Samenvatting Filosofie Westerse filosofie

Transcriptie

1 Samenvatting Filosofie Westerse filosofie Samenvatting door een scholier woorden 27 januari ,3 24 keer beoordeeld Vak Filosofie 1 Wat is filosofie? Filosofie: philein en sofos = liefhebben van de wijsheid. Het Nederlandse woord voor filosofie is wijsbegeerte. Meestal wordt een filosoof gezien als iemand die de betekenis van het menselijk bestaan overdenkt. Het is dus een intellectuele activiteit. Het beschrijven van de term filosofie is op zich al een filosofisch probleem. Een filosoof overdenkt de problemen van de wereld die voor ons allen direct of indirect belang inhouden. Het is een normatieve wetenschap die zich baseert op gedachten. De filosoof evalueert door zorgvuldig kritisch onderzoek al het bestaande en de menselijke wereld in het bijzonder. Hieruit ontstaan theorieën en inzichten. De filosoof wil een algemeen, coherent, consistent en systematisch beeld scheppen van alles wat we kennen en denken. Filosoferen is dus niets uitsluiten en alles onderzoeken waarvan een ervaring mogelijk is. Nietzsches zegt dus dat we het gehele beeld onder ogen moeten zien en niet indelen, anders mis je de kern ervan. Alles wordt onderworpen aan de vraag waarom. Socrates: Het ononderzochte leven is niet waard geleefd te worden! Waarom aan filosofie doen: sommige mensen zijn niet tevreden met hapklare antwoorden, ze willen nadenken tot het einde. Ze willen de waarheid en wetenschap respecteren. Ze willen de maatschappij verbeteren. 1.1 Deelgebieden van de filosofie Ontologie: zijnsleer, verschillende soorten zijn. Bestaat iets als je eraan denkt? Het is waarneembaar. Metafysica: een grondslag waarvan je vertrekt, maar die je niet kan bewijzen. Is er een transcendent zijn? Het gaat over het niet waarneembare. Wijsgerige antropologie: de studie van de mens. Wat is de mens, de mens denkt rationeel, anders dan dieren! In wat verschilt de mens anders dan de zijden? De mens heeft een zelfbewustzijn, kan praten en communiceren en vertoont emotie. Cultuurfilosofie: cultuur is typisch aan de mens, de mens kan keuzes maken. Ze vragen zich af wat cultuur nu precies is en hoe het ontstaat. Wat is de verhouding tussen cultuur en natuur. Alles wat niet natuur is en wat wordt overgegeven is cultuur. Er bestaan 4 grondvormen van cultuur: kennen, handelen, kunst en religie. Logica: het is het tegenovergestelde van intuïtie. Logisch denken is niet nodig om te overleven. Overlevingsdrang is een reflex. Logica is de leer van de redenering. De ene gedachte wordt uit de andere Pagina 1 van 24

2 afgeleid, om zo tot de juiste conclusie te komen. Kennistheorie: wat weten we zeker, waar moeten we niet aan twijfelen? Zoekt de waarheid en de werking van de menselijke geest. Zijn onze overtuigingen wel echt waar? Wijsgerige ethiek: de wetenschap van de zedelijkheid Sociale filosofie: de mens is een sociaal wezen, hoe moet men de maatschappij ordenen zodat mensen zich goed voelen? De samenleving bepaalt of mensen gelukkig of ongelukkig zijn! Wijsgerige reflectie op menselijke activiteiten: we kunnen filosoferen over alle menselijke activiteiten. Geschiedenis van de wijsbegeerte: geschiedenis van de filosofen die de filosofie van nu beïnvloeden. Piramide bestaat uit 4 punten: 1. wijsbegeerte 2. wetenschap 3. kunst 4. godsdienst Je plaatst je eigen keuze bovenaan, de rest is ondergeschikt! Filosofie en godsdienst: stellen dezelfde vragen, maar de methode om antwoorden te vinden is anders. De filosofie heeft een kritisch rationele aanpak en de godsdienst vraagt een overgave aan de godsdienstige waarheid. De filosofie kan de waarheid van het geloof dus niet bewijzen. Filosofie en wetenschap: filosofie blijft dezelfde vragen stellen terwijl de wetenschap steeds verder bouwt. Filosofie neemt waar door aandacht en verwondering en de wetenschap proefondervindelijk. De filosofie kijkt naar het geheel en de wetenschap naar 1 aspect. Filosofie en kunst: kunstenaars geven een eigen beeld van de werkelijkheid, het bepaalt hoe wij naar dingen kijken. Het geeft dingen weer zonder uitleg. Je weet dadelijk of het goed of slecht is. Filosofie is niet goed of slecht. 2 Mythen Mythen zijn traditionele verhalen, die de wereld beschrijven. Ze verklaren waarom de wereld is zoals ze is. Mythen zijn antwoorden op moeilijke vragen over het leven die vragen naar het waarom. In de verschillende soorten mythen door verschillende culturen vertelt, komen steeds dezelfde patronen terug. Mythologisch denken: patronen die steeds terug komen. Alle culturen gingen hun gedrag aan de mythen koppelen, hierdoor ontstaan er rituelen. Ons gedrag wordt dus door de geschiedenis bepaald. Mythen verschillen van de filosofie. Filosofie baseert haar uitleg op ervaring en verstand, ze zoeken de waarheid in het natuurlijke. De mythen zoeken bovennatuurlijke verklaringen voor allerlei gebeurtenissen. 3 Natuurfilosofen De eerste filosofen waren natuurfilosofen. Ze hielden zich bezig met de natuur en haar processen. Alle vroege filosofen geloofden dat er een bepaalde grondstof aan de grondslag moest liggen aan alle veranderingen. Ze willen weten uit welke oerstof de natuur bestond en wat de oorzaak was van de veranderingen in de natuur. Ze willen weten wat er werkelijk in de natuur gebeurt, zonder terug te grijpen op mythen. De filosofie maakte zich geleidelijk los van de religie. Ze deden een eerste stap in de wetenschappelijke manier van denken. 3.1 Milete Plaats waar 3 natuurfilosofen van kwamen. Zij geloofden in het bestaan van 1 enkele oerstof als bron van Pagina 2 van 24

3 alle dingen Thales (de eerste filosoof) 6de eeuw voor Christus Dacht water de bron was van alles. Water kan het duidelijkst faseveranderingen ondergaan. Hij zoekt de begin van alles in de natuur en niet bij de Goden. Uitspraken: Alles wordt doorstroomd door water Alles wordt doorstroomd door goden grens met mythologie en filosofie! Hij wil een antwoord formuleren op een nieuwe vraag: Hij vraagt naar de bouwstenen van dingen probleem van verandering. In het begin van de filosofie de natuur wat is dit? ontstaan filosofie daarna: ik? Waarom water: ecologisch: Woonde aan de kust Binnenland leefde van regen Hij zag dat er overal water was, het zit overal in (hout, mens, ) theologie: Wereld: schijf op poten in water = oeroceaan Oceaan = grens / eindpunt Als je sterft overschrijden van de rivier Waarom Goden: oude mythologische denken bestonden echt voor hen! Anaximander (de tweede filosoof) 6de eeuw voor Christus Onze wereld is één van de ontelbare werelden. Ze komen voort en keren terug naar het onbegrensde. Apeiron = het onbegrensde waar je naartoe keert als je dood bent. Het onbegrensde is ondeelbaar en is dus het kleinste deeltje. Maar wat is het allerkleinste deeltje? De oerstof kan niet water zijn! De oerstof is een substantie, het is iets wat niet gekend is. Alle gecreëerde dingen zijn beperkt en vergaan ooit Anaximenes (de derde filosoof) 6de eeuw voor Christus Dacht dat lucht / damp de oerstof is van alles. Lucht is nodig om te overleven en is overal. Lucht verschijnt op verschillende manieren. Het is ook de basis van water (de oerstof volgens Thales), water is gecondenseerde lucht volgens Anaximenes. Lucht is de oerstof van water vuur en aarde. 3.2 De Eleaten (uit Elea) 5de eeuw voor Christus De 3 filosofen uit Milete geloofden dat alles bestaat uit 1 basissubstantie. Dit brengt het probleem van verandering met zich mee. Hoe kan één substantie veranderen in iets anders? De Eleaten hielden zich bezig met deze vraag Parmenides Alles wat bestaat, bestond al. = ontkenning van verandering. Verandering bestaat niet. Niets kan dus nooit iets worden of omgekeerd. Alle verandering is bedrog. Beweging is schijn, want je neemt ze met je zintuigen waar. Pagina 3 van 24

4 Parmenides kiest voor verstand= belangrijkste bron van kennis over de wereld = rationalisme! Rationalisme: filosofisch denksysteem dat zich baseert op de rede en/of dat de rede verantwoordelijk stelt voor de oorsprong van de ideeën Heraclitus Vuur is de oerstof van het universum. Alles verandert constant (het stroomt tussen 2 polen = tegenstellingen), dit is het belanrgijkste kenmerk van de natuur. De wereld is gekenmerkt door tegenstellingen. Er is constant wisselwerking tussen de polen. God is iets wat de hele wereld omvat! God = Logos = Rede. Deze universele rede stuurt de natuur, de mens. Toch volgt de mens zijn eigen rede (verachting tov de mens). Logos is de bron van alles, hij is een eenheid in de bron van tegengestelden. Voor Heraclitus is rationalisme onzin. Parmenides Heraclitus Niets kan veranderen Alles verandert Zintuigen zijn bedrieglijk Zintuigen zijn betrouwbaar 3.3 Empedocles De gedachte van 1 oerstof moet veranderd worden. De bron van de natuur bestaat uit 4 elementen. aarde, lucht, vuur en water! Er zijn 2 krachten in de natuur haat en liefde. Hij gelooft dat niets verandert (Parmenides) en dat zintuigen te vertrouwen zijn (Heraclitus): Aarde, water, vuur en lucht zijn eeuwig en blijven onveranderd. Ze maken deel uit van samenstellingen. De 4 elementen worden verenigd in wisselende verhoudingen en worden weer uit elkaar getrokken. Deze verandering kan je waarnemen. Deze vereniging en scheiding gebeurt door 2 krachten. Hij maakt dus een onderscheidt tussen grondstoffen en kracht (= moderne wetenschap). Alles bestaat dus uit de 4 grondstoffen. We kunnen dingen dus waarnemen omdat de grondstof aarde in mijn oog aarde kan waarnemen en zo verder als er 1 grondstof ontbreekt in mijn oog kan ik niet de hele natuur zien! 3.4 Anaxagoras (uit Athene) De oerstof is een oneindig aantal deeltjes! Bestaat dus niet uit 1 basissubstantie. Wij kunnen de deeltjes niet waarnemen, ze kunnen in nog kleinere deeltjes worden opgesplitst. De kleine deeltjes zijn zaden die iets van alles in zich dragen. Liefde zorgt voor verbinding van de elementen. Het NOUS is de kracht die de verhoudingen bepaalt, die dingen schept. = geest of intelligentie. Zon is geen God maar een roodgloeiende steen. 3.5 Pitagoras (sekte) Het geheim van de wereld ligt in de cijfers! Cijfers hebben betekenis, er zit harmonie in. Er moet overal harmonie in worden gezocht. Ieder cijfer is het optellen van andere cijfers spelen met cijfers ontstaan van wiskunde. Zelfs de ideale mens is berekenbaar = corpo quadrato 4 Democritus = ook een natuurfilosoof! Veranderingen in de natuur zijn geen werkelijke verandering. Alles bestaat uit minuscule onzichtbare, Pagina 4 van 24

5 onvergankelijke en onveranderlijke atomen. (parmenides = ontkenning van verandering) Atoom = ondeelbaar. Onderdelen kunnen niet oneindig opgesplitste worden. Bouwstenen zijn onvergankelijk want niets kan uit niets ontstaan (Parmenides, Eleaten). De atomen zijn allemaal verschillend, waardoor ze kunnen samengevoegd worden tot verschillende vormen. Verschillende groten en vormen, hard en ondoordringbaar. De atomen zelf veranderen dus niet, maar de ordening ervan verandert verandering. Ze worden steeds opnieuw gebruikt. = de natuur stroomt (Heraclitus) Ongeveer gelijk aan de atoomtheorie van vandaag! Wetenschappers bevestigen dat er een ondeelbaar deeltje moet zijn. Als je met je verstand aanvaard dat niets kan veranderen en dat niets uit niets bestaat, aanvaard je dat de natuur bestaat uit oneindig kleine blokjes die samengevoegd worden en uit elkaar gehaald. Beweging neem je waar omdat atoomdeeltjes bewegen. Zelfs de ziel bestaat uit vuuratomen, die uit elkaar spatten als je sterft. De ziel is dus niet onsterfelijk. Ze zijn met de hersenen verbonden. Zonder hersenen, geen bewustzijn. Democritus zijn manier van denken was materialistisch. Hij gelooft alleen in materialistische dingen en niet in krachten. Alles bestaat uit atomen en leegten. 5 Het LOT Veranderingen in de wereld worden door het lot verklaard. 5.1 Fatalisme Alles wat gebeurt is voorbeschikt, de toekomst wordt niet beïnvloed door onze handelingen. Gevolg van geloof in het lot: menselijke vrijheid is een illusie en dus onbestaande. Je kan zelf niks aan het lot veranderen. De toekomst is niet per sé gebonden aan gebeurtenissen. 5.2 Determinisme (causaal determinisme) Alle gebeurtenissen zijn veroorzaakt of bepaalt door een eerdere gebeurtenis. Er ontstaat een keten waarin alle gebeurtenissen schakels zijn. Als je inzicht krijgt in deze causale keten, kan je realiteit en toekomst verklaren. Je kan deze keten beïnvloeden door beslissingen te nemen. De beslissing zelf is voorbeschikt. Vele mensen denken dat ze hun lot te weten kunnen komend door een soort orakel. 5.3 Het orakel Delphi (God Apollo) Grieken dachten dat ze dit orakel konden raadplegen over hun lot. Ze moesten hun vraag indienen bij de priesters van het orakel. Het orakel gaf een vaag en dubbelzinnig antwoord dat de priesters moesten interpreteren. Zij waren diplomaten of adviseurs. Boven het orakel stond: KEN UZELF: mensen zijn sterfelijk en niemand kan aan zijn lot ontkomen. Mensen leefde in een onzekere wereld en wouden zekerheid krijgen. 6 Socrates (5de eeuw voor Christus) Wordt beschouwd als stichter van de filosofie. Hij woonde in Athene, een stad in Hellas (stadstaat). Vrije burgers waren er in de minderheid. Sofisten (advocaten) leerden burgers argumenteren tegen betaling. Zij trokken rond. Niet de waarheid is belangrijk, maar wie het pleit. Sofisten waren wijze personen die verkondigden dat de vragen van de filosofie nooit door de mensen beantwoord konden worden. Pagina 5 van 24

6 Socrates vond de mens en zijn plaats in de maatschappij belangrijker dan de natuur. Volgens Socrates was een filosoof iemand die erkent dat hij veel niet begrijpt, en daar moeite mee heeft. ik weet dat ik niets weet. De wijsheid van Socrates lag in het feit dat hij wist dat hij onwetend is. Hij trok zijn kennis voortdurend in twijfel. Toch geloofde hij dat de mens de universele waarheid kan bekomen door de menselijke rede. Hij is dus een rationalist. Rationalisme: kennis komt voort uit het menselijk denken. Hij werd geleidt door een goddelijke innerlijke stem die zei wat juist was. Het juiste inzicht leidt tot de juiste handeling. Definities van goed en kwaad liggen in het verstand en niet in de maatschappij! Socrates hielp mensen bij de geboorte van het juiste inzicht, begrip moet van binnenuit komen. Socrates voerde een dialoog met de mensen, zodat het niet leek dat hij ze wilde onderwijzen. Hij maakte de indruk dat hij wou leren van de mensen met wie hij sprak. Hij discussieerde door vragen te stellen. Hij leerde zijn tegenstanders de zwakke punten van hun argumenten kennen. Hij toonde hun schijnweten aan. Onderzoek en weerlegging! Zo realiseren ze zich wat goed en kwaad is. Werden verplicht hun gezond verstand te gebruiken. 1. vraag 2. schijnweten (vals zelfbewustzijn) 3. onderzoek en weerlegging 4. erkenning van het niet weten (verlegenheid = aporie) 5. heropname van de vraag 6. zoeken naar weten (samen) = bereidheid tot leren 7. wijsheid = adequaat weten = dieper inzicht Hij werd aangeklaagd voor de introductie van nieuwe Goden en goddeloosheid (hij geloofde niet in de algemeen aanvaarde Goden). Athene was een democratieën, maar Socrates was tegen de democratie. Hij had een antidemocratische invloed op aristocratische jongeren (Plato) die dachten zoals Socrates. Hij werd ter dood veroordeeld door zijn filosofische activiteiten. Hij vond de waarheid belangrijker dan het leven. Aristocratie: regeringsvorm waarbij de heerschappij in handen is van een kleine groep, de zogenaamde aristocraten. Geregeerd door de besten. Plato was een leerling van Socrates, hij schreef enkele dialogen met Socrates als hoofdfiguur. Nous is de kern van het denken van Socrates = ziel. Ontstaan van de sceptici: ze geloven niet in de waarheid. Er bestaat geen, je moet er niet naar zoeken. Van iedere waarheid kan het tegendeel bewezen worden. Probleem: je vindt niks terug van het scepticisme, niks is waar. Stellingen heffen zichzelf op. Scepticus Gorgias: 1. er is geen waarheid 2. als er een waarheid is kan je die niet formuleren 3. indien de waarheid bedacht kan worden, kan je ze nooit communiceren 7 Plato (5de tot 4de eeuw voor Christus) Hij kwam van een aristocratische Atheense familie. Hij discussieerde veel met Socrates, hij was zijn leerling. Ook hij was tegen de democratie. Hij richtte een school op: de Academie. Hier wilde hij toekomstige leiders opleiden. Één van zijn leerlingen was Aristoteles. Pagina 6 van 24

7 Plato hield zich bezig met wat eeuwig en onveranderlijk is in de natuur, moraal en maatschappij. Hij probeert de werkelijkheid die eeuwig en onveranderlijk is te begrijpen. Hij hield zich ook bezig met wat stroomt. (Socrates en de sofisten hielden zich alleen bezig met de mens en maatschappij. De sofisten dachten dat de opvatting van goed en kwaad afhankelijk waren van stadstaat tot stadstaat en van generatie tot generatie. Goed en kwaad stroomt voor de sofisten. Socrates geloofde in eeuwige en absolute regels van goed en kwaad. Door ons gezond verstand komen we tot de onveranderlijke normen. De menselijke reden is immers eeuwig en onveranderlijk. ) Volgens Plato stroomt al het tastbare in de natuur. Alles in de materiële wereld is gemaakt door een tijdloze vorm die eeuwig en onveranderlijk is. Daardoor lijken dingen hetzelfde. Deze vormen zijn ideeën. Alle paarden hebben 1 ding gemeen en dat is de gedachte paard. Die gedachte is de waarheid die uit een andere wereld komt. = vormenleer De werkelijkheid die wij ervaren is niet de echte wereld, er ligt een wereld achter (schaduw). De ziel gaat na de dood naar een andere wereld en daar kennis opdoen. Daardoor weten we alles. De ziel is goed en het lichaam is slecht (kerker). Als de ziel in het lichaam komt vergeet ze alles. Als de mens dingen ziet in de natuur, is er een vage herinnering in zijn ziel. Hierdoor verlangen filosofen ernaar hun ziel te bevrijden. Niet alle mensen zijn zich hiervan bewust! Er zit dus een werkelijkheid achter de materiële wereld. Deze werkelijkheid is de ideeënwereld. Daarin zitten de eeuwige en onveranderlijke vormen die achter de verschijnselen zitten die we tegenkomen in de natuur. De verschijnselen zijn dus schaduwen van de eeuwige vormen of ideeën. = ideeënleer van Plato er zijn geen aangeboren ideeën! Volgens Socrates is er een waarheid en volgens Plato is de waarheid een gedachte. Rationalisme: de waarheid kan alleen met ons verstand waargenomen worden. Onze zintuigen kunnen nooit werkelijke kennis hebben omdat zij dingen waarnemend ie constant in verandering zijn. Ze stromen. Plato s staat moest geregeerd worden door filosofen, hiervoor baseerde hij zich op het menselijk lichaam: (het lichaam wordt geleidt door het hoofd) Een lichaam bestaat uit 3 delen, ieder deel heeft een deel van de ziel en streeft naar een deugd: Hoofd: rede streeft naar wijsheid Borst: moed streeft naar standvastigheid Onderlijf: begeerte moet in bedwang gehouden worden, matiging! indien deze delen als eenheid functioneren krijgen we een deugdzaam individu. De staat moet volgens Plato net zo opgebouwd worden. Plato s staat bestaat uit lagen waarin iedereen zijn plaats moet kennen. Er zijn heersers, wachters en werkers. Vandaag zouden wij zo een staat als totalitair beschouwen. De schepping van een goede staat is gebaseerd op het rationalisme. Er is dus een drieledige correlatie tussen de staat, het lichaam, de ziel en de deugd. Anamnese is het zich herinneren van de vormen of ideeën der ideeënwereld. 8 Aristoteles 4de eeuw voor Christus Hij gaf les aan Alexander de Grote en stichtte zijn eigen school het Lyceum. Hij werd in Athene aangeklaagd voor goddeloosheid, daarom vertrok hij er. Aristoteles was geobsedeerd door de natuur en studie ervan, hij had interesse voor de natuurprocessen. Pagina 7 van 24

8 (Plato niet!). Plato geloofde in eeuwige vormen en had daardoor geen aandacht voor de veranderingen in de natuur. Plato rede Aristoteles zintuigen en logica Aristoteles: alle mensen zijn sterfelijk, Socrates is een mens, dus Socrates is sterfelijk! = ontstaan van logica Aristoteles legde de basis voor de wetenschap: 1. inductie en deductie a. inductie: van het detail naar het grote geheel b. van het geheel naar het detail 2. logica 3. indelen in categorieën en terminologie Volgens Plato waren er eerst de volmaakte ideeën en daarna de schaduw van deze ideeën in de natuur. Aristoteles vond dat Plato alles verdraaide. Hij was het eens dat een paard stroomt en dat het eigenlijke idee eeuwig en onveranderlijk was. Maar Aristoteles dacht dat het idee paard kwam uit de kenmerken die alle paarden hebben. Plato aangeleerd denken uit de ideeënwereld. Aristoteles ervaring, de natuur is de werkelijke wereld. Alles in het bewustzijn bestaat door de zintuiglijke waarneming ervan. We hebben dus geen aangeboren ideeën maar wel het aangeboren vermogen om zintuiglijke waarnemingen in categorieën en klassen te verdelen. Alles kan ingedeeld worden in categorieën en subcategorieën. De ziel is een weerspiegeling van de dingen die we waarnemen in de natuur. Volgens Aristoteles bestaat alles uit 2 elementen: vorm = zijn eigenschappen zelfde voor ieder paard stof = materie waaruit het bestaat anders voor ieder paard Iedere stof kan een bepaalde vorm aannemen, dat zijn veranderingen in de natuur. 4 manieren hoe een stof tot vorm kan komen: 1. werkoorzaak (iemand moet het doen) 2. stoffelijke oorzaak 3. vormelijke oorzaak (plan) 4. doeloorzaak (er is niet altijd een doel, toeval!) Dieren zijn anders omdat ze een andere functie hebben teleologisch denken Alles in de natuur heeft een doel teleologisch denken Indeling van de natuur: leven (eigenschappen: eten, groeien, voortplanten) o planten o andere (bewegen en wereld waarnemen) dieren mensen (rationeel denken) niet leven boven alles staat de onbewogen beweger = God. Hij geeft aanzet tot alle bewegingen in de natuur. Ethiek: gedrag is bepaald door ethiek van het verstand. Je gedraagt je goed als je je gedraagt naar je Pagina 8 van 24

9 verstand. Deugd en ervaring werken op elkaar in. Je leert dingen door ze te doen. De commercantenethiek = de middenweg kiezen. Alleen evenwicht en matigheid brengen geluk! Er zijn 3 goede staatsvormen volgens Aristoteles: 1. monarchie (zolng geen tirranie) 2. aristocratie (kleine groep mensen aan de macht) 3. democratie (als ze zich niet ontwikkelt tot dictatuur) Mening over vrouwen van Aristoteles: de man is de vorm en de vrouw het stof. Daaruit ontwikkelt zich een baby. Vrouwen zijn onvolledig! SPA = Socrates Plato Aristoteles = triumviraat! Socrates en Plato= continentale denken. Aristoteles = Angelsaksische denken Plato: theorie en waarheid moeten beseft worden. deductief Aristoteles: wetenschappelijk, op ervaring gebaseerd. inductief 9 Hellenisme en Rome perspectieven Na de dood van Alexander de Groote kwam er de hellenistische periode (4de eeuw voor Christus). Er was een beschaving waarin taal en cultuur belangrijk waren. De hellenistische cultuur bracht wetenschappelijke, filosofische en religieuze ideeën uit de hele wereld samen. Het intellectuele en commerciële centrum lag in Alexandrië. Vanaf de 2de eeuw voor Christus kwam er het Romeinse tijdperk dat een voortzetting was van het hellenistische tijdperk. 10 Hellenistische filosofie Grenzen tussen verschillende landen en culturen vervagen. Syncretisme: ontstaan van nieuwe religies door samensmelting van religieuze opvattingen. De religieuze stromingen bevatten leerstellingen hoe ze verlossing konden vinden in de dood. Grenzen tussen filosofie en religie werden geleidelijk uitgewist. Stromingen binnen het hellenisme: de cynici de stoïcijnen de epicuristen het neoplatonisme de mystiek 10.1 De cynici (honden) 400 v.c. oprichter Antisthenes (leerling van Socrates) school Het geluk ligt niet in materiële dingen, zelfs niet in gezondheid. Het geluk ligt in het niet afhankelijk zijn van zulke dingen. Dit geluk ligt binnen ieders bereik en gaat niet verloren als je het eenmaal bereikt hebt. Zelf het lijden en de dood moeten je niet verontrusten! Bekende Cynicus = Diogenes van Sinope: hoe minder je hebt hoe gelukkiger je bent. Hij leefde in een ton en had alleen een mantel, een stok en kalebas (uitgeholde vrucht). Je moet alles loslaten, als je niks hebt kan je ook niks verliezen. Je bent niet beperkt De stoïcijnen (zuilengang) 300 v.c. oprichter Zeno (was een cynici) school Stoïcisme: je omgeving is niet belangrijk, maar je eigen geestelijke verrijking. Niks uit je omgeving is van Pagina 9 van 24

10 jou buiten je gedachten. = tegenhanger van het epicurisme. Iedereen maakt deel uit van hetzelfde gezond verstand = logos = oerverstand. Iedereen is een microkosmos die een weerspiegeling is van de macrokosmos. Er bestaat dus een universele waarheid (natuurwet) die onveranderlijk is. = Socrates! De stoïcijnen geloven dat er maar 1 natuur bestaat, er is geen verschil tussen individu en universum = monisme Plato dualisme (twee werelden) Je moet pijn verdragen en zelfs de dood mag je niet in onevenwicht brengen. Alle natuurprocessen worden door de onveranderlijke wetten der natuur bepaald. De mens moet zijn lot aanvaarden en zich niet door zijn gevoelens laten overmannen. Enkele bekende stoicijnen: Marcus Aurelius (staatslieden) Cicero formuleerde het humanisme: levensbeschouwing met het individu als middelpunt. Seneca: de mensheid is voor de mensheid heilig (ook humanisme) 10.3 De epicuristen 300 v.c. tuinfilosofie (egocentrisme) Epicurisme: genot is het belangrijkste! Leerling van Socrates, Aristippus, vond genot het belangrijkste. Pijn moet je vermijden. Epicurus richtte een school op, hij ontwikkelde de genotsethiek en combineerde de atoomleer van Democritus. Carpe diem! Genot maximaliseren, pijn vermijden! Dit is de tegenhanger van het stoïcisme. Deze tuinfilosofen zeiden leef verborgen geen publiek leven (egoïsme) Het welbewuste eigenbelang is belangrijk alleen dingen doen waar je zelf iets aan hebt. Zinnelijk genot moet afgewogen worden want overdaad schaad! Je moet genot kennen op lange termijn. Zelfbeheersing, matiging en kalmte zijn belangrijk om van het leven te genieten. Genot is ook kunst, vriendschap, Epicurus wilde mensen de angst voor de dood doen overwinnen door de zielatomen van Democritus. Je kan de dood niet beleven dus je moet er geen aandacht aan schenken. Epicuristen willen Ataraxia bereiken = volmaakte gemoedsrust Neoplatonisme 3de eeuw na Christus, (inspiratie op de filosofie van Plato) Vertegenwoordiger Plotinus. Het is een verlossingsleer. Plato geloofde in de ideeënwereld en de zintuiglijke wereld, er was dus een verschil tussen ziel en lichaam. De ziel is onsterfelijk. Plotinus had ook zo een idee! Hij geloofde dat de wereld tussen 2 uiteinden was gespannen. Goddelijke licht duisternis = het Ene geen licht van het Ene Onbestaande! Het Ene is alles, alles emaneert (vloeit voort) uit het Ene. Het Ene staat boven alles en is perfect. Het is onvatbaar. = transcedente: het overstijgende, je kan het niet waarnemen met je zintuigen! De ziel werd volgens Plotinus verlicht door het Ene, de materie is de duisternis die geen werkelijk bestaan kent. De vormen in de natuur hebben een zacht schijnsel van het Ene. Je ziet de verbrokkelde werkelijkheid. Alles wat bestaat heeft iets van het goddelijke mysterie. In onze ziel zijn we het dichtst bij God. Pagina 10 van 24

11 Plato denkt tweeledig terwijl Plotinus gelooft in de eenheid, volledigheid (alles is God). Soms had hij het gevoel dat zijn ziel samensmolt met God. = mystieke ervaring 10.5 Mystiek Een mystieke ervaring is het ondergaan van een vereniging met Goed of de kosmos. Je voelt je één met een geheel. Je bent een deel van het geheel en na de dood wordt je terug één met het geheel. Westerse mystiek: je ontmoet een persoonlijke God Oosterse mystiek: je wordt één met God Eclecticisme: mix van bestaande stromingen, wat voor jou van toepassing is eruit halen. 11 Middeleeuwse filosofie 4de eeuw na Christus Ze gaan alles proberen te verklaren vanuit de kerk. De filosofie was maar op 1 vraag gericht: zijn de bijbel en de rede verenigbaar? De kerk kreeg meer macht en filosofen moesten voorzichtig zijn met deze vraag te beantwoorden. Er waren 2 stromingen: Patristiek (pater = vader): filosofen geven een filosofische basis aan het Christendom. Duurde tot de 8ste eeuw n. C. Voormiddeleeuws = Oudheid Scholastiek (schola = school): ontstaan universiteiten, argumenteren was belangrijk! Filosofie & Christendom gingen hand in hand. Vanaf de 9de eeuw. Middeleeuws Patristiek Tijd van de Kerkvaders. Er is een confrontatie tussen de geloofsleer en het hellenistisch denken. Probleem: Christenen behoorden tot de lagere klassen, terwijl het Christendom de hogere klassen wou overtuigen. Hiervoor moesten ze concurreren met het hellenisme. Filosofie gebruiken om de geloofsleer sterker te maken: Intellectueel geloofwaardig worden Wat is het Christelijk geloof? Gnosis: strekking van het geloof, ketters! Besluit: de patristiek wil de geopenbaarde waarheden uitzuiveren en in overeenstemming brengen met filosofie. Filosofie is de dienstmaagd van het geloof. Filosofie wordt minderwaardig in de patristiek Augustinus (kerkvader) Manicheïsme: volgeling sekte (leer). Deze leer is half religieus en half filosofisch. Zij geloofden in het dualisme van goed en kwaad. (ziel en materie) Scepticus: hij had geen gemoedsrust en vroeg zich af waar het kwaad vandaag kwam Neoplatonisme: alles wat bestaat is goddelijk Bekeren tot het Christelijk geloof: het christendom is een goddelijk mysterie dat we alleen door geloof kunnen bevatten. Plato werd door Augustinus binnengehaald in de christelijke leer. Het christendom is sterk beïnvloed door de platonische ideeën. De ideeën die bestonden voor God de wereld had geschapen bestonden al in de Goddelijke geest = eeuwige ideeën. Er is een strijd tussen goed en kwaad en Augustinus gaat het christelijke denken verdedigen: Liefde voor god = goddelijke staat. In het einde der tijden wordt goed van kwaad gescheiden door het laatste oordeel. Na het eindpunt is er een oneindigheid van innerlijke tijd. Het kwaad is een afwezigheid van God zegt Augustinus = Plotinus. Schreef 2 boeken: Pagina 11 van 24

12 De civitate dei: de stad van God Confessiones: mijn leven Hij was de &1ste filossof die terugkeerde naar het IK. Hij is een hedonist = ik ben belangrijk, zoveel mogelijk genot! 1. Hoe kom je tot de waarheid? Door jezelf te ondervragen, innerlijke ik 2. Er is een innerlijke weg die je moet bewandelen, niet de publiekelijke. Eeuwigheid is alleen te vatten in de innerlijke tijd. Hij gelooft niet in de uiterlijke wereld, wel in de innerlijke. Het innerlijke denken laat ons toe te kunnen geloven. Verleden heden toekomst Herinneren verwachtingen 11.2 Scholastiek Er was een politiek systeem van vazallen. De adel was zeer belangrijk = sterkste. In de kerk was er het feodale systeem (rijk >< arm). De scholastiek is een opvoedkundig denksysteem. Ontstaan van: universiteiten, handel (handelswegen) en bedelorden. De arabieren brengen het denken van Aristoteles terug. denken aan nu, aan het heden. Hij vroeg zich af hoe filosofie en de bijbel met elkaar verzoend konden raken Thomas van Aquino 13de eeuw Thomas van Aquino kerstende Aristoteles. Volgens hem moest er geen conflict zijn tussen de filosofie (rede) en het geloof (christendom). Hij geloofde dat hij het bestaan van God kon bewijzen aan de hand van Aristoteles filosofie. Hij ontwikkelde 5 godsbewijzen door logische redenering: 1. alles wat beweegt heeft een beweger nodig. God = onbewogen beweger! 2. elk gevolg heeft een oorzaak. God = niet zelfveroorzaakte oorzaak. 3. uit niets kan er nooit iets ontstaan. God is uit zichzelf noodzakelijk. 4. dingen kunnen meer of minder zijn, er is een maatstaf = de gedachte van volmaaktheid. God = volmaakt. 5. de natuur en maatschappij hebben een doel. Het doel moet bestuurd worden. God = de bestuurder. Volgens Aristoteles is God alleen de schepper. Hij geloofde in de trapsgewijze opbouw van de natuur, waarvan God de hoogste vorm was. Thomas van Aquino paste dit aan aan de christelijke theologie. Thomas van Aquino argumenteren en discussiëren. Er waren 2 wegen naar God volgens Thomas: die van christelijk geloof en die van de zintuigen en rede. Volgens hem is een vrouw een onvolledige man Universalia strijd In de middeleeuwen was er de universalia strijd tussen professoren. Het is een strijd over de status van onze algemene begrippen. Namen vervaardigd door mensen zonder fundering in de werkelijkheid Beantwoorden aan iets in de werkelijkheid Indien het slechts een naam is nominalisten Aristoteles Het idee is de werkelijkheid realisten Plato 12 Renaissance einde 14de eeuw Pagina 12 van 24

13 Het denken van de middeleeuwen verandert. In de middeleeuwen dacht men dat het geloof alom tegenwoordig is en dat het leven zeer hard is. Men moet goed leven om in een beter hiernamaals terecht te komen. Renaissance betekent wedergeboorte en beschrijft een culturele ontwikkeling. De mens wordt belangrijk in plaats van God = humanisme. Iedere mens is uniek! Ook in de renaissance vinden ze God alomtegenwoordig = pantheïsme. Dit was in tegenspraak van de christenen die zeggen dat er een obstakel is tussen God en de geschapen wereld Herontdekking van de Grieken De oude filosofische kennis komt terug. Ze gaan terug kijken naar de bron van de Ouden. Kennis verandert en krijgt een levendige vorm Socio culturele Het feodale stelsel van de middeleeuwen stopt, steden werden belangrijker. Verval van de scholastiek Ontstaan van de burgerij (nieuwe klasse): financiële onafhankelijkheid Ontstaan van technologie o Wie dingen maakt was rijk burgerij o Tijd wordt belangrijk horloge o Ruimte wordt belangrijk reizen, schepen, kompas o Drukpers verspreiden van ideeën In vraag stellen van het geloof: de Kerk hebben we niet nodig, alleen de bijbel is belangrijk. De bijbel wordt vertaald protestantisme. de protestanten gaven de macht terug aan de mensen. Je kan zelf de bijbel lezen. Geld geven aan de kerk is verspilling. De christenen kwamen hiertegen in opstand Vrijmaking van het kapitaal Oprichten van NV s. Gestalt: samenbrengen van geld. Beeld dat meer is dan de som van de delen. WTK-stelsel: wetenschap, technologie en kunst werken steeds meer op elkaar in en doen de motor sneller draaien. Wetenschap krijgt meer basisinzichten in de natuur. o Technologische vondsten kapitaal 12.4 Galileo Galilei = Italiaanse monnik en wetenschapper Had handelscontacten met Vlaanderen en stond sterk in de politiek. Hij doet iets nieuws met een verrekijker (commercieel & militair vlak) planeten, sterren,.. = telescoop astrologie Ontdekking: zon staat in het midden van het universum + omwenteling. krijgt huisarrest! Ontstaan van moderne wetenschappelijke methode door 2 dingen te combineren: Universele taal zoeken: wiskunde Technologie: tijd meten meet wat meetbaar is en maak meetbaar wat niet meetbaar is je mag niet blind vertrouwen op oude waarnemingen. Elk onderzoek moet gebaseerd zijn op waarnemingen en experimenten! 12.5 Nicolo Machiavelli (de zwarte kant van de renaissance) 15de & 16de eeuw Pagina 13 van 24

14 Schreef: IL PRINCIPE = de eerste, de top, de heerser. Hierin verwijst hij naar de politiek van de macht (geweld) die zonder enige scrupule haar doel wil bereiken. = het doel heiligt de middelen. Opsomming van strategieën om politieke macht te verwerven & behouden (vorst). Een vorst moet doorzettingsvermogen hebben en wil tot macht. De staat moet overleven en de vorst heeft hierover de absolute macht. realistisch! Cynisme = de schijn hoog houden is een voordeel! Je zegt iets maar meent het niet. De mens moet zijn eigen idee en vrijheid volgen doel = persoonlijke vrijheid. Dit is de strijd van de renaissance! Vrijheid = vrij zijn om te kiezen. Dit leidt tot verantwoordelijkheid. Vrijheid op zich bestaat niet. Je moet kiezen voor iets Michel de Montaigne 16de eeuw Studie en schrijven waren voor hem belangrijk. Bij zijn schrijven gebruikt hij een nieuwe manier. Hij vertrekt vanuit het IK. Één van zijn werken: ESSAIS over verschillende onderwerpen. Scepsis: hij kan moeilijk beslissen wat waar is. Kan ons verstand de waarheid vatten? Waar kan ik de waarheid vinden? Traditie Zintuigen misleiden! Verstand Hij trekt die scepsis door: beschrijvende ethiek gekoppeld aan cultureel relativisme. Aanvaarden van de verbrokkelde werkelijkheid. Tao = dat is de weg. Iedere ervaring is anders, je kan het niet vatten. Filosoof van de pluraliteit veel oplossingen zijn mogelijk. Zijn leven is een mengeling van het epicurisme en stoïcisme. Conservatief scepticisme: je moet je aanpassen want je weet niet wat beter is. Tradities die goed lopen moet je behouden. Wie ben ik om iets te veranderen? 13 De nieuwe tijd De nieuwe tijd bestaat uit 3 tijdperken: 1. tijdperk van de grote filosofische systemen 2. tijdperk van de verlichting 3. tijdperk van de kritiek van Kant Tijdens de nieuwe tijd komt het WTK bestel op ritme. = gestalt = de som van de delen is minder dan het geheel. Het kapitalisme begint te functioneren en gaat alles beheersen. Er zijn oorlogen om grondstoffen (economische macht). Sociale politieke structuur was nog niet klaar, ieder voor zich! De Franse koning snapte zijn volk niet, hierdoor wou de burgerij in opstand komen. De koning onderdrukte dit. Door een misverstand ontstaat de Franse Revolutie! Dit veranderde het land: verdwijnen van adel en geestelijkheid. Barok is een reactie van het Christendom op het Protestantisme. De protestanten stonden voor zuinigheid terwijl de barok stond voor kapitalisme. Alleen de rijken konden in de hemel komen! De barok is dan ook een overdreven stijl. Pagina 14 van 24

15 Calvanisme = zuinig zijn met je middelen. 14 Descartes René Descartes trok rond als soldaat. Hij was veel ziek en leverde dan ook zijn beste denkwerk in bed. Hij was een officier die altijd zijn eigen bed meenam. Hij was een rationeel denker = rationalisme. = doordacht, logisch en systematisch opgebouwd Op een dag kreeg hij een ingeving dat hij een helder en exact systeem van kennis zou kunnen opbouwen dat alle gebieden van het menselijk weten kon omvatten. Dit was de rest van zijn leven zijn project. Hij was een wiskundig filosoof die heldere en klare ideeën wou. Hij wil van alles bewijzen en zekerheid. Om zekerheid te krijgen over ons bestaan moeten we beginnen met aan alles te twijfelen. Wat kunnen we zeker weten?: 1. zeker zijn van zintuiglijke waarnemingen? NEEN onzekerheid = grond van twijfel 2. kunnen we iets herinneren wat waar is? NEEN illusie is mogelijk 3. wat met evidente kennis (wiskunde)? Kwade god die ruimte, tijd kan manipuleren. Je weet niet zeker of alles echt is. We zien de werkelijkheid mss verkeerd. Conclusie: je kan van niks meer zeker zijn. Je na sais rien. Ik denk dus ik ben = cogito ergo sum. De enige zekerheid is dat ik er ben. Zelfbewustzijn. Ik-bewustzijn. Opbouwen van een nieuw denken, vanuit het ik. Alles wordt opgebouwd vanuit het verstand (ik) = rationalisme. Ik kan me inbeelden dat god er is = idee God; Het is een gedachte (ontologisch bewijs). Het idee God kan je niet zelf bedenken, want God is alles wat ik niet ben. Ik kan de oneindigheid niet bedenken, want ik ben eindig. God zorgt voor het idee God, dus hij bestaat. Het idee is perfect, dus God is perfect. God liegt niet, want hij is perfect. Zo bouwt hij de wereld weer op, God is de garantie voor de waarheid. Er zijn 2 soorten ideeën: 1. de aangeboren ideeën: ze zijn waar 2. ideeën van buiten af: a. primaire eigenschappen: vanuit de natuur van iets. Ze zijn waar want ze liggen vast (gewicht, ) b. secundaire eigenschappen: variëren van persoon tot persoon en van moment tot moment. Dit leidt tot een rare gedachte van de mens, de mens is een verstand. Alles opbouwen vanuit je verstand = rationalisme. Rationalisme wil in feite zeggen dat de rede de enige weg is naar kennis. (= Socrates, Plato, Augustinus) Er zijn 2 werkelijkheden = DUALISATIE: 1. de uitgebreide ruimtelijke werkelijkheid (het lichamelijke) = Res Extensa 2. de geest / bewustzijn = Res Cogitans Deze 2 werkelijkheden werken samen, de mens zit in beide werelden (lichaam en geest). Het centrum ligt in de ziel. God is hierbij het verbindingselement (occasionaltisten). 15 John Locke 17de eeuw Hij is een empirist (>< Descartes een rationalist): hij neemt aan dat zintuiglijke gegevens verkregen en externe en interne ervaring, de oorsprong zijn van alle kennis. Enkel de op ervaring gebaseerde kennis wordt als waar aangenomen. Binnen het empirisme wordt de mens geboren als een ongeschreven blad. Het verstand zorgt voor de bewerking, combinatie en vergelijking van zintuiglijke gegevens. Pagina 15 van 24

16 Begrippen en wetmatigheden worden afgeleid van bijzondere ervaringsgegevens (= inductief) Je kan dingen ook ervaren door er iets van te lezen. Descartes spreekt over aangeboren ideeën. Volgens Locke zijn deze er niet. Locke: Kenvermogen brengt uit zichzelf geen kennis voort Vertrek vanuit het rationalisme en dualisme zoals Descartes Denken is gebaseerd op het empirisch denken Alle ervaring die we hebben komt voort uit 2 bronnen: 1. sensatie: uiterlijke zintuiglijke waarneming (primaire Descartes) 2. reflectie: innerlijke zelfwaarneming (secundaire Descartes) De primaire kwaliteiten zijn die die een voorwerp bezit, zij bepalen die secundaire kwaliteiten die wij erin zien. Primaire kenmerken liggen in een ding vervat en secundaire kwaliteiten zijn afhankelijk persoon tot persoon. Hieruit komen 2 ideeën voort: 1. enkelvoudige ideeën: a. die door 1 zintuig worden waargenomen b. die door meerdere zintuigen bevat worden c. die puur uit de reflectie komen = innerlijk bewustzijnsproces d. die reflectie en sensatie betrokken zijn (tijd) de geest houdt zich passief tov deze enkelvoudige ideeën. De geest heeft ook een actieve werkzaamheid, ze maakt 3 soorten complexe ideeën. 2. complexe ideeën: a. substanties: voor zichzelf bestaande dingen ofwel specie. Je kan ze herkennen. VB mens, plant, b. modi = toestanden: complexe ideeën die niet voor zichzelf bestaan, maar zich voordoen bij een substantie. VB dag tov het complexe begrip tijd c. relaties: verhoudingen tssn substanties (ideeën zoals oorzaak en gevolg) hetgeen ik ervaar van de buitenwereld, kan ik dat meer vertrouwen als mijn denken? je moet een relatie leggen tussen uw denken en de buitenwereld. Je neemt alleen enkelvoudige indrukken waar waarvan je na verloop van tijd een complex idee maakt. Een complex idee bevat dus meerdere enkelvoudige indrukken. Let op met complexe ideeën: ze zijn geen directe afbeelding van de buitenwereld het bepalen van het criterium of ze waar zijn, is dat ze geen interne tegenspraak vertonen de geest verwerkt gegevens tot complexe ideeën Locke probeert net als Descartes het bewustzijn te ontleden. Belangrijkste werk: Essay Concerning Human Understanding: handelt over 2 vragen: waar komen onze ideeën vandaan en kunnen we vertouwen op wat onze zintuigen ons vertellen? Lockes politiek: wou intellectuele vrijheid en tolerantie gelijkheid man en vrouw wou scheiding der machten 16 Berkley 17de 18de eeuw Pagina 16 van 24

17 Hij formuleerde een idealistische filosofie. Idealisme: de leer volgens dewelke enkel ideeën, voorstellingen of bewustzijnsinhouden reëel zijn. Dit is een kritische reflex op de leer van Locke. Volgens Berkley bestaat de buitenwereld niet (idealisme) Locke geloofde wel in de buitenwereld. Berkley bewijst het idealisme door de kennisleer van Locke. Hij ontkent 2 onderscheidingen die Locke maakte: 1. onderscheiding tussen externe en interne ervaring / waarneming: ze zijn nauw verbonden, er is geen onderscheid voor Berkley. Er is alleen een interne ervaring. Alles vertrekt vanuit het ik. (= Descartes). De subjectiviteit neemt toe. (Descartes kent wel 2 werelden) 2. Onderscheid tussen primaire en secundaire eigenschappen: psychologisch onderzoek zegt dat er alleen secundaire eigenschappen zijn. Primaire eigenschappen vloeien uit secundaire eigenschappen voort. Vb een bepaald aantal stoelen neem je waar door weerkaatsing van het licht. Het heeft een kleur. Het heeft dus altijd iets secundairs. Conclusie: alle zogezegd externe dingen bestaan slechts in onze voorstelling. Alleen de dingen die we zien bestaan. Maar we nemen geen materie of stof waar. We zien dingen niet als tastbare objecten. Uitspraak: esse est percipi aut percipere : het zijn is waargenomen worden. = het zijn van de objecten is waargenomen worden en het zijn van de subjecten is waarnemen. Er zijn dus 2 realiteiten: Waarneming Waarnemende geesten Er is geen objectieve werkelijkheid meer. Kan je het onderscheid maken tussen werkelijkheid, herinnering en inbeelding? Berkley: waarheden (ware voorstellingen) dringen zich aan u op. Het is een inzicht dat je overkomt. Dit komt door God. God openbaart zich aan de mens door natuur, De externe wereld is een soort taal dat je moet interpreteren. De ideeën die de concrete wereld vormen komen uit een andere geest. Alles is God. Hij was ook een empirist zoals Locke die dacht dat alle kennis van de wereld door zintuiglijke ervaring wordt verkregen. Al onze ideeën hebben een oorzaak die buiten ons bewustzijn liggen. De oorzaak is niet van materiele maar van spirituele aard. 17 Hume 18de eeuw Volgens Hume zijn indrukken (gevoelens) sterker dan ideeën. Ideeën zijn minder levendig dan indrukken. Volgens Hume zijn er 2 soorten waarnemingen: 1. zintuiglijke waarnemingen indrukken 2. zelfwaarnemingen (passie en emotie) ideeën = herinnering aan de indrukken enkelvoudige ideeën (kopie van een indruk) samengestelde ideeën (verbeelding) Enkelvoudige ideeën: ze zijn ondeelbaar. Er is een overeenkomst met enkelvoudige indrukken. Complexe ideeën: komen niet altijd overeen met complexe indrukken. Complexe ideeën zijn wel deelbaar. Je kan ze herleiden tot enkelvoudige ideeën en zo tot enkelvoudige indrukken. Complexe ideeën zijn ook dikwijls niet waar. Het zijn de bouwstenen van onze kennis. 2 vermogens die zorgen voor kennis: ontstaan van kennis. verbeelding werkt op 3 manieren herinnering Gevaarlijk: kan een vertekent beeld geven. Pagina 17 van 24

18 Verbeelding werkt op 3 manieren: 3 associatieve wetten: 1. gelijkaardigheid of verwantschap: de verbeelding, indrukken en ideeën verbindt die op elkaar gelijken. (Mensen die op elkaar lijken) 2. nabijheid in tijd en ruimte: dingen die elkaar opvolgen in de tijd of die zich bevinden in elkaars nabijheid worden met elkaar verbonden (goochelaar). 3. oorzaak en gevolg relatie: sommige indrukken of ideeën als oorzaak van anderen met elkaar geassocieerd worden = causaliteit. De verbeelding doet dit denken (2 snookerballen). Dit kan leiden tot de macht der gewoonte. Je kan het je alleen inbeelden indien je het al hebt meegemaakt. doen 7 relaties ontstaan = eindverantwoordelijkheid voor het tot stand komen van kennis. De 3 wetten zitten in de 7 relaties 7 manieren van denken (categorieën van Kant) 1. gelijkaardigheid 2. identiteit (2+3=5) 3. relatie van tijd en ruimte 4. proporties in kwantiteit 5. graad van kwaliteit 6. relatie van tegenstellingen 7. causaliteitsrelatie De relaties zijn verschillend van aard volgens Hume: 1,4,5 en 6 doen de eigenlijke wetten ontstaan. 2, 3 en 7 geven aanleiding tot waarschijnlijke kennis. De 1ste groep: relaties worden bepaald door voorstellingen die met elkaar worden vergeleken. Als de voorstelling het zelfde blijft is ook de relatie constant (driehoek). Voorstellingen die tot juiste voorstellingen leiden. Je kan het denken, je kan bewerking doen. De 2de groep: baseren zich op feiten, afhankelijk van de ervaring van het ding. Ervaringen zijn niet altijd waar. De relaties zijn afhankelijk van de ervaring. Ze zijn slechts waar in zoverre dat de ervaring waar is. Hij schreef verschillende boeken: A treatise on Human Nature (verhandeling over de menselijke natuur) Enquiries Concerning Human Understanding (het menselijk inzicht: onderzoek naar het denken van de mens.) Empiristen: op de ervaring gebaseerde kennis. Het empirisme van Locke werd bij Hume een kennistheoretisch scepticisme. Hij wilde alle gedachten en begrippen opruimen die waren blijven hangen sinds het rationalisme. Hij wou terug de spontane beleving van de wereld. Hume geloofde dat het idee van God een samengesteld idee was (door de geest). Als we het idee hebben dat God oneindig wijs, intelligent en goed is wil dit zeggen dat we een samengesteld idee hebben van iets oneindig wijs, goed en intelligent. Wij hebben dit gekend anders zouden we dat idee nooit hebben. Volgens Hume kan religieus geloof niet door rede bewezen worden. Hij is een agnosticus: iemand die niet gelooft dat het bestaan van God bewezen kan worden maar ook niet weerlegd kan worden. Het idee ik is een samengesteld idee. Ik is veranderlijk. De waarneming van het ik is een constante keten van enkelvoudige indrukken. Volgens Hume heeft alles een oorzaak. Maar er is daarom niet altijd een causaal verband. Volgens Hume maak je onderscheid tussen goed en kwaad door je gevoel (niet door rede zoals Socrates en Pagina 18 van 24