen in en veranderen van de vaste rollen en patronen binnen het gezin. Gedragsrepertoire uitbreiden. Hiërarchie herstellen. Probleemoplossend vermogen vergroten. Communicatie verbeteren. Interventies Rol therapeut Sturend, directief en overtuigend. Sturend om cliënten te laten komen tot alternatief gedrag. Aansluiten bij de interesse van de cliënt om weerstand te verminderen. Het benoemen van wat er gebeurt zonder waardeoordeel om inzicht te bevorderen. Fungeren als een voorbeeld. Nadruk leggen op het disfunctionele systeem in plaats van op de geïdentificeerde patiënt. Activiteit Fysieke opwarmingoefeningen gericht op spelplezier. Spelen gericht op samenwerking. Spelen waarbij onderscheid wordt gemaakt in de subsystemen (ouders tegen kinderen bijvoorbeeld). Scènespel en rollenspel gericht op het bewust worden van rollen, patronen en uitproberen van ander gedrag. Materiaal Dramaruimte met genoeg bewegingsruimte, video opnameapparatuur, materiaal voor decorbouw. Copyright 2007 FVB, Federatie Vaktherapeutische Beroepen

9 Randvoorwaarden Dramatherapeut met kennis over gezinsbehandeling. Behandelduur en frequentie Maandelijkse zittingen van vijf kwartier gedurende 4 tot 7 maanden. Subtypen Dramatherapie met een disfunctioneel subsysteem. Eindtermen Vervangen van vaste rollen en patronen door nieuw geëxploreerd gedrag: Het gezin is in balans qua flexibiliteit (de balans tussen chaotisch en rigide) en samenhang (de balans tussen los zand en kluwen ). Het gezin is in staat zelfstandig problemen op te lossen. De gezinsleden hebben ervaren hoe het is om te communiceren door naar elkaar te luisteren, duidelijk te zijn en hierbij respect en aandacht te tonen. De gezinsleden kunnen samenwerken en op elkaar inspelen door naar elkaar te kijken en luisteren en elkaar ruimte te geven voor ieders rol in het gezin. Copyright 2007 FVB, Federatie Vaktherapeutische Beroepen

10 Personalia WIL GERRITSEN Zij volgde de opleiding tot beeldend therapeut aan de Hogeschool van Utrecht, diploma 1992, en behaalde haar registratie in Haar huidige werkplek is De Gelderse Roos, afdeling Herstellingsoord, te Lunteren. Het product is binnen deze setting ontwikkeld. Zowel cliënten als collega s zijn erg enthousiast over de heldere en energieke werkwijze, waarmee nu ongeveer vier jaar wordt gewerkt. LILITH SCHAAP Studeerde af in 2005 aan de Hogeschool Zuyd als Dramatherapeute. Zij is werkzaam geweest in Zuid-Afrika waar ze therapie heeft gegeven aan kinderen die in hun ontwikkeling werden bedreigd. Momenteel is zij werkzaam bij een bureau voor remediale begeleiding. Zij geeft zowel Sociale Vaardigheidstrainingen als individuele therapieën. Haar productbeschrijving is voortgekomen uit haar scriptieonderzoek naar het inzetten van dramatherapie bij het behandelen van een gezin. GISELA VAN SPRANG Geregistreerd beeldend therapeut. Zij volgde haar opleiding HBO-CT aan de Hogeschool van Utrecht. Momenteel is zij werkzaam bij GGZ Regio Breda. 10 Copyright 2007 FVB, Federatie Vaktherapeutische Beroepen

11 Copyright 2007 FVB, Federatie Vaktherapeutische Beroepen 11

12 FVB, Federatie Vaktherapeutische Beroepen Fivelingo BN Utrecht T E info@vaktherapie.nl ISSN Copyright 2007 FVB, Federatie Vaktherapeutische Beroepen: niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de FVB.