provincie groningen Leven in het LandeLijk gebied

Transcriptie

1 provincie groningen Leven in het LandeLijk gebied Programma LandeLijk gebied groningen

2 Leven in het landelijk gebied Programma Landelijk Gebied Groningen

3 Voorwoord We zijn weer aan de slag in het landelijk gebied. In 2012 staken we de schop in de grond in Ellersinghuizerveld, Dannemeer en Grootegastermolenpolder. Ook in deze economisch moeilijke tijden is het belangrijk om in de groene infrastructuur natuur en landschap te investeren. Hoofdopgaaf is het compleet maken van de Ecologische Hoofdstructuur. Vol energie willen we de komende jaren meters maken of beter gezegd, hectares. We hebben ervoor gekozen om dit nieuwe Programma Landelijk Gebied te laten lopen tot en met Dan evalueren Rijk en provincies de afspraken in het Natuurakkoord. Het is mijn ambitie om op dat moment hectare nieuwe natuur te hebben ingericht. Als dat lukt, kunnen we de EHS in de periode tot 2021 ook daadwerkelijk afronden. Dan hebben we een robuuste natuurinfrastructuur waarbij natuurgebieden voor zowel dier als mens goed met elkaar zijn verbonden en waar iedereen van kan genieten. We gaan voor natuur die tegen een stootje kan. Verder is het onze plicht de Groningse natuur en het landschap mooi, toegankelijk en vitaal te houden. Dat vraagt steeds onze zorg en rentmeesterschap. Natuur en landschap zijnvan belang voor de ecologie, de biodiversiteit, de leefbaarheid en de economie. In dit programma leggen we een koppeling met recreatie en toerisme, ondernemerschap, water, landbouw en economie; al die zaken waar wij als provincie mee te maken hebben. Natuurbeleid en (landschaps)beheer kosten geld. De discussies over de verdeling van beschikbare beheergelden met het Rijk en tussen de provincies onderling lopen nog, vooral waar het de periode na 2014 betreft. Wij willen, met de andere verantwoordelijke partijen, zo snel mogelijk zekerheid bieden aan onze partners in het veld. Het Rijk heeft ook diverse taken zónder middelen losgelaten. Als gevolg daarvan hebben we scherpe, pijnlijke keuzes moeten maken. Samen met direct betrokkenen en belanghebbenden moeten we creatief en innovatief zijn, bijvoorbeeld voor het Nationaal Landschap Middag Humsterland en het Nationaal Park Lauwersmeer. Krachtenbundeling met alle partijen in het landelijk gebied is de enige manier om tot een vitaal platteland te komen. Ook vanuit Europa wordt dat gestimuleerd, via budgetten voor lokale ontwikkeling door en voor de plattelandsgemeenschap. We hebben een goede traditie in samenwerking met de landbouw. Op basis van wederzijds belang bouwen we die samenwerking verder uit. De ambitie is om ook burgers en ondernemers nadrukkelijker bij landschap, recreatie, klimaatverandering, natuurontwikkeling en beheer te betrekken. We zien een groeiend ondernemerschap. Veel boeren nemen hier het voortouw in. Inspirerend is bijvoorbeeld de coöperatie i.o. in het Westerkwartier, waarin boeren en Staatsbosbeheer samenwerken. Dat past heel goed bij ons motto: de natuur is van ons allemaal! Henk Staghouwer 2

4 Inhoudsopgave 1 Aan de slag Provinciaal meerjarenprogramma Inleiding Wat doet het programma Leeswijzer Organisatie Samen aan zet Programmatisch werken Vaststelling programma en begroting Monitoring en rapportage Wat willen we bereiken Leven in het landelijk gebied Landbouw Beleid Ambities en instrumenten Natuur Beleid Ambities en instrumenten Water Beleid Ambities en instrumenten Landschap Beleid Ambities en instrumenten Sociaal Economische Vitalisering Beleid Ambities en instrumenten Krimp Beleid Ambities en instrumenten Recreatie en toerisme Beleid Ambities en instrumenten Cultuur en evenementen Beleid cultuur Ambities cultuur Beleid evenementen Ambities evenementen Bodem Beleid Ambities en instrumenten Financiering Financiering Grond voor grond Flexibel programmeren Europese plattelandsontwikkelingsprogramma Investeringsopgave EHS Kader voor subsidies en overeenkomsten Inleiding Algemene voorwaarden subsidies Algemeen Aanpassing kader voor subsidies gedurende de planperiode Landbouw Innovatieve kwaliteitssprong Structuurverbetering grondgebonden landbouw Regelingen flankerend beleid

5 5.4 Natuur Verwerving en functieverandering Inrichting natuurgebieden Beheer Investeringen natuur- en milieukwaliteit Organisaties Water Verdroging Kaderrichtlijn Water Landschap Inrichting en beheer landschap Karakteristiek Landschap (knelpunten landschap) Sociaal Economische Vitalisering (SEV) Recreatie en toerisme Cultuur en evenementen Bijlagen Bijlage 1 Bijlage 2 Bijlage 3 Bijlage 4 Bijlage 5 Bijlage 6 Bijlage 7 Bijlage 8 Bijlage 9 Overzicht gebiedscommissies Kaart Europese verplichtingen in de EHS Prioritering inrichting en verwerving nieuwe natuur Restant opgave TOP-gebieden KRW-synergieprojecten Kaart landschapsstructuur Werkprogramma EHS Zuidlaardermeer - Midden-Groningen Instrumenten Vervallen rijkstaken 4

6 1 Aan de slag 1.1 Provinciaal meerjarenprogramma Inleiding Voor u ligt het Provinciaal Meerjaren Programma Landelijk Gebied (PLG2) van de provincie Groningen voor de periode Hierin worden de doelen beschreven die de provincie samen met partners in het landelijk gebied wil realiseren. Dit programma is opvolger van het PLG , dat door voortijdige beëindiging van de bestuursovereenkomst Investeringsbudget Landelijk Gebied en het afsluiten van het Natuurakkoord komt te vervallen. Het Rijk heeft een fors aantal taken, waar in de bestuursovereenkomst afspraken over waren gemaakt, afgestoten. Het gaat om taken op het gebied van onder andere landbouwstructuurversterking, recreatieve routes voor varen, fietsen en wandelen, Nationale Landschappen en Nationale Parken. De decentralisatie van taken van het Rijk naar de provincie gaat gepaard met een ingrijpende bezuiniging. Dat vraagt om ingrijpende maatregelen en keuzes. De decentralisatie van natuur is aanleiding voor (her)formulering van ons natuur en landschapsbeleid. Dit heeft zijn weerslag gekregen in onze beleidsnota Natuur Groen Groningen Kern van ons beleid is dat we met bescherming, optimaal beheer en ontwikkeling van natuur en landschap de kwaliteiten en meerwaarde voor een leefbaar Groningen kunnen waarborgen. Ondanks de beperkt beschikbare middelen, houden we de ambities hoog. Met creativiteit, samenwerking en prioritering in de tijd willen wij die ambities verwezenlijken. Zowel over het beleid als de keuzes in de uitvoering voeren wij, net als voorheen, overleg met partijen in het landelijk gebied. Een aantal van hen heeft met het Groenmanifest een voorzet voor het nieuwe beleid gegeven. De provincie heeft dit manifest als uitgangspunt voor de formulering van haar beleid genomen. In het PLG2 geven we aan welke taken wij als overheidstaken beschouwen en met welke ambitie wij ze voortzetten. De doelen voor het landelijk gebied zijn breed. Het PLG2 bestrijkt hiervan slechts een deel. We hebben ervoor gekozen het PLG2, net als het PLG , een brede opzet te geven. Sommige elementen hebben we weggelaten, andere zijn toegevoegd. Het is een samenhangend geheel gebleven: de sterk met elkaar samenhangende doelen en instrumenten zijn in één programma beschreven. Centraal thema in het programma is leven in het landelijk gebied. Sommige daarmee verbonden thema s worden volledig door het PLG2 ingevuld. Naast het PLG bestaan andere programma s (programma bevolkingsdaling, economisch actieprogramma) In het PLG2 gaan we in op de samenhang met deze programma's. Vanuit het PLG wordt geen aanspraak gedaan op budgetten, die begrotingstechnisch geen onderdeel van het PLG zijn. Het is aan de provincie om te zorgen voor een goede interne afstemming, zodanig dat de subsidieaanvrager geen belemmeringen ondervindt. Het is daarbij onze ambitie om bureaucratie en administratieve lasten zoveel mogelijk te beperken. 5

7 Hoeksmeer een walhalla voor vogels De afgelopen jaren hebben een mooie krachtenbundeling van partijen in het landelijk gebied te zien gegeven. De traditie van goede samenwerking tussen landbouw en natuurorganisaties willen we voortzetten. Er zijn al grote stappen gemaakt in bijvoorbeeld Westerwolde of de omgeving van Haren. Door opgaven voor waterbeheer, landbouw, recreatie en natuur en landschap te combineren, ontstaat een leefbaar en vitaal platteland. In de nieuwe programmaperiode gaan we hier graag mee verder Wat doet het programma In het PLG stellen we de programmakaders voor het landelijk gebied vast in termen van doelen, prestaties, middelen en werkwijze Het programma richt zich op de volgende thema s: Behoud en ontwikkeling van natuur en landschap Stimulering verduurzaming van landbouw Versterking van de sociaal economische vitaliteit van het landelijk gebied Afstemming van de waterhuishouding op de diverse functies Op basis van deze thema s voeren wij de regie over de uitvoering van het PLG2. In grote lijnen zetten we de programmatische aanpak voort die we ook bij het PLG hanteerden, zij het met minder middelen. De programmatische aanpak betekent dat concrete resultaten zoveel mogelijk vanuit de doelen worden geformuleerd. De programmatische aanpak betekent dat projecten die binnen de doelen van het programma passen, in principe voor financiering in aanmerking komen. In hoofdstuk 5 'kader voor subsidies en overeenkomsten' wordt dat toegelicht. 6

8 1.1.3 Leeswijzer Hoofdstuk 2 gaat in op de wijze waarop wij samen met gebiedspartners onze doelen en prestaties in het landelijk gebied willen realiseren. Ook komen de programmavaststelling en de begroting in dit hoofdstuk aan de orde. De ambities die we nastreven staan beschreven in hoofdstuk 3. Onze ambities ten aanzien van Leven in het landelijk gebeid dragen bij aan Leefbaarheid, één van de drie speerpunten van het college. De financiële opbouw van dit programma is beschreven in hoofdstuk 4. Hoofdstuk 5 gaat in op de voorwaarden waaronder projecten voor subsidie in aanmerking komen. Zomerfair in de slingertuin van boerderij Hermans Dijkstra in Midwolda 7

9 2 Organisatie 2.1 Samen aan zet Om de uitvoeringsopgaven en programmadoelen voor de periode te realiseren, hebben wij onze gebiedspartners nodig. Goede afspraken over werkwijze, prioritering en financiering zijn daarbij van groot belang. Wij streven naar een integrale aanpak van onze opgaven en die van onze gebiedspartners. Samen werken, gedeelde ambities In de beleidsnota Natuur Groen Groningen zijn onze ambities voor natuur en landschap verwoord. In het PLG2 voegen wij onze ambities voor een vitaal landelijk gebied en sociale samenhang daar aan toe. Wij stimuleren vernieuwing en verbreding van de landbouw, met extra aandacht voor innovatieve kwaliteitsprongen. De fysieke opgaven die we in het landelijk gebied willen realiseren, zijn groot, complex en staan onder tijdsdruk vanuit Europa. Denk aan de afronding van de EHS. Daar waar grondruil, grondverwerving en functieverandering aan de orde komen, ontwikkelen we samen met gebiedspartners een plan. Zo waarborgen we dat meerdere doelen integraal worden aangepakt. Gezamenlijk planvoorbereiding in het provinciehuis Voor dergelijke opgaven hebben we goede ervaringen met gebiedscommissies, ook wel land of herinrichtingscommissies genoemd. Hun opdracht is doorgaans om een integraal en gedragen plan te ontwikkelen en tot uitvoering te brengen. Deze werkwijze zetten wij voort. In het licht van de decentralisatie en de bezuinigingen worden opdrachten op basis van maatwerk geherformuleerd en 8

10 geprioriteerd. Klassieke landinrichtingsprojecten van voor de inwerkingtreding van de Wilg (Wet inrichting landelijk gebied) ronden wij af. Om kennis uit het gebied optimaal te benutten en om draagvlak te verkrijgen, blijven wij vertegenwoordigers uit het gebied betrekken bij planvorming. Per gebied en afhankelijk van de opgave en de fase waarin deze zich bevindt, bekijken wij in welke vorm dit het beste kan. In het ene gebied is dat met een gebiedscommissie; in het andere met een stuurgroep en een ambtelijke voorbereidingsgroep. Gebiedscommissies adviseren Gedeputeerde Staten. In de opdracht die zij krijgen, staan de opgaven en tijdslimiet beschreven. Daarnaast krijgen zij de opdracht om externe middelen te genereren voor de uitvoering van het integrale plan. In bijlage 1 is een overzicht van gebiedscommissies te vinden. Bij planontwikkeling vanuit het gebied vormt de herijkte EHS, die samen met gebiedspartners is opgesteld, het uitgangspunt. 2.2 Programmatisch werken In de meerjarige programmatische aanpak worden concrete resultaten zoveel mogelijk vanuit de doelen geformuleerd. Resultaten worden bijgehouden. Als resultaten of omstandigheden daar aanleiding toe geven, is tussentijds schuiven van doelen mogelijk. Ook omdat zogenaamde jaarschijven verdwijnen, is de flexibiliteit groter. Die flexibiliteit willen we eveneens inbouwen in de wijze waarop wij het omvangrijke EHS project uitvoeren. Dit project bestaat uit diverse deelprojecten in verschillende regio s. De ambitie is om de gehele EHS in 2021 te voltooien op basis van vrijwillige medewerking van grondeigenaren. Samen met de partners stellen we prioriteiten aan de hand van de inhoud. In de praktijk doen zich voortdurend veelal onvoorziene kansen en knelpunten voor. Voor de realisering van de EHS zoeken wij zoveel mogelijk naar synergie met bijvoorbeeld het Waddenbeleid, Europees beleid en de inzet van allerlei fondsen. Op nieuwe financierings en verwervingskansen moet snel kunnen worden ingespeeld. Ook moet het mogelijk zijn om deelprojecten on hold te zetten. De programmering van de EHS is inhoudelijk gemotiveerd, maar de werkwijze is zo flexibel als de werkelijkheid van ons vraagt. Evenals in het vorige programma, reserveren we een apart budget voor de proceskosten. Hieruit worden onder andere de bijdrage aan het IPO, vooronderzoek voor de te nemen inrichtingsmaatregelen, communicatie en extra inhuur DLG gefinancierd. 2.3 Vaststelling programma en begroting Provinciale Staten van Groningen stellen het PLG2 vast voor de looptijd van 2013 tot en met Bij de vaststelling van de programmabegroting en tussentijdse wijzingen heeft Provinciale Staten heeft het recht om provinciale middelen anders in te zetten. Ook voor de inzet van provinciale middelen binnen het PLG2 betekent dit dat jaarlijks goedkeuring van Provinciale Staten nodig is. Het PLG2 is gebaseerd op vastgesteld beleid. Regel is dat projecten daar door Gedeputeerde Staten aan worden getoetst. Jaarlijks rapporteren Gedeputeerde Staten separaat aan Provinciale Staten over de voortgang van de uitvoering. De jaarlijkse rapportage gaat vergezeld van een toelichting, waarin eventuele politiek bestuurlijk relevante punten worden voorgelegd en waarin een doorkijk wordt gegeven naar de resterende programmaperiode. Als daar aanleiding toe is, kunnen Gedeputeerde Staten voorstellen voor bijstelling van het PLG2 doen. De separate rapportage vervangt niet de verantwoording die onderdeel is van de begrotingscyclus. 9

11 De interne organisatie van de provincie is erop gericht zoveel mogelijk ondersteunend te zijn aan een vlotte uitvoering. Het is onze ambitie om integrale projecten vlot tot uitvoering te brengen, door het totaal aan regels, procedures en afzonderlijke budgetten zoveel mogelijk op elkaar af te stemmen. 2.4 Monitoring en rapportage Voor een goed verloop van de uitvoering van het PLG2, wordt jaarlijks de voortgang gemonitord en verantwoording afgelegd. Gedeputeerde Staten zijn verantwoordelijk voor de rapportages. Naast de verantwoording richting Provinciale Staten, wordt verantwoording richting Brussel afgelegd. In 2016 vindt landelijk een evaluatie plaats van de voortgang en beschikbaarheid van middelen voor het landelijk gebied. De Tweede Kamer maakt dan een afweging over de verdeling van benodigde middelen voor de periode De planning en bewaking van de financiële en beleidsmatige voortgang van het PLG2 is verankerd in de provinciale planning en controlcyclus. Deze cyclus bestaat uit het Koersverhaal, Voorjaarsnota, Begroting, Najaarsnota en Jaarrekening. Gedeputeerden Staten nemen de uitvoering ter hand en leggen jaarlijks verantwoording af aan Provinciale Staten. Het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) is het verplichte kader waarbinnen de provinciale cyclus en de bijbehorende documenten vorm krijgen. We leggen de prestaties en budgetten vast op productniveau. Flexibiliteit en consistentie zijn hiermee gewaarborgd. 10

12 3 Wat willen we bereiken 3.1 Leven in het landelijk gebied Het College heeft voor de huidige collegeperiode drie speerpunten van beleid gekozen en wil daar resultaatgericht mee aan de slag. De speerpunten zijn werk, energie en leefbaarheid in ruime zin. Het Programma Landelijk Gebied draagt aan deze hoofddoelen bij, waarbij het accent ligt op leefbaarheid in ruime zin: voor mens, plant en dier. Het centrale thema in het PLG2 is Leven in het landelijk gebied. De provincie kiest voor samenhangend beleid voor het landelijk gebied. Door integraliteit in denken en doen te bevorderen, vergroten we de kansen om doelen en belangen met elkaar te verbinden. Zo zijn recreatie en toerisme gebaat bij de afstemming tussen ontwikkeling van natuurgebieden en de toegankelijkheid en het beheer daarvan. Kwaliteit van het landschap is van belang voor het gevoel van verbondenheid met en herkenning van de identiteit van de streek. Met versterking van de landschappelijke structuur investeren we in een plezierige leefomgeving en de toeristisch recreatieve waarde van een gebied. Een bloeiende toeristische sector vangt vervolgens een deel van de teruglopende werkgelegenheid in de landbouwsector op. Westerwolde is een mooi voorbeeld van hoe een integrale aanpak bijdraagt aan een leefbaar landelijk gebied. Water is de blauwe draad tussen diverse functies. De waterschappen hebben belangrijke taken en doelen rond kwaliteit en kwantiteit van waterbeheer. Samen met de provincie zijn zij verantwoordelijk voor de uitvoering van de Kaderrichtlijn Water. De wateroverlast van 1998 en 2011 maken duidelijk hoe belangrijk het is om zowel technische als meer natuurlijke methodes voor afvoer of retentie van water in te zetten. Dat geldt ook voor situaties van extreme droogte. Door goed samenspel en een doordachte inrichting worden belangen van waterveiligheid, waterkwaliteit, landbouw en natuur gekoppeld en ontstaat synergie. De vitaliteit van het landelijk gebied heeft voortdurend onze aandacht. De laatste jaren is extra aandacht uitgegaan naar regio s met een sterk krimpende bevolkingsomvang. Wij willen blijven investeren in de vitaliteit van het gehele landelijk gebied. In de PLG periode is op basis van een bottom up aanpak inhoud gegeven aan het thema Sociaal Economische Vitalisering (LEADER). Deze aanpak past bij de samenwerking die wij in de regio zoeken en maakt het bovendien mogelijk om de inzet van regionale overheden met Europees geld te verdubbelen. In 2013 wordt bepaald of deze werkwijze wordt voortgezet of dat op een andere manier vorm en inhoud wordt gegeven aan een vitaal platteland. Wat blijft, is de wens om mensen en zaken aan elkaar te verbinden. De betrokkenheid van bewoners bij hun dorp en hun omgeving, door vormen van burgerparticipatie in bijvoorbeeld landschapsonderhoud, is zeer waardevol. De provincie is verantwoordelijk en heeft ambities op diverse terreinen die het leven in het landelijk gebied raken. Om daar uitvoering aan te kunnen geven, hebben overheden en maatschappelijke partners elkaar hard nodig. Dat begint bij het maken van plannen en loopt door tot ver in de uitvoering daarvan. De provincie is daarom zeer ingenomen met initiatieven als het Groenmanifest en de samenwerking die we hebben gevonden in het Provinciaal Netwerk Landelijk Gebied. 11

13 3.2 Landbouw Beleid Groningen en landbouw horen bij elkaar. Als provincie willen wij bijdragen aan een innovatieve, duurzame ontwikkeling van de sector. De landbouw heeft hier toekomst dankzij uitstekende gronden, de goede bedrijfsstructuur en interactie tussen primaire bedrijven, verwerkende industrie en kennisinstituten in de regio. Landbouw vormt een onderdeel van de speerpuntsector Biobased Economy/Agribusiness. Vanwege het belang van de landbouw als economische sector zijn de doelstellingen omtrent de verduurzamening ook opgenomen in het Economisch Actieprogramma Groningen (EAG). Maatschappelijke ontwikkelingen vragen om verhoogde aandacht voor verduurzaming, dierenwelzijn en de invloed op de volksgezondheid. In dialoog met de landbouw verkennen wij de mogelijkheden voor innovatieve kwaliteitssprongen richting duurzaamheid, bijvoorbeeld waar het de interactie met biodiversiteit, bodem en milieukwaliteit, beheer van natuurwaarden en de relatie met natuurgebieden betreft. In de afgelopen decennia hebben overheden en particulieren fors geïnvesteerd in versterking van de fysieke landbouwstructuur. Daardoor is de landbouwstructuur nu over het algemeen op het gewenste niveau. Het Rijk trekt zich terug op dit thema en zet in op inkomenssteun in combinatie met verduurzaming (GLB). In het verlengde van de vergroeningsambitie van Europa zal een deel beschikbaar komen voor milieuvriendelijker produceren, met oog voor dierenwelzijn en beheer van natuur en landschap. Wij zien de rol van de overheid vooral als kaderstellend in de ruimtelijke sfeer en stimulerend waar het innovaties en verduurzaming betreft. Wij willen de landbouw faciliteren bij modernisering en verduurzaming, zodanig dat ontwikkelingen zich goed in het landschap laten inpassen. Vakmanschap 12

14 3.2.2 Ambities en instrumenten Binnen het PLG2 zet de provincie in op intensieve samenwerking met de landbouw bij het realiseren van publieke doelen, zoals verbetering van de waterkwaliteit en natuurbeheer. In het kader van leefbaarheid en een vitaal platteland worden ook economische en kennisprojecten gestimuleerd. De invulling hiervan is terug te vinden in paragraaf 3.6 Sociaal Economische Vitalisering. De provincie hecht aan functionele samenhang in het landelijk gebied. Betrokkenheid van de burger hoort daarbij. Als onderdeel van een integrale gebiedsaanpak investeren wij in verbetering van de landbouwstructuur. Daarbij worden verschillende doelen natuur, water, landbouw gelijktijdig bediend. Agrarisch natuur en landschapsbeheer zien we als een belangrijke aanvulling op de EHS. Als uitvloeisel van het Natuurakkoord draagt het Rijk vooralsnog de verantwoordelijkheid voor agrarisch natuur en landschapsbeheer buiten de EHS. Innovatieve kwaliteitssprongen verduurzaming landbouw De provincie maakt zich sterk voor innovatie en duurzaamheid in de land en tuinbouw in Groningen. Het PLG2 subsidieert op projectbasis activiteiten die zich richten op verduurzaming. In de Landbouwagenda hebben wij een aantal themalijnen aangegeven waarbinnen wij die verduurzaming willen realiseren. De belangrijkste is de ontwikkeling van een Agrodeal Noord Nederland: overheid en bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties en onderwijs en onderzoeksinstellingen werken samen aan innovatieve, duurzame ontwikkeling van de gehele keten. Ook de specifieke verduurzaming en versterking van de primaire sector zijn belangrijke speerpunten voor het beleid in de komende jaren. In een dialoog met de landbouw wordt gewerkt aan een visie voor deze sector, die naar verwachting in verder wordt uitgewerkt in een herziene versie van de Landbouwagenda. Versterking van de biologische sector krijgt extra aandacht de komende jaren, op grond van de belangrijke plaats die biologische landbouw bij verdere verduurzaming inneemt. De Agro agenda en de uitgewerkte visie voor de sector vormen de basis voor concrete, tastbare projecten, waarin de verduurzaming van de landbouw in Groningen ook daadwerkelijk zichtbaar wordt, zoals pilot projecten, implementatie van innovatieve ideeën op veldschaal etc. Aanvullend hierop worden regelmatig projecten gestart, die bedoeld zijn ter voorbereiding van deze concrete projecten. Te denken valt dan aan onderzoeken op kleinere schaal en haalbaarheidsstudies, waarbij al wel zicht is op uitvoering, maar waar nog een extra tussenstap noodzakelijk is. Kavelruil Eén van de traditionele instrumenten die wij blijven inzetten, is de regeling vrijwillige kavelruil. Kleinschalige initiatieven van onderaf die binnen deze regeling passen, worden toegekend. Op deze manier blijven wij kavelruil faciliteren, echter zonder dit actief aan te jagen ten behoeve van sectorale landbouwdoelstellingen. Actief aanjagen van kavelruil (door middel van een kavelruilcoördinator) doen wij alleen wanneer publieke doelen als natuur, water en landschap daarmee gediend kunnen worden. 3.3 Natuur Beleid Natuur in de zin van behoud, ontwikkeling en bijdragen aan internationale biodiversiteitdoelen is één van kerntaken van de provincie. Totstandkoming van een leefbaar landelijk gebied voor mens, plant en dier is één van de hoofdopgaven in het PLG2. Wij streven daarbij naar natuur en landschap 13

15 waar iedereen van kan genieten met respect voor de omgeving. Natuur en landschap liggen in elkaars verlengde. In paragraaf 3.5 formuleren wij onze ambities met betrekking tot landschap. Met het realiseren van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) richten wij een deel van ons landelijk gebied Figuur 1 Herijkte EHS 14

16 voor mens, plant en dier in. De EHS is een stelsel van grote aaneengesloten natuurgebieden, dat aansluit op natuurgebieden buiten onze provincie. De aaneengesloten water en moerasgebieden rond de zuidzijde van de stad Groningen, het Leekstermeergebied, Zuidlaardermeergebied en Midden Groningen, maar ook Westerwolde, het Dwarsdiep, Reitdiep, de Waddenzee en het Eems Dollardestuarium zijn belangrijke onderdelen. Figuur 1 geeft de ligging van de herijkte EHS weer, die we op basis van het Groenmanifest samen met de gebiedspartners hebben vastgesteld. De begrenzing van de robuuste verbindingszones vindt in 2013 plaats. Mede dankzij de EHS ontstaat een aantrekkelijke woon en werkomgeving. Een aantrekkelijk landschap biedt plaats aan recreatie en toeristische initiatieven rond de EHS. Beheer en onderhoud van voorzieningen worden deels verzorgd door werknemers van Sociale Werkvoorziening. De bedrijfsvoering in de landbouw wordt verbeterd en verbreed door herverdeling van grond en deelname aan natuurbeheer. De realisatie van de EHS geeft zo een flinke impuls aan een vitaal platteland en de leefbaarheid van dorpen en steden in Groningen. De robuustheid van de EHS maakt het mogelijk om natuurwaarden beleefbaar te maken. Plant, dier en mens kunnen ongestoord van het ene naar het andere natuurgebied. De robuustheid vinden we belangrijk, omdat het de efficiency en doelgerichtheid ten goede komt. De EHS is maar een klein deel van onze provincie. Als we de Waddenzee buiten beschouwing laten, gaat het om circa 7 procent. Ook buiten de EHS streven we naar een levend en beleefbaar landschap. Naast de veelal agrarische bedrijfsvoering is hier plaats voor natuurwaarden en kleine groen/blauwe landschapselementen. Als vervolg op het GLB verwachten we dat collectieven, onder regie van de provincie, behoud en beheer van natuur en landschap in agrarisch gebied ter hand nemen en op zoek gaan naar mogelijkheden voor verbreding. Een leefbaar platteland maken zij door ruimte te bieden voor karakteristieke natuurwaarden, zoals weide en akkervogels Ambities en instrumenten Realisatie Ecologische Hoofdstructuur De EHS bestaat deels uit bestaande natuurgebieden en deels uit nieuw te ontwikkelen gebieden. Een aantal gebieden maakt deel uit van Natura 2000, het internationale netwerk van natuurgebieden. In onze provincie zijn dit Lauwersmeer, Waddenzee en Noordzeekustzone, Eems Dollard, Leekstermeer, Drentsche Aa, Zuidlaardermeer en Lieftinghsbroek (bijlage 2). Een groot deel van de EHS realiseren wij op basis van verwerving of ruiling van grond. Na inrichting, dragen wij de gebieden over aan een eindbeheerder. Binnen de EHS is er ruimte voor het realiseren van natuur op particulier eigendom. Particulieren kunnen onder bepaalde voorwaarden subsidie aanvragen voor inrichtingsmaatregelen en de waardevermindering van hun grond. De realisatie van de EHS is een ambitieuze opgave. Bijlage 3 geeft aan waar we voorrang aan geven, tenzij zich onverwachte mogelijkheden voordoen. Figuur 2 laat zien welke opgave er nog ligt. Om de EHS te realiseren, zetten wij ondermeer flankerend beleid in. Voor aankoop en uitruil van gronden is het van belang dat we over voldoende strategische grondposities beschikken. Voor ruil zetten we onder andere gronden in die in het verleden door Bureau Beheer Landbouwgronden (BBL) zijn verworven. Daarnaast vragen wij terreinbeheerders en overheden om samen te werken en het grondbezit optimaal te benutten. Verwerving vindt in principe plaats op basis van vrijwilligheid. In de omgevingsverordening is het mogelijk het instrument van onteigening in te zetten. Met dit instrument gaan we, net als in het verleden, terughoudend om. Voor cruciale percelen, waarbij we goed kunnen uitleggen waarom we willen onteigenen, gaan we de inzet ervan echter niet uit de weg. 15

17 nog te verwerven; 2705 Bureau Beheer Landbouwgrond ; 544 Particulier natuurbeheer; 439 TBO; 6123 nog in te richten; 4398 ingericht; 3278 uitvoering uitvoering financieel onderhanden in vastgelegd; 757 het veld; 1378 Herijkte EHS nieuwe natuur totaal: 9810 ha Verwerving Herijkte EHS nieuwe natuur totaal: 9810 ha Inrichting Figuur 2 Restant opgave nieuwe natuur in herijkte EHS, exclusief robuuste verbindingen, peildatum 1 januari 2011 Natura 2000 verbeteren leefomstandigheden Voor behoud van karakteristieke natuurwaarden is het noodzakelijk dat leefomstandigheden geschikt zijn voor de (internationale) natuurdoelen. Plant en dier stellen eisen aan de kwaliteit van water, bodem en lucht. In paragraaf 3.4 zijn de ambities voor verdrogingsbestrijding beschreven. In een aantal van onze Natura 2000 gebieden is het nodig om milieueffecten uit heden en verleden te verminderen. Hiervoor worden zogenaamde effectgerichte maatregelen genomen, die zijn beschreven in de beheerplannen van de Natura 2000 gebieden. Passeerbare infrastructuur (ontsnippering) Op veel plaatsen worden de EHS en natuurgebieden doorsneden door wegen, vaarwegen en spoorlijnen. Dat belemmert een veilige migratie van dieren, terwijl uitwisseling tussen gebieden voor gezonde populaties van vitaal belang is. Daarom stimuleren we ontsnipperingsmaatregelen en nemen we hierin de regie op ons. Met het passeerbaar maken van de infrastructuur zijn grote bedragen gemoeid. De opgave ligt in eerste instantie bij de beheerder van de infrastructuur. Projecten overige natuur In onze provincie vinden tal van goede, lokale initiatieven plaats ten behoeve van natuurbehoud en herstel. Deze projecten laten zich vooraf niet plannen. Met 'projecten overige natuur' geven wij daarom ruimte aan bijvoorbeeld tijdelijke vernatting ten gunste van weidevogels en fuikafsluiting voor otters. Soortenbeleid De provincie vindt instandhouding van individuele soorten vooral van belang voor het realiseren van gewenste biotopen. In Europees verband heeft Nederland echter verplichtingen waarvoor het Rijk geen middelen beschikbaar stelt. Eventuele Europese boetes zijn voor rekening van het Rijk. Voor het soortenbeleid nemen we geen indicatief bedrag in het PLG2 op. Binnen projecten overige natuur zijn wel mogelijkheden voor initiatieven voor het behoud van karakteristieke soorten. Monitoring De provincie hecht veel waarde aan de monitoring van natuur en landschap. Vierjaarlijks brengt de provincie het rapport 'Toestand van Natuur en Landschap' uit, gebaseerd op inventarisatiegegevens 16

18 van provincie en derden. De provinciale inventarisatie, aanvullend op die van derden, en de rapportage van de Toestand van Natuur en Landschap financieren wij vanuit het PLG2. Beheer Beheer als voorwaarde voor behoud van natuurwaarden is één van de pijlers van ons natuurbeleid. Het beheer is afgestemd op de gewenste natuurdoelen, bijvoorbeeld het behoud of het ontstaan van gevarieerde bossen, soortenrijke graslanden en moerassen of zilte graslanden op de kwelders. De doelen hebben we beschreven in het Natuurbeheerplan. In droge zandgebieden willen we bijvoorbeeld bos of heide ontwikkelen en in natte veengebieden moerassen of natte schraallanden. De natuurdoelen voor de korte termijn staan op de beheertypenkaart van het Natuurbeheerplan Groningen. Voor het beheer van deze beheertypen krijgen beheerders subsidie. De natuurdoelen voor de lange termijn (2025) zijn vastgelegd op de Ambitiekaart Natuur Groningen, onderdeel van het Natuurbeheerplan. De Ambitiekaart geeft beleidsmatig aan welke natuur we op termijn willen ontwikkelen en wordt gebruikt bij de beoordeling van subsidieaanvragen. Het gaat daarbij om investeringssubsidies voor inrichting en/of kwaliteitsverbetering van natuurgebieden en voor het omzetten van landbouwgrond in natuur. Met natuurbeheer richten we ons niet alleen op het behoud van plant en dier, maar ook op het toegankelijk houden van gebieden. We voorkomen gevaarlijke situaties als loshangende takken en we voorzien in begaanbare paden. Wij zetten in op kosteneffectief beheer, waarbij een grote verantwoordelijkheid bij de natuurbeheerder ligt. Ten aanzien van de bekostiging streven wij naar een lumpsum benadering. Dit zal de komende tijd verder worden uitgewerkt in overleg met betrokken partijen. Weidevogelbeheer : jong geleerd is oud gedaan 17

19 Om voor een beheervergoeding in aanmerking te komen, moet aan een aantal voorwaarden worden voldaan: Gronden moeten in eigendom en/of beheer zijn. Gronden moeten liggen in de EHS of beheergebied zijn (conform het Natuurbeheerplan). Activiteiten moeten het natuurdoel bevorderen. Voor de activiteiten moet een meerjarig onderhoudscontract worden aangegaan (meestal zes jaar). Het beheer wordt zowel door terreinbeherende organisaties als particulieren verricht. In onze provincies gaat het om de volgende terreinbeheerders: Stichting Het Groninger Landschap Natuurmonumenten Staatsbosbeheer Diverse particulieren In het decentralisatieakkoord Natuur heeft het Rijk onderscheid gemaakt tussen beheer binnen en buiten de EHS. Agrarisch natuurbeheer buiten de EHS is vooralsnog rijksbeleid gebleven. Het Rijk bezint zich momenteel op haar taak. In de loop van 2013 zal duidelijk worden of agrarisch natuurbeheer bij het Rijk blijft of naar de provincies gaat. In het PLG2 gaan we er vooralsnog vanuit dat agrarisch natuurbeheer buiten de EHS vanaf 2015 door het Rijk wordt gefinancierd. In het PLG2 zijn hiervoor geen middelen gereserveerd. In het huidige Europese POP programma is extra subsidie voor akkerrandenbeheer mogelijk (Health Check). In de provincie Groningen is daar gebruik van gemaakt. De regeling loopt in principe tot en met Voor het laatste jaar is geen Europese cofinanciering beschikbaar. 3.4 Water Beleid Water is een sturend element in het landelijk gebied. Soms hebben we te veel en soms te weinig; te weinig voor een goede productie van landbouwgewassen of te weinig voor onze unieke natuurwaarden. Met de verwachte klimaatveranderingen zal water een nog belangrijker element worden. We willen voorbereid zijn op periodes van overschot of tekort. Voor een leefbaar landelijk gebied is ook de waterkwaliteit van belang. Samen met de waterbeheerders streven we naar een passende waterkwaliteit voor iedere functie. Met de maatregelen die we op het gebied van natuur nemen, dragen wij via het PLG2 bij aan de invulling van de wateropgaven Ambities en instrumenten Waterberging In de afgelopen jaren zijn in onze provincie verschillende waterbergingsgebieden gerealiseerd. Soms op landbouwgronden, maar vaak ook in combinatie met de ontwikkeling van natuurgebieden. Een aantal nog te ontwikkelen natuurgebieden ligt in de lage delen van onze provincie. Waar mogelijk, zetten wij in op functiecombinatie. In het kader van het project Droge voeten 2050 verkennen wij samen met de waterschappen welke gebieden hiervoor in aanmerking komen. In het PLG2 stellen wij middelen beschikbaar voor inrichting van de natuurgebieden, zie paragraaf

20 Verdroging Met het oog op natuurdoelen is in een aantal natuurgebieden een hoger en meer natuurlijker waterpeil nodig: lager in de zomer en wat hoger in de winter. Planten en dieren stellen verschillende eisen aan water. De één profiteert van water uit de grond, de ander van regenwater en weer een ander van zout water. Voor een goede afstemming van de waterhuishouding op de functies zijn aaneengesloten gebieden nodig. Dit realiseren wij met de inrichting van de EHS. In bijlage 4 hebben wij aangegeven in welke gebieden wij met voorrang maatregelen tegen verdroging willen nemen. Dit is de zogenaamde TOP lijst, die ook in het vorige PLG werd gehanteerd. Vanwege de beperkt beschikbare middelen nemen we voor de uitvoering van deze lijst meer tijd dan in het vorige PLG. De aanpak van verdroging combineren we zoveel mogelijk me de inrichting van de EHS en voor de financiering wordt gekeken naar de rijksmiddelen, die door Rutte II, beschikbaar zullen worden gesteld. Hoeveel we hiervoor beschikbaar kunnen stellen, is nog niet bekend. De verdeling van middelen over de provincies zal in de loop van 2013 bekend worden. Ondertussen blijven wij monitoren welke maatregelen noodzakelijk zijn om verdroging van de natuur tegen te gaan. Spuisluizen in de Eems Dollard In tijden met te weinig water voeren we water uit het IJsselmeer aan. De vraag naar dit water is groot. In het kader van het Deltaprogramma Zoetwater verkennen wij de mogelijkheden tot beperking van de watervraag in de landbouw. De uitvoering van het beleid voor de landbouwwatervraag maakt geen deel uit van het PLG2. Waterkwaliteit Samen met waterschappen en gemeenten werken wij aan de kwaliteit van het water. De provincie is verantwoordelijk voor het diepe grondwater, de waterschappen voor het ondiepe grondwater en oppervlaktewater. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor het stedelijk waterbeheer. 19

21 De te nemen maatregelen zijn geformuleerd in de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). Zij zijn beschreven in het POP en meer uitgebreid in de stroomgebiedbeheerplannen van de waterschappen. De projecten uit kunnen in deze periode verder worden opgepakt en uitgevoerd. In bijlage 5 is een overzicht opgenomen. In het PLG2 stellen wij middelen beschikbaar voor inrichting van natuurgebieden; inrichtingsmaatregelen worden waar mogelijk gecombineerd met de KRWopgaven. 3.5 Landschap Beleid Het landschap is overal rondom ons. De kwaliteit ervan hangt samen met het gevoel van verbondenheid bij de streek, streekidentiteit, een plezierige leefomgeving, toeristisch recreatieve waarde en behoud van cultuurhistorisch erfgoed. Landschapselementen als houtsingels, poelen, waterlopen en groene erven zijn van groot belang voor de biodiversiteit en wateropgaven. Ons beleid is gericht op behoud en versterking van het landschap en op het toevoegen van kwaliteit bij ingrepen en ruimtelijke ontwikkelingen. De uitwerking van het landschapsbeleid en de landschappelijke kernkwaliteiten zijn opgenomen in het POP. De planologische bescherming van de landschapskarakteristieken met provinciaal belang zijn geborgd via de provinciale omgevingsverordening. We hebben in het PLG2 de keuze gemaakt om bij de noodzakelijke bezuinigingen landschap te ontzien en de bezuinigingen te zoeken bij de natuurbudgetten. Dit vraagt ondernemerschap op het gebied van landschap en natuur en een extra inspanning voor het zoeken naar synergie op het vlak van natuur Ambities en instrumenten Wij vinden het belangrijk om het eigen karakter van de provincie Groningen te handhaven en te versterken. De kwaliteit van het landschap is een belangrijk factor. Wij streven naar een herkenbaar landschap met een leesbare structuur, die bijdraagt aan de gebiedsidentiteit. We richten ons enerzijds op behoud en versterking van de kernkwaliteiten, anderzijds op ontwikkeling van het landschap. Omdat het landschap geen statisch geheel is, is het van belang om nieuwe ontwikkelingen een plek te geven met respect voor natuurlijke, cultuurhistorische, aardkundige en archeologische waarden. Vanwege de landschappelijke kwaliteit en het toeristische belang van de Nationale Landschappen Middag Humsterland en Drentsche Aa houden wij de planologische bescherming van de kernkwaliteiten en het beeldmerk Nationaal Landschap in stand. Behoud en versterking karakteristiek landschap In karakteristieke gebieden, waar de landschappelijke samenhang leesbaar is of gemaakt kan worden, werken wij aan behoud en herstel van landschapselementen. Met landschapsmiddelen wordt op deze manier ook de leefbaarheid van het landelijk gebied voor mens, plant en dier bevorderd. Projecten met een integraal karakter, die bijdragen aan de landschappelijke structuur en aan water en natuurdoelen, hebben prioriteit. Bijlage 6 toont de landschappelijke hoofdstructuur en geeft een toelichting op onze speerpunten. Restauratie van bebouwingselementen (boerderijen, kerken en borgen), met uitzondering van kleine cultuurhistorische elementen (zoals bruggen en sluizen), wordt niet gefinancierd vanuit het PLG2. Onze speerpunten zijn: Herstel van oude dijken en maren Herstel en behoud van karakteristieke wierden Herstel en beheer van houtsingels in het Zuidelijk Westerkwartier Verbeteren leesbaarheid van de beslotenheid van groene linten in het Oldambt 20

22 Herstel beekdallandschap Westerwolde (Ruiten Aa) Leesbaar maken van overgangen zoet zout Zichtbaar houden van kanalen en wijken Versterken en ontwikkelen Het landschap is altijd in ontwikkeling. Voor nieuwe ontwikkelingen geldt dat ze kwaliteit aan het landschap moeten toevoegen. Dit ontwikkelingsgerichte landschapsbeleid geldt voor het ontwerp van bijvoorbeeld wegen of bebouwing, maar ook voor inrichting van natuurgebieden of gebieden voor (groene) energieproductie. Binnen het PLG2 richten we ons op ontwikkeling van natuurgebieden en de verbinding daartussen door het realiseren van een groen/blauwe dooradering in het cultuurlandschap. Met de beoogde realisatie van de EHS dragen wij bij aan versterking van het landschap, herstellen we karakteristieke elementen en ontwikkelen we nieuwe kwaliteiten. Met de inrichting van groen blauwe landschapselementen buiten de EHS versterken wij de natuurkwaliteit van het agrarisch cultuurlandschap. Beheer van waardevolle landschapselementen 21

23 Beheer Voor de instandhouding van landschapselementen is beheer noodzakelijk. Het Stelsel Natuur en Landschap (SNL, onderdeel van het PLG2) biedt mogelijkheden voor financiering van beheer van landschapselementen binnen de EHS. In het Natuurbeheerplan worden de doelen benoemd. Beheer van landschapselementen buiten de EHS valt onder agrarisch natuurbeheer en daarmee onder de verantwoordelijkheid van het Rijk. Het PLG2 ondersteunt wel pilots om tot collectief landschapsbeheer te komen. Het huidige Europese POP programma maakt extra subsidie voor de probleemgebiedenvergoeding mogelijk (PGV). Daar is voor Middag Humsterland gebruik van gemaakt. De regeling loopt in principe tot en met Sociaal Economische Vitalisering Beleid Een vitaal platteland is van groot belang. Wij streven naar een economisch goed ontwikkeld landelijk gebied, waar bewoners zich betrokken voelen bij elkaar en hun omgeving. Daartoe stimuleren wij de versterking van de plattelandseconomie, de leefbaarheid en de sociale samenhang. De gehanteerde werkwijze zoals wij die binnen het PLG met de regio s hebben afgesproken, is bekend onder de naam LEADER en wordt mede gefinancierd door Europa. Burgers, ondernemers, maatschappelijke organisaties en overheden werken samen aan oplossingen en het realiseren van kansen in hun leefen werkomgeving. Gemeenten hebben de hoofdrol. Voorstellen voor vitalisering komen vanuit het gebied. Duurzame Visserij (Lauwersoog) is een speerpunten van SEV programma in het Hoogeland 22

24 3.6.2 Ambities en instrumenten De provincie werkt aan een vitaal platteland door middel van sociaal beleid en beleid voor toerisme, vervoer, krimp, wonen, landbouw en cultuur. Binnen het PLG2 zijn het Europese LEADER programma en het Loket Levende Dorpen dominant. Met het PLG2 zetten wij in op de thema s: Landschap Leefbaarheid en Plattelandseconomie Gebiedsontwikkeling Sterke dorpen De provincie heeft inmiddels ruime ervaring met de LEADER aanpak. Initiatieven vanuit het gebied worden beoordeeld door een zogeheten Local Action Group (LAG), met daarin vertegenwoordigers van maatschappelijke partners. De LAG geeft een zwaarwegend advies aan Gedeputeerde Staten over de financiering van projecten. De voorzitters van de LAG s stemmen de voortgang van het huidige en de voorbereiding van een eventueel nieuw SEV programma met elkaar af. Huidig programma In het SEV programma Plattelandsontwikkeling , dat onder het PLG2 hangt, geven we aan welke speerpunten en doelen per regio we in deze periode afronden (zie tabel 1). Regio Thema Speerpunt Westerkwartier Landschap Dorpen in het groen Herstel van landschapselementen Landschappelijke inpassing boerenerven Leefbaarheid en plattelandseconomie Recreatie en toerisme Loket Levende Dorpen Verbetering basisvoorzieningen, zoals dorpshuizen Gebiedsontwikkeling Plattelandshuis, gebiedsagenda, organisatie Centraal Voedsel Verbinding stad platteland Landschap en recreatie en toerisme Recreatieve infrastructuur met accent op Landschap vol cultuur en historie en masterplan Water Centraal Groningen Sterke dorpen Leefbaarheid inclusief gevolgen ontgroening en krimp Duurzame dorpsvoorzieningen Loket Levende Dorpen Gebiedsontwikkeling Plattelandshuis, gebiedsagenda, organisatie Hoogeland Landbouw en landschap Uitvoering projecten LOP Noord Leefbaarheid en plattelandseconomie Recreatie en toerisme Loket Levende Dorpen Visserij MKB Gebiedsontwikkeling Plattelandshuis, gebiedsagenda, organisatie Oost Groningen Tabel 1 speerpunten SEV Versterken en verbreden plattelandseconomie Steun voor oprichting en ontwikkeling micro ondernemingen Stimuleren en ontwikkelen nieuwe producten, productiewijzen, kwaliteitssystemen in o.a. landbouwsector Stimuleren en ontwikkelen van initiatieven regiomarketing en toeristische infrastructuur Vervolg SEV/ POP3 Naar verwachting start het nieuwe Europese programma, POP3, pas in Ter overbrugging richten we ons op het in stand houden van de structuur en de opgebouwde netwerken. Het is nog niet bekend welke middelen beschikbaar komen uit Europa. Wel staat min of meer vast dat aan 23

25 Europese middelen de voorwaarde is verbonden van 50 % cofinanciering vanuit de regio. In 2013 verkennen we met regionale partners de mogelijkheden om cofinanciering te organiseren en vooraf vast te leggen. Met het huidige SEV programma als uitgangspunt, worden per gebiedsagenda de accenten en prioriteiten bepaald. Of hierbij opnieuw voor de LEADER aanpak wordt gekozen, besluiten we in het kader van de EU POP3 procedure. Loket Levende Dorpen In samenhang met SEV is in het PLG2 een programmabudget opgenomen voor het succesvolle project Loket Levende Dorpen. Kleine projecten worden gestimuleerd op basis van snelle en eenvoudige procedures. De grote betrokkenheid van bewoners en vrijwilligers levert onmiddellijk winst voor de leefbaarheid op. De kracht van de formule ligt in de snelheid waarmee de overheid kan handelen. Ook de gemeenten zijn zeer betrokken en zorgen voor medefinanciering. Bij de gezamenlijke bijdragen van provincie en gemeente gaat het per project doorgaans om minder dan ,. Burgerparticipatie In de samenleving wordt zelfsturing door burgers steeds belangrijker. Mensen willen vaker meedenken en meepraten met de overheid en nemen vaker het initiatief in plannen voor de eigen woon en leefomgeving. De leefbaarheid van dorpen en wijken is daar zeer bij gebaat. De provincie helpt initiatiefnemers op gang. Wij promoten en ondersteunen burgerinitiatieven, bijvoorbeeld door ze met elkaar te verbinden. Dit doen wij in samenwerking met organisaties als de Vereniging van Groninger Gemeenten en de Vereniging van Groninger Dorpen. De middelen voor burgerparticipatie maken geen deel uit van het PLG Krimp Beleid Krimp De komende jaren zal het aantal inwoners in onze provincie blijven dalen. De bevolkingsdaling is niet tegen te houden. De bevolkingsdaling doet zich voor in de regio Eemsdelta, Oost Groningen en De Marne en heeft grote gevolgen voor de leefkwaliteit. Samen met deze regio s voert de provincie een krachtige en realistische strategie om de gevolgen van de krimp op te vangen. In het Actieplan Bevolkingsdaling beschrijft de provincie de gezamenlijke aanpak van gemeenten, Rijk, maatschappelijke organisaties en provincie, die wordt geoperationaliseerd via gezamenlijke woonen leefbaarheidsplannen. Niet krimp Elders in de provincie doet bevolkingsdaling zich nauwelijks voor, maar is wel sprake van vergrijzing en ontgroening. De provincie heeft daarom ook voor niet krimpgebieden middelen uitgetrokken. Via verschillende sporen stimuleert de provincie daarom initiatieven die leefbaarheid in nietkrimpgebieden op niveau moeten houden. Een deel daarvan loopt via de LEADER aanpak en richt zich er op de gevolgen van vergrijzing en ontgroening voor de leefkwaliteit te verminderen door het stimuleren van de lokale en regionale plattelandseconomie en leefbaarheid Ambities en instrumenten Krimp Onze ambitie, conform het Actieplan Bevolkingsdaling , is om problemen op het gebied van de leefbaarheid te voorkomen en op te lossen. Daartoe dragen we bij door het gezamenlijk opstellen en uitvoeren van regionale woon en leefbaarheidsplannen en door middel van innovatieve 24