POSITIEF OMGAAN MET MEERTALIGHEID

Transcriptie

1 Programma POSITIEF OMGAAN MET MEERTALIGHEID Meertaligheid en ik Meertaligheid in de maatschappij Waarde van meertaligheid: Mythes en misverstanden Meertaligheid op school Meertaligheid in niet school contexten Koen Van Gorp Centrum voor Taal en Onderwijs, KU Leuven Sectormoment cultuureducatie 17 november 2015 Wat is meertaligheid? Ben je zelf meertalig? Meertaligheid en ik Waarom denk je dat? Is dat iets positiefs/negatiefs? Hoezo? Wie is de meest meertalige in de groep? En wat betekent dat dan precies? Meertaligheid (Van den Branden, 2010) Individuen worden meertalig genoemd als ze de competentie hebben om meer dan één taal te begrijpen en produceren of als zij van meerdere talen regelmatig gebruikmaken. dat kan op verschillende niveaus, dus niet alle talen hoeven even sterk verworven te zijn 60 tot 70% van de wereldbevolking meeste kinderen in de wereld volgen les in een andere taal dan hun thuistaal

2 Meertaligheid (Muyskens, 2002) Meertaligheid in de maatschappij Wie in het dagelijkse leven afwisselend meer dan één taal gebruikt, is meertalig. Schooltaal thuistaal Taalrepertoires: SMS-taal, jongerentaal,... Taalpeil 2011 Nederlandse Taalunie Als het kan, moeten ouders hun kinderen in meer dan één taal opvoeden. Daar hebben kinderen altijd profijt van. 63% van de Nederlanders/Vlamingen is het daar helemaal mee eens. 27% staat daar neutraal tegenover 11% is het daar helemaal mee oneens. Kortom: het is een goede zaak dat kinderen meertalig worden opgevoed! Taalpeil 2011 Nederlandse Taalunie Als ouders het Nederlands niet goed beheersen kunnen ze met hun kinderen beter een taal spreken die ze wel goed beheersen. 27% van de Nederlanders/Vlamingen is het daar helemaal mee eens 31% staat daar neutraal tegenover 42% is het daar helemaal mee oneens. Kortom: heel veel mensen zijn niet overtuigd van het gebruik van de moedertaal thuis.

3 Engels WIT Goede meertaligheid De twee gezichten van meertaligheid Turks ZWART Slechte meertaligheid Waarde van meertaligheid: mythe of niet? Tweetaligheid leidt tot achterstand in het denken en in talenkennis. Het vraagt veel van je denkvermogen. Tweetaligen zijn nooit in staat om één taal goed te beheersen. Het leren van andere talen gaat ten koste van het Nederlands. Een kind kan altijd een tweede taal leren. Een kind moet één taal goed beheersen voor het een tweede taal kan leren. Standaardtaal Tussentaal Meertalige taalontwikkeling: een probleem? Kunnen tijdelijk anders verlopen dan bij eentaligen: Meer tijd nodig (tempo) Mixing period = mengen van talen (bv. aquameloen) Stille periode ( ontcijferingsperiode : eerst begrijpen, dan spreken) Ontwikkelingsfouten (zoals ook eentaligen), bv. meer overgeneralisatie ( loopte ) en overextensie (vrachtwagen, bus = auto ; vogel ) Vreemd accent Vermijdingsstrategieën bv. veelvuldig gebruik van gaan + infinitief (hij gaat daar komen) taalstoornis! Meertaligheid: voordelen

4 Meertaligheid: voordelen Cognitieve flexibiliteit en overdraagbare vaardigheden Betere resultaten in alle vakken. Minder grote kans op Alzheimer. Onderzoek: Tweetaligheid vertraagt veroudering van het brein (Edinburgh Study Bak et al., 2014) Onderzoek: Vaak en vlot switchen tussen talen lijkt belangrijk (Struys, 2014) Bilingualism in its broad definition, even if acquired in adulthood, might have beneficial effects on cognition independent of CI [childhood intelligence]. (Bak et al., 2014: 962) Meertaligheid: voordelen Cognitieve flexibiliteit en overdraagbare vaardigheden Betere resultaten in alle vakken. Minder grote kans op Alzheimer. Sociale vaardigheden Groter inzicht in communicatiesituatie. Verschil ik jij; beter aansluiten op inhoud van gesprek. Internationaal verkeer, arbeidsmarkt Vooral grote talen : Turks, Arabisch, Chinees, Hindi/Urdu,... Talige voordelen Tweetalige kinderen hebben een beter inzicht in hoe talen in elkaar zitten. bijvoorbeeld wanneer het gaat om de willekeurige relatie tussen woord en betekenis. Kinderen die zowel het woord bird als het woord vogel kennen voor een dier dat vliegt, zijn zich eerder bewust van de willekeurige woord betekenis relatie. Bijvoorbeeld bij de verwerving van het grammaticaal geslacht omdat het dialect een duidelijker onderscheid maakt tussen vrouwelijk en mannelijk, bijvoorbeeld op basis van het onbepaalde lidwoord 'een': ne man en een vrouw. Op het moment dat zij een andere taal leren, zijn ze daar gevoeliger voor dan eentalige kinderen. Hoe moeten we ons meertaligheid voorstellen? Enkele beelden m.b.t. taalontwikkeling en meertaligheid Ene taal ten koste van de andere taal?

5 Hoe moeten we ons meertaligheid voorstellen? Enkele beelden m.b.t. taalontwikkeling en meertaligheid Ene taal ten koste van de andere taal? Hij raakt vol Beeldspraak: de emmer Alles loopt door elkaar Beeldspraak: de emmer Onderlinge afhankelijkheid van talen Hij raakt vol Alles loopt door elkaar Basisidee: 1 taal = norm; tweetalig of meertalig = uitzondering

6 Taalrepertoires Uitgebreid repertoire en de instrumenten om dat repertoire te vertolken Elk individu heeft een meertalig repertoire dat bestaat uit verschillende talen of taalvariëteiten die hij of zij op verschillende manieren ontwikkeld heeft (thuis, op school, verworven of geleerd) en waarin ze verschillende vaardigheden heeft ontwikkeld (luisteren, spreken, gespreksvaardigheid, lezen, schrijven,...) tot op verschillende niveaus (Beacco, 2005). Meertaligheid = normaalste zaak van de wereld De meeste (en steeds meer) mensen groeien op in een meertalige omgeving (demografisch feit). Iedere taalgebruiker beschikt over een (zeer gevarieerd) taalrepertoire. Elk repertoire is biografisch en bestaat uit een unieke mozaiek van (delen van) taalvariëteiten en talen. Hoe complexer de samenleving en het individuele traject van personen, hoe complexer de taalrepertoires, alsook de inzet van deze repertoires. (naar Jan Blommaert, 2012) Talige identiteit in beeld: Elaine Een Vlaams voorbeeld Zuid-Afrikaanse Elaine (14 jaar): Hoofd: 'bee-bee' taal van rapmuziek Volgt onderwijs in het Engels. Praat vooral Engels met haar ouders, broers en zussen; Afrikaans met haar grootouders en sommige vrienden. Romp: 'Afrikaans' [Brown] becaues it is a very nies color and i love it and i am broun. Becaues God made me broun and i am bles of it. Benen: Isizulu taal van haar stiefvader. Een extra Zuid-Afrikaanse taal helpt haar bij het vinden van een job Armen en handen: Engels. Het instrument om haar huiswerk en andere schooltaken te maken.

7 Talige identiteit "To reject a child's language in the school is to reject the child. When the message, implicit or explicit, communicated to children in the school is 'Leave your language and culture at the school house door', children also leave a central part of who they are their identities at the school house door. When they feel this rejection, they are much less likely to participate actively and confidently in classroom instruction" (Jim Cummins, 2001: 19). Identiteit, eigenwaarde en respect De houding van opvoeders, leerkrachten, maatschappij tegenover de thuistaal blijkt een invloed te hebben op de eigenwaarde en de identiteit (en daardoor op leren en op integratie). Jongeren zijn erg gevoelig voor de mate waarin ze zich aanvaard voelen op school. Respect voor hun thuiscultuur, thuistaal en socio culturele eigenheid ( identiteit ) vinden ze van cruciaal belang, en heeft een grote invloed op hun eigen houding tegenover de school. (Unicef rapport, 2013) Meertaligheid op school? Observatie student Marie Van Meirhaeghe (2014) Directrice van een school in Evergem (gemeente ten NW van Gent): Mijn leuze is: thuis spreekt ge uw moedertaal. Hier is het compleet verboden. Als ze betrapt worden, krijgen ze een rode kaart. Dat wil zeggen drie speeltijden op de rode bol staan. Met de rode bol verwijst ze naar de drie geschilderde rode bollen in het midden van de speelplaats. Tijdens de observaties viel mij op dat er elke speeltijd wel meerdere leerlingen op die stippen moesten gaan staan. Tijdens een interview met de leerkracht, zou later blijken dat leerlingen ook voor andere zaken als straf op de bollen moeten staan.

8 Leerlingen aan het woord Turks spreken is om stout te doen, want da mag nie. Ik hoop altijd dat mijn mama weer geen Turks spreekt aan de poort. Ze denken dat we alleen over domme dingen in het Turks kunnen praten. In hun ogen is Turks een vieze taal. Andere talen, zijn dat dan ook de vieze talen? Dat is het meest gênant, als de juf uiteindelijk zegt: Kom, zeg het nu maar in het Turks. Dan zijt ge echt dom. Als Feyza dat stiekem in het Turks zegt, snap ik het soms. Argumenten van leerkrachten Ouders willen dat zelf niet! De thuistaal van de leerlingen zelf is arm. Gebruik van de thuistaal vormt kliekjesvorming in de hand. Ik verlies controle over wat er gebeurt in de klas. Tijd om Nederlands te leren is sowieso beperkt. Ik heb tientallen thuistalen in mijn klas. Onderzoek: Doctoraat Kathelijne Jordens Onderzoeksvragen: Welke rol spelen talige repertoires op school bij tweetalige (Turks Nederlands) kinderen in taakuitvoering? En hoe beleven kinderen hun meertaligheid Twee scholen: eentje met meer dan 80% kinderen van Turkse afkomst en eentje met rond de 50% kinderen van Turkse afkomst. 8 leerlingen gevolgd van 4 de naar het 5 de leerjaar Eerste resultaten: Komt Turks voor? Ja Mix van Ned. & Turks, maar vooral Nederlands (3/4) klas speelplaats NL T mix NL T mix GROEP1 88,43% 8,79% 2,22% 89,58% 6,60% 1,96% GROEP2 73,19% 17,94% 3,87% 74,46% 20,20% 3,56% verschil tussen groepen gelijklopend tussen taken De meerderheid van wat ze zeggen versta ik. Ze betrekken mij ook vaak (in het Nederlands). Toch overschat ik het aandeel Turks (ik schrijf in mijn notities: ongeveer 1/3, in werkelijkheid is het veel minder).

9 Socio emotioneel Grappen Gevoelens uitdrukken De juf Praktische regelingen Eerst dit dan dat Jij dit en ik dat In taakuitvoering Waarvoor? Betekenisonderhandeling Strategie bepalen Ik was wat ongerust over wat ze wel allemaal zouden zeggen achter mijn rug, maar dat viel reuze mee. Vaak in het Turks, met Nederlandse schoolwoorden in (bv. WO, tekening, invullen) Veel Nederlands, maar in een mix met Turks. Dat loopt erg vloeiend. Eerste resultaten: Eigen beleving Alle acht vinden ze het leuk om Turks te mogen gebruiken. Ze beschrijven allemaal het fenomeen dat hun talen mixen : vanzelf/per ongeluk Eh, soms eh, meestal praten we Nederlands, naast degenen die geen Turks weten, eh, maar Nederlands praten we soms ook naast degenen die wel Turks weten, maar daarna begint dat gewoon vanzelf, Turks praten. Hoe is het om meertalig te zijn? Meertaligheid in niet-school contexten Heel trots op hun Turkse roots en taal Maar ook op hun Belgische identiteit en Nederlands Meertalig zijn is leuk Gevoelig voor oneerlijke behandeling, zoals straf Niet eerlijk dat er talen wel mogen en Turks niet: Die mogen Engels en Frans spreken, en, weet ge, zelfs Italiaans! Maar Turks? Nee! (Doğukan)

10 Andere contexten: spill-over effect? Visieteksten en praktische materialen De school, de leerkracht kan het niet alleen! Druk op voorschoolse en buitenschoolse contexten, op allerlei projecten in en rond de school om te investeren in taalstimulering Nederlands. Brussel: Nederlands is speeltaal! Aanzet voor discussie in voor en buitenschoolse contexten: Visieteksten Relatie eigen doelen taalstimulering Nederlands Taalstimulering Nederlands versus meertaligheid participanten Werkmaterialen Visieteksten en praktische materialen Twee belangrijke conclusies Eigen doelen staan voorop. Taal is (communicatie)middel Taalleren is geen doel op zich Taal ontwikkelt zich tijdens het verkennen van de wereld Taalstimulering Nederlands en respect voor meertaligheid gaan hand in hand

11 Taal is betekenis geven "We are the meaning makers every one of us: children, parents and teachers. To try to make sense, to construct stories and explanations, and to share them with others in speech and writing, is an essential part of being human. For those of us who are more knowledgeable and more mature parents and teachers the responsibility is clear: to interact with those in our care through 'action, talk and text' in such a way as to foster and enrich their meaning making and develop their understanding." (Gordon Wells, 2009: 313) Hamvraag voor talenstimulerend kansenbeleid Hoe kijken we naar en hoe gaan wij om met de aanwezige talen? Welke gevolgen heeft dat voor de ontwikkeling van de leerlingen? Definitie Een talenstimulerend kansenbeleid is de structurele en strategische poging van een team of lokaal beleid om zijn talige praktijk aan te passen aan alle taalbehoeften van de kinderen, jongeren, volwassenen met het oog op het bevorderen van hun algehele ontwikkeling en hun functioneren in de samenleving. Kenmerken niet-schoolse situaties Zinvolle, betekenisvolle situaties Authentieke communicatie Verschillende gesprekspartners Verschillende taalcompetenties Mogelijk samenspel tussen interactie in de klas en interactie daarbuiten

12 Vrije tijd goed besteed De cultuurdienst organiseert een cultuurevenement voor aanstormend talent. Jongeren bouwen mee aan de decors, voorzien uitnodigingen, catering,... Het lokale skatepark en speeltuin herinrichten samen met de afdeling Hout en Bouw. Het OCMW organiseert workshops met een inleefspel en jonge ervaringsdeskundigen om jongeren te helpen zicht krijgen op basiscompetenties rond budgetbeheer, belastingsbrieven, arbeidsregels,... Return voor gemeente: jongeren dragen bij tot kwaliteit van buurtleven, en leren bij. De Standaard online, 24 maart 2011 "Les Boromites noemen de jongeren zichzelf, naar hun sociale woonwijk in Schaarbeek. Zeven jongens en vier meisjes tussen veertien en achttien jaar kregen de kans om in een lokaaltje in hun woonblok radio te leren maken en reportages voor de jongerenzender Radio KIF in elkaar te boksen. Zij kregen daarbij hulp van twee animatoren van de Franstalige vzw Gsara." Complementariteit van contexten Geen pure transfer van schoolse methodieken (van schools expliciet taalonderwijs) naar nietschoolse contexten Vereist schoolse competenties van buitenschoolse partners Gevaar: opofferen van oorspronkelijke doelen Buit troeven van buitenschoolse omgeving onvoldoende uit Kunst in zicht Taal in kunsteducatieve project op kleuterniveau geïnspireerd op het beeldend werk van kunstenaar Erwin Wurm watch?v=qkqnpp2iww0& feature=youtu.be Van 8 29 tot = Kracht van de van complementariteit

13 Zomerklap 2012 Zomers taalbad voor 12 tot 16 jarige allochtone en autochtone kinderen en jongeren uit een kansarm milieu Condities: klas vs kamp (vs controlegroep) Taakgericht, met wat meer focus op expliciete instructie (focus on form) in ene en impliciete instructie in andere conditie Website voor andere anderstalige nieuwkomers: voorstellen van Antwerpen / België en vertellen van eigen ervaringen (mondeling en schriftelijk) Maanklas/Aardeklas: foto's Maanklas/Aardeklas: video's Interventie-afhankelijke toets: een folder schrijven 1,00 Effectgrootte Folder 0,90 0,80 0,75 0,70 0,70 0,60 0,50 0,40 0,50 0,53 0,52 0,44 0,53 0,42 0,40 control 0,30 0,24 0,24 0,27 instructed naturalistic 0,20 0,10 0,13 0,06 0,09 0,12 0,00 0,10 0,20 0,09 0,08 0,23 0,25 0,24 0,30 0,28 0,28 Hol Tot CT MLT ET EFT D Wrds Communicative Effectiveness (Hol), Aptness & completeness of Content (TOT), Syntactic complexity by subordination (CT) & by mean length of T-unit (MLT), Accuracy by Errors per T-unit (ET) by Errorfree production per T-unit (EFT), Lexical diversity (D), fluency as total words written (Word)

14 Interventie-afhankelijke toets: een folder schrijven 1,00 0,90 0,80 0,70 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00 0,10 0,20 0,09 0,50 0,13 0,06 0,70 0,53 0,09 0,52 Effectgrootte Folder 0,24 0,44 0,12 0,23 0,25 0,24 0,30 0,28 0,28 Hol Tot CT MLT ET EFT D Wrds Communicative Effectiveness (Hol), Aptness & completeness of Content (TOT), Syntactic complexity by subordination (CT) & by mean length of T-unit (MLT), Accuracy by Errors per T-unit (ET) by Errorfree production per T-unit (EFT), Lexical diversity (D), fluency as total words written (Word) 0,08 0,53 0,24 0,27 0,42 0,75 0,40 control instructed naturalistic Uitdagingen Het gaat niet om taal alleen! De school en het leren op school heeft een specifieke (taal)rol te vervullen. Andere contexten hebben zowel een eigen als een complementaire rol te spelen! Een rol gericht op empowerment / emancipatie. Bewustzijn hoe zowel negatieve als positieve boodschappen m.b.t. kansarmoede, meertaligheid op verschillende niveaus elkaar kunnen versterken. Uitdagingen Nood aan succeservaringen die kinderen op een constructieve wijze helpen competenties te ontwikkelen, hun eigenwaarde te verhogen, en een positief identiteitsgevoel te ontwikkelen. (Talige) diversiteit erkennen en gebruiken Het geven van een meervoudige/meertalige stem ('voice'), het ontwikkelen van daadkracht / autonomie ('agency'). De rol van de leerkracht, zorggever! Verbondenheid en vertrouwen Bewandelde paden durven verlaten, durven over het muurtje te kijken, samen te werken. Taalstimulering én positief omgaan met meertaligheid betekent dat Er voor elk kind veel mogelijkheden gecreëerd worden om in verscheidene, interactie en ervaringsrijke sociale contexten te functioneren en daar al zijn talig kapitaal te kunnen inzetten en dat elk kind uitgedaagd wordt dat kapitaal te verrijken, gesterkt door hoge verwachtingen en betekenisvolle ondersteuning van betrokken interactiepartners. (Van Gorp, 2013) En daarbij moet de begeleider alles wat het kind kan gebruiken om betekenis te geven aan die taal (of om zelf betekenis te produceren via taal) inschakelen: de voorkennis van het kind, de andere talen die het al spreekt (Van den Branden, 2012)

15 Vragen? Bedankt