Handelingskader Scholen en terrorisme

Transcriptie

1 Handelingskader Scholen en terrorisme Inleiding Sinds 2013 is het risico op een terroristische aanslag substantieel. Dat betekent dat de kans op een terroristische aanslag in Nederland reëel is, maar dat er geen concrete informatie is dat er een aanslag wordt voorbereid. Er zijn diverse manieren om een aanslag te plegen, en er zijn diverse mogelijke doelwitten. Eén van die potentiële doelwitten is een school. Daarom wil de Amsterdamse driehoek (burgemeester, hoofdofficier en hoofdcommissaris politie) scholen betrekken bij de voorbereiding op een eventuele aanslag. Deze handreiking is bedoeld om u uit te leggen wat te doen bij (dreigend) terrorisme en om adviezen te geven over preventieve veiligheidsmaatregelen die u kunt treffen. De vraag die dit handelingskader beantwoord is: Hoe kunnen scholen zich voorbereiden op, en wat kunnen scholen doen, bij een concrete terroristische dreiging, een aanslag en in de nafase daarvan? Terrorisme is gericht op het zaaien van angst. De uitdaging in de voorbereiding op een terroristische aanslag is dan ook om voorbereid te zijn, zonder maatregelen te nemen die teveel ingrijpen in het dagelijks leven. De aanwijzingen in dit document dienen om het risico van een terroristische aanslag te verkleinen en de gevolgen een eventuele aanslag te beperken. Het maakt duidelijk welke belangrijke rol u kunt spelen bij de bestrijding van terrorisme. Ook de overheid bereidt zich voor op een terroristische aanslag, net zo als de overheid zich voorbereid op allerlei andere calamiteiten. De gemeente, Openbaar Ministerie en politie werken daartoe samen met de brandweer en de Geneeskundige hulpverleningsorganisatie in de regio. De overheid is zeer alert op dit risico en probeert incidenten zoveel mogelijk te voorkomen. Deze handreiking geeft ook inzicht in wat u van de overheid kan verwachten bij (dreigend) terrorisme en de nafase daarvan. Contact met de overheid: Acute situatie: 112 Niet acute situaties Politie: wijkagent Gemeente: openbare orde en veiligheid of infovb@amsterdam.nl Signalen van radicalisering Meld- en adviespunt radicalisering: of adviespuntradicalisering@amsterdam.nl

2 Algemene voorbereiding Scholen zijn voorbereid op verschillende calamiteiten, variërend van een grote brand tot het overlijden van een leraar of leerling. Net zo goed is het mogelijk om voorbereid te zijn op (dreigend) terrorisme. Dat wil zeggen op een dreiging, een daadwerkelijke aanslag, maar ook op de nafase. Iedereen is het erover eens dat absolute veiligheid een illusie is waar het terroristische dreigingen betreft. Maar het is wel mogelijk om het risico te verkleinen en de eventuele impact te beperken. Vanzelfsprekend hoort bij een school een vriendelijke en open uitstraling. De aanwijzingen in dit document zijn er dan ook niet op gericht om van uw school een onneembare vesting te maken. Het vinden van de juiste balans is belangrijk. Preventieve veiligheidsmaatregelen die genomen worden moeten in verhouding staan tot het risico. Veel van de maatregelen die u neemt tegen een terroristische dreiging of aanslag helpen ook tegen allerlei vormen van criminaliteit, zoals diefstal, inbraak en brandstichting. Het is belangrijk om extra veiligheidsmaatregelen op te nemen in bestaand veiligheidsbeleid. Het is voor de veiligheid bovendien belangrijk dat activiteiten in het kader van preventie worden uitgevoerd in overleg met de politie, buren en overheid. Een dreiging en een daadwerkelijke aanslag kennen veel verschillende verschijningsvormen. Dit maakt de voorbereiding niet gemakkelijk. Op de volgende pagina vindt u een opsomming van voorbereidingen en maatregelen die u kunt treffen voor de verschillende scenario s. Daarbij is het belangrijk aandacht te besteden aan de volgende punten: 1. Planvorming: in uw voorbereiding op terrorisme is het belangrijk om zo veel mogelijk aansluiting te vinden bij al bestaande voorbereidingen, maatregelen en draaiboeken. Heeft uw onderneming een actueel ontruimingsplan? Dan is het goed om te bepalen of deze ook passend is voor een eventuele dreiging of aanslag, of dat het plan misschien aangepast kan worden. Het kan verwarrend zijn als er voor elk scenario een apart ontruimingsplan is. Dit geldt ook voor de afspraken en samenstelling van een crisisteam dat uw onderneming mogelijk al heeft ingesteld. 2. Rolverdeling en informatie: als er sprake is van een dreiging gericht op uw onderneming of het gebied waar uw onderneming zich bevindt, krijgt u te maken krijgen met verschillende dilemma s: hoe gaat u om met dreiging, hoe pakt u de communicatie naar werknemers en bezoekers aan, welke maatregelen neemt u? Om hier op voorbereid te zijn, is het belangrijk vooraf afspraken te maken. Op deze afspraken kunt u terugvallen als u te maken krijgt met (de dreiging van) een aanslag. 3. Verschillende soorten terrorisme: denk ook na over hoe om te gaan met een dreiging of aanslag die ergens anders plaatsvindt. Dit kan mogelijk impact hebben op uw onderneming. Denk bijvoorbeeld aan een dreiging of aanslag op een andere drukke plek (in Amsterdam of elders in Nederland) of bedrijf bij u in de buurt of een vestiging van uw bedrijf op een andere locatie van dezelfde keten, of op een ander doelwit in de buurt of stad. Een dergelijke gebeurtenis zal vragen oproepen over wat dit betekent voor de veiligheid van uw onderneming, werknemers en bezoekers. 4. Informatie en communicatie: houd er rekening mee dat bij een dreiging en aanslag, op uw locatie of elders, er altijd een gebrek aan informatie is. Desondanks wordt van u

3 verwacht dat u handelt en zoveel als mogelijk onrust probeert te voorkomen door middel van heldere communicatie naar uw personeel en bezoekers. Mogelijke maatregelen Mogelijk heeft u onderstaande maatregelen (op onderdelen) al getroffen. In het kader van terrorisme verdient het aanbeveling om de al genomen maatregelen vanuit de scenario s van een dreiging of een aanslag door te nemen en waar nodig uit te breiden of bij te stellen. Instructies & protocollen: werk uit hoe u en medewerkers moeten handelen in bepaalde situaties, bijvoorbeeld bij een dreiging, bommelding of het aantreffen van een verdacht pakket. Maak deze instructies bekend bij uw medewerkers zodat iedereen weet wat hij/zij moet doen en bewaar deze instructies op logische plekken zodat ze voorhanden zijn in het geval dat u er mee te maken krijgt en moet handelen. Spreek af wie het aanspreekpunt is voor politie. Toegangsbeleid: Welke maatregelen neemt de school om het moeilijk te maken voor onbevoegden om binnen te komen? U kunt daarbij denken aan een leraar of conciërge die bij de ingang staat als de school s morgens open gaat. Ook valt te denken aan het opstellen van een bezoekerslijst bij de conciërge of portier van bezoekers als schoonmakers, monteurs, etc. Ontruimingsplan: Het is van belang om te bekijken of uw ontruimingsplan ook van toepassing is bij een (dreiging met een) aanslag. Een terroristische aanslag kan ook van buiten komen (denk aan een aanval van buitenaf). Daarom is het van belang om te kijken of het mogelijk is om te ontruimen waarbij de kinderen en leraren niet naar de openbare weg worden verwezen. Kijk ook of er binnen de school een ruimte is waar de kinderen en leraren opgevangen kunnen worden, als zij niet naar buiten mogen. Om verwarring te voorkomen is het vooral van belang om het zo eenvoudig mogelijk te houden. Crisisteam: Een crisisteam is een vast groepje medewerkers van de school met afspraken over de onderlinge taak- en rolverdeling. Het crisisteam is voorbereid op een calamiteit, is bekend met de verschillende scenario s en weet welke maatregelen getroffen kunnen en moeten worden. Vooraf moet de school bepalen wie er in het crisisteam zitten, waar het team bijeen komt, hoe vergaderd wordt en wie bevoegd is om beslissingen te nemen. Het is belangrijk dat diegene met beslissingsbevoegdheid een team samenstelt waarin hij of zij vertrouwen heeft en dat onderling wordt geoefend. Informeren personeel / regelmatig oefenen: Informeer uw personeel over specifieke voorbereidingen, afspraken en maatregelen in geval van een dreiging, aanslag en de nafase. Het personeel moet weten wat er van hen wordt verwacht en welke rol zij kunnen vervullen. Het belang van oefenen is groot. Door een scenario (of meerdere) te doorleven kun je bestaande protocollen, procedures en afspraken van de crisisorganisatie toetsen en indien nodig verbeteren en aanpassen. Oefenen helpt om de bewustwording te vergroten en de eigen organisatie of instelling weerbaar te maken tegen (dreigend) terrorisme of welke andere calamiteit dan ook. Cruciale besluiten: Welke cruciale besluiten moeten bij een dreiging of een aanslag worden genomen? Hoe en wie kunnen die besluiten zo zorgvuldig mogelijk nemen? Denk aan: wel of niet ontruimen, wel of niet communiceren. Communicatie: In de voorbereiding is het belangrijk om na te denken over communicatie als er zich een calamiteit of dreiging voordoet. Denk daarbij aan de manier waarop u wilt communiceren en welke doelgroepen er zijn. Denk daarbij aan leerlingen, ouders, leerkrachten en andere scholen. Welke kanalen kunt u gebruiken om deze doelgroepen te bereiken en wat zijn de kernboodschappen? Bedenk ook waarover u gaat communiceren en waarover niet, bijvoorbeeld omdat dit een taak is van de politie of gemeente.

4 Praktische zaken paraat hebben: Denk aan plattegronden bij de ingang van de school, telefoonlijsten, calamiteitenplannen, sleutels, zaklamp, bhv verbandmiddelen, camerabeelden. BHV: De BHV organisatie van de school kan een rol spelen in bovenstaande zaken. Neem de scenario s van een dreiging of een aanslag mee in de periodieke BHV oefeningen. Samenwerking met omgeving: Maak afspraken over hoe organisaties en instellingen in de omgeving elkaar kunnen helpen bij acute situaties. Bijvoorbeeld: zijn er andere scholen of bedrijven die een opvanglocatie beschikbaar kunnen stellen? Wissel telefoonnummers uit en stem opvanglocaties op elkaar af. Contact met de wijkagent: Leg contact met de wijkagent. Het is belangrijk om de wijkagent te kennen en op regelmatige basis de situatie van de school te bespreken. Scenario: Dreiging Een dreiging op een school kan op verschillende manieren plaatsvinden. Het kan gaan om een bommelding of andersoortige dreiging, telefonisch of via Internet of sociale media, of om een signaal vanuit de informatieorganisatie van de politie. Het bericht over de dreiging kan binnenkomen bij de school zelf, bij de politie of bij een andere instantie. Belangrijk om te weten is dat de overheid de dreiging zal duiden. Dat wil zeggen dat de politie onderzoekt of de dreiging een gevaar oplevert of moet worden ingegrepen. Indien sprake lijkt van een serieuze dreiging zal de driehoek (burgemeester, hoofdofficier van justitie en hoofdcommissaris politie) de situatie bespreken om te bepalen welke maatregelen nodig zijn. Daar zal onder andere de vraag aan de orde komen welke maatregelen op de school nodig zijn (bv. ontruiming of juist iedereen binnen houden). Uiteraard heeft de school een eigen verantwoordelijkheid en kan de school te allen tijde zelf een afweging maken om wel te ontruimen, ook als de autoriteiten adviseren om dat niet te doen. Afhankelijk van de situatie zal één van de driehoekspartners zo spoedig mogelijk contact leggen met de leidinggevende van de school. Daarbij streven we ernaar een vast contactpersoon aan te wijzen die bij de rest van het traject contact onderhoudt met de school. Afhankelijk van de situatie zal dit een bestuursadviseur van de gemeente of een politiemedewerker zijn. Tegelijk zal de politie een opsporingsonderzoek starten. Afhankelijk van de situatie kunnen één of meerdere onderdelen van de politie op de school komen (denk aan het Team Explosieven Verkenning (TEV), de Explosieven Opruimingsdienst (EOD), een onderhandelaar, de officier van dienst of Dienst Speciale Interventies (DSI)). Houd er rekening mee dat er zichtbare en onzichtbare maatregelen genomen kunnen worden en dat bij een serieuze dreiging de regie ter plaatse snel wordt overgenomen door politie. Bovendien hebben deze maatregelen impact op de (veiligheids)beleving van docenten, leerlingen en ouders. Besteed hier aandacht aan om ideeën en emoties hierover te kanaliseren. Voor een dreiging gelden de volgende tips: Indien de melding bij de school binnenkomt: noteer zoveel mogelijk relevante gegevens over de melding (van letterlijke tekst tot achtergrondgeluiden). Neem contact op met 112. Blijf kalm en maak een diagnose van de situatie. Breng, samen met de politie, in kaart wat mogelijke achtergronden van de dreiging kunnen zijn. Denk aan: ruzies op school, schorsingen, leerlingen met psychosociale problematiek. Probeer ook een inschatting te maken van hoe waarschijnlijk het is dat het dreigement uit de melding kan plaatsvinden.

5 Voorkom het nemen van overhaaste en ondoordachte maatregelen. Probeer de rust te bewaren en paniek te voorkomen. Denk aan impact van maatregelen: natuurlijk is de veiligheid van leerlingen en leraren van het grootste belang, maar realiseer dat ook onterechte ontruiming grote impact kan hebben op het veiligheidsgevoel van leerlingen en ouders/verzorgers. De vraag is ook wanneer de school weer opengaat nadat deze is ontruimd (op welk moment is het weer veilig als de dreiging vaag en ongericht is). Benader geen verdachte objecten, maak omgeving vrij en creëer werkruimte voor de specialistische diensten. Maak inzichtelijk welke impact de dreiging en de daaruit volgende maatregelen heeft op uw personeel, leerlingen en ouders en voorzie zoveel als mogelijk in de informatiebehoefte. Om onrust zoveel als mogelijk te beperken. Wees terughoudend in communiceren naar de pers. Persvragen kunnen worden doorgestuurd naar Bestuursvoorlichting van de gemeente Amsterdam: Richt de communicatie vooral op scholieren, ouders en personeel. Mocht je door de pers worden overvallen vertel dan over de eigen ervaringen en impact die het heeft op jou en/of jouw school. Scenario: Aanslag In geval van een aanslag is het van belang om zo snel mogelijk met 112 te bellen. Verzamel zoveel mogelijk informatie en geef dit, indien mogelijk, meteen door aan de politie. Dit kan relevant zijn voor de opsporing. In geval van een aanslagpleger kunt u denken aan: hoe ziet de dader er uit? Wat draagt deze persoon? Waar is de persoon heengegaan? Welke taal spreekt de aanslagpleger? Het is afhankelijk van het type aanslag wat u als ondernemer kunt doen direct na een aanslag. Misschien is het mogelijk om te vluchten. Zo niet, dan dient men zich te verstoppen. Uw locatie kan mogelijk als schuillocatie dienen voor anderen. De overheid heeft geïnvesteerd op snelle interventie na een aanslag. Dat wil zeggen dat u, nadat de aanslag bekend wordt bij politie, mag rekenen op (speciale) politie-eenheden die snel ter plaatse komen en direct zullen handelen. De operatie van politie en hulpverlening zal gericht zijn op het voorkomen van vervolgdreiging, het opsporen van verdachten en het redden en verlenen van hulp aan slachtoffers. Het is belangrijk u te realiseren dat het optreden van deze politieeenheden een grote impact kan hebben op betrokken scholieren en personeelsleden. De situatie na een aanslag is ook bepalend voor de eerste hulpverlening. Bij (mogelijke) vervolgdreiging moet u er namelijk rekening mee houden dat hulpverlening niet direct kan plaatsvinden. Hulpverlening kan plaatsvinden als de locatie van de aanslag wordt vrijgegeven door justitie en politie en de omgeving daarmee ook veilig is verklaard voor hulpverleners. Als uw locatie zich in de buurt van de aanslag vindt, is het mogelijk dat uw locatie in gebruik wordt genomen door hulpdiensten om als verzamelplaats voor gewonden of als opvanglocatie voor slachtoffers en betrokkenen te dienen. De school en de overheid hebben beide een rol in de communicatie. Het is belangrijk om u van te voren te realiseren wat uw rol is. Bij de afzetting van de plaats incident is een woordvoerder van de politie aanwezig. Hij of zij staat de aanwezige pers te woord. Doe zelf geen uitspraken (in de pers) over de vraag of het wel of geen (terroristische) aanslag is. Voor (pers)vragen over de operatie en maatregelen kan door worden verwezen naar de hulpdiensten en gemeente. Uiteraard kunt u wel leerlingen, ouders en personeel informeren maar beperk het tot informatie die betrekking heeft op uw school. Richt u hierbij vooral op de impact die de gebeurtenis heeft gehad op uw leerlingen en personeel en op praktische zaken zoals toegang tot het gebouw, vervangende locaties, organisatie van bijeenkomsten etc.

6 De communicatie vanuit de gemeente is gericht op het geven van informatie (feiten), het duiden van de situatie en het geven van instructies over wat mensen moeten doen (of laten). Alle communicatie is erop gericht om de impact op de samenleving te beperken en de emoties te kanaliseren. Na de aanslag: de nafase De school speelt een belangrijke rol in de fase na de aanslag. Het centrale doel van de nafase is om zo snel mogelijk terug te keren naar het nieuwe normaal. Voor de school betekent dit een situatie waarin de school weer kan functioneren en de gebeurtenissen een plek hebben gekregen. In de nafase spelen diverse thema s waarin de school een belangrijke rol kan spelen. Denk aan: psychosociale nazorg, herdenken, herstel van schade en communicatie. Het zijn allemaal verschillende thema s die vaak nog lang na de aanslag zullen spelen. De school zal hierin gesteund worden door diverse instanties. GGD en Slachtofferhulp ondersteunen bij de psychosociale nazorg, de burgemeester heeft als burgervader een belangrijke rol in het bieden van steun aan betrokkenen en nabestaanden en de gemeentelijke organisatie kan op diverse manieren steun verlenen. Het is belangrijk om tot een goede samenwerking te komen tussen de verschillende partijen. De gemeente zal hierin het voortouw nemen, maar altijd in samenwerking met uw school. Checklist terrorisme scenario s Scenario Denk aan: Dreiging op uw school Dreiging op andere school of andere locatie in de buurt, de stad of Nederland. Noteer zo exact mogelijk alle gegevens over de melding van de dreiging; Meld een dreiging bij politie via 112 (de politie analyseert en duidt de dreiging); Maak een analyse van de situatie (in uw crisisteam) Hou bij het voorbereiden van maatregelen en communicatie de analyse van de dreiging in gedachte; Voorkom het nemen van overhaaste en ondoordachte maatregelen en besluiten; Benader geen verdachte objecten; Maak een inventarisatie van de aanwezigen in de school; Denk na over communicatie (intern en extern). Inventariseer de feiten; Heeft u vragen, neem contact op met de politie (wijkagent) of de overheid. Maak een analyse (in uw crisisteam) van de impact die de dreiging mogelijk kan hebben op uw school, leerlingen en de ouders; Denk na over communicatie (intern en extern) Als u communiceert, geef dan een handelingsperspectief; Voorkom het nemen van overhaaste en ondoordachte maatregelen en besluiten. Aanslag op school Bel zo snel als mogelijk met 112; Vluchten of verstoppen; Hou rekening met snelle interventie-eenheden op of nabij uw school; Stem communicatie direct na de aanslag zo veel als mogelijk af met de

7 Aanslag op andere school of andere locatie in de buurt, de stad of Nederland. Algemene tips in de voorbereiding overheid; Maak een Inventariseer de aanwezigen op uw school; Wijs een contactpersoon/liaison aan voor de overheid. Inventariseer de feiten; Heeft u vragen, neem contact op met de politie (wijkagent) of de overheid. Maak een analyse van de impact en behoeften die de aanslag mogelijk kan hebben op uw school (leerlingen en docenten) en de ouders; Denk na over communicatie (intern en extern) Als u communiceert, geef dan een handelingsperspectief; Voorkom het nemen van overhaaste en ondoordachte maatregelen en besluiten. Beperken van toegang tot uw school door onbevoegden d.m.v. een toegangsbeleid; Een ontruimingsplan (naar huis, op straat of naar de buren); Een schuilplan voor in de school; Instellen crisisteam; Inventariseren van cruciale besluiten tijdens de verschillende scenario s, inclusief wie de besluiten mag nemen; Communicatie: intern en extern; Praktische hulpmiddelen op orde hebben (zie maatregelen); Afspraken maken met de omgeving en wijkagent om samen te werken; Oefenen.