Meertaligheid en Meertalig onderwijs: hoe zit dat nu? Jill Surmont, Multilingual Research Unit, Vrije Universiteit Brussel

Transcriptie

1 Meertaligheid en Meertalig onderwijs: Jill Surmont, Multilingual Research Unit, Vrije Universiteit Brussel

2 Opbouw workshop 1) Introductie 2) Theoretische achtergrond 3) Praktisch: omgaan met meertalige leerlingen PAUZE 4) Meertalig onderwijs: theorie 5) Meertalig onderwijs: in de praktijk 6) Conclusie 20/03/2014 Pag. 2

3 Introductie -Welke talen spreken jullie? -Hoe zit het met dialecten? 20/03/2014 Pag. 3

4 Introductie - Maken deze talen deel uit van jullie identiteit? Opdracht: kleur dit mannetje in volgens de talen die jullie spreken. (bvb hoofd = Nederlands, taal waarin ik denk hart = Oostends, taal waar ik liefde dicht bij sta handen = Engels, taal waarin ik werk benen & voeten = Frans, taal waarin ik me voortbeweeg armen = Italiaans, taal waardoor ik extra slagkracht heb) 20/03/2014 Pag. 4

5 Introductie 20/03/2014 Pag. 5

6 Introductie Taal is veel meer dan enkel een communicatiemiddel! 20/03/2014 Pag. 6

7 Theoretisch kader Functies van taal? Communicatie Identiteit Cultuur Economisch 20/03/2014 Pag. 7

8 Theoretisch kader Zijn alle talen gelijk? Is kennis van bepaalde talen interessanter dan kennis van andere talen? 20/03/2014 Pag. 8

9 Theoretisch kader Multilingualism is not only considered to be an ecological necessity, but also an individual and collective asset for professional development. Monolinguals, even in English, have grim prospects for jobs, and even bilinguals in the common international languages (e.g. English-Spanish) will find it difficult to compete, since their number is rapidly increasing (Hamel 2003 p.25). 20/03/2014 Pag. 9

10 Taal & identiteit Functies van een school? Wat met school die zegt hier spreekt men Nederlands? 20/03/2014 Pag. 10

11 Taal & identiteit To reject a child s language in the school is to reject the child. When the message, implicit or explicit, communicated to children in the school is Leave your language and culture at the schoolhouse door, children also leave a central part of who they are - their identities - at the school-house door. When they feel this rejection, they are much less likely to participate actively and confidently in classroom instruction Cummins, 2001, p /03/2014 Pag. 11

12 Taal & identiteit Onderzoeksresultaten: - Thuistaal inzetten = extra stap tussen inhoudelijke aspecten en het formuleren van een antwoord - Thuistaal inzetten = hoe beter de doeltaal gekend is, hoe minder leerlingen op hun thuistaal terugvallen - Open houding tov thuistaal = positievere houding van de lln to Nederlands + leren in het algemeen 20/03/2014 Pag. 12

13 Taal & identiteit Maar: Thuistalen toe laten, allemaal goed en wel, maar ze moeten toch ook Nederlands leren en vaak horen ze enkel Nederlands op school. Wanneer we die leerlingen dan nog eens gaan toestaan om hun thuistaal te spreken, oefenen ze nog minder en krijgen ze ook veel minder input en komen we er nooit. 20/03/2014 Pag. 13

14 Taal & identiteit Probleem: Hoe kun je de talige diversiteit van je leerlingen een plaats geven op school zonder dat je de kennis van het Nederlands in gevaar brengt? 20/03/2014 Pag. 14

15 Theorie: talen leren - Hoe leert men het best? - Wat is de rol van de leerkracht binnen het leerproces? 20/03/2014 Pag. 15

16 Theorie: talen leren Vygotsky: zone of proximal development 20/03/2014 Pag. 16

17 Theorie: talen leren Om kennis verder te ontwikkelen is het belangrijk verder te bouwen op wat reeds gekend is 20/03/2014 Pag. 17

18 Theorie: talen leren Leerlingen die met een andere talige rijkdom in de klas komen, moeten de mogelijkheid krijgen om die talige rijkdom in te zetten. 20/03/2014 Pag. 18

19 Theorie: talen leren 20/03/2014 Pag. 19

20 Theorie: talen leren De thuistaal ondersteunen komt bijgevolg kennis van het Nederlands ten goede! 20/03/2014 Pag. 20

21 Theorie: talen leren Problemen: - Hoe kun je dit in de klas verwezenlijken? - Hoe kun je dit in de school verwezenlijken? - Wat met leerlingen die taalarm zijn? 20/03/2014 Pag. 21

22 Van de theorie naar praktijk In de klas: - Meertalige (voor)leesboekjes - Samenstelling groepen bij groepswerk - Openingen vinden bij lessen (bvb. bij dierengeluiden) 20/03/2014 Pag. 22

23 Van de theorie naar praktijk Op school: - Talenbeleid ipv taalbeleid - Ruimte bieden aan de talige diversiteit - Aankleding van de school - Professionalisering van het team 20/03/2014 Pag. 23

24 Van de theorie naar praktijk Wat met taalarme leerlingen? - Taalarmoede is niet taalafhankelijk! - Stimulatie in alle talen nodig Ouders zoveel mogelijk sensibiliseren en inschakelen, samenwerken met kribbes,. 20/03/2014 Pag. 24

25 Pauze 20/03/2014 Pag. 25

26 Gevolgen van meertaligheid 1) cognitieve effecten 2) neurologische effecten 20/03/2014 Pag. 26

27 Cognitieve effecten 1. Cognitieve ontwikkeling en leren - Cognitieve ontwikkeling - Leren - Wanneer taal op het toneel verschijnt 20/03/2014 Pag. 27

28 Cognitieve effecten 1. Cognitieve ontwikkeling en leren - Cognitieve ontwikkeling: - Cognitieve ontwikkeling start reeds in de baarmoeder - Stimulerende omgeving betekent het stimuleren van de aanmaak van neuronale connecties. 20/03/2014 Pag. 28

29 Cognitieve effecten. Neuronale verbindingen: links de verbindingen van een pasgeboren baby, in het midden die van een 6-jarige, rechts die van volwassene (Carter, 2000, p.18) 20/03/2014 Pag. 29

30 Cognitieve effecten 1. Cognitieve ontwikkeling en leren Cognitieve ontwikkeling: - Cognitieve ontwikkeling start reeds in de baarmoeder - Stimulerende omgeving betekent het stimuleren van de aanmaak van neuronale verbindingen. Belangrijke factor in cognitieve ontwikkeling: stimulerende omgeving. 20/03/2014 Pag. 30

31 Cognitieve effecten 1. Cognitieve ontwikkeling en leren - Cognitieve ontwikkeling - Leren: - Leren en begrijpen gaan hand in hand met cognitieve ontwikkeling - Ontwikkeling van het brein - Stimulerende omgeving die voldoende mogelijkheden (en tijd) biedt om te oefenen. Belangrijke factoren om te leren: Tijd en oefening 20/03/2014 Pag. 31

32 Cognitieve effecten 1. Cognitieve ontwikkeling en leren - Cognitieve ontwikkeling - Leren - Wanneer taal op het toneel verschijnt : - the most significant moment in the course of intellectual development ( ) occurs when speech and practical activity, two previously completely independent lines of development, converge (Vygotsky, 1978, p.24) - Hoe meer input een kind krijgt, hoe meer neuronale verbindingen er gemaakt worden, hoe beter het categorisatiesysteem van een kind wordt. 20/03/2014 Pag. 32

33 Cognitieve effecten 1. Cognitieve ontwikkeling en leren - Cognitieve ontwikkeling - Leren - Wanneer taal op het toneel verschijnt : - the most significant moment in the course of intellectual development ( ) occurs when speech and practical activity, two previously completely independent lines of development, converge (Vygotsky, 1978, p.24) - Hoe meer input een kind krijgt, hoe meer neuronale verbindingen er gemaakt worden, hoe beter het categorisatiesysteem van een kind wordt. 20/03/2014 Pag. 33

34 Cognitieve effecten 2. Wat zijn nu de cognitieve effecten van meerdere talen kennen? - Extra taal = extra input/stimuli - Extra taal = verhoogd inzicht in talen - Extra taal = grotere cognitieve controle 20/03/2014 Pag. 34

35 Cognitieve effecten 2. Wat zijn nu de cognitieve effecten van meerdere talen kennen? - Extra taal = extra input/stimuli Een tweede taal leren, op gelijk welke leeftijd, zorgt voor tal van nieuwe inzichten, kennis, cultureel inzicht,... Zowel op cognitief niveau als op persoonlijke ontplooiing zorgt meertaligheid voor een meerwaarde. 20/03/2014 Pag. 35

36 Cognitieve effecten 2. Wat zijn nu de cognitieve effecten van meerdere talen kennen? - Extra taal = extra input/stimuli - Extra taal = verhoogd inzicht in talen Meerdere talen spreken zorgt voor sterker ontwikkelde metalinguïstische competenties Verhoogd inzicht in (talige) structuren. Inzicht in (talige) structuren = ook voordeel op vlak van wiskunde! 20/03/2014 Pag. 36

37 Cognitieve effecten 2. Wat zijn nu de cognitieve effecten van meerdere talen kennen? Wiskunde is ook een taal en een moeilijke om te leren! In het begin: Jan koopt vijf appels en eet er twee. Hoeveel appels heeft hij dan nog over? Maar dan: 20/03/2014 Pag. 37

38 Cognitieve effecten 2. Taal leren vergelijken met wiskunde? 20/03/2014 Pag. 38

39 INTRODUCTION 2. Comparing language learning and mathematics? 20/03/2014 Pag. 39

40 Cognitieve effecten 2. Wat zijn nu de cognitieve effecten van meerdere talen kennen? - Extra taal = extra input/stimuli - Extra taal = verhoogd inzicht in talen - Extra taal = grotere cognitieve controle Talen zijn constant actief in het brein. Het brein moet telkens een taal selecteren en de andere onderdrukken. Deze sterker ontwikkelde controle en selectievermogen zorgen voor voordelen bij het uitvoeren van deeltaken in het dagelijkse leven. 20/03/2014 Pag. 40

41 Cognitieve effecten 2. Wat zijn nu de cognitieve effecten van meerdere talen kennen? - Extra taal = extra input/stimuli - Extra taal = verhoogd inzicht in talen - Extra taal = grotere cognitieve controle 20/03/2014 Pag. 41

42 Cognitieve effecten 2. Wat zijn nu de cognitieve effecten van meerdere talen kennen? Meerdere talen kennen heeft bijgevolg een grote cognitieve meerwaarde! 20/03/2014 Pag. 42

43 Neurologische effecten Wat met het brein en talen? Meerdere talen beheersen, zorgt voor een efficiëntere organisatie van het brein. Sterkere neuronale verbindingen, betere controle en selectie zorgen voor efficiëntere verwerking van informatie. 20/03/2014 Pag. 43

44 Neurologische effecten Conclusie: meerder talen kennen heeft op vele vlakken voordelen, ook op vlakken waar men op het eerste zicht niet aan zou denken. 20/03/2014 Pag. 44

45 Europa Doelstelling: Op achttienjarige leeftijd moeten alle Europese burgers naast hun moedertaal nog twee talen beheersen = MT + 2 (of 3-talig op 18jaar) 20/03/2014 Pag. 45

46 Onderwijs Probleemstelling: Hoe kunnen we ervoor zorgen dat eentalige leerlingen meertalig worden, maar er tegelijkertijd ook voor zorgen dat anderstalige leerlingen vlot Nederlands leren? 20/03/2014 Pag. 46

47 Onderwijs Probleemstelling: Hoe kunnen we ervoor zorgen dat eentalige leerlingen meertalig worden, maar er tegelijkertijd ook voor zorgen dat anderstalige leerlingen vlot Nederlands leren? Via meertalig onderwijs! 20/03/2014 Pag. 47

48 CLIL Content and Language Integrated Learning Europees antwoord op Canadese immersie programma s Een inhoudsvak wordt in de doeltaal gegeven Bij voorkeur is de inhoud herhaling of uitdieping van reeds geziene leerstof 20/03/2014 Pag. 48

49 CLIL 20/03/2014 Pag. 49

50 CLIL Onderzoek: 1) Doeltaal kennis 2) Moedertaalkennis 3) Kennis van het vak 4) Motivatie en attitudes 5) Cognitieve ontwikkeling 6) Brein ontwikkeling 20/03/2014 Pag. 50

51 Kennis van de doeltaal Hypothese: Kennis van de doeltaal bij CLIL-leerlingen is beter want: Meer blootstelling aan de taal (naast traditionele taalles ook de CLIL-les) Meer tijd om te oefenen. 20/03/2014 Pag. 51

52 Kennis van de doeltaal Uit Lorenzo et al. 2009, p /03/2014 Pag. 52

53 Kennis van de doeltaal Hoe komt dit? Impliciet leren in een meaningful environment Verlaagde drempel Stimuleren van zowel zogenaamde taalvaardige en taalzwakke leerlingen 20/03/2014 Pag. 53

54 Kennis van de doeltaal Hoe komt dit? Verlaagde drempel => Nadruk ligt niet meer op de juistheid, maar op de communicatie. Omdat het vooral de inhoud is die van belang is, is de leerling minder bang om de taal te gebruiken. Ze zullen immers niet worden afgestraft wanneer ze een fout maken. Hierdoor wordt de drempel naar het gebruik van de nieuwe taal enorm verlaagd. 20/03/2014 Pag. 54

55 Kennis van de doeltaal Hoe komt dit? Stimuleren van zowel zogenaamd taalvaardige en taalzwakke leerlingen Voor iedere leerling is er een trigger die voor extra motivatie zorgt, waardoor ze de doeltaal beter gaan beheersen. 20/03/2014 Pag. 55

56 Kennis van de doeltaal => Hypothese klopt (zie bv. onderzoek Lasagabaster, 2008; Lorenzo et al. 2005; Ruiz de Zarobe, 2008 & 2010) 20/03/2014 Pag. 56

57 Kennis van de moedertaal Hypothese: Door minder aandacht aan de moedertaal te besteden en terwijl een nieuwe taal aan te bieden, zal de kennis van de moedertaal er op achteruit gaan. Ook wat vele politici zeggen als argument tegen meertalig onderwijs 20/03/2014 Pag. 57

58 Kennis van de moedertaal Onderzoek: Kennis van de moedertaal gaat niet achteruit, maar gaat er in vele gevallen op vooruit. Leerlingen hebben een betere metalinguïstische kennis Positive transfer 20/03/2014 Pag. 58

59 Kennis van de moedertaal Verklaring: Hoe meer talen je leert, hoe betere je talige kennis wordt Vergelijkbaar met het spelen van instrumenten: hoe meer instrumenten je speelt, hoe beter je muzikale kennis. Vaak zo dat leerlingen in het begin achter staan op hun traditioneel geschoolde leerlingen, maar deze achterstand is tijdelijk! 100% - 20% = 120%! 20/03/2014 Pag. 59

60 Kennis van de moedertaal => Hypothese klopt niet! Leerlingen in het CLIL-onderwijs lopen geen achterstand op in hun ontwikkeling van hun moedertaal. 20/03/2014 Pag. 60

61 Kennis van de moedertaal GELDT DIT OOK VOOR ANDERSTALIGEN IN HET CLIL-ONDERWIJS? 20/03/2014 Pag. 61

62 Kennis van de moedertaal Nog geen specifiek onderzoek naar migranten of anderstaligen in CLIL-onderwijs, maar wel al verschillende aanwijzingen: Ook betere talenkennis Hoewel geen ondersteuning van de moedertaal aanwezig is, is de kans groter dat de school een positieve houding t.o. talen zal aannemen en de leerlingen zich dus niet hoeft te schamen over zijn talige identiteit. Onderzoek in Brussel: Veel Fr-talige leerlingen in Ned-talig onderwijs Frans wordt gebruikt als CLIL-taal Franstalige leerlingen spreken meer Nederlands, ook tijdens de Franse (!) lessen Positievere houding t.o. Nederlands. 20/03/2014 Pag. 62

63 Kennis van het vak Hypothese: De leerling zal een leerachterstand oplopen omdat hij niet in staat zal zijn om alle informatie te begrijpen, omdat die in een vreemde taal wordt aangeboden. 20/03/2014 Pag. 63

64 Kennis van het vak Onderzoek Er is vaak geen verschil te vinden met leerlingen uit het traditioneel onderwijs. Als er verschillen gevonden worden, dan is het omdat de CLIL-leerlingen beter scoren. 20/03/2014 Pag. 64

65 Kennis van het vak Onderzoek Uit: Van de Craen et al., /03/2014 Pag. 65

66 Kennis van het vak => Hypothese klopt niet! 20/03/2014 Pag. 66

67 Motivatie en attitude Onderzoek: - Attitudes ten opzichte van taal: Positiever tegenover de doeltaal Positiever tegenover andere talen => Positievere houding tegenover sprekers van andere talen. 20/03/2014 Pag. 67

68 Motivatie en attitude Onderzoek: - Attitudes ten opzichte van leren: Leerlingen zijn gemotiveerder om te leren Stoefen tegen anderen over hun kennis Staan positiever tegenover het naar school gaan 20/03/2014 Pag. 68

69 Motivatie en attitude Leerlingen vinden deze manier van leren aangenamer en zijn hierdoor meer gemotiveerd. Ook hun attitude ten opzichte van (taal)leren is merkbaar beter. 20/03/2014 Pag. 69

70 Cognitieve ontwikkeling Onderzoek: Betere kennis van de leerstof Betere metacognitie en dus beter begrip van abstracte leerstof Betere cognitieve controle 20/03/2014 Pag. 70

71 Cognitieve ontwikkeling Betere kennis van de leerstof: Holistische manier van leren sluit beter aan bij de natuurlijke manier van leren 20/03/2014 Pag. 71

72 Cognitieve ontwikkeling Betere metacognitie: Door een beter ontwikkelde talige cognitie, verhoogt ook het abstractie niveau. Abstracte leerstof als wiskunde wordt hierdoor beter begrepen 20/03/2014 Pag. 72

73 Cognitieve ontwikkeling Onderzoek Uit: Van de Craen et al., /03/2014 Pag. 73

74 Cognitieve ontwikkeling Cognitieve ontwikkeling wordt versterkt in CLIL-onderwijs 20/03/2014 Pag. 74

75 Brein ontwikkeling Onderzoek: - Cognitieve controle - Cognitieve veroudering 20/03/2014 Pag. 75

76 Brein ontwikkeling Cognitieve controle: Meertaligen hebben beter cognitieve controle Scoren beter op Simon-test & Stroop test (= testen waarbij conflicttaken aan bod komen) Dit soort testen heeft een positieve correlatie met schoolprestaties. CLIL-leerlingen profiteren van dit voordeel 20/03/2014 Pag. 76

77 Brein ontwikkeling Cognitieve controle: Hoe komt dit? Meertalig brein moet constant kiezen tussen de aanwezige talen en de talen die niet gebruikt worden onderdrukken. Dit wordt door de prefrontale cortex gedaan. Een van de algemene functies van de PFC is de (cognitieve) controle. De aanwezigheid van meerdere talen, zorgt voor een versterkte ontwikkeling van de PFC, wat ook voor een betere cognitieve controle zorgt. 20/03/2014 Pag. 77

78 Brein ontwikkeling Conclusie: Brein heeft zeker baat bij meertaligheid en dus ook meertalig onderwijs! 20/03/2014 Pag. 78

79 Wettelijk kader Voor secundair vanaf schooljaar mogelijk Voor lager officieel niet maar: Taalsensibilisering Taalinitiatie 20/03/2014 Pag. 79

80 Conclusie Meertalig zijn biedt tal van voordelen Meertalige leerlingen hebben een rijkdom aan kennis die een meerwaarde kan bieden in de les. Meertalig onderwijs biedt de mogelijkheid om een meertalige leeromgeving te creëren waarin alle leerlingen zich kunnen ontplooien. 20/03/2014 Pag. 80

81 Opdracht Wat neem je mee van deze workshop naar jouw school en wat zou je willen aanpassen? 20/03/2014 Pag. 81

82 Bedankt! Bedankt voor jullie aandacht! Aarzel niet om mij te contacteren bij vragen: 20/03/2014 Pag. 82