MEMO. Inleiding. Bestuurlijke verkenning

Transcriptie

1 MEMO Aan Raadscommissie Samenlevingszaken Van Ambtelijke organisatie, afdeling sociale voorzieningen Kopie aan Datum 12 mei 2015 Betreft Meningsvormende discussie over de hervorming van huishoudelijke hulp Inleiding In september wil het college aan de gemeenteraad een voorstel doen over de wijze waarop we de huishoudelijke hulp in de komende jaren gaan organiseren. Dit kan namelijk op verschillende manieren worden vormgeven, maar is tegelijkertijd ook afhankelijk van de keuzes die in Westfries verband worden gemaakt ten aanzien van een gezamenlijke inkoop en planvorming. Daarom heeft er binnen het regionaal portefeuillehoudersoverleg Madivosa en het college van B&W al een eerste bestuurlijke verkenning plaatsgevonden over de visie van waaruit de verschillende gemeenten hier invulling aan willen geven. Op basis daarvan is besloten om gezamenlijk te streven naar een nieuwe aanbesteding per 1 januari 2016 en een plan van aanpak voor verdergaande innovaties. Om daarin een goed standpunt te kunnen innemen, wil het college nu alvast met de raadscommissie SLZ van gedachten wisselen over deze hervorming van de huishoudelijke hulp. Deze memo is dan ook bedoeld ter voorbereiding op een meningsvormende discussie in de raadscommissie van 20 mei as. Aan de hand van enkele voorbeelden uit andere gemeenten willen we u een indruk geven van de mogelijkheden en u tevens te informeren over het verdere vervolgtraject en de meest waarschijnlijke scenario s daarin: versobering, kanteling, innovatie en rolopvatting. Per scenario beschrijven we kort hoe de verschillende mogelijkheden passen binnen de visie van het college, hoe deze tot een bezuiniging kunnen leiden op de huishoudelijke hulp en welke beleidsvoornemens daarvoor nodig zijn. Op 20 mei zullen we dit met een presentatie nader toelichten. Bestuurlijke verkenning Het Madivosa heeft als aanloop naar een nieuwe inkoop van de huishoudelijke hulp op 9 april verkend hoe de verschillende gemeenten hier in staan. Daar heeft de portefeuillehouder Deutekom kenbaar gemaakt dat het college uiteindelijk de gemeente ziet als een faciliterende overheid ten aanzien van de huishoudelijke hulp, eventueel met stimulerende elementen vanuit een algemene voorziening, maar waarbij we altijd een regisserende rol innemen bij het aanbod voor kwetsbare burgers die teveel beperkingen hebben om regie te voeren over het eigen huishouden.

2 Dit zou betekenen dat er uiteindelijk geen maatwerkvoorzieningen meer worden verstrekt voor eenvoudige werkzaamheden (HH1) en dat de inkoop van begeleiding bij het huishouden (HH2) resultaatgericht zal worden ingekocht in combinatie met de begeleiding die is overgekomen vanuit de Awbz. Inwoners die echt niet in staat zijn om zelf het eenvoudige huishoudelijke werk te organiseren blijven we deels ondersteunen vanuit de bijzondere bijstand (voor minima) en algemene voorzieningen (met name voor ouderen ed.). Daardoor behouden we teven de signaalfunctie van de huidige hulp bij het huishouden. Een toelichting op deze visie vindt u in het meegestuurde visiedocument. Vervolgtraject De verkenning van 9 april heeft vanuit het Madivosa geleid tot een opdracht aan de ambtelijke werkgroep van de gezamenlijke gemeenten om een gezamenlijke aanbesteding voor te bereiden ten aanzien van de huishoudelijke ondersteuning Wmo waarmee gemeenten desgewenst hun taakstelling kunnen behalen op eenvoudige werkzaamheden en tevens een doorontwikkeling wordt gemaakt op de combinatie van regie- en begeleidingstaken gerelateerd aan het huishouden met andere vormen van begeleiding die inmiddels zijn overgekomen uit de Awbz. Daarnaast wil het Madivosa meer inzicht in de kansen en risico s van de verschillende vormen van resultaatgericht financieren of inkopen. Daarop zijn we ambtelijk gekomen tot de voorbereiding van: De inkoop van: de eenvoudige werkzaamheden per 1 januari 2016, min of meer in de zelfde vorm als waarin dat tot dusver ook is ingekocht (HH1); de begeleiding in het huishouden per 1 januari 2016, op dezelfde wijze als waarin dat tot dusver werd gecombineerd met de HH1 (als HH2); een nieuw perceel begeleiding per 1 januari 2016 waarin aanbieders hun bestaande aanbod gericht op het huidhouden en andere leefdomeinen kunnen combineren. Een plan van aanpak per 1 oktober 2015 voor innovaties binnen de HH die verder gaan dan hierboven beschreven: de inrichting van de percelen per 1 januari 2016; verder (markt)onderzoek ter voorbereiding op de inkoop van 2017; concrete opties om resultaatgericht te gaan inkopen. Het college wil de gemeenteraad daarom in september een voorstel doen over de concrete invulling van de huishoudelijke hulp in de komende jaren. Dit voorstel kan dan worden meegenomen in het regionale plan van aanpak.

3 Versobering In de regio West-Friesland hebben gemeenten verschillende ideeën over voortzetting van ondersteuning bij de eenvoudige huishoudelijke werkzaamheden. Wel zoekt elke gemeente naar een bepaalde mate van versobering in de taken die wat dat betreft nog ingekocht gaan worden en of/hoe dat dan moet worden opgevangen met algemene voorzieningen. Deze ambitie wordt bij de meeste gemeenten ingegeven door de bezuinigingen die hiermee gerealiseerd kunnen worden, maar past volgens de visie van het college ook beter bij de faciliterende rol die de gemeente zou moeten innemen bij de ondersteuning van kwetsbare inwoners. Uiteraard is daarbij aandacht voor de risico's. We willen pas overgaan tot een versobering als er een alternatief is ontwikkeld voor de taken die nodig blijven. Met de belangrijke kanttekening dat we daarbij vooral kijken naar de achterliggende bedoeling van de eenvoudige huishoudelijke ondersteuning en niet naar de werkzaamheden an sich. Zo kunnen taken als boodschappen doen, opruimen en onderhoud van de tuin worden vervangen door meer ondersteuning en coördinatie van vrijwillige inzet. En op verschillende plaatsen in het land worden taken als wassen, strijken en bedden verschonen inmiddels georganiseerd in een algemene voorziening, al dan niet overgelaten aan de commerciële markt. Zelfs de schoonmaak van primaire vertrekken en sanitair kan zonder sociale risico s worden overgelaten aan de markt (maar dat zien veel gemeenten als een wezenlijke verandering van hun maatschappelijke rol). Elk van deze alternatieven brengt natuurlijk wel weer nieuwe kosten met zich mee en vergt nog de nodige beleidsontwikkeling voordat ze zijn gerealiseerd. Kanteling De eerste bezuiniging wordt nu al gerealiseerd met een meer scherpe toegang tot de maatwerkvoorzieningen als gevolg van de kanteling in de nieuwe Wmo Vanuit de doelstellingen die de nieuwe wet hanteert, zijn we ook tot nieuwe beleidsregels gekomen ten aanzien van de ondersteuning in het huishouden. Het gewenste resultaat van eventuele maatschappelijke ondersteuning is niet langer een schoon huis maar een gestructureerd huishouden. Hoewel deze beleidsregels in Westfries verband zijn afgestemd, verschilt de concrete vertaling daarvan nog wel per gemeente. Alleen de gemeente Koggenland zoekt in haar uitvoeringsbeleid expliciet en ambitieus naar de grenzen van deze kanteling door alle HH-dossiers te herindiceren en daarbij waar mogelijk te verwijzen naar informele ondersteuning of het aanbod op de markt. In Opmeer is deze kanteling feitelijk al enkele jaren geleden ingezet. Hierdoor zijn de uitgaven voor de huishoudelijke hulp (in natura) gedaald van in 2012 naar in Het is dan ook de verwachting dat de taakstelling voor volgend jaar van (10% op begroting van ) grotendeels kan worden gehaald door vanuit bestaande beleid scherper te indiceren. Zo zijn 125 van de 197 uitstaande beschikkingen voor huishoudelijke hulp op 1 januari jl. afgegeven voor 3 uur of meer per week. We verwachten dat veel van deze voorzieningen bij herindicatie kunnen worden terug gebracht naar minder uren door in het gesprek met de cliënt scherper te kijken naar de ondersteuningsmogelijkheden die er zijn in de eigen informele omgeving.

4 Innovatie Deze kanteling naar een resultaatgerichte toegang kan verder worden verfijnd als we ook in de inkoop actief gaan sturen op een innovatie van de dienstverlening. Zo is er in West-Friesland bestuurlijk een breed draagvlak voor het zoeken van slimme combinaties tussen de begeleidingstaken die gericht zijn op huishoudelijke ondersteuning en de begeleidingstaken die vanaf 1 januari zijn overgekomen vanuit de Awbz. Volgens de aanbieders bestaat hier nog al eens overlap in werkzaamheden bij dezelfde cliënt of gezin. Het elimineren van deze overlap levert uiteraard een bezuiniging op. We zullen echter nog wel het nodige marktonderzoek moeten doen om precies te achterhalen waar deze winst valt te halen. Daar waar onze huidige aanbieders nu al met voorbeelden komen, willen we ze al wel mogelijkheden bieden om met een slimmer aanbod te komen in de nieuwe aanbesteding voor Behalve een slimmer aanbod om overlap in werkzaamheden te voorkomen, zijn aanbieders ook in staat om hun aanbod van begeleiding te innoveren tot betere vormen van zorg. Dit vergt echter wel een actieve rol van de gemeenten als opdrachtgever. Hiervoor zijn inmiddels al enkele projecten in voorbereiding en dit zal tevens meer aandacht gaan krijgen in de reguliere beleidsvoering. Hoe kunnen cliënten en hun omgeving er bijvoorbeeld toe worden aangezet om ondanks hun (toenemende) beperkingen toch meer zelfredzamer te worden in hun huishouden? Deze vraag zal onderdeel worden van een aanbestedingsagenda op de meer langere termijn. Rolopvatting Ten slotte kan er ook op systeemniveau worden gekeken naar het vraagstuk van een andere en betere inrichting van de huishoudelijke ondersteuning. In de visie van het college ligt de regie daarop niet vanzelfsprekend bij de gemeente zelf. Vanuit haar wettelijke taken heeft de gemeente weliswaar een verantwoordelijkheid in de effectieve inzet van maatschappelijke ondersteuning waaronder ook de huishoudelijke hulp, maar de rol die zij daarbij inzet, kan zich beperken tot warme doorverwijzing naar de bijstand (bij eenvoudige werkzaamheden) en een resultaatgerichte sturing van aanbieders. Er zijn inmiddels gemeenten die voor zichzelf geen rol meer zien weg gelegd bij de eenvoudige hulp bij het huishouden en deze zodanig versoberen dat het praktisch wordt afgeschaft als Wmovoorziening. De schoonmaak van primaire vertrekken en sanitair wordt dan overgelaten aan de markt. Voor veel andere gemeenten gaat dit een brug te ver omdat er nog steeds specifieke doelgroepen zijn die hiervoor te kwetsbaar worden geacht. Zij zien voor zichzelf in elk geval een taak in het faciliteren van kwetsbare inwoners (bijvoorbeeld ouderen) die best in staat zijn om zelf een huishoudelijke hulp in te schakelen, maar daar tegenop zien omdat ze het niet gewend zijn of te duur vinden. In die gevallen is de inzet van hulp in natura echter niet noodzakelijk om als gemeente toch ondersteuning te bieden. Het WIJkteam kan bijvoorbeeld bemiddelen bij een (speciaal daarvoor geselecteerd) schoonmaakbedrijf of zorginstelling. Daarnaast kan de gemeente aan bepaalde doelgroepen bijzondere bijstand verlenen voor de inzet van hulp bij het huishouden. Het Wmo-onderzoek door het WIJkteam kan daarbij als toegang fungeren.

5 Een gemeente die voor zichzelf slechts een faciliterende rol ziet weg gelegd bij de hulp in het huishouden maar toch nog vinger aan de pols wil houden bij de inzet daarvan, kan kiezen voor een resultaatgerichte inkoop van deze dienstverlening. De inhoudelijke beoordeling van de ondersteuning komt dan veel meer te liggen bij de professionals die bij de aanbieders werkzaam zijn. De verantwoordelijkheid voor de inzet van uren inclusief het financiële risico dat daarbij hoort, verschuift dan ook naar deze instellingen. Voorbeelden De gemeente Amsterdam indiceert de hulp bij het huishouden vanaf 1 januari niet meer in aantal uren maar op drie verschillende resultaten: een schoon en leefbaar huis, thuis zorgen voor kinderen en boodschappen & maaltijden. Dit betekent dat de aanbieders in samenspraak met de cliënt de verantwoordelijkheid nemen voor het bereiken van dit resultaat, ongeacht het aantal uren dat daarvoor moet worden ingezet. De gemeenten in Noordoost- en Noordwest Friesland hebben dit jaar op soortgelijke wijze alle reguliere Wmo-begeleiding aanbesteed. Deze begeleiding is geclusterd in twee resultaatgefinancierde bouwstenen, één gericht op de zelfredzaamheid van cliënten en de ander op de begeleiding bij participatie. De hulp in het huishouden wordt vooralsnog op de oude wijze gefinancierd. Wel hebben bijna alle gemeenten in deze regio s de oude HH1 afgeschaft voor zover het geen meervoudige problematiek betreft met een indicatie groter dan drie uren. In bijzondere gevallen kunnen bewoners nog aanspraak maken op een financieel vangnet vanuit de bijzondere bijstand. De gemeente Oosterhout heeft de eenvoudige hulp huishouden (HH1) afgeschaft om de beschikbare middelen zo helemaal in te kunnen zetten voor de ondersteuning van mensen die niet meer in staat zijn om dergelijke hulp zelf te organiseren of te betalen. Dit betekent dat er vanuit de Wmo-begeleiding speciale aandacht is voor regie in het huishouden en dat inwoners met een inkomen rond 125% van het minimum een beroep kunnen doen op de bijzondere bijstand op grond van de Participatiewet. De gemeente Apeldoorn en haar buurgemeenten hebben de hulp bij het huishouden vanaf dit jaar integraal opgenomen in de aanbesteding van de Wmo-begeleiding. Ook daarin is gekozen voor een resultaatgerichte indeling van enkele bouwstenen: coördinatie ondersteuningsplan, wonen, hulpverlening en schoonmaakhulp. Elk gemeente gaat vervolgens wel verschillend om met de toegang tot deze bouwstenen. De gemeente Olst- Wijhe heeft bijvoorbeeld de HH1 afgeschaft, maar zet nog wel een regie-ondersteuner om mensen op weg te helpen bij andere vormen van informele en formele ondersteuning.

6 In veel Friese gemeenten wordt op vergelijkbare wijze al jaren gebruik gemaakt van zogenaamde omtinkers. Ooit was dit een maatschappelijk initiatief waarin vrijwilligers meedenken met inwoners om hulpvragen om te zetten in passende oplossingen waarin buurtgenoten of instellingen kunnen voorzien. Inmiddels hebben veel gemeenten deze werkwijze geïncorporeerde in hun gebiedsteams, ieder op verschillende wijze. In de gemeente Boarnsterhim heten ze meitinkers en in de gemeente Tytsjerksteradiel regelen ze bijvoorbeeld ook de inzet van een boodschappen, maaltijd- en wasservice. Dergelijke vormen van collectieve ondersteuning worden op steeds meer plaatsen in Nederland vanuit de markt aangeboden en/of door gemeenten georganiseerd. Zo heeft de gemeente Haren samen met twee instellingen een was- en strijkservice voor en door Wmocliënten opgezet. Inwoners met een HH-indicatie kunnen daar tegen een vergoeding van 15 per maand gebruik van maken. Het concept van de regie-ondersteuner of omtinker kent in het land allerlei verschillende varianten, zoals bijvoorbeeld de ideeënmakelaar van de gemeente Zwolle of de dorpscoaches van de gemeente Ten boer. Andere gemeenten kiezen er juist voor om te investeren in steunpunten en dergelijke voor mantelzorgers en zorgvrijwilligers. Daarin lijkt het vaak essentieel om ook fysieke punten in de wijken en dorpen te faciliteren waarin inwoners en hun (potentiële) hulpbronnen kunnen samenkomen. De gemeente Groningen probeert daarom alle informele netwerken en formele eerstelijnshulp vanuit de 13 steunen informatiepunten (Stip) te organiseren. Inmiddels zijn er steeds meer burgers die zich verenigen in een dorps- of zorgcoöperatie om met elkaar diensten te ontwikkelen voor het verzorgen van hun buurt of kwetsbare mede-bewoners. Zo biedt de zorgcoöperatie Hoogeloon de ouderen in het dorp haar hulp aan bij het bemiddelen naar formele hulp of bij de inzet van eenvoudige hulp in en rond het huis door vrijwilligers. Er zijn gemeenten die dergelijke coöperaties actief ondersteunen of zelfs al taken maatschappelijk aanbesteden. Daarnaast ontstaan er ook online allerlei initiatieven van particulieren, organisaties en gemeenten om mensen met een hulpvraag op directe of indirecte manier te ondersteunen. Met name de sociale marktplaatsen waar hulpvraag en aanbod elkaar kunnen vinden, zijn sterk in opkomst. Eén van de meest succesvolle en inspirerende voorbeelden daarin is de website van de gemeente Haarlem dat zich vooral richt op hele concrete klusjes die mensen eenmalig of structureel voor elkaar willen doen. In de publicatie Gemeente en gemeenschap vindt u een uitgebreide toelichting op een aantal van deze en andere voorbeelden: