2. De nota Natuur voor mensen, mensen voor natuur

Transcriptie

1 2. De nota Natuur voor mensen, mensen voor natuur De Nota Natuur voor mensen, mensen voor natuur bevat de strategie voor het natuurbeleid voor de komende tien jaar, met een doorkijk naar De nota vervangt vier vigerende beleidsnota s: het Natuurbeleidsplan, de Nota Landschap, het Bosbeleidsplan en het Strategisch Plan van Aanpak Biodiversiteit. De nota bestaat uit twee delen: Strategische Hoofdlijnen en Beleidsprogramma. In dit hoofdstuk worden de hoofdlijnen van de nota samengevat. In de voetnoten zal expliciet worden aangeven naar welk deel van de nota wordt verwezen. 2.1 Motieven en hoofddoelstelling van het natuurbeleid De nota noemt een drietal motieven voor het natuurbeleid, te weten: een mooi land om te wonen en te werken (beleefbaarheid); een goede bescherming van planten, dieren en karakteristieke gebieden (diversiteit); een duurzaam gebruik van essentiële voorraden als water, ruimte en biodiversiteit (bruikbaarheid). Op grond van deze motieven hanteert het kabinet als hoofddoelstelling van het natuurbeleid: behoud, herstel, ontwikkeling en duurzaam gebruik van natuur en landschap, als essentiële bijdrage aan een leefbare en duurzame samenleving 1. In de bovengenoemde motieven komt de verbreding van het natuurbeleid tot uitdrukking. Deze verbreding betreft in de eerste plaats een verbreding van het natuurbegrip: natuur heeft behalve een intrinsieke waarde ook een belevings- en gebruikswaarde 2. In de tweede plaats heeft de verbreding betrekking op het bereik van het natuurbeleid: de natuur beperkt zich niet tot de Ecologische Hoofdstructuur, maar begint al bij de voordeur. Ten slotte dient natuur nadrukkelijk een verantwoordelijkheid van de gehele samenleving te zijn en ook breed te worden verankerd. De verbreding van het natuurbeleid kan volgens het kabinet alleen in samenwerking met anderen: bestuurlijke en maatschappelijke partners, bedrijfsleven en burgers. 1 LNV, Natuur voor mensen, mensen voor natuur, op.cit., Strategische Hoofdlijnen, p Ibid., p

2 2.2 Ambities voor de 21e eeuw De inhoudelijke ambities van het natuurbeleid zijn in vijf onderling samenhangende perspectieven uitgewerkt: Nederland Internationaal-Natuurlijk, Nederland Groot(s)-Natuurlijk, Nederland Nat-Natuurlijk, Nederland Landelijk-Natuurlijk en Nederland Stedelijk-Natuurlijk 3. Deze perspectieven zijn neergelegd in streefbeelden. Deze streefbeelden verwoorden de uiteindelijke ambities van het kabinet voor 2010, met een doorkijk naar Het eerste perspectief, Nederland Internationaal-Natuurlijk, betreft het versterken van de inzet voor (en aansluiting bij) het internationale natuurbeleid. In dat kader wordt er bijvoorbeeld actief gewerkt aan de realisatie van een Europees ecologisch netwerk. Nederland Groot(s)-Natuurlijk is gericht op het versterken en verder tot stand brengen van de EHS. De ruimtelijke bescherming van de EHS moet volgens het kabinet op alle overheidsniveaus goed zijn verankerd. Op de meest kritieke plekken moeten hoogwaardige en robuuste groene verbindingen tot stand gebracht of in ontwikkeling zijn. Belangrijke fysieke barrières (infrastructuur) die een goed functioneren van de EHS in de weg staan moeten zijn opgeheven. De kwaliteit van de natuur dient te zijn verbeterd door een samenhangende aanpak van de EHS en de directe omgeving daarvan (milieu, water). De EHS zal een nog belangrijkere functie moeten vervullen voor extensieve vormen van recreatie dan nu reeds het geval is. Ook andere vormen van gebruik moeten mogelijk zijn, zoals houtproductie, waterwinning en duurzame landbouw. De mogelijkheden voor gebruik moeten afhankelijk zijn van het specifieke natuurdoel en de mate van duurzaamheid van het gebruik. Nederland Nat-Natuurlijk heeft betrekking op het benutten van kansen voor karakteristieke natte natuur. Kansen voor de natuur ontstaan bijvoorbeeld door een vergroting van veerkracht van watersystemen ( meegroeien met water ). De duurzaamheid van het gebruik van zee, kust en Grotere Wateren dient te zijn gewaarborgd. In Nederland Landelijk-Natuurlijk schetst het kabinet het perspectief voor de landelijke natuur. Daarbij gaat het om het versterken van de kwaliteit en identiteit van het landelijke gebied. Ruimtelijke kwaliteit dient volgens het kabinet nadrukkelijk mee te wegen bij de afweging van belangen in de strijd om de ruimte. Van functiecombinaties met natuur en landschap met een hoogwaardige ontwerpkwaliteit wordt een hoog maatschappelijk rendement verwacht. Van landbouw verwacht het kabinet een belangrijke bijdrage aan de verbetering van de ruimtelijke kwaliteit en milieukwaliteit in het landelijke gebied. Door de aanleg van een groen-blauwe dooradering krijgt het landelijke gebied een grote opknapbeurt, in het bijzonder in die gebie- 3 LNV, Natuur voor mensen, mensen voor natuur, op.cit., Strategische Hoofdlijnen, pp

3 DE NOTA NATUUR VOOR MENSEN, MENSEN VOOR NATUUR den die landschappelijk, ecologisch, cultuurhistorisch en recreatief het kansrijkst zijn. Waar mogelijk wordt daarbij bijgedragen aan waterbeheerdoelstellingen. Extensieve landbouw gaat hier samen met natuur- en landschapsbeheer en een opvangfunctie voor water. De landbouw dient volgens het kabinet beter gebruik te maken van natuurlijke diversiteit binnen het productieproces, waardoor de landbouw weerbaarder en natuurvriendelijker wordt. Het mestbeleid moet resulteren in minder vermesting en verzuring. Ook de verdroging moet mede door de omslag van de landbouw in een extensieve en natuurvriendelijke richting fors worden teruggedrongen. Kleinschalige woningbouw in de dorpsranden kan bijdragen aan een verbetering van de ruimtelijke kwaliteit. Lelijke, vaak overtollige bedrijfsgebouwen moeten worden gesloopt. In plaats daarvan kunnen karakteristieke gebouwen voor bewoning of schone kleinschalige bedrijvigheid op dezelfde plaats of elders terugkomen ( ruimte voor ruimte ). Het perspectief voor de stedelijke natuur in Nederland Stedelijk-Natuurlijk heeft betrekking op het realiseren van voldoende natuur in en rondom de stad. De realisatie van de bestaande taakstellingen voor groen rond de stad (zoals de Randstadgroenstructuur) dient op schema te komen. Als gevolg van meegroeien met nieuwe bouwopgaven zal bovenop de bestaande taakstellingen hectare hoogwaardig en bruikbaar stedelijk groen moeten worden gerealiseerd (kwaliteitsimpuls stedelijk landschap). Nieuwe investeringen in woningbouw en bedrijventerreinen dienen daartoe gepaard te gaan met nieuwe investeringen in natuur en landschap. Het groen dient zowel kwantitatief als kwalitatief aan te sluiten op de wensen van de stadsbewoners. De mogelijkheden voor koppeling met waterbeheer moeten worden benut. Investeren in hoogwaardig groen bij grote steden zal de recreatiemogelijkheden voor de stadsbewoners verhogen en voor een aantrekkelijk woon- en leefklimaat zorgen. Hierdoor neemt de druk op wonen in het landelijk gebied af. Investeren in stedelijk groen zal eveneens het vestigingsklimaat voor bedrijven versterken. Grote infrastructuurprojecten moeten nadat nut en noodzaak zijn aangetoond gepaard gaan met een hoogwaardige inpassing (ontwerpkwaliteit). 2.3 Uitvoering van het natuurbeleid Het kabinet wil de uitvoering van het natuurbeleid op de volgende wijze versterken 4 : versterken van doelgerichte samenwerking op basis van heldere doelen en goede afspraken; versterken van de samenhang met en doorwerking van de natuur in andere beleidsvelden; 4 LNV, Natuur voor mensen, mensen voor natuur, op.cit., Strategische Hoofdlijnen, p

4 stroomlijnen, verbreden en intensiveren van de eigen instrumenten; goede monitoring en evaluatie. Versterking doelgerichte samenwerking Het kabinet wil investeren in een doelgerichte samenwerking tussen partijen. Het gaat daarbij uit van een heldere rolverdeling tussen overheden en overige partijen. Het kabinet zet daarbij in op een samenhangende aanpak op gebiedsniveau met betrekking tot milieu, water, ruimtelijke ordening, landschap en natuur. De provincie voert daarbij de regie; het rijk sluit een bestuursovereenkomst met de provincies over de uitvoering van het beleid voor het landelijk gebied. Bovendien verbreedt het kabinet de financiering van de uitvoering van het natuurbeleid door deels in te zetten op private financiering van natuurontwikkeling en natuurbeheer, door te kiezen voor een integrale planningsbenadering bij investeringen in wonen en werken (rood met groen) en door versterking van de financiële positie van beheerders (de vergroening van het fiscale stelstel is hierop mede gericht). Voorts gaat het kabinet over de uitvoering van het natuurbeleid concrete afspraken maken met het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties over hun bijdragen aan het realiseren van de beleidsdoelen. Integratie van natuur in andere beleidsvelden Het realiseren van natuurdoelen stelt eisen aan de milieu- en watercondities 5. Deze condities dienen volgens het kabinet te worden versterkt. Zo zal een combinatie van natuur en waterwinning de natuurkwaliteit kunnen verbeteren. Het kabinet streeft ernaar de ruimtelijke bescherming van natuur en landschap te vereenvoudigen en de doorwerking ervan te verbeteren. Daarnaast richt het beleid zich op een verbetering van de natuur- en landschapskwaliteit door onder meer de kwaliteit van het landschappelijk ontwerp nadrukkelijker als uitgangspunt voor het beleid en de ruimtelijke besluitvorming te nemen. Volgens het kabinet ligt de maatschappelijke legitimatie voor de (grondgebonden) landbouw steeds meer in het duurzaam beheer van natuurlijke voorraden (open ruimte, waardevolle cultuurlandschappen, biodiversiteit, water). Natuur, landschap en biodiversiteit zullen daarom een herkenbaar onderdeel moeten vormen van de goede landbouwpraktijk. Met het oog hierop is de kwaliteitsimpuls landschap (groen-blauwe dooradering) sterk gericht op het belonen van particulieren (vaak boeren) voor de productie van natuur- en landschapswaarden. Het kabinet gaat de in het ruimtelijk beleid aangegeven investeringen in wonen en bedrijventerreinen relateren aan investeringen in natuur. Onderzocht 5 LNV, Natuur voor mensen, mensen voor natuur, op.cit., Strategische Hoofdlijnen, p

5 DE NOTA NATUUR VOOR MENSEN, MENSEN VOOR NATUUR zal worden in welke mate en op welke wijze financiering van nieuw groen door nieuwe rode functies kan plaatsvinden. Dit past volgens het kabinet in een integrale planningsbenadering, gericht op het creëren van een aantrekkelijke woon- en werkomgeving 6. Het kabinet wil hierover overleggen met andere overheden en het bedrijfsleven. Dit zal gebeuren in het kader van de Vijfde Nota Ruimtelijke Ordening en het tweede Structuurschema Groene Ruimte. Bij investeringen in nieuwe infrastructuur is zorgvuldige tracékeuze en een goed landschappelijk ontwerp uitgangspunt. Zo nodig vindt integratie en compensatie van waarden plaats. Het kabinet zal de effectiviteit van ontsnipperen vergroten. Bovendien beziet het kabinet op welke plaatsen investeringen in grijze en groene verbindingen elkaar kunnen versterken. Versterking instrumentarium Het kabinet wil de ruimtelijke bescherming van natuur- en bosgebieden stroomlijnen en harmoniseren en de doorwerking ervan verbeteren 7. Bovendien gaat het kabinet de plannings- en besluitvormingsprocessen sterker richten op een meer ontwikkelings- en ontwerpgerichte landschapsaanpak en de positie van integraal regionaal ontwerpen versterken. 2.4 Financiële en ruimtelijke consequenties Financiële consequenties Bij het aantreden van het kabinet is voor de periode tot 2010 een extra bedrag van bijna 3 miljard voor natuurbeleid uitgetrokken (naast 2 miljard gulden van Verkeer en Waterstaat voor inpassing van infrastructuur 8 ). Het extra bedrag was voor een deel bestemd voor het opvangen van de stijging van de grondprijzen (bij de realisatie van de EHS) en voor een deel voor het realiseren van extra natte natuur en agrarisch natuur- en landschapsbeheer. Voor de beleidsintensivering (robuuste groene verbindingen tussen grote natuurgebieden, groen-blauwe dooradering en ontwerpgerichte landschapsaanpak) is tot en met 2020 circa 2 miljard gulden beschikbaar. Daarnaast zal worden onderzocht wat de mogelijkheden zijn om rood en groen zoveel mogelijk in samenhang te realiseren en groen mede door rode functies te laten financieren (rood voor groen). Daar waar infrastructurele investeringen samenvallen met investeringen in groen biedt volgens het kabinet een gezamenlijke aanpak meerwaarde. Het 6 LNV, Natuur voor mensen, mensen voor natuur, op.cit., Strategische Hoofdlijnen, p. 39 en Beleidsprogramma, p LNV, Natuur voor mensen, mensen voor natuur, op.cit., Strategische Hoofdlijnen, p Tijdens de laatste kabinetsformatie is het bedrag van 2 miljard gulden toegevoegd aan het reguliere budget voor infrastructuur. 17

6 kabinet gaat voor enkele grijs-groene kruispunten na of de beschikbare budgetten toereikend zijn voor een goed landschappelijk ontwerp. Ruimtelijke consequenties De inzet op meer ruimtelijke samenhang in de EHS is door het kabinet niet primair vertaald in het aankopen van extra natuurhectares, maar in de inzet op een bredere kwaliteitsverbetering van de natuur. Functiewijziging zal echter niet altijd zijn uit te sluiten (vooral waar het gaat om robuuste verbindingen en groen om de stad). In totaal gaat het om circa hectare extra. Volgens het kabinet wordt op deze wijze een zo bescheiden mogelijke claim gelegd op de schaarse ruimte in ons land en wordt meer dan voorheen ingezet op meervoudig ruimtegebruik. 18