Vragenlijst Prettig Schoolgaan Praktisch hulpmiddel voor kinderen met autisme in het voortgezet onderwijs

Transcriptie

1 Gebruiksaanwijzing Vragenlijst Prettig Schoolgaan Praktisch hulpmiddel voor kinderen met autisme in het voortgezet onderwijs De overstap van het (speciaal) basisonderwijs naar het (speciaal) voortgezet onderwijs is voor vrijwel ieder kind een grote overstap. Kinderen met een vorm van autisme hebben vaak minder gereedschap om die overstap soepel te laten verlopen. Deze vragenlijst is bedoeld als hulpmiddel voor een leerkracht (speciaal de mentor) om in gesprek te raken met een leerling met een autismespectrumstoornis (ASS). Door de antwoorden die de leerling geeft, ontstaat er inzicht in die schoolsituaties die voor die leerling met ASS moeilijk zijn. En er ontstaat inzicht in de wijze waarop die moeilijkheden opgelost of verminderd kunnen worden. Pas wanneer dat proces op gang is gekomen, is het voor een leerling met een vorm van autisme mogelijk om succesvol en zonder onnodige spanningen te kunnen leren. Dan pas kan een leerkracht pas dan succesvol onderwijzen! Voor wie? De vragenlijst is te gebruiken voor leerlingen met: een vorm van autisme; in het gewone en speciale basisonderwijs (groep 8) of; in het gewone en speciale voortgezet onderwijs en; een intelligentie op moeilijk lerend of normaal lerend niveau. Behalve voor kinderen met een vorm van autisme kan de vragenlijst ook gebruikt worden voor kinderen die erg angstig zijn en daardoor ook gebaat zijn bij zoveel mogelijk duidelijkheid over de nieuwe school. De Vragenlijst Prettig Schoolgaan is een hulpmiddel voor de leerkracht om in gesprek te raken met leerlingen met een vorm van autisme.

2 Rol van de leerkracht Als leerkracht dien je bij voorkeur enige kennis te hebben over autisme. Je dient je los te kunnen maken van gangbare denkbeelden over wat kinderen wel en niet moeten kunnen in het voortgezet onderwijs. Zo gaat het bij de overstap van basis naar voortgezet onderwijs voor kinderen met een vorm van autisme om veel meer dan alleen om een toename van het aantal vakken en leerkrachten. Vandaar dat in deze vragenlijst ook ogenschijnlijk onbenullige zaken als het stallen van de fiets en het toiletbezoek genoemd zijn. Soms zijn dit situaties die zoveel spanning oproepen dat een leerling niet, of veel minder aan leren toe komt. Wanneer je een leerling met een vorm van autisme helpt om die moeilijke situaties te verwoorden, is dat het begin van een veranderproces: er kunnen aanpassingen vanuit de omgeving gedaan worden. Pas wanneer de leerling zich in hoge mate op zijn gemak voelt, kan bekeken worden of ook de leerling zelf zich kan aanpassen. Het begint echter altijd met aanpassingen van diegenen die geen ASS hebben! Voordelen vragenlijst Een vragenlijst heeft een aantal voordelen vergeleken met een gesprek: Inhoud en einde van de opdracht zijn zichtbaar; de leerling weet wat er van hem verwacht wordt. Er is geen afleidend gepraat omheen: de stijl is bewust zakelijk gehouden. Je hoeft geen rekening te houden met beurtgedrag zoals in een gesprek. Je hoeft elkaar niet aan te kijken. Sterker nog; de leerkracht kan er zelfs voor kiezen om niet aanwezig te zijn wanneer een leerling de lijst invult. Dat scheelt een heleboel onbedoeld storende prikkels! Het is belangrijk om leerlingen met een vorm van autisme te helpen om moeilijke situaties te verwoorden. De Vragenlijst Prettig Schoolgaan helpt daarbij. 2

3 Over de inhoud De vragenlijst bestaat uit de volgende onderdelen: 1. Een inleiding met een korte uitleg over het nut van het invullen van de vragenlijst en de mogelijke consequenties. 2. Een eerste deel waarin zakelijke gegevens ingevuld kunnen worden. Het is een kleine warming up voor het invullen van de overige vragen. 3. Algemene vragen over naar school gaan en het op school zijn. 4. Vragen over de pauze. Het is algemeen bekend dat een ongestructureerde tijdsperiode (zoals een pauze) voor leerlingen met een vorm van autisme zeer inspannend kan zijn. Voor velen van hen zal het een opluchting zijn wanneer er samen met hen gezocht wordt naar een concrete invulling van de pauze. Uit de gestelde vragen blijkt dat het alleen doorbrengen van de pauze evenzeer als optie gezien moet worden als het samen met klasgenoten doorbrengen van de pauze. 5. Vragen over huiswerk maken. Dit deel begint met een zin waarin de verwarrende term huiswerk wordt uitgelegd. Veel leerlingen met een vorm van autisme hebben alleen al vanwege het woord moeite met het - in hun ogen onlogisch - thuis maken van schoolwerk! 6. Het deel over feesten op school is opgenomen vanwege dezelfde reden als het deel over de pauze. Het zijn voor veel leerlingen met een vorm van autisme ware sociale mijnenvelden in plaats van gelegenheden om met schoolgenoten plezier te maken. 7. Speciaal voor de brugklassers is er een deel over de kennismaking met de nieuwe school via in een brugklaskamp of via introductiedagen. Veel leerlingen met een vorm van autisme begrijpen het nut van dit soort activiteiten niet. Zij gaan ervan uit dat je op school alleen schoolse kennis moet leren waarvoor je een rapport krijgt met een waardering in cijfers per vak. Het geheel aan sociaal-emotionele vaardigheden dat op een middelbare school tussen neus en lippen door aandacht krijgt, ontgaat hen. Als inleiding bij dit onderdeel wordt in het kort uitgelegd waarom het toch belangrijk is dat ook een leerling met een vorm van autisme op een prettige manier mee kan doen. Dit is dus het uitgangspunt: ook al heb je autisme, je doet mee. Maar de duur van het meedoen (al is het maar een uur) en de wijze waarop kan van leerling tot leerling verschillen. Tweede en derdeklassers kunnen deze onderdelen overslaan. 8. Vragen over autisme. Jammer genoeg zijn niet alle kinderen die de vragenlijst invullen bekend met hun diagnose. Voor diegenen die dat wel zijn is een deel opgenomen dat gaat over de wijze van zintuiglijke informatieverwerking, over het omgaan met emoties en over het al dan niet aan klasgenoten en of leerkrachten vertellen dat je een vorm van autisme hebt. 9. Vragen over vakken en leerkrachten. Ook hier geven de antwoorden inzicht in de manier waarop een leerling de klassensituatie, inclusief leerkracht (bijvoorbeeld stemgebruik, manier van bewegen en manier van instructie geven) waarneemt. Tevens geeft het een beeld van de inspanning die een leerling moet leveren. Immers, op één dag twee of zeven vakken volgen waarbij je je niet prettig voelt is nogal een verschil. 10. Tot slot is er een open vraag die leerlingen de gelegenheid geeft nog aanvullende informatie te geven over datgene dat hen helpt om prettig naar school te gaan. Er wordt ook uitgelegd dat soms aan ouders gevraagd wordt de lijst ook in te vullen. Zij zijn namelijk dé deskundigen bij uitstek. Zij hebben veel relevante kennis over hun zoon/dochter en over de wijze waarop de ASS het functioneren van hun kind beïnvloedt. Daarnaast wordt heel duidelijk uitgelegd op welke manier de afspraken die de leerkracht met de leerling gaat maken, concreet en visueel gemaakt gaan worden in een map. Het maken van deze map is het noodzakelijke vervolg op het invullen van de vragenlijst. Zonder het schriftelijk vastleggen van de afspraken is er namelijk nog geen duidelijkheid over datgene dat er van een leerling op school wordt verwacht. 3

4 Op maat is beter Kopieer je deze Vragenlijst Prettig Schoolgaan gewoonweg, dan schiet je eigenlijk je doel voorbij! Iedere school is uniek. Kijk je naar de praktijk van je eigen school dan zullen er zeker een aantal situaties - specifiek voor jouw school - niet genoemd zijn. Bijvoorbeeld sportactiviteiten, brugklas of tweede- of derdeklas uitstapjes, een uitwisseling met leerlingen van een zusterschool in het buitenland enzovoorts. Het is dus de bedoeling dat iedere gebruiker nagaat wat er specifiek is voor zijn/haar school en dat toevoegt aan de vragen. Daarnaast is iedere leerling uniek. Het is dus raadzaam om met ouders of met een leerkracht van de basisschool te overleggen over bijvoorbeeld: vragen toevoegen over situaties die speciaal voor deze leerling belangrijk zijn of; een andere woordkeus, omdat een woord in de vragenlijst voor de leerling verwarrend zou kunnen zijn. Zie het dus als een noodzakelijke uitdaging om de inhoud of vormgeving aan te passen. Je kunt ook het gebruik aanpassen: laat de leerling de antwoorden wel of niet zelf opschrijven - ga naast en niet tegenover elkaar zitten - lees de vraag wel of niet hardop voor enzovoorts. Pas het gebruik van de Vragenlijst aan: het ene kind vindt het fijn als je de vragen hardop voorleest, terwijl het andere kind de vragen liever zelf leest. 4

5 Tips bij gebruik Het is belangrijk om de leerling vooraf mondeling en op papier duidelijk te maken waarom hij/zij de vragenlijst gaat invullen. De uitleg in de inleiding van de vragenlijst is zo concreet mogelijk en legt de leerling uit dat er verschillende gevolgen kunnen zijn van het invullen van de lijst. Namelijk, dat er wel of niet een aanpassing gemaakt kan worden. Voordat de leerling de lijst gaat invullen is het natuurlijk raadzaam dat de schoolleiding zich beraadt over welke regels en afspraken wel of niet kunnen veranderen. Het is namelijk erg frustrerend wanneer een leerling (en de leerkracht) geruime tijd moet wachten voordat hij/zij uitsluitsel krijgt over dat wat wel of niet aangepast kan worden. Aanpassingen kunnen ook tijdelijk zijn. Je kunt bijvoorbeeld met een leerling afspreken dat hij/zij gedurende een concreet afgesproken periode niet hoeft te douchen na de gymles. Wanneer die periode voorbij is dan wordt samen met de leerling bekeken of er een volgende stap in de gewenste richting gezet kan worden of (nog) niet. Uitgangspunt daarbij is dat iedere leerling met je wil samenwerken. De leerkracht werkt leidinggevend samen en dat is iets anders dan een puber zijn zin geven! Uitgangspunt is ook dat er grenzen zijn aan datgene dat een leerling met een vorm van autisme aankan. Soms moet je dan blijvend concessies doen met als doel de leerling toch een onderwijsaanbod te kunnen blijven geven. Andere aandachtspunten bij het invullen van de lijst zijn: Zorg voor een één-op-één situatie in een rustige ruimte. Of spreek af dat een leerling de lijst zelfstandig invult. In het laatste geval moeten er concrete afspraken gemaakt worden over wat de leerling moet doen wanneer hij/zij een vraag niet kan beantwoorden. Die afspraken moeten op papier meegegeven worden aan de leerling. De hele lijst invullen kost ongeveer 30 minuten. Wanner de leerling al op het voortgezet onderwijs zit kun je ervoor kiezen om de lijst in te laten vullen tijdens een studie-uur of tijdens een zelfstandig-werken-uur. Wanneer de leerling nog niet op het voortzet onderwijs zit kun je de lijst laten invullen als onderdeel van een kennismakingsprogramma van het voortgezet onderwijs. Houd de mondelinge introductie zo kort mogelijk. Sta het vermijden van oogcontact of het friemelen met een voorwerp tijdens je uitleg toe. Voor een leerling met een vorm van autisme kunnen dit manieren zijn om zich juist beter te concentreren. Maak concrete afspraken over wie de ingevulde vragenlijst met de leerling doorneemt, wanneer dit gebeurt en waar dit gebeurt. Je kunt ervoor kiezen om de ouders de ingevulde vragenlijst te laten lezen en van commentaar te voorzien. Zij weten als geen ander wat voor hun kind belangrijk is om het overzicht te kunnen houden en zich (daardoor) zo prettig mogelijk te voelen op school. Rol ouders Een eerste pilot van het gebruik van de vragenlijst heeft uitgewezen dat ouders veel vaker ja, dat wil ik weten voor hun kind invullen dan de het kind zelf. Het is een algemeen verschijnsel dat ouders meer bezorgd zijn dan de (puber)kinderen zelf (die zo min mogelijk willen opvallen). Of je uiteindelijk bij het zoeken naar de oplossingen/afspraken uitgaat van wat de leerling heeft ingevuld (met het risico belangrijke informatie niet te verduidelijken) of van wat de ouder heeft ingevuld (met het risico van overbescherming) zal ook weer per leerling bekeken moeten worden. 5

6 Informatie? Voor meer informatie over de Vragenlijst Prettig Schoolgaan kun je terecht bij Karin Brouwers, orthopedagoog bij Sint Marie. Karin nodigt je uit jouw ervaringen met de Vragenlijst Prettig Schoolgaan aan haar te mailen. Zij ontvangt graag feedback of waardevolle aanvullingen op de vragenlijst om de vragenlijst nog beter te maken. Vragenlijst voor basisonderwijs Naast de Vragenlijst Prettig Schoolgaan voor kinderen in het (speciale) voortgezette onderwijs is er ook Vragenlijst Prettig Schoolgaan voor kinderen in het gewone en speciale basisonderwijs. U kunt deze bestellen via onze website of door te sturen aan Karin Brouwers; k.bouwers@sintmarie.nl Meer weten? Sint Marie biedt onderzoek en behandeling in een groot aantal vormen. Meer informatie over Sint Marie vindt u op Augustus